quá trình hình thành từ điển thảo mộc dược học p4 docx

tính dit t bào u-bu ung th lá lách  chut và c chc men
transcriptase nghch chuyn ni siêu vi trùng HIV loi 1. (Journal of
Protein Chemistry S 20-2001).
- Nghiên cu ti Khoa Thc phm-Dinh dng, H Sunchon, Korea ghi
nhn các hp cht S-Methyl methanethiosulfinate và S-methyl 2 propene-
1-thiosulfinate, trích t h có kh nng dit c E. coli O-157: H7 là vi
khun gây h hi thc phm (Bioscience Biotechnology Biochemistry S
65-2001)
- Nghiên cu ti Vin Dc liu, Vin Khoa Hc Trung Hoa, Shanghai
ghi nhn Tuberosides, ly trích t ht H có tác dng c cháng k s
ng trng ca t bào ung th loi leukemia dòng HL-60  nng  IC50
là 6.8 microg/ml (Journal of Asian Natural Products Research S 4-2002)
Vài phng thc s dng :
- Ti Trung Hoa : Hc dùng rt ph bin  cha bnh trong dân
gian
* Mt mi,  m hôi êm ; lao lc : Dùng h chung vi tht
ngao, chem chép. Nu thành súp, thêm du u phng và mui 
ng v. Có th thêm ít ru trng trc khi n. Chia ra thành 2-3 ln
trong ngày.
* Nut phi mnh thy tinh, mnh st-thép vn : Dùng 250
gram h, ct thành tng khúc 30-50 cm. un n chín Nhai lá h và
nut.
* Có cm giác tc, nghn ni hoành cách mô : Nghin lá h ly
c, ung tng hp nh tht chm, hay có th pha 1 thìa caphê
c ép t lá h vào na cup sa, un n va sôi, nhp tng ngm
khi còn m.
* Tr em b rôm sy : Dùng 60 gram h và 60 gram ru trng
(hay vodka). Thái vn h và o trên cho nóng n chín. Thêm
u trng, trn u. Dùng bng gc thm ru/h và thoa ni rôm
y trong 10-15 phút. Thoa mi ngày mt ln trong 7 ngày liên tc
* Côn trùng bò vào tai : ly lá h giã nát, vt ly nc, nh vào

tai ít git, côn trùng s bò ra.
* Tr bt lc, au lng mi gi, Bn tinh, Hut tinh :
. Nghin nát 10-15 gram ht h, thêm vào ru trng theo
 l 1 phn ht trong 5 phn ru. Ngâm trong 1 tun l. Ung
i ngày 3 ln, mi ln 15 ml sau khi n.
. Ly 250 gram lá h và 50 gram nhân walnut, thêm ít du
mè, o khô n khi chín. n mi ngày mt lt, và tip tc
trong 1 tháng
 trong ông Y :
ông Y hay Y hc c truyn Trung Hoa ã s dng t H làm thuc
 hàng ngàn nm. V thuc c gi là u t (Jiu zi) hay u thái t
(Nht dc =Kampo gi là kyùshi và Triu tiên là picha).
Nhng Danh Y trong ông y c qua nhiu thi-i u ghi nhn tác
ng ca Cu t:
* Sách 'Nht-Hoa Ch gia bn tho (i Tng) ghi rng Cu t có tác
ng trc 'Mng tinh'.
* Lý thi Trân ( i Minh) : Cu t b Can, tr Mch môn trc
chng i tiu nhiu, tiu són
* Cù Hy ng ( i Minh) : Cu t vào cKinh Quyt Âm Can và Kinh
Thiu Âm Thn nên trc Mng tinh, tiu ra máu
* Hoàng cung Tú (i Thanh) ghi trong Bn tho cu chân mt s tác
ng tr Mng tinh, Di tinh , Bch trc, Bch i ca Cu t
u tc cho là có v cay/ ngt, tính m tác dng vào các kinh
ch thuc Thn, Can. Cu t có nhng kh nng 'ôn trung, tr V khí,
u hòa Tng-ph, h nghch Khí, c Thn Tinh , tán  Huyt'
* Cu t có tác dng làm m Thn, b Dng, và kiên Tinh nên c
dùng  tr các chng bt lc, bn tinh, i tiu nhiu ln; huyt trng ca
ph n, au lng, lng gi. Cu t thng c phi hp vi Long ct (Os
Draconis=Lung gu) và T b nga (Tang phiêu diêu =Sang piao xiao) 
tr các chng Suy Thn Dng gây ra bn tinh, huyt trng, ái êm nhiu

