Sản xuất vụ ba với sự phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh An Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH


Huỳnh Trường Giang


SẢN XUẤT VỤ BA VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NÔNG
NGHIỆP BỀN VỮNG TỈNH AN GIANG










LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2010
Chuyên ngành: Địa lý học
Mã số: 603195

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. ĐẶNG VĂN PHAN
THƯ
VIỆN
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

- : Giảm
+: Tăng
/: Trên
DT: Diện tích
ĐBSCL: Đồng Bằng Sông Cửu Long
ĐX: Đông Xuân
GR: Doanh thu
Ha: Hectare
HT: Hè Thu
HTX: Hợp tác xã
MRCR: Tỷ số doanh thu/chi phí biên
MRR : Tỷ suất lợi tức/chi phí biên
N: Đạm
Nông Nghiệp & PTNN: Nông nghiệp và phát triển nông thôn

NS: Năng suất
QL: Quốc lộ
RAVC: Lợi nhuận.
RB: Tỷ số lợi nhuận mô hình sản xuất tiên tiến/phổ biến
SL: Sản lượng
TCLTNN: Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp
TĐ: Thu Đông
TVC: Tổng chi phí
TVCE: Hiệu quả đồng vốn
UBND: Ủy Ban Nhân Dân.
LỜI CẢM ƠN

Đề tài tốt nghiệp là kết quả của nhiều năm học tập tiếp thu kiến thức trong nhà trường. Trong
quá trình thực hiện đề tài Tôi được sự giúp đỡ tận tình của Quý Thầy Cô, các bạn hữu, và các Anh
Chị em của nhiều cơ quan.

Xin chân thành biết ơn!
- PGS.TS. Đặng Văn Phan đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ, hỗ trợ Tôi trong suốt thời gian
thực hiện và hoàn thành luận văn này.
- Ban Giám Hiệu nhà trường, Phòng Khoa Học – Công Nghệ & Sau Đại Học, Khoa Địa lý -
Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tận tình giúp đỡ, trang bị những kiến thức quý báu
cho Tôi.
- Sở Giáo dục & Đào tạo An Giang, Ban Giám Hiệu trường THPT Chuyên Thoại Ngọc Hầu
đã tạo điều kiện thuận lợi cho Tôi học tập để nâng cao trình độ chuyên môn.
- Ks. Huỳnh Thị Minh Trang và các Anh Chị em phòng Hành chánh tổng hợp - Sở Nông
Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn tỉnh An Giang .
- Bạn Trần Huỳnh Khanh - Giảng viên Khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường
Đại học Cần Thơ.
- Sở Tài nguyên và Môi Trường tỉnh An Giang.
- Cục thống kê tỉnh An Giang.

Thân gởi về,
Các Anh Chị và các bạn cùng lớp cao học Địa lý học Khóa 18 lời chúc sức khoẻ, hạnh phúc
và thành đạt.

Xin nhận lời cảm ơn sâu sắc nhất!

Huỳnh Trường Giang
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
An Giang là tỉnh nông nghiệp hàng đầu vùng đồng bằng Sông Cửu Long

(ĐBSCL) và cả
nước với nhiều tiềm năng để phát triển nông nghiệp. Nhiều năm liền tỉnh luôn dẫn đầu cả nước về
sản lượng lúa, thủy sản nước ngọt,…Và ngành nông nghiệp An Giang luôn là ngành chiếm tỉ trọng
cao trong nền kinh tế của tỉnh. Là người con của An Giang, những điều đó đã cho tôi rất đỗi kiêu
hãnh và niềm tự hào để giới thiệu về quê hương mình mỗi khi có dịp trò chuyện với bạn bè. Đó là
những cánh đồng lúa bát ngát, vàng mơ những làng bè cứ nối nhau trên sông xa ngút. Và những
hình ảnh đó cũng gần như là một thương hiệu cho những ai coi mình là người con của quê hương
An Giang.
Với những tiềm năng to lớn cho phát triển nông nghiệp là thế, nhưng An Giang lại là tỉnh
có dân số rất đông, đứng đầu ĐBSCL và thứ sáu so với cả nước. Năm 2008, toàn tỉnh có khoảng
2,25 triệu người với hơn 460 ngàn hộ, trong đó có gần 80% dân số sống bằng nghề nông (tương
đương 318 ngàn hộ, với khoảng 1,67 triệu người). Diện tích đất hẹp người lại đông nên số hộ nông
dân có diện tích đất sản xuất dưới 1 hectare (ha) chiếm tỉ lệ cao trên 75,8%, trong đó số hộ có diện
tích dưới 0,5 ha chiếm tỉ lệ 47,1%. Tôi cảm nhận được rằng, đất nước mình đang đổi mới và giàu có
lên từng ngày. Song đó, tôi cảm thấy chạnh lòng và xót thương cho những người nông dân lam lũ
trên quê hương mình. Họ sinh sống ngay trên mãnh đất màu mỡ, họ sản xuất ra lương thực thực
phẩm để đảm bảo cuộc sống ấm no cho hàng triệu triệu đồng bào cả nước và là một trong những
mặt hàng xuất khẩu chủ lực của quốc gia. Nhưng đại bộ phận nông dân lại sống trong cảnh nghèo

khó, nhất là mỗi khi trong nhà không còn hạt gạo để ăn trong những ngày giáp hạt. Cái nghèo khó,
túng thiếu thường kéo theo cái thất học, rồi cái thất học lại kéo tiếp cái nghèo khó, cái vòng luẩn
quẩn đó cứ đeo đuổi theo họ qua bao đời từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Trong những năm gần đây, ngoài việc sản xuất hai vụ chính trong năm là Đông Xuân
(ĐX) và Hè Thu (HT) thì bà con nông dân tại các địa phương có hệ thống đê bao kiểm soát lũ triệt
để đã phát huy và khai thác lợi thế tiềm năng của đất, tiến hành thâm canh tăng hệ số sử dụng đất
bằng cách tăng thêm một vụ nữa trong năm, là vụ Thu Đông (TĐ) mà thường được gọi là vụ ba.
Sản xuất vụ ba mà chủ yếu là độc canh cây lúa trong những năm đầu mới được đê bao
triệt để đã đạt hiệu quả kinh tế khả quan. Sản lượng lương thực của tỉnh tăng nhanh, góp phần giải
quyết công ăn việc làm, giảm bớt thất nghiệp nông thôn và tăng thêm thu nhập cho nông dân. Tuy
nhiên, việc sản xuất nông nghiệp

trong thời gian qua đã nảy sinh những hạn chế nhất định như: làm
giảm độ phì nhiêu của đất, thoái hóa đất, chi phí đầu tư phân bón, thuốc bảo vệ thực vật ngày càng
cao nhưng năng suất lại có chiều hướng giảm, làm giảm nguồn thu của nông dân. Đặc biệt, sản xuất
3 vụ lúa liên tục trong năm còn gặp rất nhiều khó khăn khi giá lúa trong giai đoạn hiện nay thường
không ổn định. Từ thực trạng trên, đòi hỏi chúng ta cần phải xem xét, đánh giá đúng tầm hơn về vị
trí, vai trò và ý nghĩa của sản xuất vụ ba. Bởi lẽ, qua những lợi thế so sánh cho thấy rằng, việc sản
xuất vụ ba không những đơn thuần chỉ tận dụng được quỹ đất đai sẵn có để tăng thêm hệ số sử dụng
mà sản xuất vụ ba còn giữ vị trí tiên phong trong việc chuyển dịch cơ cấu cây trồng, mùa vụ nhằm
cải tạo và bảo vệ tài nguyên môi trường, làm tăng giá trị sản xuất nông nghiệp trên cùng một đơn vị
diện tích, tăng thêm thu nhập, cải thiện đời sống cho nông dân và góp phần đảm bảo an ninh lương
thực, ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội,…. Chính từ những lý do trên, nên tôi đã quyết định
chọn đề tài cho khóa luận tốt nghiệp Cao học của mình là “Sản xuất vụ ba với sự phát triển nông
nghiệp bền vững tỉnh An Giang (Xét từ góc độ Địa lý kinh tế - xã hội)”. Và trong khuôn khổ đề
tài này tôi sẽ : (1) Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và đặc điểm kinh tế - xã hội của vùng
nghiên cứu; (2) Nêu lên hiện trạng sản xuất vụ ba và đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong quá
trình sản xuất; (3) Đề ra định hướng và các giải pháp để khắc phục những khó khăn, hạn chế trước
mắt và lâu dài. Đồng thời, phát huy những lợi thế so sánh nhằm đưa sản xuất vụ ba nói riêng và nền
nông nghiệp tỉnh An Giang nói chung phát triển nhanh và bền vững.

