Cây thuốc vị thuốc Đông y - MẪU LỆ docx

Cây thuốc vị thuốc Đông y - MẪU LỆ

Vị thuốc Mẫu lệ

MẪU LỆ (牡蛎)
Concha Ostreae

Tên khác: Vỏ hà, vỏ Hàu.

Tên khoa học: Ostrea sp., họ Mẫu lệ (Ostreidae).

Mô tả:

Hàu ống (O. gigas): Dược liệu có hình dạng phiến thon dài, hai vỏ, gân ở lưng và bụng
hầu hết song song, dài 10 - 50 cm, dày 4 - 15 cm. Vỏ bên trái lớn hơn vỏ bên phải; vỏ bên
phải tương đối nhỏ, vẩy cứng, dày, xếp thành lớp hoặc tầng vân đều đặn, mặt ngoài vỏ
phẳng hoặc có một vài chỗ lõm màu tía nhạt, trắng xám, hoặc nâu vàng; mặt trong màu
trắng sứ. Hai cạnh của vỏ không có răng cưa nhỏ. Vỏ trái lõm rất sâu, vân thô và to hơn
vỏ bên phải. Mặt gắn ở đỉnh nhỏ. Chất cứng nặng, mặt gẫy có dạng tầng, màu trắng tinh,
không mùi, vị hơi mặn.

Hàu sông (O. rivularis): Thường dài 15 - 25 cm, hình tròn trứng hoặc hình tam giác, vỏ
trái lớn hơn vỏ phải, vỏ phải phẳng hơn. Mặt ngoài vỏ bên phải hơi gồ ghề, có màu xám,
tía, nâu, vàng. Có vảy đồng tâm, vảy non mỏng, giòn, vảy sinh trưởng đã lâu năm nhiều
tầng, mặt trong màu trắng, mép có khi có màu tía nhạt.

Hàu Đại liên (O. talienwhanensis): Hình tam giác, mép lưng, bụng có hình chữ V. Mặt
ngoài vỏ bên phải có màu vàng nhạt, có vảy đồng tâm thưa, gợn sóng lên xuống, mặt
trong màu trắng bóng; vỏ bên trái, vảy đồng tâm, dày, cứng; từ bộ phận đỉnh vỏ, toả ra tia
sườn rõ rệt, mặt trong lõm có dạng của một cái hộp, mặt khớp nối nhỏ.

Bộ phận dùng: Vỏ khô của nhiều loài Hàu (Concha Ostreae).

Phân bố: Đa số các loài hầu này sống ở những vùng biển ấm.

Thu hái: Có thể thu hoạch quanh năm, loại bỏ thịt, lấy vỏ rửa sạch, phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hoá học: Calci carbonat (80-95%), calci phosphat và sulphat, còn có Mg,
Al, Fe.

Công năng: An thần, tiềm dương bổ âm, làm mềm chất rắn, tán kết khối, thu liễm, cố
sáp.

Công dụng: Đánh trống ngực, mất ngủ, chóng mặt, ù tai, chữa đau dạ dày, cơ thể suy
nhược, băng huyết, chữa mụn nhọt, lở loét, tự hãn, đạo hãn, tràng nhạc, đờm đặc, hòn cục
bĩ khối. Bột Mẫu lệ nung (Đoạn mẫu lệ) dùng bôi ngoài chữa mụn nhọt mới sưng, chưa
thành mủ.

Cách dùng, liều lượng: Mẫu lệ khô, khi dùng rửa sạch, làm khô, tán vụn thành bột hoặc
nung rồi mới tán bột. Ngày uống 3 - 6g.

Bài thuốc:

1. Trị mồ hôi trộm thường gặp trong bệnh lao, suy nhược cơ thể:

+ Nhất giáp tiễn: Mẫu lệ 40g sắc uống.

