quá trình hình thành từ điển thảo mộc dược học p5 potx

Khi chích di da (SC) cho chut, mt dung dch trích Chi t : các nhà
nghiên cu ghi nhn mt s st gim các hot ng ca h thn kinh t tr,
t nhm , th giãn bp tht. Tuy nc trích Chi t không th trung hòa tác
ng ca strychnin, nhng các thú vt th nghim cho dùng Chi t gim
c t l t vong so vi nhóm i chng.
Tác dng trên H Tim-Mch :
c sc qu dành dành , khi cho ung hay chích qua màng phúc toan
i th, mèo và chut, u có tác dng làm h huyt áp, tác dng này kéo
dài khá lâu.(Am. Journal of Chinese Medicine S 4-1976; S 5-1977)
Tác dng kháng sinh :
Nüuc sc qu dành dành có tác dng c ch 'in vitro' trên nhiu loi
m gây bnh nhóm tinea, làm ngng hot ng ca ký sinh trùng schis
tosoma (in vitro), tuy nhiên tác dng kháng khun không thy xy ra khi th
trên các vi khun khác.
Tác dng trong các trng hp chn thng :
Qu dành dành giã nát, nhào vi nc và alcol, làm thành mt khi nhão
ã c th nghim dùng p lên các vt chn thng; khi p c thay
i mi 3-5 ngày, và trong trng hp sng nhiu thì c thay cách nht ;
Trong 407 trng hp u tr, 328 trng hp ht au sau 24 gip thuc,
66 trng hp ht au trong vòng 48 gi, 13 trong vòng 72 gi. Thi gian
trung bình ht au là 30 gi, gim sng là 2 ngày ri và phc hi hot ng
là 5.1 ngày.
Kh nng Chng Oxy-hóa :
Crocin, mt cht carotenoid tan trong nc, là mt cht ly trích c t
qu dành dành và nhy hoa cây saffron. Crocin c ly trích t qu dành
dành bng dung dch aceton 50% sau ó tinh khit hóa bng trao i qua ct
ions. Crocin tinh khit (>99.6%) có hot tính kháng oxy hóa  nng  tng
i thp 40 ppm (Journal of Agriculture Food Chemistry S 48-2000)
Cht màu trong Dành dành :
Ngoài phng din s dng làm thuc, qu dành dành còn c dùng
làm phm màu t nhiên dùng trong thc phm : Màu vàng Gardenia

là cht
phm trích t qu dành dành bng alcohol : Cht phm này cha crocetin,
gentiobiose, geniposid và genipin (do thy gii geniposid). Nghiên cu ti i
c Y Khoa Osaka City (Nht) ghi nhn cht phm này có th gây c hi v
t di th (genotoxic) do  hot tính ca genipin (Food Chemistry Toxicology
 40-2002).
Geniposide, vn không có màu, có thc thy gii bng beta-
glucosidase  cho Genipin, genipin khi phn ng vi các aminoacid
(glycine,lysin, phenylalanin) s cho mt sc t màu lam, bn dui nhit, ánh
sáng , và pH , có th dùng làm phm màu cho thc phm (Journal of
Agricultural Food Chemistry S 49-2001). Các vi-khun có trong ming
Actinomyces naeslundii và Actinomyces viscosus (là nhng tác nhân óng
góp vào vic kích khi và gây ra sâu rng ni ngi) có cha beta-
glucosidase nên to ra mt phn ng vi các hp cht trong qu dành dành
 cho mt màu xanh trong nc bt (phn ng này ang c nghiên cu
ng dung to mt thuc th tìm các loi vi khun có th gây sâu rng )
Hot tính hng trong máu :
Trong s 4 hot cht loi glycosides iridoidal ly trích c t lá dành
dành :deacetylasperulosidic acid methyl ester (DE), scandoside methyl ester
(SC), geniposide và gardenoside, ch riêng DE có kh nng làm hng
trong máu ni chut bình thng; các cht kia hu nh không tác dng a
n gi thuyt cho rng v trí ca nhóm hydroxy rt cn thit cho hot tính
ng huyt.
Tái liu s dng :
§ Herbal Emissaries (Steven Foster)
§ Western Garden Book (Sunset)
§ Chinese Herbal Medicine Materia Medica ( Bensky)
§ n Cây thuc Vit Nam (Võ vn Chi)
§ Medicinal Plants of China (J Duke & Ed Ayensu)
§ Medicinal Plants of India ( SK Jain)

