SẢN XUẤT GIỐNG KHOAI TÂY SẠCH BỆNH Ở MỘT SỐ NƯỚC TIÊN TIẾN pps

SẢN XUẤT GIỐNG KHOAI TÂY SẠCH BỆNH Ở MỘT SỐ NƯỚC
TIÊN TIẾN
Trước khi thảo luận về giống khoai tây sạch bệnh ở Việt Nam, có thể liên hệ tới
những phương pháp chung nhất về sản xuất giống khoai tây ở một số nước trồng
khoai tây.
Ở Ban Lan và Hungari, các nhà chọn tạo giống ở các Viện nghiên cứu quốc gia
chịu trách nhiệm về sản xuất giống tiền gốc (prebasic seed). Ở Hungari 100% các
vật liệu khởi đầu là từ nhân giống in vitro. Ở Ba Lan gần 100% các vật liệu khởi
đầu là từ nhân giống in vitro.
Ở tất cả các nước khác thuộc Châu Âu, việc sản xuất giống tiền gốc đều được tư
nhân hoá. Ở Scotland, các củ nhỏ đã được xác định là sạch bệnh được cung cấp do
người sản xuất giống tiền gốc có đăng ký. Giống có thể được trồng trên đồng
ruộng hoặc sản xuất ra các củ nhỏ mới ở trong nhà lưới.
Ở Denmarks, các vật liệu in vitro do các phòng thí nghiệm được giao nhiệm vụ
sản xuất, các vật liệu này do những người sản xuất được chọn lọc tiến hành trồng
trọt.
Ở Pháp, Liên đoàn những người trồng khoai tây chịu trách nhiệm sản xuất các vật
liệu in vitro.
Ở Đức, các nhà chọn tạo giống chịu trách nhiệm về sản xuất giống tiền gốc với
mức độ 95% từ in vitro.
Ở Hà Lan, việc sử dụng các vật liệu in vitro đang tăng lên một cách vững chắc,
nhưng phần lớn (60%) các giống gốc được sản xuất bằng phương pháp truyền
thống. Trên thực tế, dùng phương pháp truyền thống chọn tạo một cây mẹ khoẻ
mạnh (sạch bệnh), tiếp theo là cách ly và nhân giống qua một số năm vẫn cho các
kết quả tốt. Hơn nữa, nhân giống in vitro đã cho thấy không phải là không có rủi
ro về tính đúng giống và độ thuần của giống. Các đột biến và những sai sót về tính
đúng giống đã gây ra những thất bại nghiêm trọng và những trở ngại cho việc lập
kế hoạch nhân giống.
Mỗi một nước có hệ thống thế hệ (đời) nhân giống riêng của mình bao gồm một số
thế hệ nhân giống tiền gốc, tiếp theo là nhân giống gốc và giống xác nhận. Số thế
hệ nhân giống tối đa thay đổi tuỳ theo nước, từ 11 ở Denmark đến 7 ở Đức và

Hungari, 9 ở Pháp, Hà Lan và Ba Lan, 10 ở Liên Hiệp Anh (UK). Trên thực tế,
mỗi một hệ thống đều giảm bớt đi từ 2 - 3 đời. Lý do chính là vì, cứ mỗi đời tỷ lệ
bệnh virus lại tăng lên, cho nên mỗi hệ thống đều làm giảm số lượng đời nhân
giống.
Ở Hà Lan, những người sản xuất giống có khả năng tự sản xuất tất cả các đời
(generations).
Gần đây, phương pháp "thuỷ canh" (hydroponics) ngày càng được chú ý nhiều
hơn. Kỹ thuật thuỷ canh bao gồm sản xuất củ ở trong nhà lưới bằng trồng cây
trong dung dịch, tương tự như những dung dịch được dùng trong các phương tiện
sản xuất ở nhà lưới đối với cà chua với kỹ thuật thu hoạch nhiều lần. Với kỹ thuật
mới này, khi được thiết lập, một số lớn các củ sạch bệnh trên một củ có thể sản
xuất với giá có thể chấp nhận được.
Ở Hàn Quốc, công nghệ sản xuất giống khoai tây sạch bệnh đã phát triển ở trình
độ cao. Giống khoai tây sạch bệnh chủ yếu được sản xuất từ in vitro (in
vitromicrotubers) và công nghệ thuỷ canh (hydroponics). Tuy vậy, cho tới năm
2001, diện tích sản xuất khoai tây bằng nguồn giống khoai tây sạch bệnh chiếm
khoảng 50% tổng diện tích sản xuất khoai tây ở Hàn Quốc.
Tình hình sản xuất giống khoai tây sạch bệnh ở Việt Nam
Như đã trình bày ở trên, cho đến nay, Việt nam chưa có hệ thống sản xuất, xác
nhận giống và cung ứng giống khoai tây hoàn chỉnh. Tuy nhiên, nhiều cơ quan nhà
nước như Viện KHKT Nông nghiệp Việt Nam, Viện Cây lương thực và CTP,
Trường ĐHNN I, Công ty Giống cây trồng Trung ương I, Trung tâm Khảo kiểm
nghiệm giống Cây trồng Trung ương đã và đang nỗ lực sản xuất ra ngày càng
nhiều giống khoai tây sạch bệnh. Một số tổ chức xã hội và các đơn vị thuộc thành
phần kinh tế tư nhân cũng đã và đang có nhiều đóng góp cho sản xuất giống khoai
tây sạch bệnh. Một số giống khoai tây mới như KT3 và VC 38-6, với tiềm năng
năng suất cao, khả năng chống chịu bệnh tốt, tốc độ thoái hoá chậm đang được
phát triển mạnh.
Công nghệ bảo quản khoai tây giống bằng kho lạnh đã và đang góp phần to lớn
vào việc xây dựng hệ thống sản xuất, bảo quản, xác nhận và cung ứng khoai tây

