KỸ THUẬT TẠM THỜI VỀ GIEO ƯƠM, TRỒNG, CHĂM SÓC VÀ BẢO VỆ CÂY XANH, RỪNG PHÒNG HỘ MÔI TRƯỜNG

KỸ THUẬT TẠM THỜI VỀ GIEO ƯƠM, TRỒNG, CHĂM SÓC VÀ BẢO
VỆ CÂY XANH, RỪNG PHÒNG HỘ MÔI TRƯỜNG
I./ MỤC ĐÍCH YÊU CẦU :
Nhằm đảm bảo cho công tác trồng cây, gây rừng phòng hộ bảo vệ môi trường đạt kết
quả cao về số lượng và chất lượng.
Đối với rừng trồng tập trung, tất cả mọi khâu, giai đoạn của qúa trình thi công, chăm
sóc bảo vệ rừng cần phải đảm bảo các quy phạm, quy trình kỹ thuật của các loài cây trồng đã
được ban hành.
Đối với các hệ thống cây xanh trong TP., trong giai đoạn đầu từ lúc thu hái trái, xử lý
hạt, ươm gieo cây... sẽ theo một quy trình giống như cây lâm nghiệp.
Tuy nhiên, kể từ lúc cây con có chiều cao từ 0,30 m đến 0,80 m thì đối với cây trồng
nhằm mục đích gây rừng sẽ được xuất vườn để trồng rừng, còn cây xanh trồng riêng lẽ sẽ được
nuôi dưỡng tiếp trong vườn từ 2 _ 5 năm tùy theo loài cây hoặc tùy theo mục đích trồng như :
hệ thống cây xanh dọc theo xa lộ, cây xanh sử dụng hạn chế trên các công trình công cộng, cây
xanh phòng hộ theo khu vực ...
Do vậy, quy định này tạm thời được đề ra để các vườn ươm, các đơn vị thi công trồng,
chăm sóc cây, rừng phòng hộ theo đây mà thực hiện.
II./ THU HOẠCH VÀ CHUẨN BỊ HẠT GIỐNG :
Thời kỳ thu hoạch thay đổi phụ thuộc từng loài, nhìn chung hầu hết các loài có trái
chín vào mùa khô từ tháng 10 đến tháng 06 năm sau.
Có rất nhiều phương pháp thu hoạch hạt, việc áp dụng phương pháp nào cần căn cứ
vào kích thước hạt lớn hay nhỏ, phương thức và thời gian rơi rụng.
II.1./ Thu nhặt dưới đất :
Áp dụng với những loại trái chín có thời gian rơi rụng ngắn, hạt to, nặng không bị gió
đưa đi xa, hạt rơi xuống đất dễ nhận biết.
II.2./ Thu nhặt trên cây :
Áp dụng với những loái cây có hạt rất nhỏ, hạt có cánh dể bị gió đưa đi xa, hạt rơi
xuống đất khó thu nhặt, hoặc với những loài cây có thời kỳ rơi rụng dài, hạt đã chín rồi nhưng
còn treo ở trên cây rất lâu. Phương pháp chủ yếu là dùng sào, kéo, câu liêm để cắt cành có trái
hoặc leo lên cây để hái, cần chú ý không làm tổn thương cơ giới nhiều đến cây mẹ .
II.3./ Thu nhặt trái trên mặt nước :

Áp dụng với một số loài cây sau khi trái chín thì rơi và nổi trên mặt nước (như cây
rừng ngập mặn ) do đó có thể đợi trái rơi xuống rồi vớt.
Trái sau khi thu hoạch cần phải được tách hạt ra để giữ phẩm chất hạt tránh bị sâu,
nấm và giảm sức nẩy mầm của hạt. Phân loại hạt lớn nhỏ, làm sạch hạt ( loại các tạp vật lẫn
trong hạt ) bằng cách sàng, quạt hoặc cho vào nước để chọn. Tổ chức bảo quản, cất trử hạt thật
tốt.