i nm HOA ÀO n
::: DS Trn Vit Hng :::
Câu thc bit ca Vình Liên hình nhã c ghi khc trong
tâm t ca ngi Vit,  mi khi Xuân v, Tt n là hình nh Ông  già
và Cành hoa ào li hin ra ngay trc mt. i vi nhng ngi sinh ra
trong các thp niên t 40 v sau, di c vào Min Nam nm 1954, chc ch
bit n ào qua thi vn, và Xuân v ti Min Nam ch rc r cành hoa
Mai Ti à lt, tuy cng có ào, nhng ây li là hoa Anh ào, khác vi
cành ào ngày xuân ti Min Bc
Ngày nay, ti Hoa K chc ít ngi bit rng ào mc khp ni, 
i loi hoa n, hoa kép và quào (peach) bán y ch li là t cây
ào 'quý' và him ti Vit Nam
Tên gi ca ào có th gây nhiu nhm ln vì trong ting Vit có khá
nhiu loi ào nh Hào (là câyJuglans regia), Dng ào (cây Kiwi),
ào ln ht (cây u), ào Kim cng (sim) nhng tht ra, ngay i vi
nhng nhà thc vt và nhng nhà dc hc vic phân bit các loi ào
ng tht rc ri vì giá tr dinh dng cng nh tác dng cha bnh ca
i loài cng khác nhau
Nhng cây ào u thuc chi thc vt Prunus
, gia ình Rosaceae .
Prunus c chia thành 2 nhóm chính :
§Nhóm cho qun c : bao gm các cây ào (peach,
nectarine), Hnh nhân (almond), M (apricot), Mn (Plum,
Prune) Cherry Cây ào Vit Nam = Prunus persica ) thuc nhóm
peach này
§Nhóm cho hoa làm cnh . Nhóm này li chia thêm thành 2
nhóm ph : nhóm ph ch trng làm cnh, lá xanh quanh nm, hoa
 rt p, trng ven ng, b rào ; và nhóm ph va cho hoa
n qu (Cây mai trng= Japanese Flowering plum Prunus mume
thuc nhóm ph này). Cây Anh ào Nht= Prunus cerasoides cng

có thc xp trong nhóm này
Cây ào Vit Nam : Prunus persica = P. vulgaris
Cây c xem là có ngun gc t Trung Hoa, Mông c, t hn 2000
m trc và sau ó c trng ti nhiu ni trên th gii  ly qu
(peach) n Cây có hoa p, n vào u mùa Xuân nên rt c a
chung ti Vit Nam, ct cành cm chng ngày Tt Nguyên án
ào ã c ghi nhn trong sách v và vn chng Trung Hoa t nm
550 trc Tây lch và c dùng làm biu tng cho s Trng sinh, bt
. Thc phm chính ca 'bát Tiên' trong truyn Tàu chính là ào. ào ã
c Khng T ghi trong kinh sách t th k th 5 (trc Tây Lch).
Truyn Tây Du Ký có k v Tôn ng Không lén vào vn ào ca Tây
Vung Mu, n trm ào tiên, loi cây ch sinh qu 3000 nm mt ln và
ch dành cho Ngc Hoàng thng lãm !
Thi ca Trung Hoa ã có rt nhiu tác phm ca tng hoa ào nh :
' Nhân din bt tri hà x kh
ào hoa y cu tiu ông phong ' (Thôi H)
ào ã theo chân các oàn thng buôn, l hành t Trung Hoa n n
 ri Ba T và phát trin mnh ti x này Khi La Mã xâm chim Ba t,
ào c t cho tên là Malus persica= 'Persia apples'. Vua Claudius a
ào v trng ti Hy lp và ri khp Âu châu (Pháp là quc gia Âu châu
trng nhiu ào nht) .
Ngi Tây ban Nha a ào vào Mexico cách ây khong 400 nm, và
sau ó cng theo chân hn vi Florida vào th k 16. ào c thun
hóa, và mc hoang rt mnh khp Mexico, Nam và ông Nam Hoa K,
bin i  có tên là 'Indian peaches' và các nhà thc vt ã tng nhm
khi cho rng ào có ngun gc t Tân lc a. Nhng ging ào u tiên
cho qu có tht màu , dính vi ht nh Crawford, Oldmixon ri n thi
i chin, ào îa phng bt u c cho lai to vi nhng ging mi
du nhp t Trung Hoa. Nm 1850, Charles Downing ã lai to ào a
phng vi ging 'Cling' ca Trung Hoa  to c 2 ging c bit rt

