thực trạng tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng

Nguyễn Thị Ngọc Thúy
NGHIÊN CỨU TÌM HIỂU THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HỆ THỐNG
KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG CÁC TỔNG CÔNG TY XÂY
DỰNG THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI
PHẦN 1: GIỚI THIỆU CHUNG
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị. Kế
toán trách nhiệm xuất phát từ sự phân quyền trách nhiệm của nhà quản trị.
Cơ sở của sự phân quyền phụ thuộc vào quyết định của nhà quản trị, thái độ,
quy mô, đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh và các yếu tố khác. Từ khi
được hình thành đến nay, kế toán trách nhiệm đã được vận dụng và có những
đóng góp đáng kể vào sự thành công của nhiều doanh nghiệp, các tập đoàn
kinh tế … trên khắp thế giới. Càng ngày, kế toán trách nhiệm càng có vai trò
và vị trí quan trọng trong quản lý ở các doanh nghiệp trên thế giới.
Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, kế toán quản trị nói chung và kế
toán trách nhiệm nói riêng là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẽ. Tổng công
ty xây dựng là một đơn vị có nhiều công ty thành viên hoạt động trong nhiều
lĩnh vực khác nhau. Phạm vi hoạt động của Tổng công ty xây dựng trải rộng,
cơ chế quản lý tài chính đối với các công ty thành viên cũng khá đa dạng nên
việc đánh giá thành quả quản lý của từng đơn vị, bộ phận, cá nhân ở các
công ty và toàn bộ Tổng công ty vẫn còn nhiều bất cập. Bên cạnh đó, chất
lượng các công trình xây dựng hiện nay có thể nói rất thấp, không đảm bảo
1
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
đúng thiết kế và thật đáng báo động. Công trình xây dựng đường mới vừa
làm xong chưa bàn giao đã xuống cấp, Công trình Thủy điện Sông Tranh 2
bị rò rỉ nước ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng 40.000 người dân sinh
sống trong vùng, Công trình Thủy điện Ia Krêl vỡ đập do thấm nước, lỗi kỹ
thuật … những thông tin như vậy tràn lan trên các mặt báo thường ngày.
Thực trạng thất thoát, lãng phí và tiêu cực trong xây dựng cơ bản đã được
đăng tải nhiều trên các phương tiện truyền thông và tại nhiều diễn đàn, gây

nhức nhối trong toàn xã hội. Thi công không đảm bảo khối lượng theo thiết
kế được phê duyệt hoặc thi công không đúng thiết kế dẫn đến phải phá đi
làm lại; sử dụng vật liệu không đảm bảo chất lượng; khai khống khối lượng;
ăn bớt vật liệu, chất lượng công trình không đảm bảo gây lãng phí lớn
trong quá trình thi công các công trình xây dựng. Ngoài ra, công tác tổ chức
thi công các công trình xây dựng hiện nay đang gây ra một số vấn đề tác
động đến môi trường và xã hội. Điển hình là các vụ việc người dân bức xúc
vì bụi do các đơn vị thi công gây ra đã chặn đường không cho xe, máy đơn
vị thi công làm chậm trễ tiến độ; không chịu hợp tác di dời… , thậm chí tiêu
cực đến mức đã đập phá trụ sở làm việc của đơn vị thi công. Tuy nhiên,
những vấn đề nêu trên không dễ gì tìm thấy được đối tượng hay bộ phận nào
chịu trách nhiệm cũng như các công ty phải tiêu tốn thêm nhiều chi phí cho
việc khắc phục hậu quả.
Cạnh tranh toàn cầu ngày càng diễn ra gay gắt cộng với những thay
đổi không ngừng của khoa học công nghệ, môi trường cạnh tranh dẫn đến
2
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
các hệ thống kiểm soát cũ không đủ khả năng đáp ứng nếu không chịu cập
nhật, điều chỉnh. Nhu cầu cung cấp thông tin cho nhà quản lý trong quá trình
ra quyết định hiện nay bên cạnh các chỉ tiêu tài chính còn phải xét đến các
chỉ tiêu phi tài chính …Trong báo cáo quốc gia về Thực hiện phát triển bền
vững ở Việt Nam tại Hội nghị cấp cao của Liên hợp quốc về phát triển bền
vững (RIO + 20), mục tiêu tổng quát của Định hướng chiến lược phát triển
bền vững ở Việt Nam là “Đạt được sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh
thần và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và sự đồng thuận của xã
hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên; phát triển phải kết hợp chặt chẽ,
hợp lý và hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và
bảo vệ môi trường”. Đây chính là trách nhiệm và thách thức lớn đặt ra cho
các doanh nghiệp trong nước nói chung và các công ty xây dựng nói riêng.
Vì vậy, trong tiến trình phát triển và hội nhập, vấn đề bảo vệ môi trường,