2. Mục đích của đề tài
Trên cơ sở so sánh, phân tích, tổng hợp và đánh giá tiềm năng phát triển nông nghiệp của
tỉnh và hiện trạng của sản xuất vụ ba, luận văn sẽ làm rõ vai trò và ý nghĩa của “sản xuất vụ ba đối
với sự phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh An Giang”. Nhằm:
- Khai thác tối đa lợi thế sản xuất vụ ba,

đề ra định hướng và các giải pháp cho sự
phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh An Giang.
- Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp tài liệu tham khảo cho giáo viên phổ thông
và sinh viên khi tìm hiểu và nghiên cứu về Địa lí địa phương.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Tìm hiểu về “sản xuất vụ ba với sự phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh An Giang (Xét
từ góc độ Địa lý kinh tế - xã hội)” là nội dung cơ bản của đề tài. Trong đó, đề tài sẽ tập trung nghiên
cứu sâu về hiện trạng sản xuất vụ ba, ảnh hưởng của vụ ba đối với chuyển dịch cơ cấu mùa vụ,
chuyển dịch cơ cấu cây trồng và ở mức độ nhất định đề tài sẽ đi tìm hiểu về chuyển dịch cơ cấu
nông nghiệp theo lãnh thổ. Tài liệu và các số liệu nghiên cứu sẽ tập trung vào giai đoạn 2003 –
2008.
4. Phương pháp nghiên cứu
Việc thực hiện đề tài này cần phải sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu, trong
đó có một số phương pháp chủ yếu sau:
- Phương pháp khai thác thông tin: Tìm hiểu những nội dung cần thể hiện trong đề
tài, tiến hành sưu tập tài liệu có liên quan để tập hợp lại, phân tích và chọn lọc ra những thông tin
cần thiết cho bài viết.
- Phương pháp thống kê và xử lý số liệu thống kê: Từ những số liệu thu thập được
từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau, cần phải có quá trình thống kê, xử lý, nhận xét và phân tích lại số
liệu để phục vụ đúng mục đích của bài, nhằm làm cho bài viết mang tính thuyết phục hơn.
- Phương pháp thực địa và phỏng vấn: Đi khảo sát thực tế những địa phương đang
sản xuất vụ ba và một số nơi có quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp đang diễn ra mạnh mẽ
trong tỉnh. Gặp trực tiếp và phỏng vấn bà con nông dân tại các địa phương đó, trao đổi, thảo luận,
xin ý kiến từ đó đúc kết ra những thuận lợi, khó khăn, kinh nghiệm trong sản xuất. Đồng thời trao

đổi, học hỏi kinh nghiệm của các anh chị đang công tác tại sở Nông Nghiệp và Phát Triển Nông
Thôn (Nông Nghiệp & PTNN) để hiểu rõ hơn về thuật ngữ chuyên môn và hiện trạng ngành nông
nghiệp của tỉnh nhà trong những năm qua, nhằm phục vụ cho bài viết mang tính khoa học và thực tế
hơn.
- Phương pháp sử dụng các công cụ tin học: Khai thác thông tin, tranh ảnh, bản đồ
nhằm giúp cho bài viết đảm bảo được tính trực quan và cập nhật được những thông tin mới nhất.
5. Quan điểm nghiên cứu
- Quan điểm lãnh thổ: Đối với đề tài nghiên cứu là “Sản xuất vụ ba với sự phát triển
nông nghiệp bền vững tỉnh An Giang” thì việc sử dụng quan điểm lãnh thổ là rất quan trọng. Bởi vì,
trong một tỉnh không phải mỗi huyện hay mỗi vùng đều có những tiềm năng tự nhiên và kinh tế - xã
hội giống nhau. Vì vậy, dựa vào quan điểm lãnh thổ sẽ giúp ta xác định và phân biệt được các loại
địa hình, đất đai cũng như các yếu tố tự nhiên và xã hội,….Qua đó sẽ đúc kết được những ưu thế
riêng của từng vùng hay của từng huyện trong tỉnh mà đề ra hướng chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông
nghiệp cho phù hợp.
- Quan điểm tổng hợp: Các yếu tố tạo nên sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung
và sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nói riêng không thể tách rời nhau mà chúng luôn luôn có sự
hỗ trợ hoặc tác động qua lại lẫn nhau tạo nên một quá trình chuyển dịch cơ cấu nhất định. Cũng như
khi tìm hiểu về sản xuất vụ ba với sự phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh An Giang, ta không chỉ
xét riêng lẽ về hiện trạng của sản xuất vụ ba là đủ, mà ta cần phải đặt sản xuất vụ ba trong mối quan
hệ tác động qua lại, hỗ trợ và bổ sung cho nhau với các vụ sản xuất khác như Đông Xuân, Hè Thu
và các yếu tố, tiềm năng ảnh hưởng đến sự phát triển nông nghiệp chung của tỉnh,….Từ đó phát
hiện ra những yếu tố trội, đặc trưng tích cực tác động đến chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp trong sản
xuất vụ ba nói riêng và nền nông nghiệp toàn tỉnh nói chung. Để có định hướng đầu tư phát triển
hợp lý nhằm làm cho nền nông nghiệp của tỉnh nhà phát triển theo hướng bền vững.
- Quan điểm viễn cảnh: Dựa vào quan điểm này để dự báo một số vấn đề nào đó.
Chẳng hạn như khi nghiên cứu về hiện trạng sản xuất vụ ba tỉnh An Giang trong giai đoạn 2003 –
2008, qua quá trình này sẽ giúp ta dự đoán được tình hình phát triển sau này của ngành nông nghiệp
tỉnh nhà, từ đó có thể đề ra mục tiêu và định hướng phát triển tiếp theo.

PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp và
phát triển nông nghiệp bền vững
1.1 Chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp
1.1.1 Khái niệm cơ cấu kinh tế
Hiện nay, có rất nhiều quan niệm về cơ cấu kinh tế, nhưng nhìn chung có thể quan niệm
về cơ cấu kinh tế như sau: Cơ cấu kinh tế là tổng thể các bộ phận hợp thành nền kinh tế của mỗi
nước. Các bộ phận đó gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và biểu hiện ở các mối
quan hệ tỉ lệ về số lượng, tương quan về chất lượng trong những không gian và thời gian nhất định,
phù hợp với những điều kiện kinh tế - xã hội nhất định, nhằm đạt được hiệu quả kinh tế xã hội cao.
“Nguyễn Thị Bích Hường (2005)”
Tất cả các nước trên thế giới đều xây dựng cho mình một mục tiêu chung là phát triển
kinh tế cao, ổn định và bền vững. Để thực hiện được mục tiêu đó thì cần phải xây dựng một cơ cấu
kinh tế hợp lí. Do đó, việc phân chia và đánh giá cơ cấu kinh tế đòi hỏi phải xem xét cấu trúc bên
trong của nền kinh tế, biểu hiện ở mối quan hệ hữu cơ giữa các bộ phận đó trong hệ thống kinh tế,
những mối quan hệ đó ràng buộc lẫn nhau và được biểu hiện về mặt lượng và chất.
Cơ cấu kinh tế còn phản ánh mối quan hệ giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất

của nền kinh tế, đó là kết quả của quá trình phân công lao động. Một cơ cấu kinh tế hợp lí thì các
yếu tố bên trong cơ cấu kinh tế đó phải kết hợp một cách hài hòa, sử dụng một cách hiệu quả các
nguồn lực tài nguyên của đất nước, làm cho nền kinh tế của đất nước đó phát triển lành mạnh có
nhịp độ tăng trưởng ổn định. Cơ cấu đó phải phản ánh được các yêu cầu của quy luật khách quan:
quy luật tự nhiên và quy luật kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó cần phải nhận thấy vai trò rất quan trọng
của nhân tố chủ quan là con người.
Lịch sử phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại đã cho thấy rằng, cơ cấu kinh tế không
phải là một hệ thống tĩnh, bất biến mà luôn ở trạng thái vận động và không ngừng biến đổi, phát
triển. Do tác động của khoa học kĩ thuật, ứng dụng những công nghệ tiên tiến vào hoạt động kinh tế
- xã hội, làm cho cơ cấu kinh tế ngày càng phát triển hoàn thiện hơn. Theo sự phát triển đó, lực
lượng sản xuất ngày càng phát triển, phân công lao động xã hội ngày càng sâu rộng, cơ cấu kinh tế
ngày càng tiến bộ.
Để xác lập được một cơ cấu kinh tế hợp lí, đòi hỏi con người phải nghiên cứu các quy
luật tự nhiên và kinh tế xã hội. Vấn đề đặt ra cho các nhà lý luận và những người quản lí là hoạch
định và dự báo cơ cấu kinh tế hiện tại và tương lai.
Cơ cấu kinh tế của một nước được xét trên tổng thể các bộ phận hợp thành nền kinh tế
nước đó như: các ngành kinh tế, các thành phần kinh tế và các vùng kinh tế. Ở mỗi ngành, mỗi vùng
lại có những cơ cấu kinh tế riêng của mình tùy thuộc vào những điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, có thể xét cơ cấu kinh tế ở ba phương diện cấu thành:
- Cơ cấu ngành kinh tế.
- Cơ cấu thành phần kinh tế.
- Cơ cấu vùng lãnh thổ.
Cơ cấu ngành kinh tế là tổ hợp các ngành hợp thành các tương quan tỉ lệ, biểu hiện mối
quan hệ giữa các ngành của nền kinh tế quốc dân. Cơ cấu ngành phản ánh phần nào trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội của một quốc gia.
Cơ cấu kinh tế lãnh thổ được hình thành bởi việc bố trí sản xuất theo không gian địa lí.
Trong cơ cấu lãnh thổ, có sự biểu hiện của cơ cấu ngành trong điều kiện cụ thể của không gian lãnh
thổ. Tùy theo điều kiện và tiềm năng phát triển mà có thể phát triển tổng hợp hay ưu tiên một vài
ngành kinh tế nào đó. Việc chuyển dịch cơ cấu lãnh thổ phải đảm bảo sự hình thành và phát triển có
hiệu quả của các ngành kinh tế.