Trước khi gieo cần phải xử lý hạt giống, kích thích hạt giống nẩy mầm bằng các
phương pháp hóa học, vật lý ... để kích thích hạt nẩy mầm, công việc này phụ thuộc vào các
loài khác nhau như : xử lý bằng nhiệt độ, ngâm vào nước, gây tổn thương cơ giới ở vỏ hạt,
dùng các chất hoá học với những nồng độ khác nhau ... để giúp cho quá trình nẩy mầm của hạt
được nhanh hơn.
III./ CÔNG TÁC TRONG VƯỜN ƯƠM :
2
Vườn ươm là cơ sở vật chất và kỹ thuật chủ yếu của công tác trồng cây, gây rừng
phòng hộ. Vườn ươm không chỉ đảm bảo đủ cây trồng hàng năm trên những địa điểm mới mà
còn phải cung cấp đủ cây trồng thay thế ở những nơi cây chết hoặc do chặt hạ.
Đi đôi với nhiệm vụ sản xuất, vườn ươm còn đảm nhiệm nhiệm vụ thí nghiệm nhằm
tăng thêm giống cây mới, theo dỏi đặc điểm về hình thái, đời sống của từng giống để trên cơ sở
đó mà sử dụng và quyết định kỹ thuật chăm sóc thích hợp. Vườn ươm còn là nơi bồi dưỡng
cây ở mọi nơi đưa về và là nơi tiến hành thuần hóa cây nhập nội.
Để đảm bảo cây có chất lượng tốt, giá thành hạ đồng thời mọi việc trong vườn ươm
tiến hành thuận tiện và đồng bộ cần xây dựng một trật tự khoa học, hợp lý giữa các khâu trong
gieo ươm thể hiện thành các khu vực chính như : khu gieo hạt, khu sản xuất giống, khu thí
nghiệm, khu sản xuất phân bón, hệ thống tưới tiêu nước, hệ thống đường vận chuyển nội bộ
trong vườn, kho tàng ...
III.1./ Làm đất vườn ươm :
Nhằm cải thiện kết cấu của đất, tăng cường tính thấm nước và khả năng giữ nước của
đất, diệt trừ cỏ dại và sâu bệnh, tạo điều kiện tốt cho sinh trưởng phát dục của cây ...
Yêu cầu đối với làm đất là phải làm sớm và làm kỹ. Làm đất sớm khiến đất cày lên có
đủ thời gian để phơi ải, diệt trùng; làm đất kỹ trên cơ sở hợp lý phù hợp với đặc tính kết cấu

của từng loại đất.
Công tác làm đất bao gồm : cày, bừa, xới đất, trục đất và trang đất.
a/ Cày đất : đất dược cày sâu từ 20 _ 30 cm, chia ra làm cày nông từ 10 _ 15 cm để diệt
cỏ và cày sâu từ 15 _ 30 cm để chuẩn bị tạo luống gieo, ươm cây con.
b/ Bừa đất : xen kẻ trong các lần cày để làm tơi xốp đất, vơ sạch cỏ, san đất, mặt bằng
để lên luống gieo, ươm.
Kết hợp với bón vôi, phân bón, phun thốc trừ sâu bệnh để trị đất chua, tăng độ phì đất
và tiêu diệt mầm sâu bệnh trong đất.
III.2./ Tạo luống gieo hạt :
Luống gieo bố trí rộng tối thiểu 01 m, chiều dài luống tuỳ theo kích thước vườn ươm
( trung bình dài 10 m ), cự ly giữa các luống từ 35 _ 40 cm, luống làm nổi và cao hơn rãnh từ
02 _ 10 cm ; ở rừng ngập mặn có thể tạo luống chìm mặt luống thấp hơn rãnh ( đường đi ) từ
10 _ 20 cm, đường đi ở trên như kiểu bờ ruộng. Chiều dài luống hướng theo chiều đông _ tây.
Hỗn hợp đất trên luống theo tỉ lệ : đất mặt 2/4 , mùn 1/4 , cát 1/4 , có thể bón lót thêm
phân trước và sau khi gieo hạt.
III.3./ Gieo hạt và chăm sóc luống gieo :
Theo một trong 04 phương thức sau : yêu cầu hạt đã được xử lý.