nâng cao chất lượng cuộc sống … đòi hỏi các đơn vị thi công xây lắp phải
chủ động quan tâm, đánh giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận có liên
quan đến các vấn đề trên.
Để thực hiện được những vấn đề và các yêu cầu nêu trên, cần thiết
phải có một công cụ kiểm soát hữu hiệu giúp cho nhà quản lý thực hiện việc
kiểm soát quản lý trong môi trường cạnh tranh toàn cầu hiện nay; phù hợp
với xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm trong các tổng công ty xây dựng là một trong những công cụ cần thiết
có thể đáp ứng được các yêu cầu của thực tiễn, phù hợp với xu thế hiện nay.
3
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Xuất phát từ những yêu cầu cần thiết, khách quan đã nêu trên, tác giả đã
quyết định chọn đề tài “NGHIÊN CỨU TÌM HIỂU THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HỆ
THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG CÁC TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG
THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI ” làm đề tài nghiên cứu cho luận án của
mình.
2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu kế toán trách nhiệm
2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
Nhu cầu về thông tin để hoạch định và kiểm soát tài chính hoạt động
sản xuất kinh doanh đã thúc đẩy sự hình thành kế toán trách nhiệm
(Responsibility Accounting). Từ khi Robert Anthony giới thiệu quyển sách
kế toán quản trị năm 1956 tập trung vào ba vấn đề chính: giới thiệu kế toán
quản trị là gì, làm thế nào có thể hệ thống và phân tích vấn đề mới để ra
quyết định, giới thiệu các công cụ kiểm soát chi phí thích hợp, các nghiên
cứu tiếp theo sau về kế toán quản trị nói chung, kế toán trách nhiệm nói
riêng được nhiều sự quan tâm, nghiên cứu của các chuyên gia, nhà khoa học.
- Martin N. Kellogg (1962) thông qua công trình “Fundamentals of
Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “National Association of
Accountants” đã trình bày những nghiên cứu về sự phát triển của kế toán
trách nhiệm trong mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với cơ cấu tổ chức,

kế toán trách nhiệm với kế toán chi phí, kế toán trách nhiệm với ngân sách,
kế toán trách nhiệm với kiểm soát chi phí. Kế toán trách nhiệm có mối quan
hệ chặt chẽ với phân cấp quản lý và với kế toán chi phí. Nguyên tắc để thiết
4
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
lập một hệ thống kế toán trách nhiệm là phải phân chia tổ chức thành các bộ
phận, đơn vị theo từng chức năng cụ thể; phân công trách nhiệm cho các bộ
phận đã được phân chia; yêu cầu các bộ phận này phải lập các báo cáo và
thực hiện giám sát từng cấp quản lý. Ngoài ra, tác giả cũng đề cập đến hệ
thống kế toán chi phí được sử dụng như là công cụ quản lý, trước hết phải
gán trách nhiệm cho từng khoản chi phí. Để kiểm soát được chi phí thì cần
phải tìm hiểu và xác định được nguồn gốc phát sinh chi phí.
- Tác giả Joseph P. Vogel (1962) cũng đã bàn về kế toán trách nhiệm
thông qua công trình “Rudiments of Responsibility Accounting in Public
Utilities” đăng trên tạp chí “National Association of Accountants”. Kế toán
trách nhiệm trước hết được sử dụng để kiểm soát chi phí. Tác giả đã đề cập
đến việc xây dựng và thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh
nghiệp. Kế toán trách nhiệm được thiết kế phù hợp với cơ cấu tổ chức của
từng doanh nghiệp, tùy thuộc vào quy mô hoạt động mà phân cấp quản lý.
Kế toán trách nhiệm phải được xây dựng trên cơ sở phân cấp quản lý nhằm
thu thập thông tin cũng như kiểm soát thông tin tại các bộ phận, từ đó cung
cấp thông tin cho nhà quản trị ra quyết định một cách có hiệu quả. Việc làm
này theo tác giả là không hề đơn giản.
- Năm 1963, N.J. Gordon đã thông qua công trình “Toward a Theory
of Responsibility Accounting System” đăng trên tạp chí “National
Association of Accountants” đã trình bày những nghiên cứu về lý thuyết của
hệ thống kế toán trách nhiệm. Cơ sở của hệ thống kế toán trách nhiệm là lý
5
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
thuyết kinh tế về tổ chức. Kế toán trách nhiệm chỉ phát huy hiệu quả khi