+ Nhị long cốt Mẫu lệ tán: Long cốt, Mẫu lệ đều 18g, Phụ tử, Bạch thược, Bạch vi, Sinh
khương đều 12g, Đại táo 3 quả, Cam thảo 4g, sắc uống. Trị chứng hư dương ngoại việt
sốt về chiều tối, mồ hôi trộm, tự ra mồ hôi.

+ Mẫu lệ 10g, Hoàng kỳ 4g, Ma hoàng căn 4g, Cám 10g, đổ 600ml nước sắc còn 200ml,
chia nhiều lần uống trong ngày.

2. Trị chứng cao huyết áp có có triệu chứng đau đầu chóng mặt, ù tai, chân tay tê dại do
can dương thịnh: Trấn can tức phong thang: Sinh giả thạch 20g, Xuyên ngưu tất 12g,
Sinh Long cốt, Sinh Mẫu lệ, Sinh Qui bản đều 12g, sinh Bạch thược 20g, Huyền sâm
16g, Thiên môn đông 12g, Xuyên luyện tử, Đương qui, Sinh mạch nha, Nhân trần đều
12g, Cam thảo 4g, sắc nước uống.

3. Trị các chứng di tinh, đới hạ:

+ Cố tinh hoàn (Y phương tập giải): Mẫu lệ, Long cốt, Kim anh tử, Sa uyển tật lê, Liên
tu, Khiếm thực, Liên nhục lượng bằng nhau, sao tán bột mịn làm hoàn hoặc sắc uống. Trị
di tinh.

+ Mẫu lệ hoàn: Mẫu lệ, A giao, Lộc giác giao, Qui thân, Tục đoạn đều 12g, Can khương
4g, Xích thạch chỉ 12g, Đại giá thạch 10g. Theo tỷ lệ các vị thuốc làm hoàn, mỗi lần
uống 6 - 8g, ngày 3 lần. Trị xích bạch đới.

4. Trị lao hạch, gan lách to: thuốc có tác dụng nhuyễn kiên, tán kết.

+ Tiêu hạch tán: Hải tảo, Mẫu lệ, Huyền sâm đều 120g, gạo nếp thứ tốt 240g sao vàng,
Cam thảo sống 30g, tán bột mịn làm hoàn nhỏ, mỗi lần uống 4g với nước hoặc rượu ấm.
Trị lao hạch.

+ Mẫu lệ, Đào nhân đều 12g, Xuyên sơn giáp, Nhũ hương, Một dược đều 6g, Đơn bì, Qui
vĩ, Trạch lan đều 12g sắc uống. Trị gan lách to.

5. Trị lóet dạ dày hành tá tràng:

Từ nguyên Xương dùng thang Long mẫu gồm có: Mẫu lệ nung, Long cốt sống hoặc nung
mỗi thứ 30 - 50g. Đau nhiều gia thêm Diên hồ sách 10g; ngủ kém gia thêm Dạ giao đằng
15g, sắc uống mỗi ngày chia 2 lần. Một liệu trình từ 10 đến 20 lần. (Tạp chí Trung y
1983,3:36).

6. Trị còi xương: Đồng Lợi Lệ dùng bài thuốc gồm: Mẫu lệ, Long cốt, Qui bản, Bạch
truật, Hoàng kỳ, Sơn dược, Ngũ vị tử làm dạng bột. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 15g, một
liệu trình 2 tháng. (Báo nghiên cứu Trung thành dược 1987,3:20).

Bào chế:

+ Mẫu lệ khô, khi dùng rửa sạch, làm khô, tán vụn thành bột hoặc nung rồi mới tán bột.

+ Mẫu lệ nung (Đoạn mẫu lệ): Lấy mẫu lệ đã rửa sạch, đặt trên lò than, nung đến khi
thành màu trắng tro xốp, lấy ra để nguội, nghiền nhỏ.

Kiêng kỵ: Nếu âm hư mà không có hoả và ỉa chảy thuộc hàn khí thì cấm dùng.