• Gieo vãi : rắc đều hạt trên luống, áp dụng với những loại hạt có kích thưóc nhỏ như :
bạch đàn , phi lao ...
• Gieo hàng ( rạch ) : hàng song song với chiều rộng luống, hàng gieo rộng từ 02 _
05cm, cự ly giữa các hàng từ 10 _ 20cm ( phụ thuộc kỹ thuật chăm sóc, điều kiện tự nhiên, tốc
độ sinh trưởng của cây con, đặc điểm bộ rể ), áp dụng với đa số loài.
• Gieo vạt : vạt rộng từ 20 _ 30cm, cự ly giữa các vạt khoảng 20cm, trong mỗi vạt áp
dụng phương thức gieo vãi.
• Gieo hốc ( hố ): trên luống gieo, cách một cự ly nhất định bố trí một hố, mỗi hố gieo
01 _ 02 hạt, áp dụng với các loại hạt to như : trám , xà cừ , tếch ...
Sau khi gieo cần phải lấp đất ngay để giữ độ ẩm và vùi hạt xuống đất; bằng cách phủ
một lớp đất dày khoảng gấp 1_2 lần đường kính hạt, sau đó dùng ống lăn để ép đất mặt cho
bằng phẳng ; tiếp theo, luống gieo phải được tưới nhẹ và che mát. Hàng ngày 02 lần, lúc sáng
sớm và buổi chiều tưới nước bằng vòi hoa sen để đất không dẽ dặt và hạt không bị di chuyển.

3
Trong khoảng thời gian hạt chưa nẩy mầm cỏ dại có thể mọc lên trước, nước mưa và
nước tưới làm cho đất mặt bị đóng váng , không thoáng khí, lượng nước bốc hơi nhiều. Do đó
cần tiến hành nhổ cỏ , phá váng ; công việc này cần được tiến hành lúc cỏ mới mọc, làm sau
lúc mưa hoặc sau khi tưới nước, chú ý tránh làm lay động hạt hoặc làm tổn thương mầm non.
Độ sâu xới đất trên luống gieo phải nông hơn độ sâu lấp đất của hạt, ở giửa các hàng
gieo có thể sâu hơn. Đối với đất gieo có vật che phủ, khi nhổ cỏ xới đất tạm dở bỏ, sau khi làm
xong xếp vật che phủ trở lại như trước. Công việc này cần được tiến hành thường xuyên , kết
hợp với phòng trừ sâu bệnh hại , bón phân.
III.4./ Cấy cây :
Nhằm mục đích tăng diện tích dinh dưỡng, cải thiện điều kiện ánh sáng và thông gió
cho cây, xúc tiến sự phát triển của hệ rễ, tạo cây ươm lớn, chất lượng cao để sau khi mang
trồng cây có sức đề kháng tốt với hoàn cảnh không thuận lợi, có tỉ lệ sống cao.
a/ Công tác chuẩn bị trước lúc cấy cây : cây con đưọc đem cấy khi cây cao từ 03
_08cm, rễ dài từ 08_15cm ( tuỳ theo loài cây). Bứng cây đem cấy cần tiến hành sau khi tưới
nước ( hoặc sau khi mưa ) ; vào lúc sáng sớm hoặc buổi chiều, vào những ngày râm mát, lặng
gió.
Đất phải được tưói nước trước khi bứng cây, sau đó dùng bay hay nĩa xắn xuống đất
cách gốc cây khoảng vài cm, phải bứng lần lượt từ ngoài vào trong tránh làm tổn thương đến
bộ rễ, và tuyệt đối không được nhổ mạnh. Cây con có dạng xấu hoặc bị sâu bệnh phải được
loại bỏ.
Những loài cây có rễ cọc dài, rễ ngang ít có thể xén bớt rễ cọc. Xén rễ nhằm kích thích
rễ con phát triển, giảm công bứng và cấây, nâng cao chất lượng cây ươm ; tiến hành xén rễ
trước thời kỳ cây bắt đầu sinh trưởng hoặc kết hợp trong lúc bứng, không nên để bứng rồi mới
xén dể làm tổn thương và khô héo bộ rễ.