doanh nghiệp có phân cấp quản lý và có tổ chức. Lý thuyết tổ chức được
quan tâm trong mối quan hệ với phân quyền. Vì vậy, nghiên cứu về kế toán
trách nhiệm là nghiên cứu đến vấn đề về kinh tế lẫn xã hội.
- Tác giả Ahmed Belkaoui (1981) thông qua công trình “The
Relationship between self – disclosure Style and Attitude to Responsibility
Accounting” đăng trên tạp chí “Organization and Society, Vol.6, N4, P 181-
189” đã trình bày những nghiên cứu chuyên sâu về khái niệm, điều kiện thực
hiện kế toán trách nhiệm trong tổ chức với phương pháp nghiên cứu cụ thể.
Nhiều khái niệm mới liên quan đến kế toán trách nhiệm cũng được tác giả
làm rõ như trung tâm trách nhiệm, trung tâm chi phí … Tác giả cũng đã nhấn
mạnh rằng nhân tố con người, nhân tố cá nhân đóng vai trò quan trọng trong
sự thành công của hệ thống kế toán trách nhiệm vì nhà quản lý phải tự chịu
trách nhiệm về hiệu quả của đơn vị mình.
- Bên cạnh các nghiên cứu về lý thuyết, các nghiên cứu thực nghiệm
về kế toán trách nhiệm cũng dần dần được triển khai, ứng dụng. Năm 1992,
các tác giả Brian P.Bloomfield Rod Coombs, David J. Cooper, David Rea đã
nghiên cứu, phân tích hệ thống thông tin quản lý trong bệnh viện tại Anh qua
công trình “Machines and Manoeuvres: Responsibility Accounting and
the Construction of Hospital Information Systems”. Năm 1977, tác giả
Shih, Michael SH đã thực hiện quá trình điều tra làm thế nào các công ty
thiết kế hệ thống đánh giá hiệu năng cho các nhà quản lý cây trồng qua công
6
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
trình “Responsibility Accounting and Controllability: Determinants of
Performance Evaluation Systems for Plant Managers in Canada” …
- Bổ sung và nhấn mạnh thêm các nghiên cứu về kế toán trách nhiệm,
các tác giả Rick Antle và Joel S. Demski (1998) thông qua công trình “The
Controllability Principle in Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí
“The Accounting review, Vol. 63, No 4, P 700-718” đã làm sáng tỏ nguyên
tắc có thể kiểm soát được trong kế toán trách nhiệm là như thế nào. Tác giả