giống sạch bệnh ở Việt Nam.
Về xác nhận giống, gần đây, Trung tâm Khảo kiểm nghiệm Giống Cây trồng
Trung ương đã soạn thảo và đề nghị Bộ NN & PTNT ban hành văn bản qui phạm
về hệ thống tiêu chuẩn giống khoai tây của Việt Nam để làm cơ sở cho việc sản
xuất, kiểm định và xác nhận chất lượng giống khoai tây.
Nhiều cơ quan khoa học đã có các cơ sở vật chất như các phòng nuôi cấy in vitro,
các phòng kiểm tra bệnh, hệ thống nhà lưới. Tuy nhiên, so với yêu cầu, các cơ sở
vật chất nói trên vẫn còn thiếu rất nhiều.
Viện KHKT Nông nghiệp Việt Nam, Viện cây lương thực và CTP, Trường ĐHNN
I Hà Nội, Công ty Giống cây trồng TW I hiện đang là những cơ quan chủ yếu
trong hệ thống sản xuất giống khoai tây sạch bệnh. Về nguồn lực, các cơ quan nhà
nước, tổ chức xã hội và tư nhân đã có năng lực ở mức độ nhất định để đẩy mạnh
sản xuất, xác nhận và cung ứng giống sạch bệnh.
Về địa điểm nhân giống Việt Nam, các kết quả trong nghiên cứu sản xuất giống
khoai tây sạch bệnh trong hơn 10 năm qua đã cho thấy, sản xuất giống khoai tây
sạch bệnh bằng nuôi cấy in vitro và bán in vitro ở các vùng có độ cao khoảng 1500
m so với mặt nước biển (Đà Lạt, Sapa) là có rất nhiều thuận lợi. Về nguyên lý, do
nhiệt độ không khí mát mẻ quanh năm, trung bình khoảng 15 - 25
o
C, rất thích hợp
cho cây khoai tây, tiết kiệm được chi phí điện năng dùng cho các phòng thí
nghiệm nuôi cấy mô và nhà lưới. Ở các vùng cao này, sản xuất giống khoai tây
bằng phương pháp in vitro, bán in vitro và thuỷ canh (hydroponics) là rất thuận lợi
và có thể làm được liên tục nhiều vụ trong một năm.
Các kết quả nghiên cứu trong những năm qua đã cho thấy rõ, các củ nhỏ (mini
tubers) sạch bệnh được sản xuất từ in vitro, bán in vitro và thuỷ canh (hydroponics
culture) có thể được trồng trên đồng ruộng cách ly ở độ cao từ 1000 m trở lên
thích hợp nhất. Ở các vùng cao phía Bắc, đặc biệt để tránh mối đục củ và bệnh héo
xanh, ruộng nhân giống cách ly ở các độ cao nói trên phải là ruộng lúa nước một
vụ, với thời vụ thích hợp nhất cho việc nhân giống khoai tây là vụ Xuân - Hè

(trồng từ tháng 2 đến tháng 3, thu hoạch từ tháng 5 đến tháng 6). Như vậy, củ
giống thu hoạch ở vùng cao trong vụ Xuân Hè có tuổi sinh lý trẻ hơn củ giống
cùng loại trồng ở vụ Đông (thu hoạch tháng 1) và vụ Xuân (thu hoạch tháng 3) ở
ĐB Sồng Hồng từ tháng 3 - 4.
Thuận lợi cơ bản nữa là, tại đồng ruộng cách ly ở các vùng cao có độ cao từ
1000m trở lên, mật độ rệp hại (đặc biệt là rệp đào, Myzus persicea), tác nhân chủ
yếu truyền bệnh virus, là rất thấp so với ở đồng bằng. Do đó, củ giống cùng loại
sản xuất ở vùng cao thường có độ sạch bệnh cao hơn ở đồng bằng. Như vậy, tốc
độ thoái hoá giống khoai tây ở vùng cao thấp hơn nhiều so với ở đồng bằng.
Củ giống sản xuất ở vùng cao có độ tuổi sinh lý trẻ hơn và độ sạch bệnh cao hơn
đảm bảo có thể nhân giống ở vùng cao được nhiều thế hệ và năng suất cao hơn hẳn
đối với giống cùng loại và cùng thế hệ sản xuất ở đồng bằng.