Cây sau khi bứng lên không rủ sạch đất bám ở rễ, lập tức xếp cây vào các dụng cụ như
thùng, sọt ... trên có phủ rơm rạ ướt để tránh hệ rễ bị khô ảnh hưởng đến tỉ lệ sống và sinh
trưởng cây ươm ; tiến hành cấy ngay càng nhanh càng tốt, không được để quá lâu, có thể hồ
phân rễ cây mạ trước khi cấy. Nước hồ gồm : 0,5% phân N + 1,0% phân P + 0,1% thuốc trừ
sâu bệnh( DDT,666 ) + nước phân hưữ cơ đã hoai và đất bùn ao .

b/ Kỹ thuật cấy cây và chăm sóc cây con : Cây con có thể được cấy trên luống đất hoặc
trong bầu nylon.
• Luống đất để cấy được chuẩn bị như luống gieo ; cây được cấy vơí cự ly từ 20_60cm.
Phương pháp cấy cây chủ yếu là cấy theo hốc, theo rãnh.
Dùng cuốc hoặc dùi cấy để tạo hốc hoặc để rạch thành những rãnh theo cự ly đã định,
chiều sâu bằng chiều dài rễ cây mang đi cấy. Khi cấy phải giũ cho bộ rễ ở trạng thái tự nhiên
không để cho rễ cọc bị cong lên hoặc bộ rễ bị ép vo chụm lại, cổ rễ phải ngang mặt đất, xong
lấp đất và nén chặt xung quanh gốc cây.
• Cấy cây vào bầu nylon : kích thước bầu có D từ 12 _ 15cm, cao từ 20 _ 25cm và được
đục lỗ theo hai hàng, mỗi hàng 03 lỗ đễ thoát nước. Đất vào bầu phải đầy mí bao.
Thành phần đất trong bầu được trộn theo tỷ lệ sau : đất mặt ( cát pha , thịt nhẹ )
65_70% , phân hữu cơ ( có trộn thêm phân vô cơ) 20% và cát 10_15%.
Cấy cây vào bầu như cấy trên luống đất. Bầu đã cấy cây xong được di chuyển xếp vào
luống ươm và che mát ngay. Sau vài tuần lễ cần phải kiểm tra và cấy dặm lại những cây chết.
Biện pháp chăm sóc tương tự như chăm sóc cây gieo, bao gồm : sới đất, nhổ cỏ, tưới và
tiêu nước, bón thúc, phòng trừ sâu bệnh hại và cắt tỉa để tạo cây có thân, tán theo mục đích đã
định.
Cây còn nhỏ phải tưới nước mỗi ngày 02 lần, lượng nước tưới ít với vòi phun nhẹ ; khi
cây lớn ngày tưới 01 lần với lượng nước tưới nhiều. Nếu thấy cây sinh trưởng không được
4
xanh tốt thì tiến hành bón thúc phân hổn hợp gồm : phân hữu cơ hoai 80%+ P 10%+ N 2%+ K
3_4% hòa với nước tưới từ 2_3 lit/m
2
.
III.5./ Trồng dãn cây :(áp dụng với cây ươm trong vườn từ 3 năm trở lên)
Khi cây cao từ 50_80cm sẽ được mang đi trồng dãn cho đến khi đủ tiêu chuẩn kích
thước đem trồng. Mùa trồng dãn thường từ tháng 06_10.
Khu trồng dãn sẽ được quy hoạch và phóng lô cho cây được thẳng hàng, xếp loài theo
lô để dể theo dỏi và chăm sóc. Cự ly hàng cách hàng 01m đủ để cây tăng trưởng và phát triển
trong thời gian nuôi dưỡng. Tùy tình hình ở nơi trong dãn có thể mở thêm mương dẫn nước

tưới cho cây vào mùa khô.
Lỗ trồng dãn có kích thưóc 40x40x40cm, được đào trước khi trồng dãn từ 07_10ngày.
Đất đào lên, lớp đất mặt để một bên, lớp đất dưới để một bên ; sau đó bón phân hữu cơ vào lỗ
đào ( 3_5Kg/lỗ ).
