CÁC DỊCH CỦA CƠ THỂ docx

CÁC DỊCH CỦA CƠ THỂ




1. DỊCH NỘI BÀO VÀ DỊCH GIAN BÀO

Một cơ thể trưởng thành, bình thường có khoảng 25 lít dịch nằm trong các tế bào (chiếm
45% trọng lượng cơ thể), gọi là dịch nội bào, có khoảng 9 lít dịch nằm xung quanh các tế
bào, thuộc tổ chức gian bào (chiếm 15% trọng lượng cơ thể), gọi là dịch gian bào. Dịch
gian bào là môi trường sống của tế bào nên còn được gọi là ngoại môi của tế bào.

Thành phần các chất của dịch nội bào và gian bào là:

C
ác
c
h
ấ
t

v
à

c
h
ỉ

s
ố

D
ị
c
h

n
ộ
i
b
ào

D
ị
c
h

gian

b
ào

N
a
+

10 m
E
q/
l

1
4
2

m
E
q/
l

K
+

1
4
0

m
E
q/
l

4 mEq/l

C
a
++

0,
0
0

0
1

m
E
q/
l

2,4

m
E
q/
l

M
g
++

58 m
E
q/
l

1,2 m
E
q/
l

C

l
-

4 mEq/l

1
0
3

m
E
q/
l

H
C
O
3
-

10 m
E
q/
l

28 m
E
q/
l

P
O
4
3
-

75 m
E
q/
l

4 mEq/l

S
O
4
2
-

2 mEq/l

1 mEq/l

G
l
u
cose

0
-

20

mg
/
d
l

90 mg
/
d
l

Ac
i
d
a
m
i
n

2
0
0

m
g
/d
l

30 mg

/
d
l

Lipid (Cholesterol ,
P
h
o
s
p
h
o
lip
i
d

,

t
r
i
glycer
i
d)

2-95 g/dl

0,5 g/dl

pO

2

20 mmHg

3
5
mmHg

pC
O
2

5
0
mmHg

4
6
mmHg

P
ro
t
e
i
n

1
6
g/

d
l

2g
/d
l

pH

7,0

7,4

Dịch gian bào chứa khá đầy đủ thành phần các chất dinh dưỡng để nuôi tế bào. Dịch nội bào

duy trì hoạt động sống, phát triển và thực hiện các chức năng của tế bào. Nhìn chung có
nhiều chất có thành phần tương tự nhau giữa dịch nội bào và dịch gian bào. Song cũng có
một số chất khác nhau cơ bản về hàm lượng giữa dịch nội bào và dịch gian bào. Ví dụ như
dịch nội bào chứa một lượng protein, K
+
, Mg
+
, phosphat, sulphat lớn hơn nhiều so với dịch
gian bào. Có sự khác nhau về hàm lượng các chất giữa hai bên màng tế bào (trong và ngoài
màng tế bào) là do có sự vận chuyển (thụ động và chủ động, đặc biệt là chủ động) các chất
qua màng. Dịch gian bào còn chứa các chất sau chuyển hoá do tế bào đào thải, rồi từ dịch
gian bào, các chất này vào máu và
được chuyển tới các cơ quan đào thải ra ngoài. Rõ ràng là dịch gian bào làm nhiệm vụ trung
gian vô cùng quan trọng giữa dịch nội bào và huyết tương.
1.1. Sự trao đổi nước giữa huyết tương và dịch gian bào.

Sự trao đổi nước và các chất hoà tan trong nước giữa huyết tương và gian bào phụ thuộc
vào: áp lực keo và áp lực thuỷ tĩnh giữa hai khu vực này. Thành mao mạch là một màng bán
thấm ngăn cách huyết tương và gian bào
- Tại mao động mạch:

Áp lực máu mao mạch( áp lực thuỷ tĩnh) : 30 mmg
Hg Áp lực keo của huyết tương : 28 mmg Hg
Áp lực thuỷ tĩnh dịch gian bào

:-3 mmg Hg
Áp lục keo của dịch gian bào : 8 mmg Hg
Áp lực lọc là : ( 30-28 ) +( 3+ 8 ) = 13 mmg Hg
-Tại giữa mao động mạch và mao tĩnh mạch:
Áp lực thuỷ tĩnh máu mao mạch :

17 mmg
Hg Áp lực keo của huyết tương : 28 mmg
Hg Áp lực thuỷ tĩnh dịch gian bào : -3 mmg
Hg Áp lực keo của dịch gian bào

:
8 mmg
Hg Áp lực lọc là : (17 - 28 ) + ( 3 = 8 ) = 0 mmg
Hg
- Tại mao tĩnh mạch:

Áp lực thuỷ tĩnh máu mao mạch : 10mmg
Hg Áp lực keo của huyết tương

: 28mmg

Hg Áp lực thuỷ tĩnh dịch gian bào : -3 mmg
Hg Áp lực keo của dịch gian bào

: 8 mmg Hg
Áp lực lọc là : (10 - 28 ) + ( 3 + 8 ) = -7 mmg
Hg
trong nước bị lọc sang dịch gian bào với 1 lực là 13 Qua đây ta nhận thấy rằng tại mao động
mạch: nước và các chất hoà tan mmHg, tại vùng giữa mao mạch gần như không có hiện
tượng lọc, còn tại mao tĩnh mạch: nước và các chất hoà tan trong nước bị tái hấp thu trở lại
máu với một lực lọc là - 7mmHg. Áp lực tái hấp thu nhỏ hơn nhiều so với áp lực lọc nhưng
vẫn có khả năng đưa 9/10 lượng dịch bị lọc ra trở lại mạch vì số lượng mao tĩnh mạch bao
giờ cũng nhiều hơn và có tính thấm cao hơn mao động mạch. 1/10 lượng dịch còn lại sẽ đi
theo mao mạch bạch huyết.
1.2. Compliance dịch gian bào.

Tổ chức dịch gian bào có hai thành phần cơ bản: dịch gian bào và mạng lưới acid hyaluronic.
Để đánh giá chức năng dịch gian bào, người ta đã đưa ra khái niệm Compliance dịch gian bào.
Compliance dịch gian bào là tỷ số giữa sự biến thiên thể tích dịch gian bào( D
V
) và sự biến
thiên áp suất dịch gian bào(D
P
) :
Compliance dịch gian bào = D
V
dịch gian bào/D
P
dịch gian bào

Bình thường nếu sự biến thiên D

P
là 1 mmHg thì sự biến thiên D
V
là 300 ml. Dịch gian bào có
áp suất -7mmHg khi V dịch gian bào tăng, p dịch gian bào cũng tăng. Nhưng nếu V dịch gian
bào
tăng dưới 30% thì p dịch gian bào tăng không đáng kể nên Compliance vẫn tăng cao. Khi V
dịch gian bào tăng trên 30% thì p dịch gian bào tăng lên một cách đột ngột làm cho
Compliance dịch gian bào giảm. Sự tăng đột ngột p dịch gian bào đóng vai trò quan trọng là
ngăn cản nước từ huyết tương không tràn vào dịch gian bào (chống phù nề).
Mạng lưới acid hyaluronic khoảng gian bào cùng với các chất khác tạo nên hỗn hợp gel (
gel
gian bào). Gel gian bào có khả năng hấp thu nước và trương lên tạo ra áp suất trương
(Welling pressure). ÁP lực trương ( hay áp lực gel gian bào ) bằng +7mmHg. Như vậy áp lực
gel gian bào đối lập với áp suất dịch gian bào. Áp suất dịch gian bào luôn luôn làm cho khoảng
gian bào xẹp lại, còn áp lực gel gian bào lại làm cho khoảng gian bào giãn ra. Thể tích gel gian
bào tăng lên là do hydrat hoá, làm cho áp lực gel gian bào giảm. Khi thể tích gel gian bào tăng
đến 30% thì áp lực gel gian bào bằng 0. áp suất gel gian bào đóng vai trò chống lại “dịch tự
do” (chống phù nề). Compliance dịch gian bào là một cái van điều chỉnh sự trao đổi dịch thể
giữa máu và mô. Nếu thể tích máu tăng thì dịch được vào khoảng gian bào, nếu thể tích máu
giảm thì dịch từ khoảng gian bào vào máu. Đương nhiên giới hạn điều hoà này chỉ là 30% thể
tích dịch gian bào (khoảng
2 - 2,5l). Vượt quá giới hạn này cơ thể sẽ không tự điều chỉnh được; hoặc là bị phù nề hoặc là
bị

mất nước.
2. DỊCH BẠCH HUYẾT
2.1. Thành phần và số lượng dịch bạch huyết.
Dịch bạch huyết là dịch lưu thông trong hệ bạch huyết. Dịch này là dịch khoảng gian bào vào
hệ thống bạch huyết. Một phần lớn rất quan trọng của dịch bạch huyết xuất phát từ mao bạch

