Nghiên cứu triết học " ĐẠO ĐỨC TRONG ĐỜI SỐNG KINH TẾ: ĐOÀN KẾT TRONG MỘT THẾ GIỚI TOÀN CẦU HOÁ?! " ppsx

ĐẠO ĐỨC TRONG ĐỜI SỐNG KINH TẾ: ĐOÀN K
ẾT TRONG MỘT THẾ
GIỚI TOÀN CẦU HOÁ?!

JOHANNES WALLACHER (*)
Trong bài viết này, tác giả đã đưa ra và luận giải: 1. Kinh tế toàn cầu và tác
động trái ngược của nó đối với cuộc sống của những người nghèo; 2. Phẩm
giá con người với tư cách quan niệm về sự phát triển không thể bị giới hạn
bởi sự tăng trưởng kinh tế thuần tuý; 3. Phát triển toàn diện theo hướng lấy
con người làm trung tâm; 4. Toàn cầu hoá nhân tính trên cơ sở đoàn kết xã
hội; 5. Trách nhiệm của các quốc gia đang phát triển trong cuộc chiến chống
đói nghèo; 6. Vấn đề cải tổ trật tự kinh tế toàn cầu trong bối cảnh sự liên kết
và phụ thuộc toàn cầu ngày một gia tăng.

Kinh tế toàn cầu và tác động trái ngược đối với người nghèo
Sự gia tăng mạnh mẽ của xu thế hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo nên một sự
tranh luận sôi nổi về kinh tế toàn cầu và vai trò của nó trong sự tích luỹ phúc
lợi và giảm bớt đói nghèo. Một mặt, sự hội nhập vào nền kinh tế quốc tế có
thể là một động lực to lớn cho sự phát triển kinh tế và thịnh vượng chung, bởi
thị trường mở sẽ dẫn tới những cạnh tranh mạnh mẽ hơn và do vậy, cũng sẽ
dẫn tới hiệu quả to lớn hơn của nền kinh tế. Vì vậy, gia nhập vào nền thương
mại thế giới và thị trường tài chính quốc tế sẽ đem lại cho những nước đang
phát triển cơ hội cải thiện sự phát triển kinh tế của mình thông qua đẩy mạnh
hoạt động xuất khẩu, gia tăng đầu tư trực tiếp từ nước ngoài và việc áp dụng
các công nghệ mới. Điều này đã được minh chứng ở rất nhiều nơi chứ không
chỉ ở một vài quốc gia đặc biệt thành công trong khu vực Đông Á và Đông
Nam Á.
Mặt khác, sự hội nhập ấy, với dòng lưu thông hàng hoá và tư bản quốc tế,
cũng tạo nên những nguy cơ hoàn toàn có thật, nhất là đối với các nền kinh tế
yếu kém và những người nghèo. Các nền kinh tế mở càng dễ bị tác động từ
bên ngoài (ví dụ, giá cả thị trường quốc tế hay tỉ giá hối đoái lên xuống) và

thường xuyên lệ thuộc vào những điều chỉnh xã hội và kinh tế. Điều này dẫn
đến những vấn đề nan giải, đặc biệt là đối với người nghèo. Họ không những
dễ bị tổn thương nhất mà thêm vào đó, họ còn có rất ít khả năng tự bảo vệ
trước những thay đổi và khủng hoảng về cơ cấu như vậy, bởi họ không có cơ
hội tiếp cận giáo dục, chăm sóc sức khoẻ và hệ thống an sinh xã hội, và trong
hầu hết các trường hợp, họ có rất ít cơ hội tham gia chính trị. Bởi vậy, việc mở
rộng biên giới thương mại, trong nhiều trường hợp, sẽ dẫn đến một sự phân
phối bất bình đẳng cả về thu nhập lẫn những khả năng kinh tế. Trung Quốc, Ấn
Độ và Brazil là những ví dụ rõ rệt; ở những nơi đó, bất bình đẳng về thu nhập
ngày càng sâu sắc, bất chấp tỉ lệ tăng trưởng rất cao của nền kinh tế quốc dân.
Do những kết quả hết sức trái ngược như vậy, sự hội nhập kinh tế toàn cầu, tự
bản thân nó, không phải là một mục đích, mà luôn phải được xem xét với con
mắt phê phán. Hướng đến chính mục tiêu ấy, Giáo hội Thiên Chúa giáo có thể
kết hợp với truyền thống phong phú của sự giáo dục xã hội - cái truyền thống
đã đem lại những nguyên tắc đạo đức cho cả sự phán xét những trạng thái
kinh tế - xã hội lẫn sự công thức hoá những chính sách mang tính cơ cấu
nhằm kết hợp hiệu quả kinh tế với công bằng xã hội và khả năng chịu đựng
của hệ sinh thái. Mặc dù bắt rễ trong Kinh thánh và những truyền thống tư
tưởng riêng biệt, nhưng những nguyên tắc này luôn mang tính đạo đức và do
vậy, những suy tư hợp lý là hoàn toàn gần gũi với lý trí của con người.
Phẩm giá con người
“Học thuyết xã hội của Nhà thờ” (CST) dựa trên khái niệm về phẩm giá con
người, khái niệm được dùng để chỉ bất cứ cá nhân nào với một lý do giản đơn
duy nhất – là người. Đó cũng là nguyên tắc chỉ đạo của Hiến chương Liên
hợp quốc về Quyền con người, bao gồm không chỉ những quyền công dân và
chính trị (so sánh với Hiệp ước quốc tế về quyền dân sự và chính trị, 1966),
mà cả các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá (Hiệp ước về quyền kinh tế, xã
hội và văn hoá, 1966). Lôgíc của quan điểm đạo đức này là một quyền lựa
chọn ưu tiên cho những ai bị loại khỏi những quyền kể trên (“quyền lựa chọn
cho người nghèo”). Mọi chính sách nhằm quản lý thị trường ở trình độ quốc