Cơ cấu thành phần kinh tế biểu hiện hệ thống tổ chức kinh tế với chế độ sở hữu khác
nhau có khả năng thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, thúc đẩy phân công lao động xã hội.
Ba loại hình cơ cấu trên đặc trưng cho cơ cấu kinh tế của nền kinh tế quốc dân. Chúng có
mối quan hệ chặt chẽ với nhau, trong đó cơ cấu ngành kinh tế có vai trò quan trọng hơn cả. Cơ cấu
ngành và thành phần kinh tế chỉ có thể được hình thành và phát triển trên phạm vi vùng lãnh thổ và
trên phạm vi cả nuớc. Đồng thời, việc phân bố sản xuất trên những vùng lãnh thổ một cách hợp lý
có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển các ngành và các thành phần kinh tế trên vùng
lãnh thổ.[6], [7], [9]
1.1.2 Khái niệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Như trên đã phân tích, cơ cấu kinh tế không phải là một hệ thống tĩnh mà luôn biến đổi.
Sự thay đổi của cơ cấu kinh tế từ trạng thái này sang trạng thái khác cho phù hợp với môi trường
phát triển được gọi là chuyển dịch cơ cấu kinh tế. “Nguyễn Trần Quế (2004)”
Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhanh hay chậm còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố
như: quy mô kinh tế, mức độ mở cửa của nền kinh tế bên ngoài, dân số của quốc gia, các lợi thế về
tự nhiên, nhân lực, điều kiện kinh tế, văn hóa, chính sách,…Nhưng nhân tố quan trọng nhất thúc đẩy
quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế là quá trình chuyên môn hóa trong phạm vi quốc gia và mở
rộng ra quốc tế, hoặc sự thay đổi công nghệ, tiến bộ khoa học kĩ thuật.
Thực chất của quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế là sự phát triển không đồng đều giữa
các ngành. Ngành có tốc độ phát triển cao hơn tốc độ trung bình của nền kinh tế thì sẽ tăng tỉ trọng
và ngược lại ngành có tốc độ phát triển thấp hơn sẽ giảm tỉ trọng. Nếu tất cả các ngành có cùng tốc
độ tăng trưởng thì tỉ trọng sẽ không thay đổi, nghĩa là không có sự chuyển dịch cơ cấu ngành.
Từ đó, có thể hiểu chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế quốc dân là sự vận động phát triển
của các ngành làm thay đổi vị trí, tương quan tỉ lệ và mối quan hệ, tương tác giữa chúng theo thời
gian, dưới tác động của các yếu tố kinh tế - xã hội nhất định của đất nước và quốc tế.
Cơ cấu kinh tế ngành thường được xét gồm 3 ngành cấu thành: nông nghiệp, công nghiệp
và dịch vụ. Do đó, sự biến đổi cơ cấu kinh tế ở tầm vĩ mô là kết quả của quá trình vận động, phát
triển của ba ngành này hoặc từng phân ngành của chúng làm thay đổi trong tương quan tỉ lệ đã hình
thành trước đó cũng như mối quan hệ tương đối ổn định vốn có của chúng.
Tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế thay đổi nhiều trong thời kì kinh tế tăng trưởng nhanh
do sự chênh lệch về tốc độ giữa các bộ phận sẽ lớn. Ngược lại tăng trưởng thấp sẽ làm giảm tốc độ

chuyển dịch cơ cấu kinh tế.[6], [7], [9], [13]
1.1.3 Cơ cấu nông nghiệp và sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp
1.1.3.1 Khái niệm cơ cấu nông nghiệp
Nông nghiệp là một hệ thống nên sự tương quan giữa các thành phần của nó rất chặt chẽ.
“Cơ cấu nông nghiệp chính là tỉ lệ cân đối giữa các ngành, thành phần nông nghiệp bao gồm tỉ lệ
cân đối giữa trồng trọt và chăn nuôi, tỷ lệ cân đối giữa các loại cây trồng (cơ cấu cây trồng) và các
loại vật nuôi (cơ cấu vật nuôi), tỉ lệ cân đối giữa các hệ thống canh tác, các hình thức tổ chức sản
xuất nông nghiệp,…” “Được trích dẫn từ Trần Thị Xuân Thùy (2006)”.
1.1.3.2 Một số kiểu hệ thống canh tác nông nghiệp
Hệ thống canh tác: để chỉ các hoạt động sản xuất được sắp xếp phù hợp với điều kiện tự
nhiên, cơ sở vật chất, tiền vốn, vật tư, sức người và lưu thông phân phối của từng địa phương. Cũng
có định nghĩa cho rằng, hệ thống canh tác là một nhóm các phần tử (con người, động vật, cây cỏ,…)
cùng tác động để sản xuất ra lương thực, thực phẩm, tiền,….nó có khả năng phản ứng lại như một
thể thống nhất với những thay đổi của môi trường bên ngoài. Trong trồng trọt có một vài hệ thống
canh tác phổ biến sau:
a) Luân canh
Hệ canh tác này gồm việc trồng luân phiên các loại cây trồng khác nhau theo vòng tròn
trên cùng một mãnh đất. Nó làm giảm độ thoái hóa độ phì, hiện tượng thiếu dinh dưỡng, vi lượng và
các dịch bệnh đặc biệt xảy ra. Để xây dựng một kế hoạch luân canh tốt, ta cần phải nghiên cứu tính
chất của từng loại cây trồng. Có hai nhân tố cần nghiên cứu: Một là, mức độ tiêu thụ chất dinh
dưỡng, hai là tính chất chống chịu được dịch bệnh. Thí dụ: Lúa (Đông Xuân) - Đậu, Bắp, Mè (Hè
Thu) – Lúa (Thu Đông); Lúa (Đông Xuân) – Lúa (Hè Thu) – Rau, Đậu (Thu Đông),…
b) Độc canh

Thuật ngữ để chỉ trên khu ruộng quanh năm ta chỉ trồng có một loại cây trồng duy nhất.
Thí dụ: Lúa (Đông Xuân) – Lúa (Hè Thu) – Lúa (Thu Đông) và năm nào cũng vậy.
c) Canh tác kết hợp
Hệ thống canh tác kết hợp là một biến dạng của kiểu canh tác nhiều loài gồm việc trồng
nhiều loại cây khác nhau trên cùng một lô đất. Thí dụ: trồng bắp xen với đậu. Bắp là loại cây cao có
rễ ăn sâu và yêu cầu dinh dưỡng cao, còn đậu là loài thấp cây hơn, rễ ăn cạn, ít yêu cầu dinh dưỡng

lại có khả năng cung cấp đạm trở lại cho đất. Không có sự cạnh tranh nào giữa bắp và đậu, vì vậy
tổng sản lượng của bắp và đậu cộng lại sẽ cao hơn là sản phẩm riêng lẻ của việc trồng bắp hay đậu.
Lợi ích của canh tác kết hợp là giảm được sâu bệnh, đồng thời sử dụng đất, ánh sáng mặt
trời và lượng mưa tốt hơn.[1], [12], [21]
1.1.3.3 Sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp
Xét theo nghĩa rộng thì nông nghiệp bao gồm: nông, lâm, ngư nghiệp. Ở mặt này sự
chuyển dịch về ngành nông nghiệp được xét trong sự tương quan giữa 3 lĩnh vực: nông nghiệp, lâm
nghiệp và thủy sản. Trên thực tế sự chuyển dịch ngành này của các nước chủ yếu là chuyển dịch
theo hướng giảm tỉ trọng nông, lâm nghiệp và tăng tỉ trọng trong thủy sản. Còn nếu xét theo nghĩa
hẹp thì nông nghiệp bao gồm trồng trọt và chăn nuôi. Sự chuyển dịch trong lĩnh vực này là tăng lên
về chăn nuôi và giảm xuống trong trồng trọt. Có thể thấy nông nghiệp được chuyển dịch theo xu
hướng sau:
Chuyển dịch của cơ cấu ngành nông nghiệp là chuyển dịch từ nền nông nghiệp tự cấp, tự
túc, thuần nông, độc canh sang phát triển đa dạng, bền vững về sinh thái và phát triển nông nghiệp
hàng hóa hướng ra xuất khẩu. Chuyển từ một nền nông nghiệp mất cân đối giữa chăn nuôi và trồng
trọt sang phát triển cân đối giữa hai ngành này. Xuất phát từ nguồn lực và yêu cầu xã hội, từ sự tác
động qua lại giữa chăn nuôi và trồng trọt mà cần phải tăng trưởng nhanh hai ngành đó. Chăn nuôi
phải tăng trưởng nhanh hơn trồng trọt để đáp ứng kịp nhu cầu đòi hỏi của thị trường trong nước và
xuất khẩu. Ngành chăn nuôi ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu ngành nông nghiệp
theo nghĩa hẹp. Xu hướng chính vẫn là chăn nuôi theo hướng trang trại, hình thành những mô hình
chăn nuôi lớn, những giống có năng suất cao ngày càng được đầu tư phát triển.
Trên cơ sở phát triển lương thực đẩy mạnh phát triển các loại rau, đậu các cấp. Cây ăn
quả và cây công nghiệp trở thành nhiều vùng chuyên môn hóa có quy mô lớn tạo ra nhiều sản phẩm
hàng hóa và trở thành ngành xuất khẩu mũi nhọn. Tỷ trọng các ngành này ngày càng lớn lên và tỷ
trọng ngành lương thực trong trồng trọt sẽ giảm đi tương ứng. Việc sản xuất rau sạch ngày càng
được ứng dụng rộng rãi, đây là xu hướng chung trong trồng trọt hiện nay. Ứng dụng màng phủ nông
nghiệp để trồng cây ăn quả, rau củ cũng được phổ biến rộng rãi và sử dụng ngày càng nhiều.
Phát triển từ một nền nông nghiệp theo nghĩa hẹp sang một nền nông nghiệp theo nghĩa
rộng có sự kết hợp chặt chẽ giữa nông, lâm, ngư nghiệp nhằm khai thác và sử dụng tốt tiềm năng
của đất nước. Đồng thời phải khôi phục và bảo vệ môi trường sinh thái phát triển một nền nông