mạch của mao tràng. Từ đây bạch huyết được gom vào các hạch bạch huyết, rồi đổ vào bể
Pecquet, sau đó theo ống ngực, đổ vào tĩnh mạch dưới đòn trái, về tĩnh mạch chủ trên, rồi đổ
vào tâm nhĩ phải.
Có khoảng 2/ 3 tổng số dịch bạch huyết là xuất phát từ hệ thống bạch mạch của gan và của
ruột. Còn 1/3 tổng số dịch bạch huyết là xuất phát từ hệ thống bạch huyết khác của cơ thể.
Bản chất của dịch bạch huyết là dịch gian bào nên hàm lượng các chất có trong dịch bạch
huyết gần giống dịch gian bào. Riêng dịch bạch huyết của gan hàm lượng protein rất cao:
6g/dl (gấp 3 lần so với dịch gian bào), dịch bạch huyết của ruột có hàm lượng protein 3- 4 g/dl
( gấp khoảng
2
lần so với dịch gian bào).
Đặc biệt dịch bạch huyết của ruột có hàm lượng lipid rất cao (vì 70% lipid sau quá trình tiêu hoá

ở ruột được hấp thu theo con đường này), đặc biệt là sau khi ăn. Lipid trong hệ bạch huyết
ở dạng lipoprotein. Do có sự pha trộn dịch bạch huyết của gan, ruột và các mô nên dịch
bạch huyết trong ống ngực chứa lipid khoảng 2g/dl, protein: 3-5 g/dl. Lympho bào vào máu
qua hệ bạch huyết nên trong dịch bạch huyết có nhiều tế bào lympho. Ngoài ra cũng còn có
một số chất có kích thước lớn hoặc vi khuẩn sau khi đi qua vách giữa các tế bào nội mạc
mao bạch mạch, vào được hệ bạch huyết. Những phần tử này bị giữ lại ở hạch bạch huyết
và bị phá huỷ tại đây.
Số lượng dịch bạch huyết không nhiều, đại bộ phận nằm trong ống ngực, hệ thống bạch huyết

gan và ruột. Trung bình có khoảng 120ml dịch bạch huyết vào trong hệ thống tuần hoàn trong
1 giờ. Dịch bạch huyết có vai trò bổ xung một số thành phần quan trọng cho máu như protein,
bạch cầu lympho, lipid và một lượng dịch.
2.2. Sự lưu thông của dich bạch huyết (động lực của dịch bạch huyết).

- Về mặt cấu tạo, các mao bạch huyết được tạo nên bởi tế bào nội mô mao mạch bạch huyết.
Lớp tế bào này xếp lên nhau liên tiếp tạo nên các van nhỏ khiến cho dịch gian bào và các thành
phần dịch gian bào ( kể cả các thành phần có kích thước lớn không hấp thu được vào hệ mao

tĩnh mạch) có thể qua hệ thống van này vào lòng mao mạch bạch huyết. Để cho mao mạch
bạch huyết không bị xẹp lại các tế bào nội mô mao mạch bạch huyết có các dây neo vào các tế
bào
mô liên kết xung quanh.

- Mao mạch bạch huyết có tính thấm cao hơn mao tĩnh mạch nên nước và các chất hoà tan
trong nước thuộc dịch kẽ dễ hấp thu vào mao mạch bạch huyết mặc dù sự chênh lệch áp
lực giữa dịch gian bào và dịch bạch huyết là rất thấp.
- Dịch bạch huyết có hàm lượng protein cao hơn nhiều so với dịch kẽ nên nước từ dịch kẽ dễ

vào dịch bạch huyết do chênh lệch áp lực keo.
- Các tế bào nội mô mao mạch bạch huyết có chứa các sợi actomyosin nên chúng có thể co
bóp theo nhịp. Các tế bào cơ trơn thành mạch bạch huyết co cũng tạo ra động lực thúc đẩy
sự di chuyển của dịch bạch huyết.
- Khi mạch đập, khi co cơ, khi vận động các phần khác nhau của cơ thể, hoặc khi có các vật đè
ép lên các mô từ ngoài cơ thể cũng làm cho tốc độ dòng dich bạch huyết tăng cường lưu thông.
- Áp lực máu tĩnh mạch dưới đòn trái thấp hơn áp lực dịch bạch huyết trong ống ngực cũng
làm cho dòng dịch bạch huyết từ ống ngực dễ vào hệ tuần hoàn và làm tăng lưu thông bạch
huyết, đặc biệt khi có tăng thông khí phổi.
3.DỊCH NÃO TUỶ
3.1. Sự tạo thành dịch não tuỷ.
Dịch não tuỷ chứa trong các não thất, các bể chứa quanh não, các khoang dưới nhện. Các
khoang được nối thông với nhau và có áp lực dịch não tuỷ hằng định. Trong quá trình phát
triển bào thai, hệ thần kinh trung ương từ một ống thẳng bị gấp khúc lại ở một số nơi, trong
đó có đoạn gấp khúc giữa não thất III và tiểu não, giữa tiểu não và hành não.
Ở những đoạn gấp khúc này các mạch máu của màng nuôi xoắn xuýt lại tạo thành những đám

