Hoa lan làm ảnh hưởng đến côn trùng thụ phấn của chúng như thế nào? ppt

Hoa lan làm ảnh hưởng đến côn trùng thụ phấn
của chúng như thế nào?
Ai cũng biết cấu trúc hoa lan có một điểm đặc
biệt, đó là cánh hoa bên dưới biến thành cánh
môi, giống như một bãi đáp cho côn trùng thụ
phấn (pollinator). Cánh môi biến hình (thành côn
trùng cái chẳng hạn) hoặc tiết ra pheromone dẫn
dụ côn trùng đực đến thụ phấn giúp.
Theo logic đó, mối quan hệ
giữa hoa lan và côn trùng thụ
phấn có thể xem là mối quan
hệ cộng sinh vì côn trùng thì
chẳng mất gì cả mà các cây
lan ở khoảng cách khá xa lại
được thụ phấn chéo một cách
khá chính xác. Tuy nhiên có
một số điều phải xem lại
trước khi gọi mối quan hệ

(Ảnh: Florian P.
Schiestl)
này là cộng sinh.
Nghiên cứu này được thực hiện và công bố vào năm
2002, tuy đã không phải là mới nhưng vì nó mang lối
tư duy khá độc đáo của những người làm khoa học
nước ngoài nên là một bài học rất hay.
Kết quả của nghiên cứu giải thích được tại sao mật độ
của Chiloglottis trapeziformis, một loại địa lan
Australia thụ phấn phụ thuộc côn trùng, có mối tương
quan nghịch với mật độ loài của côn trùng thụ phấn
trong khu vực. Nghĩa là ở đâu có nhiều Chiloglottis

trapeziformis, ở đó có ít côn trùng thụ phấn của
nó. Pollinator của Chiloglottis trapeziformis là ong
bắp cày Thynnine (Neozeleboria cryptoides) đực, ở
loài này, ong cái không có có cánh do đó nó chỉ có
thể bò dưới đất và hấp dẫn con đực bằng pheromone
và cái lưng ong có hình dạng đặc trưng.

Về phía Chiloglottis, để có thể nhờ vả lũ ong
Thynnine đực mang hạt phấn, chúng không chỉ có
cánh môi giống hệt con ong cái mà còn có khả năng
tiết ra các pheromone có hoạt tính sinh học tương tự.
Khi tiến hành các thí nghiệm so sánh khả năng dẫn
dụ của hoa lan và ong cái thật, người ta thấy rằng nó
hầu như không có khả năng phân biệt đâu là ong, đâu
là hoa. Chúng bay vào các cặp ống nghiệm đựng hoa
lan, ong cái trong suốt, bịt kín (thử khả năng nhận
dạng, không cho biết mùi) và ống nghiệm màu đen,
hở (thử khả năng nhận diện pheromone, không cho
biết hình dạng) với tần số như nhau. Trong đó, trung
bình số ong đực đậu vào ong cái là 2.63 ± 0.86, hoa
lan là 2.50 ± 1.20; n =8, p > 0.05).
Tuy nhiên trong thực tế vẫn có một cơ chế nào đó
giúp một số ong Thynnine đực nhận biết được ong
cái thật và tránh xa các khu vực có hoa lan mọc.

Trên kết quả là khi khảo sát thực địa, người ta thấy
ong có xu hướng ít bay vào khu vực có hoa lan mà
thường bay vào nơi không có lan. Dựa trên kết quả
thống kê trên ta cũng có thể thấy được sự “cả tin” ở
những con ong bị lừa từ cái nhìn đầu tiên, 100% số

ong này thực hiện hành vi giao phối với bông hoa mà
không hề có bất kì biểu hiện phát giác nào.
Mối tương quan nghịch về mật độ giữa Chiloglottis
trapeziformis và Neozeleboria cryptoides đã được
nhận thấy từ lâu nhưng chỉ sau khi bài nghiên cứu
này ra đời người ta mới biết được hiện tượng suy
giảm mật độ côn trùng cục bộ là do bản thân chúng tự
tránh đi đến nơi khác.
Kết quả này bác bỏ một ý kiến khác đó là sự giao
phối giả giữa côn trùng thụ phấn và hoa lan diễn ra
nhiều lần đã làm giảm sức sinh sản của côn trùng đực
và từ đó làm suy giảm quần thể côn trùng thụ phấn.
Thực tế, mối tương quan về số lượng ong - lan
thường chỉ nghịch ở một mức độ tương đối, lan thì
luôn cần ong và ong thì không phải con nào cũng đủ
tinh khôn để tránh bị lừa.
Tham khảo:
Bob B. M. Wong and Florian P. Schiestl. How an
orchidharms its pollinator. Proc. R.Soc. Lond. B
(2002) 269, 1529–1532
DOI 10.1098/rspb.2002.2052
Nguyễn Hữu Hoàng
Theo The Royal society, Sinh học Việt Nam