nghiệp bền vững.
Quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đã tác động mạnh mẽ đến cơ cấu nông nghiệp.
Vì vậy, mà một xu hướng chuyển dịch nữa là kết hợp giữa nông nghiệp và công nghiệp, đặc biệt là
công nghiệp chế biến, công nghiệp cơ khí. Hình thành nên một dây truyền sản xuất, chế biến trong
nông nghiệp nhằm hạn chế tổn hao kinh phí bảo quản tốt sản phẩm. Bên cạnh đó nông nghiệp cũng
cần phải liên kết với dịch vụ để nắm bắt thông tin giá cả thị trường và điều tiết sản xuất cho hợp lí.
Trong nông nghiệp ngày càng xuất hiện nhiều nông trại gia đình, sản xuất hàng hóa, hình
thành các quy mô hợp tác xã nông nghiệp với quy mô lớn và các vùng chuyên canh sản xuất theo
hướng hàng hóa ngày càng được phát triển cao.
Nhìn chung xu hướng chính của chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp là chuyển từ một nền
nông nghiệp lạc hậu sang nền nông nghiệp cơ khí hóa, cơ giới hóa cao, áp dụng nhiều thành tựu
khoa học – kĩ thuật để tăng năng suất nâng cao chất lượng sản phẩm. Tiến đến một nền nông nghiệp
hàng hóa hướng ra xuất khẩu.
Trong định hướng của việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi qua một số văn bản của
chính phủ cũng thể hiện: Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là đòi hỏi búc xúc của nông
dân và của Nhà nước. Đây cũng là điều kiện cần và đủ cho sự phát triển bền vững mà theo lý thuyết
phát triển kinh tế thì phát triển bao gồm tăng trưởng và chuyển đổi cơ cấu kinh tế.
Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phải nhằm mục tiêu nâng cao hiệu quả của
nền nông nghiệp hàng hóa của nước ta, trước hết phải bảo đảm hai yêu cầu cơ bản:
- Nâng cao giá trị sản xuất trên một đơn vị ha đất.
- Tăng thu nhập cho nông dân, nghĩa là giá trị sản xuất ra một ha phải lớn, đồng thời
phải có lãi thỏa đáng, từ đó sẽ nâng cao thu nhập cho người nông dân.
Cùng với quan điểm định hướng chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp vùng
ĐBSCL nói chung và tỉnh An Giang nói riêng thì:
- Quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp phải phát huy lợi thế của vùng và từng
khu vực nhưng phải phù hợp với điều kiện thị trường, tập trung các loại cây trồng, vật nuôi, hàng
hóa có thị trường tiêu thụ, có khả năng cạnh tranh, tạo điều kiện làm ra sản phẩm có chất lượng cao,
phù hợp với yêu cầu của thị trường, tiêu thụ đạt giá cao.
- Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp do nông dân và các thành phần kinh tế thực hiện.
Nhà nước hướng dẫn và tạo điều kiện thông qua việc quy hoạch các vùng sản xuất, xây dựng cơ sở

hạ tầng, nghiên cứu và chuyển giao kĩ thuật, ban hành chính sách ưu đãi, tổ chức cung cấp giống và
vật tư nông nghiệp đảm bảo chất lượng và dễ dàng tiêu thụ.
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp phải bảo đảm các yêu cầu phát triển bền
vững an toàn về mặt kĩ thuật trong điều kiện lũ lụt, thiên tai dịch bệnh có thể xảy ra, phản ứng linh
hoạt trước biến động của thị trường, bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái.
Kết lại, mục tiêu của chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp và phát triển nông nghiệp là xây
dựng một vùng phát triển nông nghiệp hàng hóa, phát triển bền vững các loại nông sản là thế mạnh,
có chất lượng, có khả năng cạnh tranh cao, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tăng thu nhập và cải
thiện đời sống cho nông dân.[1], [6], [7]
1.1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nước ta
1.1.4.1 Nhóm điều kiện tự nhiên
Qua những đặc điểm nêu trên của sản xuất nông nghiệp. Chúng ta thấy rằng, để chuyển
dịch cơ cấu nông nghiệp đạt hiệu quả, cần phải nhận thấy sự tác động của các nhân tố có ảnh hưởng
trực tiếp hoặc gián tiếp đến nông nghiệp. Từ đó, vận dụng các nhân tố này vào để chuyển dịch có
hiệu quả. Một trong những nhân tố đó là điều kiện tự nhiên.
Nhóm nhân tố về điều kiện tự nhiên bao gồm: đất, nước, khí hậu, vị trí địa lí,…Các nhân
tố này có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp. Vì sản xuất nông – lâm – ngư
nghiệp gắn bó chặt chẽ với các điều kiện tự nhiên, dựa trên đó mà cây trồng, vật nuôi có thể phát
triển.
Nước ta có khí hậu nhiệt đới gió mùa, với lượng nhiệt và độ ẩm cao tạo điều kiện cho cây
trồng và vật nuôi phát triển quanh năm. Điều này là cơ sở để lai tạo ra các giống mới, thực hiện sản
xuất cơ cấu mùa vụ quanh năm. Từ chổ chỉ có thể trồng một vụ bấp bênh thì nay đã trồng 2-3
vụ/năm. Bên cạnh đó còn có thể xen 2 vụ lúa 1 vụ màu, hai vụ lúa 1 vụ cá, tôm,…..
Quỹ đất nước ta cũng rất phong phú, đặc biệt là hệ thống đất phù sa ở các đồng bằng.
Trong đó, đồng bằng Sông Cửu Long được xem là một trong những đồng bằng phì nhiêu nhất Châu
Á. Điều này, sẽ tạo điều kiện cho Việt Nam phát triển lúa nước năng suất cao. Bên cạnh đó còn có
các loại đất khác có thể trồng cây công nghiệp, cây ăn quả tạo nên cơ cấu nông nghiệp đa dạng.
Việt Nam vốn có nguồn nước phong phú do hệ thống kênh rạch chằng chịt. Các hệ thống
sông này ngoài cung cấp nước cho nông nghiệp còn bồi đắp một lượng phù sa màu mỡ làm phân
bón cho lúa, cây trồng. Với nguồn nước dồi dào, là điều kiện để cây trồng có thể phát triển quanh

năm, cơ cấu mùa vụ được chuyển đổi dễ dàng. Tuy nhiên, vào mùa khô một số nơi vẫn bị thiếu
nước. Vì vậy, cần phải đầu tư phát triển hệ thống thủy lợi, cải tạo đất phèn, mặn để khai thác tối đa
nguồn tài nguyên đất, nước.
Do có đường hải giới dài cho nên nhân tố tác động mạnh đến chuyển dịch nông nghiệp là
biển. Tài nguyên về biển rất phong phú vì vậy mà việc phát triển ngành ngư nghiệp chiếm tỉ trọng
cao sẽ là một lợi thế cho nước ta. Ngoài ra, kết hợp với tài nguyên nước, Việt Nam sẽ phát triển
mạnh nuôi trồng và đánh bắt thủy, hải sản với năng suất và sản lượng ngày càng cao.
Vị trí địa lí cũng là một nhân tố quan trọng thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp.
Bởi vì vị trí địa lí sẽ là điều kiện để ta nắm bắt thông tin, trao đổi kĩ thuật và tiếp cận thị trường,
xem xét nên sản xuất sản phẩm nào để thích ứng với thị trường, tiêu thụ nhanh.
Như vậy, điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng rất lớn đến nông nghiệp. Muốn chuyển dịch cơ
cấu đem lại hiệu quả cao thì phải biết tận dụng các nhân tố đó và tránh những tác động tiêu cực của
chúng vào nền kinh tế.
1.1.4.2 Nhóm điều kiện kinh tế - xã hội
Nhóm này gồm có: thị trường, cơ vật chất, đường lối – chính sách, lực lượng lao
động,….Trong đó, thị trường là nhân tố quan trọng thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp.
Dưới tác động của cơ chế thị trường cơ cấu nông nghiệp nói chung đã và đang chuyển
dịch theo hướng phá vỡ cơ cấu kinh tế khép kín tự cung, tự cấp, chuyển sang sản xuất hàng hóa đáp
ứng nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu.
Xu hướng này phản ánh đặc trưng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong điều
kiện kinh tế thị trường thống nhất và mở cửa. Nó vừa là kết quả vừa là động lực của những thay đổi
trong cơ cấu và phương thức sản xuất, kể cả trong trồng trọt lẫn chăn nuôi, sản xuất lương thực lẫn
trồng cây công nghiệp và rau đậu thực phẩm. Việc thay thế các giống lúa cũ bằng các giống lúa mới
có giá trị hàng hóa và hàng hóa xuất khẩu cao, việc phát triển các loại cây công nghiệp, cây ăn quả
và cây nguyên liệu cho công nghiệp cũng như phát triển mạnh ngành chăn nuôi đều thể hiện rất rõ
của thị trường đối với chuyển dịch cơ cấu theo hướng phát triển một nền nông nghiệp thương phẩm.
Từ đó không chỉ dẫn tới sự xuất hiện một ngành hàng sản xuất chủ lực, mũi nhọn trong
nông nghiệp mà còn dẫn tới sự hình thành bước đầu của nhiều ngành sản xuất nông, lâm, ngư
nghiệp tập trung, chuyên canh có tỷ suất hàng hóa cao, tạo cơ chế cho việc đẩy mạnh giao lưu, trao