Emma I. Okoye (2009) thông qua công trình “Improvement of Managerial
Performance in Manufactoring Organizations: An Application of
Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “Journal of Management
Sciences, Vol.9, No. 1, P 1-17” đã trình bày những nghiên cứu về mối quan
hệ giữa kế toán trách nhiệm và thành quả quản lý trong các doanh nghiệp sản
xuất; kế toán trách nhiệm là công cụ để đánh giá trách nhiệm quản lý…
- Trong hơn một thập niên gần đây, vấn đề về môi trường, trách nhiệm
xã hội, phát triển bền vững được nhiều quốc gia, tổ chức và các nhà khoa
học quan tâm nhiều hơn. Các ấn phẩm, các quy định, luật lệ về môi trường,
phát triển bền vững được công bố ngày càng nhiều hơn như: “Environmental
Management Accounting Procedures and Principles” của UNITED
NATIONS (2001); “Sustainability Report” của European Commission,
“Integrated Financial and Sustainability Reporting in the United States”
của IRRC Institute v.v…Các nghiên cứu về kế toán nói chung và kế toán
trách nhiệm nói riêng cũng không nằm ngoài xu thế đó. Nghiên cứu của
7
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Jaroslava HYRŠLOVÁ và Miroslav HÁJEK (2006) “Environmental
Accounting - an Important part of an Information System in the Conditions
when the Company Approach to the Environment Influences its Prosperity”
được đăng trên tạp chí Economics and Management: Ekonomika ir Vadyba;
nghiên cứu của Emma I. Okoye, 2009. “Improvement of Managerial
Performance in Manufactoring Organizations: An Application of
Responsibility Accounting” được đăng trên tạp chí “Journal of Management
Sciences, Vol.9, No. 1,P 1-17”; nghiên cứu của Fredrik S. Larsson & Stefan
Svensson, 2010 “Does Corporate Environmentalism have an Influence on
Management Accounting Practices ? A study of companies in
environmental-sensitive industries” đăng trên “School of Business,
Economics and Law, University of Gothenburg” là những nghiên cứu rất có
ý nghĩa về việc nghiên cứu và đưa vấn đề môi trường vào trong kế toán.

Thêm vào đó, một trong những nghiên cứu về kế toán trách nhiệm xã hội cần
phải kể đến đó là nghiên cứu của Sajad Gholami và các cộng sự (2012)
“Social Responsibility Accounting: From Theory to Practice” được đăng
trên tạp chí “Journal of Basic and Applied Scientific Research”. Nghiên cứu
này đã chỉ ra bên cạnh các mục tiêu về tài chính, các doanh nghiệp phải chú
trọng đến trách nhiệm đối với xã hội vì những hành vi phi đạo đức sẽ ảnh
hưởng lớn đến hiệu quả hoạt động của đơn vị. Các nghiên cứu về kế toán
trách nhiệm cũng không tách rời xu hướng nêu trên. Nghiên cứu của
Simmons, A (2002) “Turf wars at work” đăng trên tạp chí “Strategic
8
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Finance” (August): P.51-55 (Problems with Relationships between
Responsibility Centers, and how to deal with them); nghiên cứu của Lin, Z.
J. and Z. Yu (2002) “Responsibility Cost Control System in China: A Case
of Management Accounting Application” đăng trên tạp chí “Management
Accounting Research” (December): P.447-467; nghiên cứu của Schoute, M
(2008) “Determinants of Responsibility Centre Choices – An Empirical
Study at the Managerial Level” đăng trên tạp chí “Journal of Applied
Management Accounting Research” (Winter): P.47-58; nghiên cứu của
Garber, M (2011) “Profit Center Accounting: Theory and Practice” đăng
trên “The CPA Journal” (April): P.6-12… Đặc biệt là nghiên cứu của
Verschoor, C. C (2012) “Responsibility Reporting is getting more attention”
đăng trên tạp chí “Strategic Finance” (December): 12, P.14-15 nhấn mạnh
tầm quan trọng của kế toán trách nhiệm cũng như đề nghị kế toán trách
nhiệm cần phải được quan tâm, chú ý nhiều hơn nữa.
Như vậy, trong những năm gần đây, kế toán nói chung và kế toán
trách nhiệm nói riêng đã đi sâu vào những vấn đề về môi trường, trách nhiệm
xã hội và phát triển bền vững. Để đánh giá thành quả của các bộ phận, các
mô hình đánh giá thành quả đã được các nhà khoa học nghiên cứu, đề xuất
thực hiện. Một trong những mô hình đánh giá kết hợp cả 3 vấn đề kinh tế (tài

