[Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 32 phần 6 doc

1640 Mác gửi Ăng-ghen, 28 tháng t 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 28 tháng t 1870 1641

cầu nguyện, và cũng cời cả Ru-gơ lại đi tin vào sự bất tử của linh
hồn. Anh ta nói rằng nếu vậy thì ở thế giới bên kia linh hồn của
Sáp-pơ sẽ đánh đập linh hồn Ru-gơ. Việc nói bông đùa về những
chuyện cũ, về những cuộc gặp gỡ trớc đây với L. Bô-na-pác-tơ,
bác sĩ Công-nơ, Péc-xi-nhi, Ca-ve-nhắc v.v., sau đó với Vi-lích
v.v. đã làm cho anh ta vui thích. Anh ta thấy yên lòng, vì con gái
đã lấy chồng, con trai lớn Các đã tự lập (công nhân đóng sách),
hai con thứ (các thợ làm đồ trang sức) mỗi ngời đã kiếm đợc
mỗi tuần 1 pao xtéc-linh. Anh ta hy vọng rằng ngời anh em của
anh ta (ở Na-xau) sẽ nhận nuôi thằng con nhỏ nhất. Anh ta để lại
cho vợ toàn bộ gia tài không giầu có của mình, chị ở lại với hai
đứa con trai nhỏ. Hãy báo với tất cả những ngời của chúng ta
rằng tôi giữ niềm tin vào những nguyên tắc của chúng ta. Tôi
không phải là nhà lý luận. Trong thời kỳ ngự trị của thế lực phản
động, tôi buộc phải làm lụng vất vả để nuôi sống gia đình. Tôi
sống là một công nhân bình thờng và tôi chết đi là ngời vô sản.
Tôi đã chuyển lời hỏi thăm của anh và nói rằng nếu anh coi tình
hình của anh ta là nguy cấp thì đã đến thăm anh ta rồi. Điều đó
rõ ràng đã làm anh ta phấn khởi. Sáp-pơ 57 tuổi. Toàn bộ sự
dũng cảm thực sự trong tính cách của anh ta hiện nay lại bộc lộ rõ
ràng và sắc nét.
Trên đờng từ nhà Sáp-pơ trở về, tôi đi thăm bệnh nhân
thứ hai. Hôm kia, Boóc-cơ-hai-mơ viết cho tôi mấy dòng nói
rằng ông ta ốm nằm ở nhà suốt cả tuần, ông ta có lẽ phải tiếp
tục nằm lâu dài một tuần nữa, sau đó rời khỏi thành phố v.v
Nhìn vào cách thức vợ ông ta tiếp tôi, tôi thấy ngay rằng tình
hình nghiêm trọng. Ông ta bị sốt thơng hàn, hiện nay xem ra
đang bình phục. Không nghi ngờ gì cả phổi ông ta bị tổn thơng.
Bác sĩ ngời Anh một trong số những thày thuốc ở bệnh viện nơi

đây đã tiên đoán điều đó và hiện nay nhắc lại rằng: ông ấy hy
vọng, thậm chí tin chắc rằng lần này Boóc-cơ-hai-mơ sẽ thoát
khỏi, nhng nếu nh không bỏ lối sống điên rồ của mình đi, thì
không sống qua nổi một năm.
Vấn đề là Boóc-cơ-hai-mơ học một cách điên khùng tiếng Nga
từ 4
1
/
2
hoặc 5 giờ sáng đến 9 giờ sáng v.v. và tiếp tục nh thế từ
7 giờ tối đến 11 giờ đêm. Anh đã biết ông ta bút chiến nh thế nào
với thợng đế và ma quỷ, và từ khi trở thành chủ nhân của một
th viện kha khá, ông ta muốn nhất quyết trở thành học giả nh
thế nào.
Bác sĩ yêu cầu ông ta, chí ít là trong hai năm, phải ngừng mọi
hoạt động trừ nghiệp vụ kinh doanh, còn thời gian rảnh rỗi thì
hoàn toàn dành cho những sách báo nhẹ nhàng và những thú tiêu
khiển khác. Nếu không thì số phận ông ta sẽ bị định đoạt, hơn
nữa điều đó là không tránh khỏi. Ông ta không có thể lực để làm
việc bằng hai ngời.
Tôi ở lại đó khoảng mời phút. Trông ông ta cực kỳ yếu đuối
và tiều tuỵ. Tôi nói với ông ta rằng, hiện còn bận nhiều công việc
nên anh chỉ làm những việc khác trong phạm vi rất hạn chế. Tôi
cố ý nói thế vì tôi biết rằng ông ta rất kính trọng anh. Khi xuống
phòng khách gặp vợ ông ta, tôi kể lại cuộc nói chuyện của chúng
tôi. Bà ấy nói và tôi đã hứa với bà ấy về phần mình sẽ có sự góp
sức cần thiết nếu nh anh viết th cho chồng bà ấy thì đó là sự
giúp đỡ cực lớn của anh dành cho chị ấy. Một là, sự quan tâm của
anh sẽ làm cho ông ta đặc biệt phấn khởi, hai là, nếu nh anh
khuyên ông ta chớ tự huỷ hoại bằng công việc quá mức thì điều đó

sẽ có tác động tốt đến ông ta.
Tôi có ấn tợng là lúc này Boóc-cơ-hai-mơ đã qua cơn hiểm
nghèo, nhng ông ta phải rất thận trọng. Tiện đây nói luôn. Ông
ta rất giận Líp-nếch, vì Líp-nếch đăng th của Ba-cu-nin
470
trớc
rồi mới viết th cho ông ta (cho Boóc-cơ-hai-mơ) rằng hiện nay
ông ta (Boóc-cơ-hai-mơ) phải trả lời. Anh chàng Vin-hem dũng
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1642 Mác gửi Ăng-ghen, 28 tháng t 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 28 tháng t 1870 1643

cảm ấy luôn luôn sẵn sàng làm những điều ngu ngốc rồi buộc
ngời khác phải thu dọn.
Thật là thằng ngốc!
Phlu-răng đã mấy lần đến nhà tôi. Anh ta là một chàng trai
đáng yêu. Đặc điểm nổi bật trong tính cách của anh ta là lòng quả
cảm. Nhng anh ta cũng có tri thức khoa học tự nhiên vững vàng.
Anh ta đã giảng dạy môn nhân chủng học
1

ở Đại học tổng hợp
Pa-ri một năm, đã chu du khắp nơi Nam Âu, Thổ Nhĩ Kỳ, Tiểu
á v.v Mang đầy ảo tởng và nôn nóng cách mạng, song vẫn là
một anh chàng đầy sức sống, tuyệt nhiên không thuộc trờng
phái những vị trợng phu đăm chiêu. Ngời ta đã đề cử anh ta
vào Hội đồng của chúng tôi, anh ta đã hai lần dự các phiên họp
của Hội đồng với t cách khách mời. Nếu anh ta ở lại đây lâu hơn
thì rất tốt. Cần làm công tác đối với anh ta. Song, nếu nh sau
cuộc trng cầu dân ý mà Bô-na-pác-tơ ra lệnh ân xá thì anh ta sẽ

trở về Pa-ri. Tối hôm qua, Hội tam điểm Pháp, chi bộ Pháp v.v.
đã mở tiệc chào mừng anh ta và Ti-ban-đi. L. Blăng, Ta-lan-đi-ê
v.v. cũng muốn dự tiệc này. Toàn bộ bọn ngời ô hợp cách mạng
Pháp ở đây ve vãn anh ta, nhng anh ta đã hiểu khá rõ về các
ngài ấy.
Rất cảm ơn anh đã giải thích về bog Ai-rơ-len
2