đổi hàng hóa trong nước và mở rộng với giao lưu kinh tế bên ngoài.
Nhân tố tiếp theo là chính sách, đường lối phát triển kinh tế cũng tác động đến chuyển
dịch cơ cấu nông nghiệp. Bởi vì đây sẽ là định hướng cho sự chuyển dịch mang lại hiệu quả kinh tế
cao, phù hợp với tình hình kinh tế của đất nước.
Nguồn lực lao động sẽ là nguồn lực cần thiết để chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp. Dưới
tác động của đội ngũ lao động có trình độ sản xuất, nông nghiệp sẽ chuyển dịch theo hướng thích
hợp nhất, ngày càng phát triển.
Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp còn chịu tác động của cơ sở hạ tầng, vật chất kĩ thuật.
Bởi vì nhân tố này là tiền đề thúc đẩy việc hình thành những vùng chuyên canh đòi hỏi kĩ thuật cao,
quy mô lớn.[18]
1.1.5 Hiện trạng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nước ta
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu kinh tế nông thôn, nông- lâm nghiệp và
thủy sản nói riêng vừa là vấn đề cơ bản có tầm chiến lược đối với nước ta, một nước đi lên từ nông
nghiệp, vừa là vấn đề cấp bách trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Ngành nông - lâm nghiệp - thủy sản đã chuyển đổi theo xu hướng công nghiệp hóa. Tốc
độ tăng trưởng toàn ngành đã tăng đáng kể, từ 2,6% năm 2001 lên 7,9% năm 2008, sản lượng toàn
ngành cùng kì đã tăng từ 114.989 tỷ đồng lên 156.682 tỷ đồng, nhưng tỷ trọng đóng góp của toàn
ngành trong GDP nền kinh tế đã giảm liên tục, từ 27,76% năm 1996, xuống còn 22,1% năm 2008.
Cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp đã có sự chuyển dịch theo hướng: giảm tỷ trọng ngành
trồng trọt và tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi.
Bảng 1.1: Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp
(Đơn vị: %)







“Nguồn: Niên giám thống kê, 2008”

Trong nội bộ ngành nông nghiệp, tỷ trọng ngành trồng trọt giảm xuống, nhưng sản lượng
và tốc độ tăng trưởng vẫn tăng, đã bắt đầu phát triển nông nghiệp theo hướng nền nông nghiệp hàng
hóa và hướng vào xuất khẩu. Ngành nông nghiệp đã bắt đầu chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi
theo hướng sản xuất sản phẩm có chất lượng và giá trị gia tăng cao, đảm bảo an toàn vệ sinh. Sự
chuyển đổi cây trồng (lúa gạo đặc sản, gạo hạt dài, gạo thơm, nếp đặc sản, ngô lai cho năng suất
cao…), thời vụ đã cho kết quả tăng nhanh không chỉ về số lượng mà cả về chất lượng lương thực -
thực phẩm trong nước và xuất khẩu.
Năm
Hạng mục

2003

2004

2005

2006

2007

2008
Trồng trọt
75,4 76,3 73,5 73,7 73,9 71,5
Chăn nuôi
22,4 21,6 24,7 24,5 24,4 27,0
Dịch vụ
2,2 2,1 1,8 1,8 1,7 1,5
Tổng số
100 100 100 100 100 100
Đến năm 2001, Việt Nam đã vượt qua “cửa ải lương thực”, đảm bảo an ninh lương thực

trên phạm vi cả nước và trở thành nước xuất khẩu gạo đứng hàng thứ hai trên thế giới. Năm 2008,
sản lượng lương thực có hạt ước đạt 43,258 triệu tấn đã đưa sản lượng lương thực đầu người lên 459
kg/người/năm. Sự phát triển của ngành nông nghiệp và sự thay đổi trong cơ cấu của nó đã tạo cơ hội
và điều kiện mới cho sự phát triển của ngành công nghiệp, dịch vụ ở nông thôn, thúc đẩy quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung.
Sự phát triển nông nghiệp đã đi vào chiều sâu, việc tăng sản lượng lúa gạo từ năm 2002
đến nay không còn thuần túy do tăng diện tích, tăng lao động mà bắt đầu chuyển sang tăng sản
lượng nhờ vào tăng năng suất. Kể từ năm 1996 đến năm 2001, sản lượng lúa tăng lên chủ yếu do
tăng diện tích và tăng lao động. Năng suất lúa đã tăng cao là nhờ chuyển dịch cây lúa bấp bênh,
năng suất thấp, chi phí cao sang nuôi thủy sản và các cây trồng khác có hiệu quả, dành vốn và lao
động chăm sóc diện tích lúa còn lại.
Cùng với cây lương thực, nhiều cây công nghiệp ngắn ngày, dài ngày cũng được chuyển
mạnh theo hướng đa canh để tăng hiệu quả sử dụng đất, sắp xếp lại, tăng năng suất và sản lượng,
nhằm đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Như vậy, ngành trồng trọt đã phát triển theo hướng
đa dạng hóa, không chỉ cây lúa mà các cây màu và cây công nghiệp ngắn, dài ngày cũng được phát
triển mạnh, đã và đang hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung gắn với công nghiệp chế
biến phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.[6], [7], [9], [21]
1.2 Phát triển nông nghiệp bền vững
1.2.1 Phát triển bền vững
1.2.1.1 Khái niệm
Vào nửa cuối của thập kỉ 80 và đầu thập kỉ 90 của thế kỉ trước loài người đã phải đương
đầu với những thách thức lớn do suy thoái về nguồn lực và giảm cấp môi trường. Trong tình hình
đó, quan niệm mới về sự phát triển mới đã được đặt ra, đó là phát triển bền vững.
Phát triển bền vững là khái niệm mới của sự phát triển. Nó lồng ghép các quá trình sản
xuất với bảo tồn tài nguyên và làm tốt hơn về môi trường: đảm bảo thỏa mãn nhu cầu hiện tại mà
không phương hại đến khả năng đáp ứng những nhu cầu của tương lai. Các thế hệ hiện tại sử dụng
các nguồn tài nguyên cho sản xuất ra của cải vật chất không thể để cho thế hệ mai sau phải gánh
tình trạng ô nhiễm, cạn kiệt tài nguyên và nghèo đói. Cần phải cho các thế hệ tương lai được thừa
hưởng các thành quả lao động của thế hệ hiện tại dưới dạng giáo dục, kĩ thuật, kiến thức và các
nguồn lực khác ngày càng được tăng cường. Tăng thu nhập kết hợp với các chính sách môi trường