- Đối với cây con cấy thẳng trên luống đất thì khi bứng phải cẩn thận tránh làm bễ bầu
đất và đứt rễ cái. Cây sẽ được bứng trước khi trồng từ 10_15ngày, đường kính bầu đất bằng
đường kính tán cây (khoảng từ 20_25cm) và sâu từ 25cm trở lên cho đến khi lấy hết rễ cái.
Những rễ quá dài có thể được cắt bớt bằng dao hoặc kéo thật bén trưóc khi đặt vào giỏ tre.
Giỏ tre có đường kính khoảng 30 cm ,được lót bằng lá chuối hoặc cỏ khô. Đặt bầu đất
vào giỏ sau đó thêm đất đen, ép đất cho cây được chặt, tỉa bớt lá tránh thoát hơi nước cho cây ;
đặt cây nơi mát và kín gío, tưới nước mỗi ngày cho đến khi mang đi trồng dãn.
Khi di chuyển cây cần cẩn thận tránh làm hư cây, đặt nguyên giỏ và cây xuống hố
trồng sao cho cổ rễ ngang với mặt đất xong lấp đất lại, lớp đất mặt bỏ xuống trước, lớp đất
dưới bỏ xuống sau.
- Đối với cây con cấy trong bầu nylon, trước khi mang trồng dãn cũng phải cắt bỏ
những rễ dài ló ra khỏi bầu. Dùng dao rọc bỏ bao nylon và đặt cây xuống lổ trồng, xong lấp
đất lại. Lá cũng phải được tỉa bớt để tránh thoát hơi nước cho cây.
- Cây trồng dãn cần phải được xén tỉa cành lá cẩn thận trong 06 tháng mưa để cây được
thẳng, ít cành nhánh và cây không bị cong queo. Những nhánh bên của thân chính được cắt sát
thân, chỉ giữ lại 2_3 nhánh, những phần ngọn của nhánh lá non cuối cành cũng đều được cắt.
Để tạo hệ thống rễ cây trong một khối gọn và khi bứng cây đi trồng sẽ được phần lớn rễ
mà không phải cắt, hàng năm vào mùa mưa tiến hành đào 02 rãnh ở hai bên gốc cây, cách gốc
cây khoảng 30cm, sâu từ 20_30cm ; lấy hết đất trong rãnh ra và xắn đứt rễ cây trong rãnh, sau
đó thay đất đã bị lấy đi.
Sau 01 tháng, khi cây đã tạo những rễ mới, tiếp tục xữ lý tương tự với phần đất còn lại
hai bên gốc cây. Công tác này sẽ được thực hiện mỗi năm một lần cho đến khi cây đủ tiêu
chuẩn mang đi trồng.
III.6./ Bứng cây đem trồng :
a/ Điều tra cây con : Trưóc khi mang cây đi trồng 01_02 tháng, tiến hành điều tra cây
con nhằm xác định số và chất lượng cây con đủ tiêu chuẩn, đảm bảo cho kế hoạch trồng. Diện

tích điều tra từ 2_4% tổng diện tích gieo ươm.
Về phẩm chất, khi điều tra căn cứ vào chiều cao, đường kính cổ rễ, chia làm ba loại :
_ Loại cây đủ tiêu chuẩn trồng.
_ Loại cây chưa đủ tiêu chuẩn trồng, cần phải chăm sóc thêm một thời gian.
_ Loại cây kém giá trị, bỏ đi không cần chăm sóc thêm.
Tiêu chuẩn phẩm chất tốt cần đạt yêu cầu sau :
- Tình hình phát dục cân đối giữa thân và bộ rễ ; đảm bảo tỷ lệ trọng lượng giữa bộ
phận trên đất và bộ phận dưới đất từ 1/1_3/1.
- Đường kính cổ rễ bẩm khoẻ.
5
- Bộ rễ phát triển cân đối đầy đủ, nhiều rễ bàng, rễ cám.
- Đối với cây lá kim phải có đầy đủ mầm ngọn.
- Không bị xây xát, sâu bệnh khi bứng.