. Để tiêu khiển,
tôi đã kiếm đợc tài liệu về xử phạt đối với vi phạm luật bảo vệ
muông thú (Anh và xứ Oen-xơ) năm 1869. Tổng số các bản án quy
tội là 10345. Đây là các tội đặc thù về mặt nông nghiệp của ngời
Anh và ngời xứ Oen-xơ. Cớ sao ngài Glát-xtôn không xoá bỏ cả


1 G. Phlu-răng. Lịch sử con ngời.
2 Xem tập này, tr. 645-646.
hiến pháp ở Anh?
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1150
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1151


Anh đã dự cảm đợc chính xác mối nguy hiểm trong th của
Pi-gốt. Qua số báo Flag of Ireland, gửi kèm theo đây (trong đó
có bức th của thông tín viên Pa-ri của tờ Irishman) có thể thấy

đợc sự bất lơng của bọn ngời ấy. Pi-gốt biết rằng ở đây
chúng ta nhận đợc tờ Irishman đã cho đăng cái thứ bẩn thỉu
ấy trên tờ Flag.
Cùng với tờ Flag tôi gửi năm số của các báo Tây Ban Nha
của quốc tế, tức là: hai số Federacion, một số Obrero và một số
Solidaridad.
Số báo Marseillaise đến thứ bảy tôi mới gửi cho anh. Tôi
phải dùng nó để viết cho Hội đồng trung ơng
471
bài bình luận
ngắn gì đó về sự kiện ở Crơ-dô v.v
Thứ ba vừa rồi, Hội đồng trung ơng đã nhất trí thông qua
kiến nghị của tôi (đợc Me-đéc-xhết
1

ủng hộ) cắt đứt quan hệ của
chúng ta với Bee-Hive và công bố nghị quyết về việc này. Khi tôi
trình bày lý do của kiến nghị của mình thì ngài A-plơ-gác ngồi đối
diện với tôi, đầu gục xuống. Ông ta và ốt-gie-rơ nằm trong ban
biên tập của Bee-Hive. Tôi chứng minh rằng tờ báo này đã bán
mình cho giai cấp t sản (X. Mô-rơ-li v.v.), đặc biệt nhắc đến thái
độ của nó đối với các nghị quyết và các cuộc thảo luận của
chúng ta về vấn đề Ai-rơ-len
2

. Theo quyết định của Hội đồng
thì thứ ba tuần sau tôi phải đa ra bản nghị quyết đã đợc soạn
thảo hoàn chỉnh
3

.


1 Mốt-tơ-xhết (xem tập này, tr. 533-534).
2 Bản ghi bài nói của C. Mác về báo Bee-Hive.
3 C. Mác. Dự thảo nghị quyết của Tổng hội đồng về báo Bee-Hive.
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1646 Ăng-ghen gửi mác, 29 tháng t 1870 Ăng-ghen gửi mác, 29 tháng t 1870 1647

Xin chào.

Mo-rơ của anh

Công bố lần đầu có lợc bớt trong cuốn
sách: Der Briefwechsel zwischen F.
Engels und K. Marx. Bd. IV, Stuttgart,
1913; công bố toàn văn trong Marx - Engels
Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,
1931 và trong C. Mác và Ph. Ăng-ghen,
Toàn tập, xuất bản lần thứ nhất, t. XXIV,
1931


In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức

276
Ăng-ghen gửi mác
ở Luân Đôn

Man-se-xtơ, 29 tháng T 1870

Mo-rơ thân mến!
Tôi viết th ngay cho Boóc-cơ-hai-mơ và gửi theo địa chỉ: 10,
Brunswick, Gardens, Kensington, W. Nếu nh địa chỉ không
đúng thì anh hãy vui lòng báo trớc cho anh ấy biết.
Tôi quả thực vui lòng đi thăm Sáp-pơ và hiện giờ
tôi cũng muốn nh thế, nế u n h th anh k hông buộc
tôi phải nghĩ rằng anh ta đ ã qua đời. Sáp-pơ bao giờ
cũng có tinh thần cách mạng chân chính và một khi
cái chết là đ ịn h mệnh của con n gời đáng thơng đó
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1154
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1155


thì ít ra tôi cũng tự an ủi rằng cho tới phút chót của đời mình anh
ta vẫn tỏ ra xứng đáng. Nếu nh do viêm phổi mà anh ta bị bệnh
lao thì đơng nhiên không thể cứu vãn đợc nữa và cái chết tất
đến nhanh chóng.
Th của Ba-cu-nin quả thực rất ngây thơ

470
. Nói rằng ở Nga
tuồng nh có 40000 sinh viên cách mạng mà phía sau họ không có
giai cấp vô sản, thậm chí không có nông dân cách mạng còn phía
trớc thì không có con đờng công danh nào khác ngoài sự lựa
chọn giữa Xi-bia và cảnh lu vong sang Tây Âu, đó là nỗi bất
hạnh đối với toàn thế giới nếu nh không phải là lời hoang đờng
khó tin. Nếu nh cái gì có thể làm tiêu vong đợc phong trào Tây
Âu thì đó là sự nhập khẩu 40000 ngời Nga theo chủ nghĩa h vô
ấy, ít nhiều học vấn, hiếu danh, đói bụng, đầy tham vọng giữ chức
sĩ quan của một quân đội không tồn tại mà chúng ta phải cung
cấp cho họ; đặt giai cấp vô sản châu Âu dới quyền chỉ huy của
ngời Nga để đem lại sự thống nhất cho hàng ngũ của nó đó là
một kiến nghị tuyệt vời. Cho dù anh chàng Ba-cu-nin ấy phóng
đại nh thế nào thì vẫn rõ nh ban ngày là mối nguy đang tồn
tại. Nớc Nga thần thánh
1

hàng năm sẽ quẳng đi một số lợng
nào đó những ngời Nga không có triển vọng về con đờng công
danh ấy và tin vào những nguyên tắc quốc tế ở đâu đâu họ cũng
chiếm lấy lòng tin của công nhân, giành lấy vai trò lãnh tụ, đa
vào các chi bộ những mu mô và tranh chấp cá nhân những
điều không tránh khỏi ở ngời Nga và bấy giờ Tổng Hội đồng sẽ
khá bận rộn. Tôi nhận thấy ngay rằng U-tin đã biết gây dựng cho
mình địa vị trong hàng ngũ những ngời ở Giơ-ne-vơ. Và những
ngời Nga ấy than phiền rằng ở nhà họ, tất cả các vị trí đều bị


1 Các từ Nớc Nga thần thánh, Ăng-ghen viết bằng tiếng Nga.

ngời Đức chiếm mất rồi!
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1650 Ăng-ghen gửi mác, 29 tháng t 1870 Ăng-ghen gửi mác, 29 tháng t 1870 1651

Bằng giọng nói hữu nghị nhất, tôi chỉ rõ cho Vin-hem thấy
những hành vi trớc đây cũng nh hiện nay của ông ta tại quốc
hội. Bon-hoóc-xtơ đã bị bắt ở E-svây-le vì thiếu giấy chứng minh
cá nhân, sau khi đạo luật về việc xoá bỏ hộ chiếu đã đợc thông
qua tại quốc hội, còn ngài Líp-nếch đã bỏ lỡ thời cơ thuận lợi để
chất vấn chính phủ về việc vi phạm thô bạo luật pháp và buộc nó
phải thừa nhận rằng những đạo luật nh thế đã không đợc áp
dụng cho công nhân. Đồng thời những con lừa ấy còn hy vọng
công nhân lại bầu họ. Ngoài ra tôi đã viết th cho Brắc-cơ là
ngời đề nghị tôi góp tiền cho đảng; rằng việc họ ở mọi nơi đều
đề cử những ứng cử viên là công nhân
1

và ra sức làm cho họ
trúng cử là điều quan trọng nh thế nào. Vin-hem có thể nói rằng
việc ấy hoàn toàn không cần thiết.
Đã nhận đợc báo Tây Ban Nha và tờ Flag
2

, xin cảm ơn.
Mùa thu năm 1849 khi tôi qua May-oóc-ca
3

tôi không thể mơ
tởng rằng sau 20 năm ở đấy chúng ta sẽ có đợc tờ báo

4

. Bấy
giờ, cái ổ này đợc xem là nơi thâm sơn cùng cốc của đảo Coóc-xơ.
Pi-gốt vẫn là kẻ hai mặt. ở Ai-rơ-len, họ phải có chính thể
cộng hoà, còn ngời Pháp vẫn hãy ở dới quyền thống trị của
Bô-na-pác-tơ. Cuốn sách của tôi
5

nếu xuất bản thì họ cũng sẽ lờ
tịt đi, hệt nh họ đã lờ tịt đi những bài nói về Ai-rơ-len đăng trên
báo Marseillaise
6

.