và thể chế vững chắc có thể tạo cơ sở cho việc giải quyết cả hai vấn đề môi trường và phát triển.
Trong Bách khoa toàn thư mở Wikipedie có nêu khái niệm về phát triển bền vững như
sau: Phát triển bền vững là một khái niệm mới nhằm định nghĩa một sự phát triển về mọi mặt trong
hiện tại mà phải vẫn bảo đảm sự tiếp tục phát triển trong tương lai xa. Khái niệm này hiện đang là
mục tiêu hướng tới nhiều quốc gia trên thế giới, mỗi quốc gia sẽ dựa vào đặc thù kinh tế, xã hội,
chính trị, địa lí, văn hóa,…riêng để hoạch định chiến lược phù hợp nhất với quốc gia đó.
Điều then chốt đối với sự phát triển bền vững không phải là sản xuất ít đi mà sản xuất
khác đi, sản xuất phải đi đôi với tiết kiệm các nguồn lực tài nguyên và bảo vệ môi trường. Các chính
sách môi trường có thể tăng cường hiệu suất trong sử dụng tài nguyên và đưa ra những đoàn bẩy để
tăng cường những công nghệ và phương pháp ít gây hại và không gây giảm cấp môi trường và
nguồn lực. Các đầu tư tạo ra nhờ các chính sách môi trường sẽ làm thay đổi cách thức sản xuất các
sản phẩm và dịch vụ, có thể có trường hợp đầu ra thấp hơn nhưng tạo ra những lợi ích làm tăng
phúc lợi lâu dài của con người. Trong thực tế khi thu nhập tăng lên, nhu cầu nâng cao chất lượng
môi trường cũng sẽ tăng lên và các nguồn lực có thể sử dụng cho đầu tư sẽ tăng lên. Chương trình
của Liên Hợp Quốc (UNEP) đã đề xuất 5 nội dung của phát triển bền vững gồm:
- Tập trung phát triển ở các vùng nghèo đói, nhất là những vùng rất nghèo mà ở đó con
người không có lực chọn nào khác ngoài làm giảm cấp nguồn lực và môi trường.
- Tạo ra sự phát triển cao về tính tự lập của cộng đồng trong điều kiện có hạn về nguồn
lực, nhất là tài nguyên thiên nhiên.
- Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực dựa trên kĩ thuật và công nghệ thích hợp, kết
hợp với khai thác tối đa kĩ thuật truyền thống.
- Thực hiện các chiến lược phát triển nhằm đảm bảo tự lực về lương thực, cung cấp
nước sạch và nhà ở, giữ gìn sức khỏe chống suy dinh dưỡng thông qua các công nghệ thích hợp.
- Xây dựng và thực hiện chiến lược có người dân tham gia.
Để có sự phát triển bền vững cần phải có các yếu tố sau (theo Mal Com Gillis):
- Một hệ thống chính trị đảm bảo sự tham gia có hiệu quả của người dân vào việc ra
quyết định.
- Một hệ thống kinh tế góp phần tạo sản phẩm thặng dư và kĩ thuật công nghệ dựa trên
tính tự lập và bền vững.
- Một hệ thống sản xuất đảm bảo phục hồi hệ sinh thái cho sự phát triển.

- Một hệ thống công nghệ làm nền tảng chọn xây dựng các phương pháp bền vững, lâu
dài.
- Một hệ thống quốc tế đẩy mạnh mối quan hệ bền vững về thương mại và tài
chính.[12]
1.2.1.2 Cơ sở của phát triển bền vững
Giảm đến mức thấp nhất việc khánh kiệt Tài nguyên Môi trường: đất, nước ngọt, các
thủy vực, khoáng sản,…

đảm bảo sử dụng lâu dài các dạng Tài nguyên không tái tạo lại được bằng
cách tái chế, tránh lãng phí, sử dụng ít hơn hoặc thay thế chúng.
Bảo tồn tính đa dạng sinh học, bảo tồn tính di truyền của các loài động vật, thực vật nuôi
trồng cũng như hoang dã. Đảm bảo việc sử dụng lâu bền bằng cách quản lý phương thức và mức độ
sử dụng, làm cho các nguồn tài nguyên đó vẫn còn có khả năng hồi phục.
Duy trì các hệ sinh thái thiết yếu, đảm bảo cho cuộc sống cộng đồng và nên nhớ rằng sức
chịu đựng của các hệ sinh thái trên trái đất là có hạn.
Nếu có điều kiện thì duy trì các hệ sinh thái tự nhiên. Hoạt động trong khả năng chịu
đựng của trái đất. Phục hồi lại môi trường đã bị suy thoái, giữ gìn sự cân bằng các hệ sinh thái.[3]
1.2.1.3 Các chỉ tiêu phát triển bền vững
Để so sánh, nhận xét, đánh giá mức độ phát triển bền vững có thể sử dụng một số chỉ tiêu
mang tính định lượng.
Có thể phân thành hai nhóm chỉ tiêu:
a) Chỉ tiêu đo lường chất lượng cuộc sống: Đó là chỉ tiêu phát triển con người (Human
Development Indexes – HDI), bao gồm:
- Thu nhập quốc dân tính theo đầu người, biểu thị bằng chỉ số GDP
- Tuổi thọ bình quân đối với nam giới và nữ giới
- Học vấn biểu thị bằng tỉ lệ mù chữ, tỉ lệ người có trình độ trung học, Đại học và trên
Đại học
- Tự do trong các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội
- Chất lượng môi trường, mức độ ô nhiễm nặng, vừa và không ô nhiễm.
b) Chỉ tiêu về tính bền vững sinh thái: Một xã hội được coi là bền vững sinh thái khi:

- Nó bảo tồn hệ sinh thái phụ trợ cuộc sống và đa dạng sinh học.
- Bảo đảm rằng việc sử dụng tài nguyên tái tạo được là bền vững và giảm thiểu việc
làm suy thoái tài nguyên không tái tạo được.
- Nằm trong khả năng chịu tải của các hệ sinh thái phụ trợ.[3]
1.2.1.4 Những mục tiêu, nguyên tắc chính và lĩnh vực cần ưu tiên để phát triển
bền vững ở Việt Nam
a) Mục tiêu
Quan điểm phát triển trong Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2001 – 2010 đã được
khẳng định: “phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng cường kinh tế đi đôi với thực hiện tiến
bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường”; “phát triển kinh tế xã hội gắn chặt với bảo vệ và cải
thiện môi trường, bảo đảm sự hài hòa giữa môi trường nhân tạo với môi trường thiên nhiên, giữ gìn
đa dạng sinh học”.
b) Những nguyên tắc chính
- Con người là trung tâm của phát triển bền vững.
- Phát triển kinh tế là nhiệm vụ của trung tâm
- Bảo vệ và cải thiện môi trường phải được coi là một yếu tố không thể tách rời của quá
trình phát triển.
- Quá trình phát triển phải đảm bảo đáp ứng một cách công bằng nhu cầu của thế hệ hiện
tại và không gây trở ngại tới cuộc sống của các thế hệ tương lai.
- Khoa học và công nghệ là nền tảng và động lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát
triển nhanh, mạnh và bền vững đất nước.
- Phát triển bền vững là sự nghiệp của các cấp chính quyền, của các bộ ngành và địa
phương, của các cơ quan, doanh nghiệp, đoàn thể xã hội, các cộng đồng dân cư và mọi người dân.
- Gắn chặt việc xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ với chủ động hội nhập kinh tế quốc
tế.
- kết hợp chặt phát triển kinh tế xã hội, bảo vệ môi trường với đảm bảo quốc phòng, an
ninh và trật tự an toàn xã hội.
c) Những lĩnh vực hoạt động cần ưu tiên
Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam xác định 19 lĩnh vực ưu tiên:
Lĩnh vực kinh tế (5); lĩnh vực xã hội (5); lĩnh vực tài nguyên môi trường (9).

Những lĩnh vực kinh tế cần ưu tiên:
- Duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh và ổn định trên cơ sở nâng cao không ngừng tính
hiệu quả, hàm lượng khoa học – công nghệ và sử dụng tiết kiệm nguồn tài nguyên thiên nhiên và cải
thiện môi trường.
- Thay đổi mô hình và công nghệ sản xuất, mô hình tiêu dùng theo hướng sạch hơn và
thân thiện hơn với môi trường.
- Thực hiện quá trình “công nghiệp hóa sạch”
- Phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững.
- Phát triển bền vững vùng và xây dựng các cộng đồng địa phương phát triển bền
vững.
Những lĩnh vực xã hội cần ưu tiên:
- Tập trung nỗ lực để xóa đói giảm nghèo, tạo thêm việc làm.
- Tiếp tục hạ thấp tỉ lệ tăng dân số, giảm bớt sức ép của sự gia tăng dân số và tình
trạng thiếu việc làm.
- Định hướng quá trình đô thị hóa và di dân nhằm phân bố hợp lí dân cư và lực lượng
lao động theo vùng, bảo vệ môi trường bền vững ở các địa phương, trước hết là các đô thị.
- Nâng cao chất lượng giáo dục để nâng cao dân chí, trình độ nghề nghiệp thích hợp
với yêu cầu của sự nghiệp phát triển đất nước.
- Phát triển về số lượng và nâng cao chất lượng về dịch vụ y tế chăm sóc sức khỏe
nhân dân, cải thiện các điều kiện lao động và vệ sinh môi trường.
Những lĩnh vực sử dụng tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và kiểm soát ô
nhiễm cần ưu tiên:
- Sử dụng hợp lí, bền vững và chống thoái hóa tài nguyên đất.
- Sử dụng tiết kiệm, hiệu quả bền vững tài nguyên khoáng sản.
- Bảo vệ môi trường nước và sử dụng bền vững tài nguyên nước.
- Bảo vệ môi trường và tài nguyên biển, ven biển, hải đảo.
- Bảo vệ và phát triển rừng.
- Giảm ô nhiễm không khí tại các đô thị và khu công nghiệp.
- Quản lí chất thải rắn và chất thải nguy hại.
- Bảo tồn đa dạng sinh học.