n
* Cu t có thêm tác dng làm m V, cm c ói ma, dùng trong
các trng hp Hàn ni V.
(Theo DS Bùi Kim Tùng : ''Hoa H có tác dng làm m Thn cùng làm
m Bào trung. Bào trung là bin ca Kinh-Mch Lc Ph, Ng Tng u
th Khí ni ây. Bào trung là ni giao hi ca tiên thiên Thn Khí và hu
thiên V Huyt. Các b phn tin âm, hu âm và c quan sinh dc u
thuc Tng Thn. Hoa H làm mnh các c quan này, Khí-Huyt thông
sut nên các bnh tt u thuyên gim Các chng t huyt, u x t cung,
u tuyn tin lit có th do huyt , khí tr sinh ra. Hoa H thông huyt
ch  vùng này khin mi chng u thuyên gim ''(Món n Bài thuc
Quyn 2)
ng theo DS Tùng thì Hoa H có th giúp trc hi chng 'Chân b
nhc, tê nh kin bò trong xng (Restless Leg Syndromes) do  tác
ng  thông Xung mch
Tài liu s dng :
§Vegetables as Medicine (Chang Chao-liang)
§Chinese herbal Medicine Materia Medica (Bensky & Gamble)
§Medicinal Plants of China (J. Duke & Ed. Ayensu)
§The Oxford Companion to Food (Alain Davidson)
§Chinese Vegetables ( Kari Harrington)
DÀNH DÀNH
GARDENIA
Cây hoa p, v thuc quý
::: DS Trn Vit Hng :::
Dành dành, tên gi không my m miu cho mt loài hoa hng sc rt
c a chung ti Hoa K :
Gardenia. Các nhà buôn bán
Hoa ti Mã xem Gardenia nh
t cây hoa không th thiu

trong nhng bó hoa, tràng hoa
trng bày, hay gn riêng l trên
áo
Trong s khong gn 200
loài trong chng Gardenia, vn có
ngun gc ti nhng vùng bán
nhit i  Á châu và Phi châu,
ch có Gardenia jasmi noides hay
Cape jasmine , là c trng ph
bin ti M.
Cape jasmine n vi nc
Anh vào nm 1750, nhng không
y thích hp vi phong th; và
mãi n 1757, nhà trng hoa
James Gordon mi tìm ra phng
thc trng và gây ging cây này.
Tên jasmine do t bc tranh v
a George Ehret, vì không rõ 'lý lch' ca cây hoa, ã ghi tên bc tranh là
jasminium, kèm theo mt du hi vì hoa có v rt ging vi hoa nhài !
Tên Gardenia  ghi nh v Bác s kiêm Thiên nhiên hc Alexander
Garden (1730-1791) ti South Carolina (bn th tín ca Linnaeus)
Dành dành, ngoài tên Gardenia jasminoides, còn có nhng tên ng
ngha nh Gardenia florida; Gardenia augusta thuc h thc vt
Rubiaceae.
Ti Trung Hoa, Dành dành cung cp v thuc Chi t (Zhi-zi), là qu ca
cây phi khô. Chi tc ghi nhn trong Thn Nông Bn Tho, xp vào hng
thuc trung ng. Danh Y Trng trng Cnh ã ghi chép nhiu v các c
tính tr các bnh liên hn T ca Chi t trong các sách Thng Hàn lun
(Shang Han Lun) và Kim Qu Yu lc (Chin Kuei Yao Lueh)
c tính thc vt :