chính), môi trường và xã hội phục vụ phát triển bền vững đó là mô hình
Knowledge Management Star (KM Star) do Nirmal Pal và các cộng sự công
bố năm 2004 qua nghiên cứu “Knowledge Quoitient
TM
(KQ): A way to
9
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Measure the Knowledge Intensity of your Team” của đại học Penn State. Cụ
thể mô hình này đánh giá thành quả của bộ phận dựa trên 5 khía cạnh: tài
chính, tính bền vững, khách hàng, quy trình và nhận thức. Đây chính là tài
liệu mà tác giả đã nghiên cứu và kết hợp với lý thuyết về kế toán trách nhiệm
(Responsibility Accounting) để vận dụng, triển khai các ý tưởng xây dựng
việc đánh giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận trong chương 3 của luận
án. Đây cũng chính là điểm mới mà chưa có tác giả nào trong nước công bố.
Tóm lại, kế toán trách nhiệm là công cụ kiểm soát rất hiệu quả đã
được các tác giả ngoài nước nghiên cứu dưới các góc độ khác nhau. Đây là
những nội dung rất bổ ích cho việc kế thừa để vận dụng tổ chức hệ thống kế
toán trách nhiệm trong điều kiện thực tiễn ở Việt Nam. Tuy nhiên, có thể nói
các công trình nghiên cứu được giới thiệu, trình bày trên đây tập trung chủ
yếu ở tầm vĩ mô, hoặc có tính khái quát mà chưa đưa ra cụ thể về tổ chức kế
toán trách nhiệm trong loại hình công ty xây dựng, trong xu thế hội nhập,
phát triển bền vững. Đây chính là “lổ hổng” trong nghiên cứu mà tác giả đã
phát hiện ra để tiếp tục nghiên cứu.
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
Việc nghiên cứu kế toán trách nhiệm nói chung và tổ chức kế toán
trách nhiệm trong các tổng công ty nói riêng trong thời gian qua đã có một
số cơ quan, tác giả đã đề cập và nghiên cứu. Ngoài ra, một số công trình
đăng tải trên các tạp chí, sách, báo … về vấn đề này cũng được công bố. Tuy
vậy, có thể nói mảng đề tài kế toán trách nhiệm nói chung hay kế toán trách
10

Nguyễn Thị Ngọc Thúy
nhiệm trong các tổng công ty nói riêng hiện nay trong nước có rất ít tài liệu
cũng như tác giả nghiên cứu, trình bày. Có thể điểm sơ về tình hình nghiên
cứu kế toán quản trị nói chung, kế toán trách nhiệm nói riêng trong nước thời
gian qua như sau:
Kế toán quản trị được các nhà nghiên cứu ở Việt Nam bắt đầu nghiên
cứu từ đầu những năm 1990. Tác giả Nguyễn Việt (1995) trong Luận án
“Vấn đề hoàn thiện kế toán Việt Nam” đã trình bày phương hướng và giải
pháp xây dựng hệ thống kế toán tài chính và kế toán quản trị trong các doanh
nghiệp Việt Nam. Đây là những đề xuất mang tính sơ khai trong bối cảnh kế
toán quản trị bắt đầu được nghiên cứu. Do đó, những nội dung về kế toán
quản trị được trình bày mang tính cơ bản. Năm 1997, tác giả Phạm Văn
Dược đã nghiên cứu về “Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận
dụng kế toán quản trị vào doanh nghiệp Việt Nam” trong đó so sánh về mặt
lý luận sự giống và khác nhau giữa kế toán quản trị và kế toán tài chính; vai
trò, nội dung và các nghiệp vụ của kế toán quản trị. Tác giả đã có những
nghiên cứu cụ thể và đề xuất các biện pháp ứng dụng kế toán quản trị vào
thực tiễn trong các doanh nghiệp Việt Nam với 5 giải pháp vĩ mô và 6 giải
pháp vi mô. Đây chính là bước khởi xướng cho những nghiên cứu tiếp nối về
kế toán quản trị sau này. Tuy nhiên, do tính mới mẻ của kế toán quản trị và
điều kiện nền kinh tế lúc bấy giờ nên những nghiên cứu này mang tính đính
hướng, chung chung cho tất cả các loại hình doanh nghiệp chứ chưa đi vào
cụ thể từng ngành nghề.
11
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Từ đầu những năm 2000, yêu cầu cấp thiết của xã hội đặt ra là phải
xây dựng mô hình kế toán quản trị theo từng ngành kinh doanh để các doanh
nghiệp trong ngành làm cơ sở xây dựng riêng cho mình. Do đó, đã xuất hiện
một số nghiên cứu về các vấn đề cụ thể của kế toán quản trị áp dụng riêng
cho các loại hình doanh nghiệp. Luận án “Kế toán quản trị và phân tích chi