1 Xem tập này, tr. 927-927.
2 Flag of Ireland.
3 Ma-li-oóc-ca.
4 El Obrero.
5 Ph. Ăng-ghen. Lịch sử Ai-rơ-len.
6 Những bài của Gien-ni Mác về vấn đề Ai-rơ-len.
Luật cổ đại Ai-rơ-len, mà hiện tôi đang tra cứu, là thứ quả
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1158
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

1159


đắng khó nuốt. Một là, bản thân lời văn không rõ ràng lắm, vì nó
đòi hỏi những tri thức về toàn bộ pháp luật cổ Ai-rơ-len hiện
không tồn tại nữa; hai là, nó bị xuyên tạc rất nhiều; ba là, bản
dịch tồi, có những chỗ hoàn toàn sai; tuy nhiên, qua văn bản vẫn
thấy rõ rằng quan hệ ruộng đất không đơn giản nh Đê-vít
1

dũng
cảm mô tả không đợc vô t . Trong phần đã đợc công bố, luật
pháp đã giải thích chính những quan hệ phức tạp chứ không phải
đơn giản. Vả lại, tôi còn cha đọc hết toàn bộ mớ đồ cổ ấy, có
những chỗ tôi phải tham khảo bản tiếng Ken-tơ, và vì tôi không
có cuốn ngữ pháp nên công việc tiến triển không nhanh lắm. Song
tôi thấy rõ một điều là những ngời xuất bản tuy biết tiếng
Ken-tơ mà hiểu nội dung cũng không hơn gì tôi.
Tài liệu đợc xuất bản bằng kinh phí nhà nớc, do các uỷ viên
uỷ ban xuất bản luật pháp cổ và điều lệ của Ai-rơ-len tiến
hành
472
. Không nghi ngờ gì nữa, đây là chỗ làm ăn cực kỳ phát
tài. Trong báo cáo nghị viện nào có thể biết đợc xem hàng năm
phải chi tiêu bao nhiêu để nuôi những con ngời ấy? Họ ngồi đó
từ năm 1852, không làm gì cả, trừ việc thuê mớn các thuộc hạ
làm việc, và hai tập ấy là sản phẩm duy nhất đợc xuất bản từ đó
đến nay.
Xin gửi lời chào nồng nhiệt tới tất cả mọi ngời.
Ph. Ă. của anh

Công bố lần đầu có lợc bớt trong cuốn sách:
Der Briefwechsel zwischen F. Engels und
K. Marx. Bd. IV, Stuttgart, 1913; công bố
toàn văn trong Marx - Engels
Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931
và trong C. Mác và Ph. Ăng-ghen, Toàn tập,

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức



1 Gi. Đê-vít. Tập luận văn lịch sử.
xuất bản lần thứ nhất, t. XXIV, 1931

Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1654 Mác gửi Ăng-ghen, 29 tháng t 1870 Ăng-ghen gửi mác, 1 tháng năm 1870 1655




277
Mác gửi Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ

[Luân Đôn], 29 tháng T 1870

Phrết thân mến!
Sáp-pơ đã mất hồi 9 giờ sáng hôm qua.

Tôi xin gửi kèm ba số báo Marseillaise có đăng các bài của
Gi. Uy-li-am
1

. Tôi cần nhận lại những số báo này (cùng với các số
báo égalité và Solidarité xuất bản ở Thuỵ Sĩ) để viết bài bình
luận cho Tổng Hội đồng
2

, cho tới nay tôi vẫn cha tranh thủ
đợc thời gian để viết nó (các báo Tây Ban Nha thì không cần gửi
trả), tôi cũng gửi kèm theo đây số ra gần đây của tờ Vorbote.
Qua số báo này anh sẽ thấy rằng Bếch-cơ đã công khai đoạn tuyệt
với Ba-cu-nin (không cần gửi lại).
Sau hết xin gửi cho anh một bản dịch ra tiếng Nga Tuyên
ngôn của Đảng cộng sản của chúng ta. Trên báo Werker và
những báo khác, tôi thấy rằng có bản dịch ấy ở nhà xuất bản
Cái chuông mà Ba-cu-nin thừa kế; cho nên tôi đã đặt mua
từ Giơ-ne-vơ sáu bản
473
. Tất nhiên việc đó có ý nghĩa đối với
chúng ta.


1 Gien-ni Mác, xem tập này, tr. 668.
2 Xem tập này, tr. 658-659.
Tạm biệt ông già. Gửi lời chào bà Li-di, Giô-li-mây-ơ
1

và

Mu-rơ.

Ôn-đơ Ních

Công bố lần đầu trong cuốn sách: Der
Briefwechsel zwischen F. Engels und
K. Marx. Bd. IV, Stuttgart, 1913


In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức






278
Ăng-ghen gửi Mác
474

ở Luân Đôn

[Man-se-xtơ], 1 tháng Năm 1870

Mo-rơ thân mến!
Sáp-pơ đáng thơng! Hàng ngũ những đồng chí lão thành của
chúng ta ngày một tha thớt. Véc-thơ, Vây-đơ-mai-ơ, Lu-pu-xơ
2

,
Sáp-pơ, nhng chẳng có cách nào khác à la guerre comme à la
guerre
3

. Anh có thể kiếm cho tôi một tấm ảnh của ông ấy không?
Hoặc nếu có thể thì hai tấm; anh biết đấy những ngời ở Dô-lin-


1 Soóc-lem-mơ.
2 Vin-hem Vôn-phơ
3 trong chiến tranh phải hành động theo kiểu chiến tranh.
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1162
¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882

¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882
1163


ghen còng muèn cã mét tÊm ¶nh Êy.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.
1658 Ăng-ghen gửi mác, 1 tháng năm 1870 Ăng-ghen gửi mác, 1 tháng năm 1870 1659

Xin cảm ơn về những tờ báo. Tất cả những gì mà anh yêu
cầu sẽ gửi trả vào ngày mai. Báo égalité và Solidarité lẽ ra
tôi đã gửi trả từ lâu rồi, nhng tôi tởng rằng Tổng Hội đồng
đã nhận đợc mấy số báo ấy. Trong các tờ báo Tây Ban Nha

đơng nhiên phản ánh quan điểm đôi chút đặc thù của ngời Tây
Ban Nha, ngời ta thấy rõ ảnh hởng của những lời lẽ văn hoa
của Ba-cu-nin.
Hôm qua tôi đã gặp Gum-péc-tơ. Khi ông ta hỏi về anh, tôi trả
lời rằng anh tái phát bệnh gan, thì ông ta không để tôi nói hết đã
nói ngay rằng: Tại sao ông ấy không đi Các-lơ-xbát
1