i ting 'Elberta', Redhaven nhng ging này hin vn rt c a
chung và ngày nay ã có n hn 400 chng loi ào khác nhau.
Hin nay ging ào cho tht màu trng (white-fleshed) ang rt c
a chung ti Hoa K, và mt ging ào khác cho qu 'dp' hình dng nh
bánh doghnut cng ang c phát trin ( da theo cách n ca các v
Vua Tàu, có th dùng tay cm qun phn tht quanh ht mà không
phi cn c qu). Các nhà trng ta ti Texas, Georgia, New Jersey,
Florida ã nghc phng thc trng các ging cho qu tuy chín nhng
n  cng  d thu hoch, chuyên ch và phân phi mà không b h
i
ào Nectarine : Tên nectarine do ngi Anh t ra vào gia th k 17
 phân bit nectarine và peach, cho rng nectarine là mt trái cây riêng,
hay là lai to gia ào và mn (plum), nhng tht s ch là s bin dng
gen ca ào. Trc ây nectarine c nhp vào Hoa K t Âu châu
nhng n gia thp niên 1940-1950, Fred Anderson ti California ã to
c nhiu ging nectarine có giá tr thng mãi cao và Nectarine tr
thành mt cây n trái c bit cho California hin có khong 150 ging
nectarine)
ào (peach) và Nectarine u là Prunus persica (Nectarine có tên
khoa hc là Prunus persica var. nucipersica hay var. nectarina) , ch khác
bit nhau  1 gene (Peach có mang gen nên v có lông còn nectarine
thiu gen này nên da láng hn)
Hin nay , ti Hoa K, ào là loi trái cây c sn xut vi s lng
khá cao, ng vào hàng th ba, ch sau Táo và Cam. Georgia hin là 'th
ô' sn xut ào
c tính thc vt :
Cây thuc loi tiu mc, cao 8-10 m, mc lâu nm. Thân nhn có v
màu nâu-hng hay xám, phân cành dài và nhiu, mm nhn d un. Lá
hình mi giáo hay bu dc, hp, dài 8-15 cm , rng 2-3 cm, thuôn u,
mép lá có rng ca nh, u, lá màu xanh lc xm hay nht tùy ging;

