Làm rõ nguồn gốc lợi nhuận thương nghiệp, góp phần phát triển lý luận giá trị thặng dư của Các Mác

Website: Email : Tel : 0918.775.368
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Những năm gần đây, phong trào nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn nói
chung, phong trào nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn của Học viện Chính trị
Quân sự - Trường Sĩ quan Chính trị nói riêng, được tổ chức sôi nổi và đã đạt những
thành tựu quan trọng. Tuy nhiên, hầu hết các đề tài đều đi vào nghiên cứu ứng
dụng, mảng nghiên cứu cơ bản gần như còn bỏ trống. Trong khi đó, có nhiều vấn
đề lý luận cần được làm sáng tỏ trong điều kiện nước ta vừa tiến hành, vừa hoàn
thiện đường lối cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Tác giả nhận thấy trong quá trình xây dựng chiến lược phát triển kinh tế
nước ta, lĩnh vực lưu thông, hay nói cụ thể hơn là việc xây dựng hệ thống thương
nghiệp, chưa được coi trọng đúng mức, điều này dẫn đến một thực trạng là thương
nghiệp nước ta đang phát triển một cách tự phát, gây trở ngại không nhỏ cho việc
phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Theo tác giả, một trong những nguyên nhân quan trọng của hạn chế nói trên
bắt nguồn từ nhận thức lý luận. Chúng ta xây dựng đường lối phát triển kinh tế trên
cơ sở nền tảng là Học thuyết Kinh tế chính trị Mác - Lênin, ở đó khẳng định lưu
thông (ở đây nói tới lưu thông thuần túy) không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư. Từ
góc độ nhận thức của bản thân, tác giả nhận thấy quan niệm này chưa đúng. Nhằm
cung cấp cơ sở lý luận cho quá trình phát triển hệ thống thương nghiệp nước ta, tác
giả đã nghiên cứu và chứng minh lĩnh vực lưu thông thuần túy cũng tạo ra giá trị,
từ đó khẳng định rõ hơn vai trò của hoạt động thương nghiệp trong phát triển kinh
tế hàng hóa nói chung, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
nói riêng.
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tuy nhiên, để tránh việc hiểu sai ý nghĩa đề tài của mình, coi nó như một sản
phẩm xét lại Học thuyết Giá trị thặng dư của Các Mác, tác giả đi sâu vào phân tích
hoạt động thương nghiệp tư bản chủ nghĩa, chỉ rõ nguồn gốc của lợi nhuận thương
nghiệp tư bản chủ nghĩa và khẳng kết quả nghiên cứu này không mâu thuẫn với

Học thuyết Giá trị thặng dư của Các Mác, trái lại còn góp phần bổ sung và hoàn
thiện nó.
Với ý nghĩa đó, tác giả lựa chọn vấn đề: “Làm rõ nguồn gốc lợi nhuận
thương nghiệp, góp phần phát triển lý luận giá trị thặng dư của Các Mác” làm đề
tài khoa học cá nhân năm 2009, đồng thời thực hiện chủ trương của Nhà trường
nhằm đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu cơ bản ở các Khoa lý luận.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Lịch sử tư tưởng kinh tế có cả một trường phái khẳng định thương nghiệp
tạo ra của cải. Đó là những người theo chủ nghĩa Trọng Thương (thế kỷ XVI,
XVII), với các đại biểu tiêu biểu như: Williams Stafford, Thomas Mun,
Montchretien, Kolbert, … Tuy nhiên quan điểm của các nhà tư tưởng này mang
tính chất kinh nghiệm, họ mới chỉ đánh giá được bề ngoài của hoạt động thương
nghiệp, chưa hiểu đúng mối quan hệ của nó với lĩnh vực sản xuất và còn nhiều hạn
chế khi tuyệt đối hóa thương nghiệp, coi tiền là nội dung căn bản của của cải.
Sau sự tan rã của học thuyết kinh tế Trọng Thương, Các nhà Kinh tế chính trị
tư sản cổ điển Anh lại từng bước phủ nhận vai trò của lưu thông trong việc tạo ra
giá trị. Các Mác kế thừa tư tưởng đó và hoàn thiện lý luận giá trị - lao động của
mình, Ông khẳng định chỉ có lao động trong lĩnh vực sản xuất mới tạo ra giá trị,
lưu thông thuần túy không trực tiếp tạo ra giá trị mà chỉ thực hiện những giá trị đã
được tạo ra từ trước.
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Sau Các Mác, các nhà kinh tế học hoặc thừa nhận tuyệt đối lý luận giá trị -
lao động của Ông, hoặc không trực tiếp bàn tới nó. Gần đây, trên các tạp chí nghiên
cứu lý luận, tác giả thấy có một số nhà khoa học bàn tới và giải quyết vấn đề này ở
mức độ nhất định, trong đó có hai tác giả tiêu biểu. Một là tác giả Lâm Cần Thanh
1
với bài “Kinh tế tri thức và lý luận giá trị thặng dư của Các Mác”, Ông cho rằng
chi phí lưu thông thuần túy trực tiếp cấu thành giá thành hàng hóa, trực tiếp được
bù đắp trong giá cả hàng hóa … Hai là tác giả Đỗ Thế Tùng với bài “Phải chăng