- Giảm nhẹ biến đổi khí hậu và hạn chế những thiệt hại.[12]
1.2.2 Phát triển nông nghiệp bền vững
1.2.2.1 Nền tảng lý thuyết về phát triển nông nghiệp bền vững
Trong hai thập niên gần đây, định nghĩa về nông nghiệp bền vững đã được hình thành và
rất khác nhau. Một vài định nghĩa được phổ biến như sau:
- Trong những năm đầu thập niên 80, Douglass G.K phân loại 3 nhóm khác nhau về
định nghĩa.
Nhóm 1: nông nghiệp bền vững được nhấn mạnh chủ yếu vào khía cạnh kinh tế - kĩ
thuật. Năng suất lao động tăng và duy trì trong dài hạn là bằng chứng cho sự tăng trưởng của nông
nghiệp theo con đường bền vững
Nhóm 2: nông nghiệp bền vững được nhấn mạnh chủ yếu vào khía cạnh sinh thái. Một
hệ thống nông nghiệp mà làm suy yếu, ô nhiễm, phá vỡ cân bằng sinh thái của hệ thống tự nhiên
một cách không cần thiết thì hệ thống đó không bền vững.
Nhóm 3: nông nghiệp bền vững được nhấn mạnh vào khía cạnh môi trường con người.
Một hệ thống nông nghiệp mà không cải thiện được trình độ giáo dục, sức khỏe và dinh dưỡng của
người dân thì hệ thống đó không được xem là bền vững.
- Vào giữa thập niên 80, Ủy ban Phát triển và Môi trường thế giới (1987), đã đưa ra
định nghĩa như sau: phát triển bền vững là phát triển mà đáp ứng được những nhu cầu hiện tại
nhưng không làm tổn thương năng lực đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Định nghĩa này
được phổ biến nhanh chóng và áp dụng ở nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên định nghĩa này không
được ủng hộ lắm bởi các nước mà vấn đề nghèo đói còn nghiêm trọng và thu nhập của đại bộ phận
dân cư còn thấp. Trong cùng thời điểm này, cũng còn một số định nghĩa khác. Ropetto (1987) cho
rằng một trong những điều kiện cơ bản của phát triển nông nghiệp bền vững trong một thế giới mà
tình trạng suy dinh dưỡng và nghèo đói còn phổ biến, và sản xuất nông nghiệp gia tăng đủ để đáp
ứng nhu cầu lương thực - thực phẩm tăng nhanh và đảm bảo cho giá giảm dần. Ủy ban tư vấn kĩ
thuật của Liên Hợp Quốc (Technical Advisory Committee – TAC, 1989) nhấn mạnh rằng, mục tiêu
của nông nghiệp bền vững là duy trì sản xuất nông nghiệp ở trình độ cần thiết để đáp ứng nhu cầu
gia tăng của việc mở rộng về dân số thế giới mà không làm suy thoái môi trường.
Trong những năm 90, một vài định nghĩa khác xuất hiện. Nijkamp, Bergh và Soetoman
(1990) cho rằng, sự bền vững được xem như là một cân bằng được đảm bảo giữa phát triển kinh tế

và bền vững sinh thái. Pearce và Turner (1990) cho rằng, sự phát triển nông nghiệp bền vững được
định nghĩa như là tối đa hóa lợi ích của sự phát triển kinh tế trên cơ sở ràng buộc việc duy trì chất
lượng của nguồn lực tự nhiên theo thời gian và tuân thủ các quy luật sau: (a) đối với những tài
nguyên có thể phục hồi (rừng, đất, lao động), việc sử dụng phải đảm bảo ở mức thấp hơn so với khả
năng tái sinh tự nhiên của chúng; (b) đối với tài nguyên không phục hồi (máy móc, vật tư nông
nghiệp), việc tối ưu hóa hiệu quả sử dụng chúng phụ thuộc vào khả năng thay thế của các nguồn lực
này (Vì dụ: sử dụng phân bón để tăng sản lượng thay thế cho việc tăng sản lượng bằng diện tích) và
tiến bộ kĩ thuật. Mollison (1994), Khái niệm về nông nghiệp bền vững còn đề cập đến vai trò của đa
dạng hóa cây trồng: nông nghiệp bền vững là một hệ thống được thiết kế để chọn môi trường bền
vững cho cuộc sống con người. Mục đích của nông nghiệp bền vững là xây dựng một hệ thống ổn
định về sinh thái, có tiềm lực về kinh tế, có khả năng thỏa mãn nhu cầu của con người mà không
bóc lột đất đai, không làm ô nhiễm môi trường,…

áp dụng một hệ thống canh tác đa canh (chống
độc canh), hệ thống này tạo ra tính ổn định và giúp ta dễ dàng chuyển hướng trước những biến động
về môi trường và xã hội. Mục tiêu đầu tiên của sự phát triển nông nghiệp bền vững là phải đảm bảo
việc ổn định và thỏa mãn liên tục nhu cầu con người trong thế hệ hôm nay và mai sau (FAO,1998).
Qua các định nghĩa trên, cho thấy rằng, chưa có sự đồng nhất về định nghĩa của nông
nghiệp bền vững giữa các nhà kinh tế học. Tuy nhiên, hầu hết các nhà kinh tế học đều nhận định
rằng, phát triển nông nghiệp bền vững là mô hình phát triển mà trong đó sự ràng buộc giữa tăng
trưởng nông nghiệp với môi trường tự nhiên, sự nghèo đói và môi trường con người ở nông thôn.
Do đó, để nắm được bản chất của nông nghiệp phát triển bền vững, những mối quan hệ ràng buộc
này cần được xem xét.[1], [12]
1.2.2.2 Bản chất của phát triển nông nghiệp bền vững
a) Tăng trưởng nông nghiệp và môi trường tự nhiên
Theo Haen (1991), tất cả các dạng hình thức của sản xuất nông nghiệp đều liên quan đến
sự biến đổi của hệ thống sinh thái. Mong muốn rằng nông nghiệp nên tiến hành sản xuất như tình
trạng nguyên thủy của tự nhiên là không thực tế. Sự thách thức ở đây là, sự can thiệp vào tự nhiên
theo cách nào đó để thực hiện một cân bằng có thể chấp nhận được giữa lợi ích mang lại từ việc sử
dụng, khai thác các nguồn tự nhiên cho sản xuất với lợi ích từ việc giữ các chức năng sinh thái của

nó. Nhấn mạnh vào khía cạnh cân bằng sinh thái là phản ánh mong muốn của xã hội đối với việc
giữ gìn môi trường tự nhiên, đồng thời nó cũng là lợi ích dài hạn của sản xuất nông nghiệp vì sản
xuất lệ thuộc vào độ màu mỡ của đất, chất lượng của nguồn nước và khí hậu. Nhiều nước phát triển
trên thế giới đã và đang định hướng lại sản xuất nông nghiệp hướng tới một sự nhấn mạnh hơn về
sinh thái. Chắc chắn rằng không phải vì nhu cầu nông sản giảm mà vì thực tiễn của việc sản xuất
nông nghiệp hiện đại đã dẫn tới sự phá hỏng sinh thái, hủy diệt nhiều sinh vật, suy thoái hệ thống
đất - nước, thay đổi về khí hậu. Theo dự báo FAO, trong những thập niên tới, 80% tổng sản lượng
nông sản sẽ được sản xuất trên diện tích được tưới tiêu chủ động. Do đó, vấn đề cốt lõi của sự mất
cân bằng sinh thái không phải là do tốc độ phát triển nông nghiệp hoặc tăng trưởng nông nghiệp mà
là do phương thức để thực hiện sự tăng trưởng.
b) Tăng trưởng nông nghiệp và sự nghèo đói nông thôn
Rao C.H.H và Chopa K. (1991) đề cập đến mối quan hệ giữa tăng trưởng nông nghiệp –
suy thoái môi trường – nghèo đói nông thôn như sau:
Trong quá trình tăng trưởng nông nghiệp, hai phương thức được thực hiện là quảng canh:
tăng sản lượng chủ yếu do mở rộng diện tích, và thâm canh: tăng năng suất trên một đơn vị diện tích
bằng cách tăng cường sử dụng các yếu tố đầu vào do ngành công nghiệp hóa chất cung cấp. Đối với
phương thức quảng canh, do bóc lột chất dinh dưỡng tự nhiên của đất, mở rộng diện tích đất sản
xuất nông nghiệp chủ yếu bởi phá rừng. Nông nghiệp sẽ tăng trưởng trong ngắn hạn, nhưng một khi
môi trường tự nhiên suy thoái, năng suất sẽ giảm rồi thu nhập sẽ thấp trong khi dân số tăng thêm, và
hệ quả thất nghiệp và nghèo đói xuất hiện. Đối với phương thức thâm canh, để đáp ứng nhu cầu
tăng trưởng nhanh, tình trạng lạm dụng hóa chất (phân bón, thuốc trừ sâu) sẽ xuất hiện. Điều này sẽ
làm suy thoái tài nguyên đất và nước, và một khi sự suy thoái xuất hiện, năng suất và thu nhập của
nông dân sẽ giảm dần, trong khi dân số nông thôn tăng và môi trường nông thôn không thu hút việc
làm, tình trạng thất nghiệp sẽ tăng và nghèo đói sẽ xuất hiện. Shephered A. (1998) cũng tranh luận
sự xuất hiện nghèo đói ở khía cạnh khác. Ông ta cho rằng, ngay cả việc áp dụng các kĩ thuật sản
xuất mà đảm bảo được công bằng sinh thái vẫn dẫn đến tình trạng nghèo đói. Do đặc điểm tiềm
năng của từng vùng địa lí khác nhau, hiệu quả của việc ứng dụng các kĩ thuật mới khác nhau. Bắt
đầu giai đoạn ứng dụng kĩ thuật mới, vì đòi hỏi tăng đầu tư (giống mới, phân bón, thuốc trừ sâu
bệnh, cải tạo mặt bằng đồng ruộng và hệ thống thủy nông đồng) và rủi ro trong đầu tư, phần lớn
nông dân có khả năng áp dụng chính là những hộ nông dân giàu trong các vùng có lợi thế tiềm năng