? Đấy là câu
trả lời cho anh đấy
2

. Ông ta cho rằng tốt hơn hết là đi vào đầu
mùa hè hoặc sắp đến mùa thu, vì tháng Bảy tháng Tám ở đó
chật ních ngời và nóng ghê gớm. Thái tử Phổ
3

hiện đang ở đó;
anh có muốn làm quen với ông ta không? Ông ta là ngời có
học
4

kia mà.
Nghị quyết về Bee-Hive
5

sẽ làm cho Xem Mua rất hài lòng,
ông ta cho tới nay vẫn đặt mua báo Bee-Hive và phẫn nộ vì tờ
báo hèn hạ đó. Tôi muốn giới thiệu với ông ta tờ Reynoldss
hoặc, có lẽ, anh đa ra một tờ báo nào hay hơn? Tờ Democratic

News còn xuất bản không?
Xin gửi kèm ở đây những tin tức mới nhất từ chỗ Vin-hem;
ông ta kiên quyết tán thành ý kiến cho rằng Phổ là đối phơng
quan trọng duy nhất của cách mạng ở Đức, nhng cũng không


1 Các-lô-vi Va-ri.
2 Xem tập này, tr. 637-640.
3 Phri-đrích - Vin-hem.
4 Trong nguyên bản là phơng ngữ Béc-lin Jebildeter.
5 C. Mác. Dự thảo nghị quyết của Tổng hội đồng về báo Bee-Hive.
kém phần kiên quyết phản đối ý kiến cho rằng Phổ là đối phơng
quan trọng. Một kẻ đáng thơng!
Tôi vừa dịch cho Li-di tất cả ba bài báo của Uy-li-am
1

, Li-di
rất khoái về những bài báo ấy và nhiệt liệt cảm ơn ngài Uy-li-am.
Gửi anh những lời cầu chúc tốt lành nhất.

Ph. Ă. của anh

Thời gian gần đây các lá th của anh không còn bị bóc xem
trộm nữa. Dù sao thì ngời ta cũng đã thận trọng hơn với những
thứ ấy.
Liệu sẽ có ai đó lo toan viết một bài tởng niệm thoả đáng về
Sáp-pơ để đa đăng báo không? Tôi không biết ếch-ca-ri-út có
thích hợp với việc đánh giá một cách xứng đáng ngời đại biểu u
tú ấy của các nhà hoạt động bí mật lão thành hay không.

Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên
bản trong Marx - Engels Gesamtausgabe.
Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 và bằng tiếng
Nga trong C. Mác và Ph. Ăng-ghen, Toàn
tập, xuất bản lần thứ nhất, t. XXIV, 1931


In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức




1 Các bài thứ sáu, thứ bảy và thứ tám trong loạt bài của Gien-ni Mác bàn
về vấn đề Ai-rơ-len.
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1660 Mác gửi Ăng-ghen, 7 tháng năm 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 7 tháng năm 1870 1661



279
Mác gửi Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ
1

[Luân Đôn], 7 tháng Năm 1870

Phrết thân mến!
Tuần này ở đây xảy ra nhiều sự việc thú vị khác nhau. Nhng
bu cục Anh hiện nay tỏ ra quá tò mò, còn tôi thì không mảy
may có ý định gián tiếp cung cấp tin tức cho nó. Do đó về chuyện
ấy để sau này bàn khi gặp mặt nhau.
Hôm nay không nhận đợc báo Marseillaise. Có khả năng nó
đã bị tịch thu. Thứ t vừa rồi chúng tôi đánh điện cho tờ báo biết
rằng đến thứ năm nó sẽ nhận đợc bản tiếng Pháp của Tuyên bố
của Tổng Hội đồng
2

và không nên dịch từ tiếng Anh sang. Cảnh
sát Pa-ri đơng nhiên biết ngay bức điện ấy, còn Pi-ê-tơ-ri xem
ra cho rằng sự tố cáo của chúng tôi đa ra vào đêm trớc cuộc
trng cầu dân ý là điều không đáng mong muốn.
Những bức điện tầm thờng của hãng Roi-tơ Ha-vát rút cục
đã cho chúng tôi cái dịp mong đợi từ lâu là công khai tuyên bố
trên các tờ báo Pa-ri rằng cái gọi là chi bộ Pháp ở Luân Đôn


1 Th viết trên giấy mẫu có in tiêu đề: Tổng Hội đồng Hội liên hiệp công
nhân quốc tế, 256, High Holborn, London, W.C.; trên th có dấu hình bầu dục:
Hội liên hiệp công nhân quốc tế. Hội đồng trung ơng. Luân Đôn.
2 C. Mác. Về việc truy nã những thành viên của các chi bộ Pháp.
không thuộc quốc tế
475
.

Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1168
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1169


Hôm qua và hôm kia, tờ Standard đã đăng hai bài báo đê
tiện chống lại quốc tế, những bài báo này đợc viết theo mệnh
lệnh trực tiếp của sứ quán Pháp, giống nh các bài đăng trên tờ
báo nhỏ bằng tiếng Pháp xuất bản ở Luân Đôn L International.
Tất cả các tờ báo ở Luân Đôn đều nhận đợc chỉ thị của
Bru-xơ và đơng nhiên chúng tuân theo chỉ thị ấy nh những
con chó săn bẩm sinh là không đợc đăng trên các cột báo của
mình một chữ nào về những biện pháp mà cảnh sát Anh ngấm
ngầm tiến hành trong tuần qua chống lại Phlu-răng và Tổng Hội
đồng của Quốc tế (họ nhét cả hai đối tợng ấy vào cùng một rọ).
Mời ngàn bản của số báo Standard nói trên đã đợc gửi
sang Pháp. Đấy cũng là một cách trả thù lao, hoặc có thể là Hội
10 tháng Chạp
476
đã đột nhiên học biết tiếng Anh?
Thứ ba vừa rồi ở Luân Đôn lan truyền tin đồn rằng tuồng nh
chúng tôi bị bắt ở nơi mà chúng tôi đang họp. Do đó ở đây xuất
hiện, trái với lệ thờng, những thông tín viên báo chí thèm khát
tin tức.
ở Anh, những anh chàng ấy vào lúc hoảng hốt đã quên mất
ngay luật lệ của mình và để mình bị lôi kéo bởi những báo chí một

phần thì dốt nát, một phần thì cố tình nói láo.
Chiều ý cảnh sát, chúng tôi giả định rằng tất cả những tin tức
mà Grăng-pe-rơ, Rai-tơ và Journal officiel đa ra đều là chân lý
thiêng liêng. Nhng dẫu sao thì Chính phủ Anh cũng không thể
làm đợc gì cả mà chỉ đặt mình vào địa vị nực cời nhất.
Về việc dẫn độ Phlu-răng tờ Gaulois khẳng định rằng
ngời ta đòi hỏi sự dẫn độ ấy ngay từ đầu đã không thể bàn
đến
477
. Giữa Pháp và Vơng quốc liên hiệp Anh chỉ có một hiệp
ớc về dẫn độ, hiệp ớc năm 1843. Năm 1865 Chính phủ
Pháp tuyên bố sáu tháng nữa sẽ huỷ bỏ hiệp ớc này, vì trên
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1664 Mác gửi Ăng-ghen, 7 tháng năm 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 7 tháng năm 1870 1665

thực tế không thi hành đợc do các đạo luật về chứng cứ của Anh.
Do đó mà năm 1866 một số thủ tục về vấn đề chứng cứ đã đợc
sửa đổi mà không có sự sửa đổi nào trong nội dung hiệp ớc.
Trong hiệp ớc này đã quy định rất kỹ những tội dẫn tới sự dẫn
độ, trong số tội ấy có tội giết ngời (giết cha (parricide), giết trẻ
con và đầu độc) và mu sát, xin chú ý là mu sát ở đây hiểu theo
nghĩa hành vi bắt tay vào thực hiện các hành động mà hậu quả
trực tiếp phải là cái chết của ngời bị mu sát.
Nh vậy căn cứ vào hiệp ớc ấy không thể, chẳng hạn, dẫn độ
Bô-ri nếu anh ta chạy sang Anh, càng không thể nói đến dẫn độ
Phlu-răng.
Vấn đề duy nhất đợc đặt ra là ở đây, liệu toà án Anh có thể
kết tội ngời nớc ngoài về tội tham gia âm mu nhằm giết ngời
nớc ngoài không?