Dành dành thuc loi tiu mc, thân nhn cao 0.5-2 m, cành mm, nh
hình tr màu xám tro. Lá dày, mc i, hay to vòng gm 3 lá, hình thuôn
ng trái xoan, có khi bu dc dài, có mi nhn ti nh, c 5-14 cm x 2-7
cm , màu nâu en bóng  mt trên, nht hn  mt di. Phin lá nguyên
gân lá hình lông chim, ni rõ. Hoa mc n c u cành hay ni nách lá,
màu trng rt thm; ài hoa có 5 rng dài. Qu thuôn hình chén, màu vàng,
có ài hoa còn li nh, ln c 2.5-4.5 cm x 1.5-2 cm, có 6-7 cnh, 2-5
ngn, khi chín có màu vàng . Ht rt nhiu, dp. Cây ra hoa vào tháng 4-
11 và cho qu t tháng 5-12.
Dành dành mc hoang ti các vùng núi thp, rng tha, ven sui trong
các vùng Trung và Nam Trung Hoa nh Giang Tây, Phúc kin, H Bc, H
Nam, Tây Xuyên và Qu châu. Cây cng mc khá ph bin ti Nam Vit
Nam, Nht, ài Loan và thng c trng làm cây cnh.
i Hoa K, Dành dành c trng trong nhà king ti nhng vùng khí
u khc nghit (cây không chu ni nhit  lnh di 20  F), và trng
làm hoa cnh ni vùng khí hu ôn hoà. Mt s loài c a chung nh :
§ August Beauty : cao 1-2 m , rt nhiu hoa, n vào nhng tháng
5-10 hay 11; hoa kép, rt ln.
§ First Love (Aimée) : Bi to hn August Beauty, hoa cng to hn.
§ Golden Magic : cao n 1 m, lan rng 0.6 m sau 2-3 nm. Hoa
khi bt u n màu trng, sau i dn thành vàng m, n trong
nhng tháng 4-9, cao m vào tháng 5.
§ Kimura Shikazaki (T Quý) : mc thành bi rm, cao 0.6-1 m,
t ging loài Veichii, kém thm hn. Mùa n hoa kéo dài, t xuân
sang n ht thu.
§ Mystery : ây là loài ph bin nht, hoa trng kép ln n10-
12 cm, n t tháng 5-7, có khuynh hng mc lan, ti vùng Tây Nam
Hoa K, khí hu m hoa nn tháng 11. Cây cao n 2-3 m.
§ Radicans : Cao 2-4 m, lá nh màu xm, hoa n vào mùa hè ln
 2.5 cm. Loài Radicans Variegata có lá xanh-xám, chm trng.

§ Veichii : Bi rm, hoa nhiu, n trong tháng 5-11, có khi c
trong mùa ông nu m.
Thành phn hóa hc :
§ Qu cha :
§ Nhng glycosides loi iridoid nh Geniposid, Gardenosid,
Deacety lasperulosidic methyl ester, Scandoside Methyl ester .
§ Carotenoids nh Crocin-l, n-crocetin.
§ Các cht phc tp khác nh Shanzhisid, Gardosid, Geniposidic
acid, Gardenin, Ngoài ra còn có nonacosane, beta-sitosterol, D-
mannitol, Cht béo, Tanin, Pectin.
§ Nhng terpenoids nh Gardenate , 2-hydroxyethyl gardenamide
A, Jasminoside F
§ Lá cha mt hn hp có tác dng tr nm.
§ Hoa cha nhiu hp cht phc tp trong ó có acid gardenic,
acid gardenolic B, tinh du d bc hi (0.07%).
Dành dành trong ông Y c truyn :
ông Y c truyn dùng qu dành dành làm thuc di tên Chi t (zhi zi)
; hoc n chi (Shan zhi) Nht dc gi là sanshishi (Triu tiên là ch'i cha).
 thuc c thu hoch trong nhng tháng 9 n 11 khi qu chuyn sang
màu vàng , sau ó phi di nng hay sy  nhit  thp. V thuc có th
c ch bin tùy theo nhu cu u tr : có khi dùng qu ti; có khi qu
chín c trn khong 30 phút, un sôi trong mt thi gian ngn trc khi
phi khô, sau ó c ct ôi, b ht. Qu có thc rang nh la n khi
có màu vàng kim loi. V thuc 'Sao Chi t' (Chao zhi zi) là quc sao
n khi v ngoài cháy thành than.
Chi tc xem là có vng, tính hàn; tác ng vào càc kinh mch
thuc Tâm, Can, Ph, V và Tam Tiêu.
Chi t có nhng c tính :
§ Thanh nhit và gii c : dùng trong các chng bnh do Nhit
nh st nóng, ngi bc rc, không yên, kèm theo cm giác tc ngc,