tự nhiên. Và chính họ nhận được lợi ích từ việc áp dụng các biện pháp kĩ thuật mới, sau đó với sự
hỗ trợ của chính phủ thông qua trợ giá đối với các yếu tố đầu vào của sản xuất và tín dụng ưu đãi,
nhiều nông dân kể cả nông dân nghèo trên các vùng tiềm năng tự nhiên khác nhau có thể áp dụng kĩ
thuật mới. Tuy nhiên, khi đại bộ phận nông dân có thể áp dụng được tổng sản lượng sẽ tăng nhanh,
giá nông sản sẽ rơi xuống nhanh và hệ quả là thu nhập của nông dân sẽ bị giảm, nhất là nông dân
nghèo trong các vùng có tiềm năng thấp.
Nếu quá trình này tiếp tục, họ sẽ lỗ và mang gánh nặng về nợ nần và họ sẽ từ bỏ việc đầu
tư, trong khi dân số tiếp tục tăng trưởng, thất nghiệp sẽ gia tăng và tình trạng nghèo đói sẽ trầm
trọng. Một khi bộ phận nông dân nghèo đói gia tăng, thì đối với họ, việc đáp ứng nhu cầu tồn tại ở
hiện tại là quan trọng nhất còn đáp ứng nhu cầu cho tương lai sẽ không thật sự có ý nghĩa. Do thu
nhập thấp và tỉ lệ thất nghiệp cao, chi phí cơ hội của lao động sẽ thấp. Họ sẵn sàng đáp ứng các nhu
cầu tiêu dùng hàng hóa với nguyên liệu chính từ tự nhiên (gỗ, da thú,…) của bộ phận dân cư có thu
nhập cao bằng cách khai thác nguồn tự nhiên để kiếm thêm thu nhập (phá rừng, săn bắn, đánh bắt
mọi loại sinh vật với bất kể kích thước). Hệ quả là môi trường tự nhiên tiếp tục suy thoái lần nữa,
thu nhập của họ tiếp tục giảm và rơi xuống cái vòng luẩn quẩn của nghèo đói. Như vậy, một hệ
thống nông nghiệp mà không đảm bảo được sự sinh kế bền vững trên mức nghèo đói cho người dân
nông thôn thì không thể nào là một hệ thống nông nghiệp bền vững được.
Do đó, nông nghiệp bền vững có thể đánh giá bởi một số chỉ tiêu liên quan đến xu hướng
việc làm và tình trạng nghèo đói ở vùng nông thôn: tỷ lệ hộ nghèo đói, tỷ lệ lao động thất nghiệp ở
nông thôn.
c) Tăng trưởng nông nghiệp và môi trường ở nông thôn
Theo Braun J.V (1991), quan tâm đến sự cân bằng của môi trường tự nhiên vẫn chưa đủ,
mà còn phải quan tâm đến môi trường mà trong đó người dân nông thôn sinh sống, đó là: những
điều kiện về nơi ở, chất lượng nước và thực phẩm, chăm sóc sức khỏe và bệnh tật, vệ sinh, văn hóa.
Nói chung là tình trạng về sức khỏe, dinh dưỡng và giáo dục của nguồn nhân lực nông thôn.
- Tăng trưởng nông nghiệp và môi trường sức khỏe – dinh dưỡng.
Strauss (1986), Haddad và Bouis (1991) cho rằng, tăng trưởng nông nghiệp và cải thiện
môi trường sức khỏe – dinh dưỡng thường có ảnh hưởng tương hỗ. Tăng trưởng nông nghiệp tạo ra
việc làm và thu nhập và do đó làm thuận tiện cho việc cải thiện tình trạng sức khỏe – dinh dưỡng
của nông dân. Mặt khác, tình trạng sức khỏe - dinh dưỡng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới chất

lượng của nguồn lao động và năng suất lao động, và như vậy sẽ ảnh hưởng trở ngại đối với tăng
trưởng nông nghiệp. Nhưng nếu tăng trưởng nông nghiệp được thực hiện bằng phương thức có thể
ảnh hưởng làm suy thoái môi trường tự nhiên, thì điều này sẽ làm nông nghiệp tăng trưởng chậm và
theo đó sẽ giảm đi ảnh hưởng tích cực của tăng trưởng nông nghiệp đối với việc cải thiện tình trạng
sức khỏe – dinh dưỡng. Braun (1991) cũng tìm thấy rằng, nếu tăng trưởng nông nghiệp được thực
hiện bởi phương thức mà ảnh hưởng tới suy thoái môi trường thì tình trạng sức khỏe - dinh dưỡng
của người dân nông thôn cũng bị ảnh hưởng một cách trực tiếp. Trong trường hợp áp dụng phương
thức thâm canh nhưng do thiếu hoàn chỉnh về số lượng cũng như chất lượng của các công trình thủy
lợi sẽ làm suy thoái chất lượng nước, gia tăng muỗi, ruồi và các côn trùng khác và điều này sẽ dẫn
tới sự phát triển các bệnh như sốt rét, dịch tả đường ruột. Do sử dụng lượng thuốc trừ sâu không
thích hợp đã ảnh hưởng tới ngộ độc (nghiên cứu của Bull (1982) cho thấy rằng 10.000 người chết vì
ngộ độc thuốc trừ sâu hàng năm trong các nước đang phát triển). Trong trường hợp áp dụng phương
thức quảng canh, do mở rộng diện tích bởi phá rừng sẽ dẫn đến tình trạng suy thoái về nguồn nước
và hệ quả là khô hạn, lũ, thay đổi về khí hậu. Điều này dẫn đến tình trạng không an toàn về sản xuất
lương thực, suy thoái dinh dưỡng, nạn đói, và hàng loạt bệnh tật liên quan đến lũ lụt, hạn hán sẽ
xuất hiện.
- Tăng trưởng nông nghiệp và trình độ văn hóa của nông dân.
Theo Alves (1991), rõ ràng rằng con đường phát triển nông nghiệp qua phương thức
thâm canh. Phương thức này đòi hỏi việc sử dụng các kĩ thuật sinh học với giống mới, nhiều phân
bón hơn, thay đổi về cơ cấu cây trồng trên đất, kết hợp nông – lâm - nuôi trồng thủy sản, các kĩ
thuật hóa – sinh để chống lại sâu - dịch bệnh. Nếu các kĩ thuật này có thể đảm bảo không làm suy
thoái môi trường thì tăng trưởng nông nghiệp sẽ đảm bảo bền vững. Nhưng nếu trình độ của nông
dân thấp kém (tỉ lệ mù chữ cao) thì rất khó khăn đối với họ để hiểu biết về các khái niệm bền vững,
suy thoái môi trường và hiểu được các kĩ thuật mà có thể làm giảm suy thoái môi trường. Và điều
này sẽ trở thành rào cản đối với việc áp dụng các tiến bộ kĩ thuật mới vừa đem lại lợi ích cho họ và
gìn giữ môi trường. Vì vậy, một hệ thống nông nghiệp mà không đảm bảo được sự bền vững trong
việc cải thiện tình trạng sức khỏe – dinh dưỡng và trình độ văn hóa cho nông dân thì không thể nào
là một hệ thống nông nghiệp bền vững được. Nông nghiệp bền vững có thể đánh giá bởi một số chỉ
tiêu liên quan đến xu hướng về tình trạng sức khỏe – dinh dưỡng và trình độ văn hóa của người dân
nông thôn: tỉ lệ trẻ em, người lớn suy dinh dưỡng, mù chữ; tỉ lệ tử vong của trẻ em sơ sinh; tỉ lệ

nông dân bị các bệnh chủ yếu liên quan đến môi trường.
Qua phân tích ba mối quan hệ chủ yếu trên, phát triển nông nghiệp bền vững có thể khái
quát như sau: phát triển nông nghiệp bền vững là mô hình phát triển mà đáp ứng được yêu cầu tăng
trưởng chung của nền kinh tế nhưng không làm suy thoái môi trường tự nhiên và con người, đồng
thời đảm bảo được kinh tế bền vững trên mức nghèo đói cho người nông dân. Suy thoái về môi
trường ở hiện tại là hệ quả của việc áp dụng các phương thức sản xuất trước đây, do đó để đạt tới
trình độ nông nghiệp bền vững (khắc phục hậu quả trước đây và áp dụng các phương thức sản xuất
mới gắn với giữ gìn môi trường sinh thái) đòi hỏi một quá trình lâu dài. Trong ngắn hạn, phát triển
nông nghiệp hướng tới bền vững sẽ là mục tiêu cho các chính sách phát triển nông nghiệp và nông
thôn.[12]
1.2.2.3 Nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững
Mục tiêu chiến lược của các nước có nền nông nghiệp là xây dựng và phát triển một nền
nông nghiệp bền vững. Nội dung của sự phát triển nông nghiệp bền vững bao gồm các mặt cơ bản
sau đây.
a) Tăng năng suất nông nghiệp một cách bền vững và ổn định
Chỉ có năng suất mới có thể đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của con người về sản
phẩm nông nghiệp. Việc tăng năng suất này phải được thực hiện một cách ổn định, bền vững và