rối mạch. Dịch thể được siêu lọc và vận chuyển qua đám rối mạch này, tạo thành dịch não
tuỷ đổ vào các não thất, rồi từ các não thất qua các lỗ Magendie, Luschka, Monro đổ vào
khoang

dưới nhện. Ngoài ra dịch não tuỷ còn được sản xuất từ màng ống nội tuỷ, màng nhện và một

phần do tế bào não bài tiết qua các khoang quanh mạch đi vào trong não.
Khoang quanh là phần giữa màng nuôi và thành mạch. Mô não không có hệ bạch huyết cho
nên các protein thoát ra từ mao mạch vào dịch gian bào theo khoang quanh mạch đến khoang
dưới nhện và được tái hấp thu vào tĩnh mạch qua các nhung mao của màng nhện. Khoang
quanh mạch có vai trò như hệ bạch huyết, vì vậy có một số chất từ não có thể qua khoang
quanh mạch
đi vào máu.
3. 2. Thành phần dịch não tuỷ
Dịch não tuỷ là một dịch trong, không màu , có số lượng từ 60 - 100 ml, có tỷ trọng 1,005, có
chỉ
số khúc xạ là 1,334 - 1,335, pH = 7,3- 7,4, có áp lựclà 10 - 15 cmH
2
O ( khi nằm ), 15 -
20 cmH
2
O (khi ngồi).
Thành phần dịch não tuỷ là:

Protein : 15 - 22 mg/dl
Cholesterol : < 1mg/dl
Dự trữ kiềm :

10 - 27
mEq/dl Glucose :
50 - 75 mg/dl Ure
:

20 - 50 mg/dl Acid béo

:

43mg/dl
Acid uric toàn phần : 14
mg/dl Phosphat :
9mg/dl Calci
:
5 mg/dl
NaCl
:
70mg/dl
Bạch cầu lympho : 1 -3
BC/1mm
3

So với huyết tương người ta nhận thấy nồng độ Na
+
dịch não tuỷ tương đương với huyết
tương

trong khi đó nồng độ Cl
-
cao hơn khoảng 15% và nồng độ K
+
cao hơn khoảng 40%.
3.3. Chức năng của dịch não tuỷ.
Tế bào não được máu nuôi trực tiếp , vì vậy vai trò trao đổi chất dinh dưỡng của hệ thần kinh
đối với dịch não tuỷ là thứ yếu. Dịch não tuỷ có chức năng quan trọng nhất là đệm đỡ cho

não bộ trong hộp sọ cứng. Tỷ trọng của não và dịch não tuỷ là tương đương nên não như
được trôi nổi trong dịch não tuỷ. Khi có một chấn thương vào hộp sọ sẽ làm cho toàn bộ não
chuyển động đồng thời, nên tránh được tổn thương não.
Bên cạnh đó, dịch não tuỷ còn đóng vai trò bể chứa điều hoà, thích nghi với những thay đổi
thể tích của não hoặc của máu tăng hoặc giảm. Việc nghiên cứu vai trò chức năng cũng như
các thành phần và đặc tính của dịch não tuỷ có ý nghiã rất lớn đối với lâm sàng. Sự thay đổi
tính chất, thành phần dịch não tuỷ, chắc chắn có liên quan đến bệnh lý của não bộ. Nghiên
cứu
v
ề áp lực dịch não tuỷ cũng cho ph p chẩn đoán, tiên lượng và điều trị bệnh. Bình
thường khi áp
lực dịch não tuỷ cao hơn áp lực máu trong xoang tĩnh mạch 1,5mmHg thì van sẽ mở và dịch
não tuỷ vào máu. Các van này chính là các nhung mao của màng nhện có chức năng hấp thu
dịch và hoạt động như một cái van không bao giờ cho máu ngược trở lại dịch não tuỷ. Khi u
não, chảy máu não vào dịch não tuỷ, viêm màng não áp lực dịch não tuỷ có thể tăng lên và
gây tử vong.
3.4. Hàng rào máu não