Cho đến năm 1828, không ai ngời Anh cũng nh ngời
nớc ngoài bị truy nã ở đây về hành động giết ngời đợc thực
hiện ngoài phạm vi Vơng quốc liên hiệp. Những ngời Anh đấu
súng với nhau đã lợi dụng điều này. Mục 7, điều khoản 9 đạo luật
Gioóc-giơ IV có quy định:
nếu ai đó trong thần dân của bệ hạ bị tố cáo là giết ngời hoặc tham gia hành
động giết ngời đợc thực hiện ở nơi nào đó ngoài phạm vi Vơng quốc liên hiệp,
thì ngời đó phải bị xét xử về tội ấy tại Vơng quốc liên hiệp.
Luật ấy đợc đặt ra đối với những kẻ đấu súng ngời Anh, do
đó chỉ áp dụng đối với các thần dân của bệ hạ.
Do đó mà năm 1858, trong vụ án bác sĩ Béc-na, bác sĩ này đã
chứng minh rằng toà án không có thẩm quyền. Toà án có thái độ
nô lệ này bảo lu cho mình quyền giải quyết vấn đề ấy, bỏ ngỏ nó
và quyết định rằng trớc hết phải xem xét đơn thỉnh cầu của phía
bào chữa về sự vô tội. Việc xử trắng án bác sĩ Béc-na đã ngăn cản
bất cứ sự phán quyết nào về vấn đề pháp lý ấy.
Giờ đây, sau vụ âm mu của Oóc-xi-ni năm 1858, Pan-mớc-
xtơn đa ra trớc hạ nghị viện dự luật về các vụ âm mu
478
,
nhằm tuyên bố là tội hình sự mọi âm mu nhằm giết ngời, dù là ở trong
phạm vi Vơng quốc liên hiệp cũng nh trên lãnh thổ của bất cứ quốc gia nào
khác.
Lý do đa ra dự luật ấy là:
1) âm mu: hoàn toàn đợc xem là tội nhẹ và theo luật pháp
Anh, âm mu nhằm mục đích giết ngời đợc xem nh là âm
mu nhằm mục đích làm mất thanh danh của ai đó.
2) viện trởng viện kiểm sát, huân tớc R. Bê-ten, đã chứng
minh một cách hoàn toàn có căn cứ rằng:
mục 7, khoản 9 của đạo luật Ghê-oóc IV chỉ áp dụng đối với thần dân gốc

Anh, rằng ngời nớc ngoài sinh sống ở Vơng quốc liên hiệp có thể không bị trừng
phạt vì những âm mu nhằm mục đích giết ngời ở nớc ngoài.
Dự luật về âm mu, nh mọi ngời biết, đã phá sản và cùng
với nó là bản thân huân tớc Pan-mớc-xtơn trong thời gian sắp
tới cũng sẽ phá sản.
Nh thế là toàn bộ sự ồn ào mà báo chí Pháp và Anh dấy lên
là điều nhảm nhí thuần tuý. Trong trờng hợp xấu nhất, Phlu-
răng có thể bị truy cứu về tội nhẹ, để rồi rút cục, sẽ nhận sự phán
quyết cuối cùng theo mục 7, khoản 9 đạo luật Gioóc-giơ IV, và
ngời ta sẽ nhất thiết bị thất bại và sẽ buộc phải đa ra dự luật
về các tội âm mu. Lẽ nào Glát-xtôn sẽ lại muốn đạt đợc cái mà
ngay cả Pan-mớc-xtơn cũng không đạt đợc!
Nếu nh âm mu ấy nhằm giết hại Ba-đanh-ghê
1

không
phải là sự bịa đặt thuần tuý của cảnh sát, thì dù sao nó cũng


1 biệt danh của Na-pô-lê-ông III (theo tên ngời thợ xây mà hắn mợn
quần áo để mặc khi trốn khỏi nhà tù vào năm 1846).
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1172
¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882

¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882
1173

lµ mét hµnh ®éng ngu xuÈn nhÊt mµ ngêi ta cã thÓ nghÜ ra
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.
1668 Mác gửi Ăng-ghen, 7 tháng năm 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 7 tháng năm 1870 1669

đợc. May thay, đế quốc cũng không thể cứu vãn đợc nhờ sự ngu
xuẩn của kẻ thù của nó.
Rô-bin, tay sai của Ba-cu-nin, hiện đang ở Pa-ri và đã trở
thành uỷ viên của Hội liên hiệp Pa-ri (của quốc tế)
479
gửi ngay tới
đó kiến nghị thừa nhận mới của vùng ngôn ngữ uỷ ban Rô-manh
là uỷ ban chân chính và chính thức tuyên bố trên tờ
Marseillaise rằng chỉ có những ngời ủng hộ uỷ ban ấy mới là
thành viên chân chính của Quốc tế. Nhng chúng tôi đã báo trớc
đợc cho ngời của chúng ta ở Pa-ri
1

. Cho nên Rô-bin đã thất bại
thảm hại với kiến nghị của hắn. Đã quyết định rằng Hội liên hiệp
Pa-ri không có thẩm quyền gì để can thiệp, và sự việc thuộc
quyền xem xét của Tổng Hội đồng ở Luân Đôn. Sự việc này nói
lên đặc điểm của phơng pháp mà ngài
2

Ba-cu-nin sử dụng.
Âm mu Pa-ri đã giáng một đòn nặng nề vào kế hoạch đã
hoàn toàn chín muồi về việc tổ chức đại hội ở Pa-ri và chuyển
Tổng Hội đồng sang đó vào lúc thích hợp.
Tôi đã nhận đợc của Ba-cu-nin năm số đầu của tờ Cái

chuông cùng với phụ chơng bằng tiếng Pháp. Bản thân bản
cơng lĩnh Nga rất tiêu biểu
480
. Tạp chí này tuyệt nhiên không
phải là tiếng nói của một đảng đặc biệt nào (tiếng nói của một
đảng đặc biệt nào)
3

mà là tiếng nói của tất cả những ngời
chính trực (những ngời chính trực
3*
) khao khát giải phóng
nớc Nga và bất bình với trật tự hiện hành. Không chạy theo
nguyên tắc, thực tiễn trớc hết! Song chúng ta, Tây Âu và Hợp
chúng quốc Mỹ, về phía mình, phải hoàn toàn bó hẹp ở việc tuyên