gia và quốc tế, vì vậy, phải được xem xét dựa trên sự tác động của chúng đối
với người nghèo.
Sự phát triển toàn diện và lấy con người làm trung tâm
Phẩm giá con người còn có nghĩa là quan niệm về phát triển không thể bị giới
hạn bởi sự tăng trưởng kinh tế thuần tuý. Quan niệm này là tuyệt đối cần thiết
và cơ bản – đó là Thông điệp chủ yếu trong Thư gửi giáo dân của Giáo hoàng
Paul VI Về sự phát triển của các dân tộc (PP) từ năm 1967. Đây là một trong
những ấn phẩm đầu tiên có tính thông tri của Giáo hoàng đề cập toàn diện đến
sự phát triển và cũng là một trong những văn bản có ảnh hưởng lớn nhất của
“Học thuyết xã hội của Nhà thờ” trong những thập kỷ gần đây. Theo Giáo
hoàng Paul VI, phát triển nhằm một mục đích xác thực thì “phải toàn diện:
toàn diện - đó là phải khuyến khích cái thiện của mỗi người và của mọi
người” (PP 14). Vì lý do đó, mọi người đều có quyền tham dự và có đủ tư
cách để phát triển bản thân mình và thế giới, bất kể những nền văn hoá khác
biệt và những quan niệm trái ngược nhau về giá trị của họ. Đó chính là nguyên
nhân vì sao bản thân tính người khởi thuỷ phải được đối xử với tư cách nguồn
lực trực tiếp cho một sự phát triển toàn diện. Phát triển theo nghĩa này luôn là
“tự phát triển”, nghĩa là phẩm giá con người đòi hỏi con người phải vừa là
trung tâm vừa là mục tiêu, vừa là chủ thể vừa là điểm khởi đầu của mọi sự phát
triển.
Điều này tạo ra những hệ quả có ảnh hưởng sâu rộng đối với cả học thuyết
về phát triển lẫn chính sách phát triển. Thông tri của Giáo hoàng đã dự đoán
rất nhiều khám phá mà phải sau đó vài thập kỷ, mới được nhiều nhà kinh tế
học theo quan điểm phát triển và những cơ quan phát triển thừa nhận. Sau
đây là một vài minh hoạ:
- PP đã được ban hành ba thập kỷ trước khi Chương trình phát triển của Liên
hợp quốc (UNDP) công bố khái niệm đáng lưu tâm đặc biệt của mình - khái
niệm “phát triển có nhân tính”, trong đó nhấn mạnh rằng, sự nghèo nàn không
chỉ là sự thiếu thốn về thu nhập: người nghèo cũng cần có các quyền chính trị,
sự bảo đảm pháp lý và khả năng được giáo dục, được chăm sóc sức khoẻ và