khó ng : dùng chung vi Giá u nành (dan dou chi=Semen Sojae
Preaparatum).
§ Gii Nhit-Thp: dùng cho các trng hp au khi i tiu do
Nhit-Thp ti Tam tiêu ; Nhit thp ti Gan và Túi mt (trung tiêu)
gây hoàng n; Nhit thp ti Túi mt và kinh mch Tam tiêu ni mt
nh hng n mi và mt gây au ming hay vùng mt. Dùng chung
i Hot thch (bt Talc)  trau và nóng khi i tiu; dùng chung
i Nhân trn Trung Hoa (Yin chen hao= Artemisia capillaris) và i
hoàng  tr Hoàng n.
§ ng huyt và Ch huyt :  tr Nhit ti Huyt vi các
triu chng nh chy máu mi , có màu khi ói, phân hay nc tiu có
máu. Trong các trng hp này Chi t thng c sao bán phn và
dùng chung vi Trc Bá dip, Sinh a (khi ói ra máu, chy máu cam)
hoc vi C cú (Bch mao cn) (khi có máu trong nc tiu) .
§ Trung Y hin i
dùng qu dành dành trong nhng toa thuc tr
hoàng n, nóng st cao, mt ng và ói ra máu. V thuc c
chính thc ghi trong Dc n ca Cng Hoà Nhân Dân Trung Hoa.
Dành dành trong Dc hc dân gian :
§ i n : Dành dành c gi là Gandharaj . Toàn cây c
dùng  tr giun sán, chng co-git, gây nôn ma, dùng ngoài  sát
trùng; R dùng tr các bnh thn kinh và khó tiêu hóa.
§ i Trung Hoa : Qu dùng chng sng, tr st, cm máu. Qu
nh (Sn chi t) tr bnh phI, st. Qu ln thng dùng ngoài, p tr
ng, b thng, phng, chó cn. R làm thuc sc trau lI, sng
ng, kit l, ho ra máu.
§ i Vit Nam : Qu dùng nhum màu vàng . Trong Nam Dc
Thn Hiu, Danh Y Tu Tnh dùng dành dành sao chung vi hoa hòe
sao và sn dây  cha th huyt. Hoa dùng làm thuc tr sng mt.
 cây dùng làm thuc b, cha st rét, kit

Nhng nghiên cu mi v Dành dành :
Tác dng trên S bin dng Mt :
c ch phm Chi-t khi cho th th nghim ung : không có nh
ng trên thành phn ca mt, nhng khi chích tnh mch li to ra s gia
ng bài tit mt kéo dài n 60 phút. Trong các th nghim ni ngi có s
gia tng rõ rt v co tht túi mt xy ra sau ung ch phm 20 n 40 phút.
Khi cho th , ã b ct ng dn mt, ung nc trích : nng  bilirubin trong
màu gim h , s st gim này tùy thuc vào liu s dng. Dch trích bng
c có tác dng mnh hn dch trích bng alcohol. Dch chit Gardenoside,
khi chích cho th, to s gia tng mc bilirubin, sau 2 gi, so vi nhóm i
chng, mc bilirubin gim nh sau 6 gi, và gim rõ rt sau 24 gi. Khi chích
cho th , ã b ct ng dn mt, dch trích bng alcohol, mc bilirubin st
gim sau 24 gi. (Comparative Medicine East and West S 5-1977)
Tác dng trên H Thn kinh Trung ng :