1 Xem tập này, tr. 919-920.
2 Từ ngài Mác viết bằng tiếng Nga bằng chữ cái la-tinh.
3 Những từ trong ngoặc đơn, Mác viết bằng tiếng Nga.
truyền lý luận của ngài Ba-cu-nin (tức là chẳng có thứ lý
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1176
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1177

luận nào cả), nghĩa là tuyên truyền theo tinh thần nh thể mọi
dân tộc đều đã diệt vong. Cho nên ông ta cũng không cho phép
chúng ta có sự can thiệp nào vào chính sách đối nội cũng nh đối
ngoại. Thật là một kẻ hết sức xảo quyệt!
Boóc-cơ-hai-mơ phục hồi sức khoẻ rất chậm, nhng đang có
sự chuyển biến tốt. Thứ năm vừa rồi tôi lại đến nhà ông ta (trong
cuộc tản bộ tôi bị cảm nặng, làm cho đầu óc cứ phát điên lên). Ông
ta phấn khởi về bức th của anh. Qua th của ông ta, gửi kèm ở
đây, anh có thể thấy nhu cầu của ông ta muốn tự làm cho mình
rơi vào cảnh nực cời. Ông ta ra vẻ quan trọng ông ta là ngời
hài hớc bẩm sinh
1

khi đánh giá Lê-vơ! nhng ông ta lại rộng
lợng đến mức có khi thậm chí bật cời và xin lợng thứ vì bệnh
tật của mình. Ông ta tỏ ra hết sức ngây thơ khi nghĩ rằng những
sách thuộc loại của Ha-ri Loóc-rê-ke thì ông ta có thể vớ đợc
cho mình hàng tá, nh quả mâm xôi
2

. Sau đó tôi gửi cho ông ta
cuốn Pi-te Xim-plơ
3

thì ông ta thực sự thấy cuốn đó hay hơn
nhiều.
Thứ t vừa rồi ngời ta đã an táng Sáp-pơ. Xin hãy viết phác
ra cho tôi một số sự thật về tiểu sử của anh ấy mà anh còn nhớ.
Cần viết một bài tởng niệm ngắn.
Xin gửi lời thăm bà Li-di, Mu-rơ, Giô-li-mây-ơ

4

.



1 Trong nguyên bản: Kladderadatsch, tên của một tạp chí châm biếm
Đức.
2 Nhại câu nói của Phan-xtáp (xem Sếch-pia. Vua Hen-rích IV, phần I, hồi
II, màn 4).
3 Ph. Mác-ri-ết. Pi-te Xim-xlơ.
4 Soóc-lem-mơ.
Mo-rơ
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1672 Ăng-ghen gửi mác, 8 tháng năm 1870 Ăng-ghen gửi mác, 8 tháng năm 1870 1673

(Bộ râu của tôi ngày càng bạc đi.)
Anh hãy nhận kèm theo đây: 2 số báo égalité và một số bài
tiểu luận về vấn đề trng cầu dân ý: A-li-xe-xta: Gửi cử tri (viết
tinh tế), Rô-gia-rơ: Cuộc trng cầu dân ý của đế chế (rất tồi),
A. Hum-béc: Cuộc trng cầu dân ý của thợ sơn tràng (kịch vui
tuyệt vời của một trong những biên tập viên báo Marseillaise)
(theo phong cách của âm nhạc ốp-phen-bắc).


Công bố lần đầu trong cuốn sách: Der
Briefwechsel zwischen F. Engels und
K. Marx. Bd. IV, Stuttgart, 1913

In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức





280
Ăng-ghen gửi mác
ở Luân Đôn

Man-se-xtơ, 8 tháng Năm 1870

Mo-rơ thân mến!
Tôi cho rằng với tấn tuồng của mình về vụ âm mu, ngài
Pi-ê-tơ-ri đã tính sai hoàn toàn. Ngay bản thân bọn cảnh sát
hiện nay cũng không còn tin vào những câu chuyện cổ tích ngu
xuẩn cũ rích ấy nữa. Tất cả cái đó quá trơn tru. Vị Bô-na-pác-
tơ đê tiện ấy bao giờ cũng chỉ có một phơng thuốc cho mọi thứ
bệnh; trong cuộc trng cầu dân ý quy định cho populus
1

một liều
thuốc giết ngời, giống nh thầy lang băm chữa trị bệnh nặng
nào cũng bắt đầu bằng một liều thuốc tẩy cực mạnh; tôi quan tâm
chờ đợi kết quả chữa bệnh; hiện nay tôi chỉ có tin tức về cuộc bỏ
phiếu ở Pa-ri, nó tốt đến mức mọi sự giả tạo của bọn quan lại đều
hoàn toàn không thể xuyên tạc đợc
464

.
Tờ Daily News và tờ Observer nói toạc ra rằng Cục cảnh
sát Anh chuẩn bị tất cả những gì cần thiết cho Cục cảnh sát Pháp
và đã đánh điện cho nó. Cục cảnh sát Anh bị những hội viên Hội
phê-ni-ăng làm cho hoảng sợ, nên đã gỡ bỏ hẳn mặt nạ và trở
thành đê tiện hơn bất cứ cục cảnh sát nào. Hãy chú ý! Hãy sử
dụng giấy mỏng hơn làm phong bì, những phong bì dầy tôi có thể
bóc ra và dán lại mà không để lại dấu vết gì.
Về những chiến tích anh hùng của Cục cảnh sát Anh đối với
quốc tế và Phlu-răng, các anh vẫn phải công bố ở Pháp và Đức
2

.
Mời ngàn bản, tức là 40 pao xtéc-lin, thế là rẻ khác
thờng; tôi cho rằng tờ Standard bán mình với giá đắt hơn.
Nhng ở đây phơng thức mua chuộc ấy đã trở nên thờng
thấy từ lâu rồi.
Xem ra sách của Plê-rốp-xki không bị tịch thu, ít ra ở
Lai-pxích có một số bản. Gã ngu ngốc chủ cửa hàng mua bán
sách, mà tôi có quan hệ, lại đòi hỏi không phải bản gốc tiếng Nga
mà là bản dịch tiếng Anh hiện không có. Cho nên ngời ta đã
không gửi cuốn sách ấy tới đợc.


1 nhân dân.
2 Xem tập này, tr. 668-672.
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1674 Ăng-ghen gửi mác, 8 tháng năm 1870 Ăng-ghen gửi mác, 8 tháng năm 1870 1675

Thế là tờ Cái chuông
1

dới sự lãnh đạo của Ba-cu-nin trở
nên xuất sắc hơn dới thời Ghéc-sen.
Với ngài Vin-hem thì không còn có sự nhịp nhàng. Đơng
nhiên, anh nhận thấy rằng do không có thợ sắp chữ (nh vậy là
anh ta trở thành ngời biên tập đích thực) mà cuốn Chiến tranh
nông dân đợc in ra tồi tệ đến mức ở Grăng-pe-rơ cũng không
thể xảy ra sự lộn xộn lớn nh thế, ngoài ra, gã súc sinh ấy đã tự ý
thêm thắt vào phần chính văn của tôi những chú thích mà không
nêu rõ tác giả, những chú thích thuần tuý vô nghĩa, và không
nghi ngờ gì nữa, ai ai cũng cho là do tôi viết ra. Tôi đã một lần
ngăn cấm ông ta làm việc đó, và ông ta đã nổi đoá, nhng bây giờ
sự ngu xuẩn đã đi xa tới mức không tài nào chịu đựng đợc nữa.
Về Hê-ghen, con ngời ấy đa ra chú thích sau đây: trong khối
quần chúng đông đảo hơn ông nổi tiếng với t cách là ngời phát
hiện ra (!) và ngời biện hộ (!!) t tởng quốc gia của vơng quốc
Phổ
481
(!!!). Lần này tôi đã phơi bày cho ông ta rõ toàn bộ sự thật
và tôi đã gửi đăng báo lời tuyên bố đợc viết bằng lời lẽ dịu dàng
nhất trong tình hình hiện nay. Là một kẻ ngu ngốc, một kẻ mà
trong những năm dài vẫn loay hoay một cách bất lực xung quanh
sự mâu thuẫn nực cời giữa pháp luật và quyền lực, giống nh
anh lính bộ binh cỡi con ngựa điên loạn và bị giam cầm trong
sân quần ngựa, kẻ ngu xi ấy dự tính một cách vô kiêm sỉ mong
thanh toán một nhân vật nh Hê-ghen chỉ bằng một từ ngời
Phổ, đồng thời đánh lừa công chúng, làm cho họ có thể nghĩ rằng
điều đó tuồng nh tôi nói ra. Đối với tôi thì bây giờ đã quá đủ rồi.