hệ thống an sinh xã hội để có thể tham gia vào quá trình vận động của thị
trường và hưởng lợi từ những kết quả tốt đẹp của nó.
- Thông tri của Giáo hoàng ngầm phản bác một thứ yêu sách phổ biến của các
nhà kinh tế học tân cổ điển cho rằng, sớm hay muộn thì toàn bộ sự tăng
trưởng kinh tế cũng sẽ tự động đem lại lợi ích cho người nghèo. Ngày nay,
ngay cả đến Ngân hàng thế giới cũng từ bỏ cái “học thuyết nhỏ giọt” ấy như
là sự thừa nhận rằng, tăng trưởng kinh tế là hết sức quan trọng nhưng vẫn
không phải là một tiền đề đầy đủ cho việc thu hẹp diện đói nghèo thực tế.
Thay vào đó, ngày nay, Ngân hàng thế giới đã tiếp nhận quan điểm “quyền
tăng trưởng của người nghèo” và dần đòi hỏi người nghèo phải được nhận
phần lợi ích lớn hơn từ sự tăng trưởng.
- Thông tri của Giáo hoàng đã sớm nhận thức được tầm quan trọng của văn
hoá đối với sự phát triển trước khi các học thuyết phát triển bắt đầu nói đến:
PP 40 đã nhấn mạnh giá trị của mỗi nền văn hoá và bằng cách ấy, chống lại
chủ nghĩa vị chủng của phương Tây hay chủ nghĩa đế quốc về văn hoá. Tuy
vậy, nó không đưa ra một cái nhìn ngây thơ về văn hoá hay một thứ “duy yếu
luận văn hoá” giản đơn tương ứng. Nó làm rõ sự tự mâu thuẫn của mỗi nền
văn hoá khi báo trước những hiểm hoạ của chủ nghĩa dân tộc cực đoan hay
chủ nghĩa phân biệt chủng tộc.
Toàn cầu hoá nhân tính dựa trên sự đoàn kết
Một trong những nguyên tắc trung tâm khác của “Học thuyết xã hội của Nhà
thờ” là nguyên tắc đoàn kết. Nguyên tắc này bao gồm hai phương diện bổ
sung cho nhau. Đó là nguyên tắc xã hội trong chừng mực mà nó diễn tả sự
phát triển và sự gia tăng tính lệ thuộc giữa con người và các dân tộc trên bề
mặt hành tinh, đồng thời cũng là một đức tính đạo đức, khi nó đòi hỏi cộng
đồng toàn thế giới cần phải dựa vào mong muốn chung là sáng lập một trật tự
thế giới có tính nhân văn cho toàn bộ loài người. Cái có quan hệ chặt chẽ với
“đoàn kết” là nguyên tắc bổ trợ - nguyên tắc cấu tạo nên những quá trình đó và
chú ý đến việc chỉ định những trách nhiệm tương ứng. Nguyên tắc thứ hai này
cũng bao gồm hai chiều cạnh có quan hệ với nhau: quyền tham gia và trách

nhiệm ủng hộ để con người tự giúp đỡ chính mình. Quan hệ hỗ tương đó cũng
là tiêu chuẩn để huy động khả năng và quy kết trách nhiệm.
Trách nhiệm của những quốc gia đang phát triển
Điều đó có nghĩa là, trách nhiệm chủ yếu trong cuộc chiến chống lại đói
nghèo và tình trạng chậm phát triển là cái thuộc về mỗi quốc gia cụ thể. Rốt
cuộc, chỉ có họ mới có khả năng tạo ra những tiền đề cho sự hội nhập thành
công vào nền kinh tế toàn cầu. Thông qua những chính sách bền vững về kinh
tế và xã hội, họ cần phải công thức hoá những chiến lược phát triển nội địa
nhằm mục đích làm cho toàn thể dân chúng, đặc biệt là những người nghèo,
có khả năng nhận được những lợi ích tiềm tàng của toàn cầu hoá và giảm bớt
những nguy cơ có thể có. Sự tác động của kinh tế thế giới đến nền kinh tế của
một quốc gia và từ đó, đến mức sống của dân cư quốc gia ấy, phụ thuộc rất
nhiều vào những chính sách của các quốc gia này, nên đòi hỏi đó có thể coi là
quan trọng hàng đầu!
Cải tổ trật tự kinh tế toàn cầu
Cho dù nền tảng cho sự phát triển kinh tế bền vững phải do mỗi quốc gia tự
tạo dựng nên, chúng ta cũng không nên lờ đi một sự thật là, phạm vi của
những chiến lược phát triển kinh tế dân tộc luôn có giới hạn, nếu tính đến
việc những mối liên kết và sự phụ thuộc toàn cầu đang ngày một tăng dần. Vì
vậy, cần có hành động đoàn kết để tạo lập nên một cơ cấu hợp lý cho kinh tế
toàn cầu nhằm nâng cao cơ hội kinh tế cho những nước đang phát triển và đa
số người nghèo ở đó. Căn cứ vào nguyên tắc bổ trợ đã nêu trên thì trật tự đó
phải đưa đến cho những nước nghèo phạm vi rộng rãi cần thiết cho sự tự phát
triển của họ và cùng với đó là tạo lập những phương tiện chống đỡ (ví dụ như,
sự đối xử ưu đãi trong WTO hay sự cộng tác phát triển).
Cấu trúc hiện thời của hệ thống kinh tế toàn cầu không thể đáp ứng được
những đòi hỏi đó. Điều này được minh chứng bởi sự bất công mang tính cơ
cấu vốn là đặc điểm của cơ chế thương mại toàn cầu. Một trong những chính
sách mang tính chuẩn mực của các nước công nghiệp phát triển là trợ giá cho
những sản phẩm nông nghiệp của nước mình và bán chúng thấp hơn mức giá