cung mnh. Hoa màu hng, mc n c, n cùng mt lúc vi chi lá;
hoa hu nh không có cung. Các cánh ài hp  gc hình chuông. Nh
khá nhiu dài bng cánh hoa. Qu thuc loi hch, hình cu, ng kính
50-70 mm có mt rãnh bên khá rõ, ph lông t mn, khi chín màu , mùi
thm du, v ngt
ào, cây hoa ngày Tt :
Truyn thng Vit Nam ã xem vic trng ào và thng ngon ào
vào dp Tt Nguyên án là mt ngh thut c bit Ta ào, bóc v, ct
ngn  có cành ào n hoa úng ngày Tt òi hi khá nhiu công n
và mi công n cng rt công phu cha kn tut lá, xem n hãm
khi cn hay thúc khi hoa n mun
ào c chia thành nhiu loi khác nhau :
§ào phai : Hoa màu hng, lá màu xanh nht
§ào bch : Hoa tha, màu trng
§ào qu : Hoa hng nht, cánh n, nh
§ào bích : c cho là p nht : hoa màu  xm, dày c,
 sát nhau, cánh kép. Lá màu xanh m (ây là ging Prunus
persica var. camelliaflora).
i các Tiu Bang min Tây Bc Hoa K, có th có c cành ào
ngày Tt tng i d dàng, và có th trng ào va ly qu và cành cm
theo phng thc sau :
ào a khí hu lnh, mát và m nhng không c úng nc, nên
chn cht trng va m va cao ráo, d thoát nc. Trng bng cây
ghép d hn t ht, có th mua thng cây t nhà vn.
Mun có cành ào núng ngày Tt : nên ct cành ngay khi cây bt
u ra chi non, ln u ct tht nhiu  cây âm ra thêm nhiu cành.
Sau ó mi tháng ct ta mt ln (ta nh, b các cành yu). ào s có
hình dáng khá p sau khong 6 ln ta. Mun cây tr hoa úng dp xuân
, dùng dao tht sc ct b 1 vòng v ni gn gc thân : Lá cây s
chuyn t màu xanh m sang xanh nht và hi r xung. (Nu lá vn gi

màu xanh m, cn ct b thêm 1 vòng v cao hn, gi là 'thin ào).
Nên thin ào vào khong tháng 10 (October), và sau ó tut lá  thúc
cây ra n (thi gian tut lá tùy thuc thi tit, thng trong khong cui
tháng 12 (December). Khi gn n ngày n hoa nhú to, có th phi hãm
t bng cách che bt ánh sáng, ngng ti hay ct bt r và ct b v
quanh thân  làm hoa chm n
(Ti Oregon và Washington, nên chn các loi Springgold, Elberta chu
c nhit  lnh khá tt )
c tính dc hc :
Các b phn ca ào có cha nhng hot cht khác nhau :
§Lá : cha glucosides khi thy gii cho hydrocyanic acid
(Amygdalin), Tanin , Coumadin., phloretin
§Hoa : cha glucosides, trifolin, coumarins, flavonoids
§Qu :
§ phn tht ca qu có các sc t nh lycopen, carotenoids,
criptoxanthin, zeaxanthin, ng hu c, acid hu c (tartric,
malic , chlorogenic).
§ t cha cht béo (50%), amygdalin, tinh du d bay hi,
prussic acid, choline, acetylcholine
t s b phn ca cây ào c dùng trong Dc hc Tây Phng
nh du ép t nhân ht (peach kernel oil), v cây, lá cây và ht Mt s
thành phm c bán di các tên thng mi nh Laetrile, Vitamin B17.
.
§ u ép t nhân c dùng làm du dc dng, có hot tính kháng
m khi th in vitro (Hindustan Antibiotic Bulletin S 32-1990).
§ t s b phn ca cây nh v, lá c ghi nhn là kích thích ng
tiêu hóa.
§ Phloretin, trích t v và lá có hot tính kháng sinh chng li các vi
khun gram dng và gram âm.
§ Laetrile hay Amygdalin hay Vitamin B17 ã tng c qung cáo là có

các hot tính nga và tr ung th. Tuy nhiên các nghiên cu thc hin
i National Cancer Institute ã không chng minh
c tác dng này
(New England Journal of Medicine S 306-1982) và FDA ã cm s
ng Laetrile vì có th gây ngc
do cyanide
§ , lá, hoa và ht ào u có th gây ngc : Mt hch qu (pit)
cha khong 2.6 mg hydrocyanic acid cho mi gram ht. Liu
hydrocyanic acid gây t vong cho ngi ln là 50-60 mg, tng ng
i chng 20 gram hch nhân
Giá tr dinh dng :
100 gram phn tht n c (qu ti) cha :
ào Nectarine
Calories
Cht m
Cht béo
Cht s
Calcium
t
Magnesium
Phosphorus
Potassium
m
43
0.70 g
0.09 g
0.64 g
5 mg
0.11 mg
7 mg

12 mg
197 mg
0.140 mg
49
0.94 g
0.46 g
0.40 g
5 mg
0.15 mg
8 mg
16 mg
212 mg
0.090 mg