khiếm khuyết của C.Mác là chưa nói rõ lao động thể lực và lao động trí lực của
nhân viên bán hàng đã làm tăng thêm giá trị của hàng hóa”, Ông cho rằng lao động
dịch vụ (của nhân viên bán hàng thuần túy) cũng tạo ra giá trị mới, nhưng không
trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư vì lao động thặng dư ở đây không tính được.
Như vậy, các tác giả đã đề cập tới lưu thông (mà trực tiếp là lao động của
nhân viên bán hàng) có tạo ra giá trị, nhưng chưa luận giải thật rõ ràng và đặc biệt
chưa thừa nhận lao động của họ tạo ra giá trị thặng dư.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích
Kế thừa lý luận kinh tế chính trị của Các Mác và kết quả nghiên cứu của các
nhà nhà khoa học đi trước, tập trung nghiên cứu lĩnh vực lưu thông, chứng minh
hoạt động thương nghiệp trực tiếp tạo ra giá trị, thương nghiệp tư bản chủ nghĩa
trực tiếp tạo ra giá trị và giá trị thặng dư, từ đó góp phần bổ sung lý luận giá trị
thặng dư của Các Mác và cung cấp cơ sở lý luận để phát triển hệ thống thương
nghiệp ở nước ta hiện nay.
* Nhiệm vụ
1
Một nhà nghiên cứu kinh tế người Trung Quốc
** GS, TS, Học viện Chính trị Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Chứng minh dịch vụ thương nghiệp là một hàng hoá, có giá trị và giá trị sử
dụng.
- Chứng minh lao động của thương nhân cũng tạo ra giá trị, lao động của
công nhân bán hàng trong thương nghiệp tư bản chủ nghĩa cũng tạo ra giá trị và giá
trị thặng dư.
- Bảo vệ và phát triển lý luận giá trị thặng dư của Các Mác.
- Khẳng định vai trò của thương nghiệp trong kinh tế hàng hoá nói chung,
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta nói riêng.
4. Phạm vi nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu ở đây khá rộng, phạm vi nghiên cứu được giới hạn
trong không gian và thời gian tồn tại của sản xuất hàng hoá. Tuy nhiên trong một
phạm vi rộng như vậy, tác giả không thể trực tiếp khảo sát thực tế, mà kế thừa kết
quả khảo sát của các nhà khoa học đã được công bố và thừa nhận.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận
Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, mà
trực tiếp là học thuyết giá trị - lao động và học thuyết giá trị thặng dư của Các Mác.
* Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, các
phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp và đặc biệt là phương pháp trừu tượng
hoá khoa học - phương pháp nghiên cứu kinh tế điển hình của Các Mác
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
6. Ý nghĩa của đề tài
Đề tài cung cấp cơ sở lý luận giúp nhận thức đúng hơn về vai trò của lưu
thông hàng hoá trong việc tạo ra giá trị mới và cung cấp cơ sở lý luận để phát triển
hệ thống thương nghiệp ở nước ta hiện nay.
Đề tài góp phần bổ sung lý luận giá trị thặng dư của Các Mác và có thể sử
dụng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu, giảng dạy Kinh tế Chính trị Mác -
Lênin.
7. Kết cấu
Là một đề tài nghiên cứu lý luận cơ bản, nội dung đề tài là các phần lý luận
nối tiếp nhau theo một lôgic chặt chẽ, phần trước là tiền đề trực tiếp của phần sau,
vì vậy tác giả không kết cấu thành các chương độc lập. Ngoài phần mở đầu và danh
mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 4 mục, đánh số từ 1-4.
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
NỘI DUNG
1. Hàng hóa vô hình