thật trên thị trường thế giới (xuất khẩu phá giá). Sự liên kết chặt chẽ là lối
thoát quan trọng bậc nhất đối với những chính sách này. Nói cách khác, hiện
đang tồn tại một thực tế là, trên bề mặt hành tinh, những nước nhỏ và nghèo
hơn thường không có được vai trò tương xứng trong những quá trình ra quyết
định, chủ yếu là do sự thiếu vắng phương tiện tài chính và nhân sự. Vấn đề
này đã từng được luận bàn trong PP bốn mươi năm trước. Bắt nguồn từ
những đề nghị về những hợp đồng lao động công bằng mà Thông tri Rerum
Novarum(1) (1891) đã đưa ra, PP nhấn mạnh rằng, những thoả thuận quốc tế
và những hiệp định thương mại không thể chỉ được đưa ra một cách đơn
phương, bởi một sự thật là chúng phải được thông qua một cách tự nguyện:
“Nếu địa vị của những bên tham gia hợp tác quá chênh lệch, thì sự nhất trí
giữa các bên là không đủ đảm bảo cho tính công bằng của thoả thuận giữa
họ” (PP 59). Điều đó vẫn còn áp dụng được cho ngày nay, thậm chí còn nhiều
hơn trước đó - những hiệp ước quốc tế đang làm cho khả năng khắc phục sự
nghèo đói của các quốc gia nghèo bị giảm sút (ví dụ, Hiệp định về những
hướng liên kết thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) đang lấy đi
quyền truyền thống của người nông dân - sử dụng nguồn thu hoạch của họ
làm giống cho mùa sau!).
Để kết luận, chúng ta thấy, hiện đang có một nhu cầu bức thiết là cải tổ lại trật
tự kinh tế toàn cầu. Do những ưu thế về chính trị, kinh tế và văn hoá – xã hội
của mình, những nước công nghiệp hiện đang giữ một trách nhiệm đặc biệt về
việc trật tự đó phải đánh giá đúng xu hướng phát triển. Vấn đề cải tổ nền kinh
tế thế giới phần lớn phụ thuộc vào những điều chỉnh cơ cấu bên trong ở các
quốc gia đã phát triển. Hiện đang có một sự nhất trí rộng rãi đối với những
phương sách được đề xuất. Đó là:
- Sự cân bằng hợp lý của thương mại và của tiền công lao động;
- Thị trường mở cho sự xuất khẩu từ những nước đang phát triển, trước hết là
trong lĩnh vực nông nghiệp;
- Đối xử ưu tiên đối với những nước đặc biệt kém phát triển (LDCs) thông
qua ưu đãi về thuế nhập khẩu và những thoả thuận tương đương;

- Cắt bỏ những sự bảo hộ trong quan hệ thương mại;
- Ổn định quan hệ tiền tệ quốc tế và thị trường tài chính toàn cầu;
- Cắt giảm thuế một cách rộng rãi;
- Củng cố quyền tham gia vào những tổ chức khu vực và quốc tế;
v.v r
Người dịch: ThS. LƯƠNG MỸ VÂN
(Viện Triết học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam)
(*) Munich, Đức.
(1) Rerum Novarum: Về những vấn đề mới. Thông tri của Giáo hoàng Leo
XIII gửi giáo dân ngày 15 - 5 - 1891.