Tiêu chuẩn kích thước cây đem trồng :( theo phương thức trồng )
PHƯƠNG THỨC
TRỒNG
TUỔI CÂY CHIỀU CAO
(cm)
ĐƯỜNG KÍNH
CỔ RỄ(cm)
_Rừng tập trung 06thg_01năm 20_100 0,5_1,0
_Dãy cây phòng hộ 01_03 năm 80_150 1,6_2,5
_Đường phố,công
trình công cộng
03_06 năm 200_350 6,0_10,0
b/ Kỹ thuật bứng cây đem trồng :
• Đối với cây có bầu nylon : Trước mùa trồng khoảng hai tháng phải giảm dần rồi bỏ
hẳn không tưới nước, nhổ cỏ ; nếu còn 1_2 tháng tới vụ trồng mà cây vẫn sinh trưởng khá
mạnh thì phải thực hiện vài biện pháp hảm cây lại để khi đem trồng cây tương đối cứng chắc.
Dùng kéo hoặc dao thật bén để cắt bỏ 1/3 cành phía dưới, ngưng hẳn việc tưói nước,

nhấc chuyển bầu ra khỏi luống, nện cho mặt luống hơi chặt rồi xếp bầu trở lại với cự ly như củ
hoặc thưa hơn cũng được. Cần làm thận trọng không để rách võ bầu sau này khó di chuyển đi
trồng.
Đây là cách hảm cây nhằm làm cắt đứt các rễ ăn ra ngoài bầu, khi cây chớm mọc rễ
non mới đem đi trồng, nhờ vậy vừa dễ bứng, cây vừa mau phục hồi sau khi trồng.
• Đối với cây trồng dãn : Quy định kích cỡ bầu đất tùy theo sự phát triển của rễ ngang
và rễ cọc mà định.
Thông thường đường kính bầu từ 20_40 cm , cao từ 30_40 cm ; nếu muốn bứng bầu
nhỏ để đỡ tốn kém chi phí vận chuyển thì cũng có thể làm được nhưng phải moi bới lấy được
càng nhiều rễ và rễ càng dài càng tốt, nhất là rễ cọc ; những rễ này nằm ngoài đất phải được
quấn lại xung quanh bầu để khỏi bị gãy hoặc xây xát trong lúc vận chuyển.
Cách bứng bầu như sau : Khoảng 2_3 tháng trước khi cây được bứng đem trồng, tiến
hành đào 02 rãnh hai bên gốc cây tương tự như chuẩn bị trồng dãn cây con.
Sau độ một tháng, đào tiếp 02 rãnh hai bên còn lại, dùng lá chằm ( dừa nước) bao xung
quanh bầu đất lại, dùng dây cột thật chặt ở dưới gốc và xung quanh bầu để tránh làm vỡ bầu
khi di chuyển, có thể dùng thêm rơm quấn xung quanh cây để giữ nước cho cây.
Sau đó đào lổ rộng ra về một phía và xắn sâu xuống đất xung quanh bầu, dùng dây và
cây mang bầu lên, đặt cây ở nơi mát và kín gió, tưới nước hàng ngày, tỉa bớt từ 50%_70% tổng
số lá của cây để hạn chế sự thoát hơi nước qua lá.
Ngoài ra, thay vì dùng lá chằm có thể dùng gỉo tre lớn ; dùng lá hoặc rơm lót đáy giỏ.
Đặt cây đã bứng xong vào giỏ, thêm đất đen vào chèn cây thật chặt.
Nhìn chung khi bứng bầu cần thực hiện 05 không sau :
_ Không cắt ngắn hoặc làm tổn thương bộ rễ, thân và mầm ngọn cây con.
_ Không dùng tay nhổ cây con khi chưa đào đất hết bộ rễ.
_ Không dùng tay cầm nắm bộ rễ.
_ Không để đất bê bề1 lên cây con.
_ Không để bộ rễ bị phơi nắng, phơi gió.
c/ Phân cấp và thống kê cây con : Sau khi bứng cây, cần tiến hành phân loại phẩm chất
và thống kê số lượng cây con dựa trên những tiêu chuẩn đã nêu trên.
IV./ KỸ THUẬT TRỒNG :