u rng thuc loi thân tho leo, a
niên, phát trin thành nhiu c, nu c
ng giàn, u rng có th mc lan trên 3 m.
Lá có 3 lá chét hình tam giác nhn. Hoa mc
thành chùm nách lá, mI chùm có 3-6 hoa
màu trng hay tím. Quu màu vàng-xanh
c, hình 4 cnh có 4 cánh, mép có khía rng
a, trong có th cha n 20 ht. Ht gn
nh hình cu có màu sc thay i có th
vàng, trng hay nâu, en tùy theo chng, có
th nng n 3 gram.
i Vit Nam, u c trng ph bin
i các tnh min Nam.
Thành phn dinh dng :
100 gram phn n c cha :
u ti
ng
u ti
u chín
u khô
ng
u khô
u chín
Calories 49
38 409 147
Cht m 6.95 g 5.31 g 29.65 g 10.62 g
Cht béo 0.87 g 0.66 g 16.32 g 5.84 g
Cht s 2.57 g 1.38 g 6.85 g 2.45 g
Calcium 84 mg 61mg 440 mg 142 mg
t 1.50 mg 1.09 mg 13.44 mg 4.33 mg
Magnesium 34 mg 30 mg 179 mg 54 mg
Phosphorus 37 mg 25 mg 451 mg 153 mg
Potassium 223 mg 274 mg 977 mg 280 mg
Sodium 4 mg 4 mg 38 mg 13 mg
Beta-Carotene (A) 128 IU 88 IU n/a n/a
Thiamine 0.140 mg 0.086 mg 1.030 mg 0.295 mg
Riboflavin 0.100 mg 0.072 mg 0.450 mg 0.129 mg
Niacin 0.900 mg .0652 mg 3.090 mg 0.830 mg
Pyridoxine 0.113 mg 0.082 mg 0.175 mg 0.047 mg
Folic acid n/a n/a 44.6 mcg 10.4 mcg
Vitamin C n/a 9.8 mg 0 mg 0 mg
Thành phn dinh dng ca Lá non :
100 gram lá non cha : Calories (74), Cht m (5.85 g), Cht béo (1.10 g
Cht s (2.5 g), Calcium (224 mg), St (4 mg), Magnesium (8 mg), Phos phorus (63
mg), Potassium (176 mg).
Trong lá u rng có 2 loi isolectins
có mt s hot tính min nhim và kt t huyt
u (Plant Cell Physiology S 35-1994)
phng din dinh dng:
u rng có giá tr b dng khá cao, gn nhu nành c bit là có nhiu Vitamin E
và A. Thành phn acid amin trong u có nhiu lysin (19.8 %), methionin, cystin. u cha
nhiu calcium hn cu nành ln u phng. T l protein tng i cao (41.9 %) khin
u c C quan Lng-Nông Th-gii (FAO) xp vào loi cây lng thc r tin nhng b
ng. Tuy nhiên cng nh tt c các cây trong hu khác, u rng có cha purines nên
không thích hp vi nhng ngi b gout, mt khác cng d gây y bng nên cn phi nu
chín ht u trc khi n, nhng ph n b nhc u loi migraine, cng nên tránh n vì u
ng có th gây kích khi cn nhc u.
Vài phng thc s dng :
Toàn cây u rng u có th dùng làm thc phm : t ht, r c, lá n hoa. Lá và t
non có v ngt nh sà lách; hoa do có mt ngt nên khi o nóng trên cho cho v gn nh
m. Ht u non khi còn trong qu cha chín có v ngt ging nh pha trn gia u hòa
lan và mng tây, khi chín cn phi nu u trc khi n và có th nng hay rang nhu
phng .
i các quc gia kém m mang , nht là ti Phi châu, FAO ã khuyn khích vic dùng
t u rng thay th sa ni tr em t 5 tháng tr lên.
t u rng khô có th xay thành bt, dùng làm bánh mì. Ht có th ép ly du n
c, hay có th ny mm làm giá u. Ngay nh c, khi còn non, xp cng có thn
thay khoai.
Tài liu s dng :
- Whole Foods Companion (Dianne Onstad)
- The Oxford Companion to Food (Alain Davidson)
- Prevention Magazine's Nutrition Advisor.