Hàng rào máu não thực chất là một cái “chắn sinh học “ giữa máu và dịch não tuỷ, giữa dịch
não tuỷ và mô não. Có những chất dễ dàng đi qua, lại có những chất không vượt qua được
hàng rào máu não. Điều này chứng tỏ hàng rào máu não có tính thấm chọn lọc rất cao với mục
đích bảo
vệ và dinh dưỡng cho tế bào não, tế bào quan trọng vào bậc nhất của con người.
Nhìn chung, hàng rào máu não có tính thấm cao với nước, CO
2
, O
2
và các chất hoà tan
trong lipid như rượu, các chất gây mê; ít có tính thấm đối với các chất như Na
+

, Cl
-
, H
+
và
hầu như không thấm đối với protein và các hợp chất hưũ cơ có phân tử lượng cao. Các
kháng thể, các thuốc không hoà tan trong lipid không thấm được vào dịch não tuỷ và nhu
mô não. Vì vậy có
một số thuốc không có hiệu quả trên não bộ khi đưa vào máu nhưng lại có hiệu quả rất cao khi
đưa vào dịch não tuỷ.
Hàng rào máu não có hai chức năng chính: chức năng bảo vệ và chức năng điều hoà dinh
dưỡng. Hàng rào máu não ngăn cản không cho các chất độc lạ từ máu vào mô thần kinh.
Để đánh giá chức năng bảo vệ, người ta đưa ra chỉ số : hệ số thấm.
Hệ số thấm là tỷ số giữa nồng độ chất ở trong mô/ nồng độ chất đó ở trong máu.
Hệ số thấm giữa máu và dịch não tuỷ là tỷ số giữa nồng độ chất trong dịch não tuỷ/ nồng độ
chất đó trong máu động mạch.
Hệ số thấm giữa dịch não tuỷ và mô não là tỷ số giữa nồng độ chất trong mô não/nồng độ chất
đó trong dịch não tuỷ.
Thông thường các chất đi từ máu vào dịch não tuỷ, từ dịch não tuỷ vào mô não có hệ số <1.
Còn các sản phẩm chuyển hoá đi từ mô não vào dịch não tuỷ, từ dịch não tuỷ vào máu thì có
hệ số
>1.
Chức năng điều hoà dinh dưỡng là duy trì tính hằng định của môi trường cho tế bào não hoạt
động. Chức năng này biểu hiện ở hệ số phân phối một chất nào đó.
Hệ số phân phối của một chất là tỷ số giữa hiệu nồng độ chất đó trong động mạch và tinh
mạch
/ nồng độ chất đó trong dịch não tuỷ hoặc là tỷ số giữa hiệu nồng độ chất đó trong động mạch
và tĩnh mạch/ nồng độ chất đó trong mô não.
Cần phải chú ý rằng hai chức năng bảo vệ và dinh dưỡng là có liên quan mật thiết với nhau.
Nhờ chức năng bảo vệ mà mô thần kinh không bị các chất độc lạ xâm nhập và qua đó mới

điều hoà được tính hằng định về mặt lý hoá của mô thần kinh.
4. DỊCH NHÃN CẦU ( THUỶ TINH DỊCH ).

Dịch nhãn cầu là dịch nằm trong nhãn cầu, giữ cho nhãn cầu luôn căng ra. Dịch nhãn cầu nằm
ở phía trước, hai bên thuỷ tinh thể và nằm ở sau thuỷ tinh thể, trước võng mạc. Dịch nhãn
cầu luôn luôn được tạo ra và cũng được tái hấp thu. Sự cân bằng quá trình bài tiết và hấp thu
của dịch nhãn cầu có tác dụng điều hoà thể tích và áp lực dịch nhãn cầu.
Dịch được tạo ra do u nhú của thể mi bài tiết, tốc độ 2 - 3ml/min. Dịch chảy qua đồng tử đến
tiền phòng, vào góc giữa giác mạc và mống mắt qua mạng lưới đi vào kênh Schalemn rồi đổ
vào tĩnh mạch ngoài nhãn cầu. Kênh Schlemn là một tĩnh mạnh nối với tĩnh mạch lớn hơn,
thường chỉ chứa thuỷ tinh dịch (còn gọi là thuỷ tinh mạch). Áp lực nhãn cầu bình thường
khoảng 12 - 20 mmHg. Trong bệnh Glaucoma (thiên đầu thống), áp lực nhãn cầu có thể tới 60
- 70 mmHg và
gây mù rất nhanh có khi chỉ vài giờ. Dịch nhãn cầu là trong suốt. Trong quá trình sống, do rối
loạn chuyển hoá nên nó có thể đục, vẩn đục gây ra dấu hiệu “đom đóm”, “ruồi bay” làm giảm
thị lực.