C. Mác có đề cập tới hàng hóa vô hình, tồn tại song song với hàng hóa hữu
hình. Tuy nhiên, khi phân tích quá trình lao động sản xuất hàng hóa, đặc biệt là quá
trình sản xuất hàng hóa tư bản chủ nghĩa, Ông chỉ tập trung phân tích quá trình sản
xuất ra hàng hóa hiện vật, mà trên thực tế, đôi khi việc phân chia ranh giới giữa
hàng hóa hiện vật và hàng hóa vô hình gặp rất nhiều khó khăn. Chính điều này đã
dẫn tới việc tồn tại nhiều cách hiểu khác nhau về một loại hàng hóa vô hình cụ thể:
dịch vụ thương nghiệp. Nhưng trước khi phân tích loại hàng hóa cụ thể này, chúng
ta cần thống nhất một số điểm chung về hàng hóa vô hình.
Khác với hàng hóa hữu hình, hàng hóa vô hình không tồn tại dưới dạng hiện
vật mà tồn tại dưới dạng các loại hình dịch vụ: Y tế, giáo dục, tư vấn, vận tải, giải
trí, thương mại, … Vì không tồn tại dưới dạng hiện vật nên hàng hóa vô hình
không dự trữ được, quá trình sản xuất ra nó và quá trình tiêu dùng nó không tách
rời nhau.
Giống như các hàng hóa hữu hình, để tạo ra hàng hóa vô hình, xã hội cũng
cần tiêu tốn lao động quá khứ và lao động sống. Nếu như việc tạo ra hàng hóa vô
hình được tổ chức theo phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, nhà tư bản hoạt
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
động trong lĩnh vực này cũng thu được lợi nhuận, mà nguồn gốc của nó không ở
đâu khác, chính là giá trị thặng dư do công nhân tạo ra.
Ví dụ nhà tư bản đầu tư xây dựng một bệnh viện, tư bản của anh ta cũng chia
làm hai phần, phần tư bản bất biến xây nhà, mua trang thiết bị y tế, thuốc men, …
và phần tư bản khả biến dùng trả công cho bác sĩ, các nhân viên y tế. Hoạt động
của bệnh viện không sản xuất ra hàng hóa tồn tại dưới dạng hiện vật mà tạo ra hàng
hóa vô hình, tồn tại dưới dạng dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Loại hàng hóa này cũng
có giá trị và giá trị sử dụng. Giá trị sử dụng của thứ hàng hóa vô hình này là khả
năng phục hồi và nâng cao sức khỏe cho người tiêu dùng nó. Giá trị của hàng hóa
này cũng là hao phí lao động xã hội cần thiết để tạo ra nó, cả lao động quá khứ vật
hóa trong cơ sở vật chất, trang thiết bị của bệnh viện và lao động sống của các bác
sĩ, nhân viên y tế, … Người hưởng giá trị sử dụng là các bệnh nhân, và đương

nhiên để tiêu dùng loại hàng hóa này, họ phải trả tiền cho chủ sở hữu nó là nhà tư
bản. Toàn bộ số tiền mà nhà tư bản thu được của bệnh nhân, sau khi bù đắp đủ chi
phí đã bỏ ra để xây dựng bệnh viện, thuê bác sĩ và nhân viên y tế, bao giờ cũng dôi
ra một khoản nhất định gọi là lợi nhuận, mà nguồn gốc của nó không ở đâu khác,
chính là phần giá trị thặng dư, dôi ra ngoài giá trị sức lao động của những người
làm thuê nói trên. Như vậy, trong nền sản xuất tư bản chủ nghĩa, hàng hóa hữu hình
cũng như hàng hóa vô hình đều kết tinh lao động của người sản xuất ra nó, trong đó
có lao động thặng dư.
2. Dịch vụ thương nghiệp trong nền sản xuất hàng hóa giản đơn
Khi phân công lao động phát triển đến một mức độ nhất định và có sự độc
lập tương đối về kinh tế giữa những người sản xuất, thì con người bắt đầu xuất hiện
một nhu cầu mới, nhu cầu trao đổi sản phẩm, tức là nhu cầu biến một giá trị sử
dụng do mình tạo ra, nhưng không thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng trực tiếp của mình,
7