- Tài liu ca FAO, USDA
UTÂY
t i gia ình thc phm
::: Ds. Trn Vit Hng :::
Danh tu ti Vit Nam thng c gi ch nhng loi ht có cht bt, thu hoch
nhng cây leo, dùng làm thc phm Có rt nhiu loi u và phân bit thng có
thêm mt tên i kèm sau ó nhu ng, u ván, u Hòa lan hoc có th thêm mt ch
ch màu sc ca ht u nhu xanh, u u trng, và li còn có u phng, u
ng u móng nga.v.v
Anh và Pháp ng cng có nhng tên nh bean, pea, lentil phân bit các loi u, tuy
nhiên nhóm bean li là nhóm a dng và có n hàng trm loi khác nhau Cây u Kidney
bean hay u tây là cây cn bn trong i gia ình Bean Bean trong ngôn ng cng có ý
ngha khá tt : Thành ngfull of beans có ngha là ang tình trng tinh thn sng khoái,
vui v= cheerful mood ting Bào nha cng có thành ng tng t cheio de feijào.
Tên Khoa hc và nhng tên thng gi :
- Phaseolus vulgaris thuc h thc vt Fabiaceae.
Tên Phaseolusda theo tên gi ca Calumella (nm 39 trc Tây lch) khi so sánh hình
ng ca ht u ging nht chic tàu nh; vulgaris có ngha là thông thng. Tên Anh
ngkidney bean do hình dng ht ging nh qu thn.
Nhóm Kidney bean còn có nhng tên Haricot bean, Cannellini, French bean, navy bean,
black bean (ng nhm vi u en), pinto bean, snap bean, frijol, chumbinho, opoca
ch s:
u tây ã c trng t khong hn 7000 nm ti vùng Tây-Nam Mexico, c thun
hóa cách nay chng 5000 nm và khi ngi Âu n Nam M thì cây ã c bin i thành
hàng trm loi cho ht nhiu màu, và to-nh khác nhau. Các tay thc dân Tây ban Nha ã
a cây v Âu châu vào th k 16 và cùng vi khoai tây, hai cây lng thc này ã làm thay
i hn cách n ung ti Âu châu và sau ó là Á châu u tây c a vào Vit Nam
khong u th-k 20 và c trng rng rãi khp ni, ti các vùng t thp cho n cao
1500 m.
Ngi Ai cp ã dành riêng u tây trong vic t l tôn giáo, cm n nh thc phm do
hình dng ca ht ging nh dch hoàn(!). Ti Ý thi xa, u c phát chn cho ngi
nghèo mi khi có ngày l gi.
i Pháp, tên ting Aztec ca u : ayecotl ã c bin i thành haricot, mt tên vn
ã có ngha là tht nu ragout.
i n , u tây c gi là bakla, và cng là mt trong nhng ngun thc phm
quan trng.
c tính thc vt:
u tây, Phaseolus vulgaris thuc h thc vt Fabiaceae
Cây thuc loi thân tho thp hay dây leo. Lá kép có 3 lá chét hình trái xoan, u lá
nhn, mt trên có lông và nhám. Hoa ln 1-2 cm, màu trng, xanh da tri hay hng nht.
Quu dài 10-30 cm, u ht hi khum nh m chim. Ht có nhiu màu sc khác nhau.
Theo tính cách thc vt, có th chia u Kidney bean thành 2 nhóm :
- Nhóm u lùn : cây ch cao 40-50 cm bao gm nhiu chng nhu cô b, u tây
trng, u cô ve ht en
- Nhóm u leo : u chanh, u b, u l
Vì có quá nhiu chng loi (trên 500 chng) nên vic phân loi Kidney beans, theo thc-
t rt khó c thng nht nên trên thc tành da vào phng thc s dng ht u :
Có 4 cách s dng chính : u có thc thu hoch khi còn non và n c qu; hay ch qu
u t; hay chn ht u khi còn non và b phn v ngoài trong qu và n ht u ã
phi hay sy khô. Do ó u kidney thng c phân loi theo cách n thích hp nht và
có khi u tuy c xp vào nhóm này li vn có thc bán trên th trng di dng
khác (nh qu tuy n ti ngon nhng vn có dng ht khô )
1- Nhóm French (hay Snap) bean :
c xp vào nhóm này là các chng cho qun c và c trng ch yu là ly qu
non hay già n nh rau. Tùy theo chng, u có th là green bean Trong nhóm này còn
có loi ni ting nh Haricots Beurre cho qu màu vàng nht, ht bên trong nhiu màu
2- Nhóm u t tách (t n) ra =popping beans :
Loi u này, c gi trong vùng Andes (Nam M) là nunàs : v ht u t n tách
ôikhi rang hay h nóng vi mt chút du : ht u m ra ging nh bm xòe cánh, cho
t mm và v ging nhu phng u rt thích hp vi nhng vùng cao- cao.