1 Từ này, Ăng-ghen viết bằng tiếng Nga.
Nếu nh Vin-hem không đăng lời tuyên bố của tôi thì tôi sẽ khiếu
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1182
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1183


nại lên cấp trên của ông ta Ban chấp hành
1

, còn nếu nh cấp
trên này tránh né thì tôi sẽ cấm in tiếp. Thà không in gì cả còn
hơn là nhờ vào Vin-hem theo cách ấy mà nổi tiếng là con lừa.
Xin gửi trả th của Boóc-cơ-hai-mơ. Ngài này dù sao vẫn rất
nhân từ với Lê-vơ
2

nếu thấy anh ta buồn cời. Thợ sơn tràng
3


hay lắm. Những thứ còn lại, tôi cha đọc.
Về Sáp-pơ thì tôi không thể nói gì với anh
4

, những điều mà
bản thân anh còn cha biết hoặc những t liệu tốt hơn mà anh
cha nhận đợc của Pphen-đơ.
Tờ Kửlnische Zeitung sẵn sàng tin tởng rằng đáy Đại Tây
Dơng đợc phủ chất nguyên sinh chất nhầy tự vận động và tự
nuôi dỡng.
Ô-oen tìm thấy ở dới lớp đất sét ở Luân Đôn xơng sọ của
một con chim khổng lồ giống với con chim không cánh ở
Niu-Di-lơn.
Cái hay nhất trong luật Ai-rơ-len cổ đại
377
là luật gia đình.
Thời đại ấy tất phải là thời đại sống phóng đãng. Chế độ đa thê
đã tồn tại, ít ra cũng đợc chấp thuận, đồng thời vợ không hợp
pháp đợc chia thành sáu bảy nhóm, trong đó có imris mà
anh ta (đàn ông) chiếm hữu với sự đồng ý của chồng chị ấy.
Luật lệ về chi phối tài sản cũng ấu trĩ cao độ. Nếu tài sản hai
bên nh nhau thì chồng và vợ (vợ thứ nhất hoặc vợ chính) chi
phối chung. Nếu chồng có tất cả, còn vợ không có gì, thì chồng


1 Ban chấp hành Brao-svai-gơ của Đảng công nhân dân chủ xã hội.
2 S. Lê-vơ. Hác-ri Loóc-rê-ke.
3 Hum-béc. Trng cầu dân ý của thợ sơn tràng.
4 Xem tập này, tr. 673-674.
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1678 Mác gửi Ăng-ghen, 10 tháng năm 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 10 tháng năm 1870 1679

chi phối. Nếu toàn bộ tài sản thuộc về vợ mà chồng không có gì,
thì vợ chiếm địa vị của chồng, còn chồng chiếm địa vị của vợ. Dù
sao thì điều đó cũng văn minh hơn là luật Anh hiện đại.
Cũng có những quy định về địa vị pháp luật của những ngời
đàn ông đợc bao nuôi.
Xin gửi lời chào nồng nhiệt.

Ph. Ă. của anh.

Chớ nói với tôi về râu bạc. Râu tôi thì quá đủ bạc rồi, nhng
sự đờng bệ tơng ứng còn cha tới.

Công bố lần đầu có lợc bớt trong cuốn:
Der Briefwechsel zwischen F. Engels
und K. Marx. Bd. IV, Stuttgart, 1913;
công bố toàn văn trong Marx - Engels
Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,
1931 và trong C. Mác và Ph. Ăng-ghen, Toàn
tập, xuất bản lần thứ nhất, t. XXIV, 1931


In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức



281
Mác gửi Ăng-ghen
ở Man-se-xtơ
1

1 Th viết trên giấy mẫu có tin tiêu đề: Tổng Hội đồng Hội liên hiệp công
nhân quốc tế 256, High, London, W.C.; trên th có dấu hình bầu dục Hội liên
hiệp công nhân quốc tế. Hội đồng trung ơng. Luân Đôn.
[Luân Đôn], 10 tháng Năm 1870
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1186
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1187


Phrết thân mến!
Hôm qua tôi đã nhận đợc mảnh giấy, gửi kèm theo đây, của
Vin-hem. Một kẻ vô học Nam Đức không thể sửa chữa đợc.
Trớc hết, qua mảnh giấy bôi bác ấy anh thấy rằng kẻ súc
sinh ấy cha lần nào viết th cho Mai-xnơ, và ông ta cũng hoàn
thành theo cách nh thế mọi sự uỷ thác của tôi. Nhng chính vì
vậy mà hiện nay tôi phải viết th cho ông ta đều đặn, còn anh
thì cần đi Stút-gát, y nh là ông ta định đa anh ra làm ứng cử
viên nghị sĩ nghị viện Bắc Đức
482
.
Tôi đã viết th cho ông ta rằng nếu nh về Hê-ghen ông ta chỉ

có thể lặp lại những điều ngu xuẩn cũ rích của Rốt-tếch Ven-cơ
thì tốt hơn ông ta nên lặng thinh. Ông ta gọi cái đó là nhanh
chóng thanh toán Hê-ghen một cách có phần thiếu lịch sự v.v..
Và nếu nh ông ta viết những điều phi lý trong các chú thích các
bài viết của Ăng-ghen thì Ăng-ghen có thể (!) nói cặn kẽ hơn (!!).
Con ngời ấy quả thật ngu quá chừng.
Thông tri
1

đến tay ông ta bằng con đờng lãng mạn ấy, có
viết: Tổng Hội đồng dành cho mình quyền phát biểu công khai
về Svai-xơ v.v. hễ khi nào thấy rằng điều đó là cần thiết. Vin-hem
lại giải thích rằng chúng ta có ý định công khai phát biểu ủng
hộ Vin-hem!
Anh nghĩ gì về kiến nghị của Bê-ben lấy Ma-in-xơ hoặc
Man-hem làm địa điểm của đại hội sắp tới
483
? Nói đúng hơn là
lấy Ma-in-xơ. Kiến nghị này hay ở chỗ là tại nớc Đức, ngài
Ba-cu-nin và đồng bọn đều hoàn toàn bất lực.
Vin-hem táng tận lơng tâm đã cho rằng cuốn Bô-na-pác-


1 C. Mác. Thông tri mật.
tơ
2



2 C. Mác. Ngày 18 tháng Sơng mù của Lu-i - Bô-na-pác-tơ.

Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1682 Mác gửi Ăng-ghen, 10 tháng năm 1870 Mác gửi Ăng-ghen, 10 tháng năm 1870 1683

của tôi vị tất đáng đăng một bài bình luận ngắn duy nhất trên tờ
báo của mình
1

, nhng nay lại yêu cầu tôi cho phép đăng lại các
bài viết của tôi về cách mạng Pháp
2

.
Qua báo Marseillaise số ra chủ nhật, anh thấy rằng tờ báo
của Plông-Plông
3

Opinion nationale đã phát hiện thấy rằng
nguyên bản tiếng Pháp bản tuyên bố
4

của chúng ta, tuồng nh
do tôi viết không nghi ngờ gì nữa, đã đợc soạn thảo ở Pa-ri.
Song tôi lấy làm hài lòng là tờ báo ấy rút cục đã từ bỏ sự đỡ đầu
mà cho tới nay nó có nhã ý dành cho chúng ta nhng làm cho
chúng ta cảm thấy cực kỳ khó chịu.
Lịch sử hôn nhân của Ai-rơ-len thời cổ vẫn chẳng quan trọng
gì so với những cái mà ngời Ken-tơ ở Oen-xơ đạt đợc trong lĩnh
vực này. Đấy là (tính đến thế kỷ XI và XII) sự thực hiện đầy đủ
những ảo tởng của Phu-ri-ê.