3- Nhóm shell beans:
Nhóm này c trng ly ht ã chín hoàn toàn, Pháp gi chung là Haricots à
écosser. Vài loi ni ting nh :
- Flageolet beans, thng trng hay xanh lc nhng ôi khi màu . Quc thu
hoch trc khi chín hn, có thn ht ti hay ht phi khô Rt thích hp khi nu vi tht
tru. Có mt chng lùn rt ngon c mnh danh là Rolls Royce of beans), tuy gc t Châu
nhng c phát trin ti Pháp và rt c a chung trên th trng.
- Cranberry beans, ht màu ti, ln bng ht u pinto, còn c gi di nhng
tên October beans, Romans, Shellouts.
4- Nhóm cung cp ht phi khô :
u nhóm này cho qu thu hoch khi chín hn, ht c phi hay sy khô khi bán trên
th trng. Nhng loi áng chú ý :
- Navy bean(hay pea bean), ht u nh hn 8mm, không có hình dng thn. c gi
là navy bean vì dùng làm thc phm cho Hi quân M trong Th k 19. Trng nhiu ti M và
Canada óng hp.
- Medium haricot beans : htdài c 10-12 mm, dày chng 5 mm. Trong nhóm này có
u Pinto, màu /trng, gc tn , hin là loi u c trng ph bin nht ti Hoa K,
ch sau u nành. u pinto rt c a chung ti Mexico c dùng trong nhiu món n
nh Chilis, soup (minestrone), salad và pasta.;u Borlotti rt c a chung ti Ý.
- Marrow beans : ht c trung bình 10-15 mm, dày trên 7 mm.
- Mexican black bean , còn gi là Turtle bean. Ht có thn ti hay phi khô, rt thông
ng ti Châu M la-tinh và Tây ban Nha. V rt ngon, tng t tht hay nm hm. Turtle
beans hay Frijoles Negros là thành phn chính trong món n cn bn, Feijoada,ca Ba tây .
Thành phn dinh dng :
100 gram u Kidney beans cha :
u Navy beans u Pinto
Khô/ sng Nu chín
Khô/ sng u chín
Calories 335
142
340 137
Cht m
2.33 g
8.70 g
20.88 g 8.27 g
Cht béo
1.28 g
0.57 g
1.13 g 0.52 g
Cht s
5.52 g
3.14 g
6.01 g
3.02 g
Calcium
155 mg
70 mg
121 mg 48 mg
t
6.44 mg
2.48 mg
5.88 mg 2.61 mg
Magnesium
173 mg
59 mg 1 59 mg 55 mg
Phosphorus
443 mg
157 mg
418 mg
160 mg
Potassium 11
40 mg
368 mg 1328 mg 468 mg
Sodium
14 mg
1 mg
10 mg 2 mg
m
2540 mg 1060 mg
2540 mg 1080 mg
ng
0.879 mg
0.295 mg 0.774 mg
0.257 mg
Manganese
1309 mg
0.556 mg 1130 mg 0.556 mg
Beta-Carotene
(A)
4 IU 2 IU
5 IU
2 IU
Thiamine 0.645
mg
0.202 mg 0.555 mg 0.186 mg
Riboflavin
0.232 mg
0.061 mg 0.238 mg 0.091 mg
Niacin
2.063 mg
0.531 mg 1.446 mg 0.400 mg
Pantothenic
acid
0.680 mg
0.255 mg
0.763 mg
0.285 mg
Pyridoxine
0.437 mg
0.164 mg 0.443 mg 0.155 mg
Ascorbic acid (C) 3 m
g
0.9 mg 7.3 mg
2.1 mg
Tocopherol (E) 0.34 mg
n/a
n/a
n/a
- Qu non cha khong 0.75 % inositol, 1.16 % saccharose.
c tính và công dng :
u tây c xem là có tính li tiu.
Quu có th dùng tr tiu ng, do kh nng làm h lng ng trong máu : có
th dùng làm thành phn trong thc n, nt 9-16 pounds u (nguyên qu) mi tun (luc
n thay rau). Quu non và ti có tác dng tr liu mnh hn là khi chín hay phi khô.
u tây cha lng cht s cao và lng cht béo thp, do ó có th dùng làm thc
phm lý tng cho nhng ngi cao cholesterol . Ngoài ra u còn cha lecthin , cng có tác
ng làm h cholesterol. Mt nghiên cu ghi nhn , nhng ngi n 1 cup kidney bean mi
ngày có th gim c 19 % cholesterol trong máu (theo J. Duke trong The Green Pharma cy
trang 315)
t u khô nu thành trà có th dùng trau lng, thp khp, bnh thn và ng
tiu, giúp loi acid uric (tr gout) và tr mt albumin trong thi k có thai