Vào ngày sinh của tôi, Cu-ghen-man đã gửi cho tôi hai bức
thảm tờng của phòng làm việc của Lai-bnít-xơ khiến tôi rất hài
lòng. Sự thể là ngôi nhà của Lai-bnít-xơ bị dỡ đi mùa đông vừa
rồi và những ngời Han-nô-vơ ngu ngốc lẽ ra họ có thể kiếm
trác đợc kha khá ở Luân Đôn với những di vật ấy đã đem
quẳng tất cả đi. Trên hai tấm thảm ấy đều mô tả các cảnh tợng
trong thần thoại; trên một tấm là cảnh thần Nép-tun giữa sóng
biển v.v., còn trên tấm kia là cảnh thần Vệ nữ, A-mua v.v., tất cả
đều theo phong cách tồi thời đại Lu-i XIV. Song đồ thủ công thời


1 Volksstaat.
2 C. Mác. Đấu tranh giai cấp ở Pháp 1848-1850.
3 G. S. P. Bô-na-pác-tơ.
4 C. Mác. Về việc truy nã những thành viên của các chi bộ Pháp.
đó nổi bật về chất lợng (bền chắc) so với đồ thủ công hiện nay.
Tôi treo hai tấm thảm ấy trong phòng làm việc của mình. Anh
biết đấy, tôi thán phục Lai-bnít-xơ nh thế nào.
Tôi vẫn còn bị cảm mạo, mắc phải trong cuộc viếng thăm
Boóc-cơ-hai-mơ vừa qua, nên các con gái tôi cấm tôi đi họp Tổng
Hội đồng vào tối nay và đe rằng nếu không nghe lời thì vạch trần
không thơng tiếc hành vi của tôi trong th gửi Phrết Ăng-ghen.
Sự có mặt của tôi ở đó hiện nay thực ra rất cần thiết. Nhng
chúng ta hãy chờ xem.
Tiện đây nói luôn. Cách đây không lâu tôi đã mua trong cuộc
bán đấu giá văn tập Xvi-phtơ (xuất bản năm 1760) gồm mời bốn
tập với giá 4
1
/
2

si-linh. Cho nên hễ anh quan tâm xem đề tài Ai-
rơ-len dới ngòi bút của Xvi-phtơ thì tôi sẽ gửi cho anh những tập
có liên quan.
Phải chăng đây sắp sửa là lúc chúng tôi phải chăm lo tìm
kiếm chỗ cho anh ở đây, còn anh thì phải cho chúng tôi những chỉ
dẫn về vấn đề này?
Xin chào.

C. M. của anh

Cuộc bỏ phiếu ở Pháp trong những mục nó có ý nghĩa nào
đó đã kết thúc tuyệt vời. Cũng nh mọi khi, những ngời
cộng hoà đã lặp lại hành động ngu xuẩn cực lớn thờng thấy là
xúi giục các binh sĩ đáng thơng bỏ phiếu phản đối. Để làm gì?
Để chính phủ có thể diễn lại trò chơi cũ, phát giác những phần
tử khả nghi và thanh trừ họ. Bốn ngàn binh sĩ bỏ phiếu chống
ấy chẳng phải là đã bị nhanh chóng xua khỏi Pa-ri, một phần
sang An-giê-ri, một phần bị đa vào đội đồn trú bị trừng phạt
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1190
¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882

¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882
1191


ë
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

1686 Ăng-ghen gửi mác, 11 tháng năm 1870 Ăng-ghen gửi mác, 11 tháng năm 1870 1687

các tỉnh xa xôi hay sao?

Công bố lần đầu có lợc bớt trong cuốn
sách: Der Briefwechsel zwischen F.
Engels und K. Marx. Bd. IV, Stuttgart,
1913; công bố toàn văn trong Marx - Engels
Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,
1931 và trong C. Mác và Ph. Ăng-ghen,
Toàn tập, xuất bản lần thứ nhất, t. XXIV,
1931


In theo bản viết tay
Nguyên văn là tiếng Đức





282
Ăng-ghen gửi mác
ở Luân Đôn

Man-se-xtơ, 11 tháng Năm 1870

Mo-rơ thân mến!
Cha thấy ngời ta mang đến bức th của Líp-nếch đợc nhắc
tới, có lẽ ngày mai mới đến.

Việc triệu tập đại hội ở Đức sẽ gặp khó khăn; vì chúng tôi
hoàn toàn không biết pháp luật ở đó nh thế nào, càng biết ít
hơn về hoạt động của cảnh sát ở đó chi phối nh thế nào.
Nhng dù sao thì cũng chắc chắn rằng trờng hợp xấu nhất có
thể chờ đợi là cảnh sát giải tán đại hội; song ngời thì đợc an
toàn, nếu không tính đến khả năng bị bắt giữ trong một ngày một
đêm, nên cần xác định trớc trờng hợp đại hội bị giải tán thì
họp lại ở đâu, ở Bỉ hay Thuỵ Sĩ. Vả chăng Ma-in-xơ là địa điểm
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.
1194
ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882

ăng-ghen gửi mác, 22 tháng hai 1882
1195


hoàn toàn thích hợp, Man-hem cũng vậy, Chính phủ Ba-đen bị
sức ép của Đảng nhân dân và những ngời theo chủ nghĩa giáo
hoàng tối cao, nên vị tất có hành động gì đó.
Mếu nh Vin-hem đã xử sự nh vậy với cuốn Chiến tranh
nông dân của tôi thì ông ta có thể làm gì với các bài viết của
anh!
1

.
Liệu anh có thể thu thập cho tôi những tài liệu có ghi rõ xuất
xứ để viết chú thích về tục lệ hôn nhân ở Oen-xơ, đợc không?
Bây giờ đúng là lúc tôi có thể sử dụng chúng: vài ngày nữa tôi sẽ
bắt đầu viết về đề tài này.

Hành động phá hoại của giai cấp t sản đối với ngôi nhà của
Lai-bnít-xơ là hiện tợng rất thông thờng. Dù sao thì tôi cũng
chúc mừng anh có đợc di vật quý.
Vị tất tôi đã cần đến tác phẩm của Xvi-phtơ trớc khi tôi
chuyển về Luân Đôn.
Kết quả bầu cử ở các thành phố lớn ở Pháp rất tốt. ở những
địa phơng khác có sự giả mạo và không đợc tính đến. Về việc
những ngời cộng hoà kêu gọi quân đội bỏ phiếu chống chỉ có ý
nghĩa nào đó khi đứng trớc một cuộc phát động trực tiếp, điều
mà ngời ta không nghĩ tới trong tình huống này. Cuộc bỏ phiếu
hiện giờ chỉ dẫn tới tình trạng binh sĩ bị trả giá, còn những trung
đoàn đáng tin cậy đợc phái đến Pa-ri.
Nếu nh anh và gia đình anh muốn tìm nhà cho tôi ở khu
phụ cận thì điều đó làm cho chúng tôi ở đây rất phấn khởi. ở
Man-se-xtơ tôi đợc sử dụng ngôi nhà đến cuối tháng Chín; nh
vậy nếu tôi di chuyển vào cuối tháng Tám thì sẽ hoàn toàn kịp


1 C. Mác. Đấu tranh giai cấp ở Pháp 1848-1850.
thời. Vả lại, trớc khi di chuyển tôi còn phải nghiên cứu kỹ rất
Generated by Foxit PDF Creator â Foxit Software
For evaluation only.