phí sản xuất trong ngành sản xuất công nghiệp” của Tiến sĩ Lê Đức Toàn,
Luận án “Phương hướng xây dựng hệ thống báo cáo kế toán quản trị và tổ
chức vận dụng vào các doanh nghiệp Việt Nam” của Tiến sĩ Phạm Quang,
Luận án “Tổ chức kế toán quản trị chi phí và giá thành trong doanh nghiệp
sản xuất ở Việt Nam” của Tiến sĩ Trần Văn Dung…đã đi theo xu hướng trên.
Nhìn chung, các nghiên cứu lúc này chỉ mới đi sâu vào nội dung kế toán
quản trị chứ chưa đề cập hoặc chỉ mới đề cập sơ khai về kế toán trách nhiệm.
Tuy vậy, kế toán trách nhiệm đã có những manh nha ban đầu như việc tổ
chức các trung tâm trách nhiệm, các công cụ sử dụng để đánh giá trách
nhiệm quản lý về chi phí, đầu tư …
Năm 2010, tác giả Phạm Văn Dược đã thực hiện đề tài nghiên cứu
khoa học “Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán đánh giá trách nhiệm bộ phận
trong doanh nghiệp thương mại tại Việt Nam” tại Trường ĐH kinh tế Tp Hồ
Chí Minh. Đây là một trong những tài liệu rất có giá trị cho việc nghiên cứu
về kế toán trách nhiệm. Tài liệu này đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận về
kế toán trách nhiệm, kinh nghiệm nước ngoài rất cụ thể và đầy đủ. Tài liệu
đã trình bày được một hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị được
12
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
thiết lập phù hợp với cơ cấu tổ chức trong doanh nghiệp thương mại; xác lập
các trung tâm trách nhiệm nhằm cung cấp thông tin phục vụ kiểm soát, và
đánh giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý khác nhau. Mặc khác, để
công tác xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị có thể áp
dụng cho loại hình doanh nghiệp thương mại mang tính khả thi cao, nghiên
cứu đã xác định một số điều kiện để thực hiện quy trình xây dựng hệ thống
báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong các doanh nghiệp thương mại.
Ngoài ra, để hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị được xây dựng
có thể vận dụng thành công trong loại hình doanh nghiệp thương mại, nghiên
cứu cũng đã nêu lên một số giải pháp hỗ trợ từ phía Nhà nước và doanh
nghiệp. Cũng trong năm này, Luận án của Tiến sĩ Hoàng Văn Tưởng “Tổ

chức kế toán quản trị với việc tăng cường quản lý hoạt động kinh doanh
trong các doanh nghiệp xây lắp Việt Nam” đã nghiên cứu đến việc tổ chức
các trung tâm trách nhiệm trong các doanh nghiệp xây lắp. Tuy nhiên, đây
chỉ là giải pháp nhỏ và chỉ được trình bày ở góc độ phân công, phân nhiệm
chứ chưa đi vào cụ thể, chi tiết và đầy đủ mà một hệ thống kế toán trách
nhiệm trong doanh nghiệp xây lắp cần phải xây dựng. Luận án của Tiến sĩ
Trần Văn Tùng (2010) ““Xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm
quản trị trong công ty niêm yết ở Việt Nam” đã trình bày những nghiên cứu
về mặt lý luận của hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm nói chung, đặc thù
kế toán trách nhiệm trong các công ty cổ phần và mô hình tổ chức kế toán
trách nhiệm trong công ty cổ phần của một số quốc gia phát triển trên thế
13
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
giới. Nhằm cung cấp thông tin phục vụ kiểm soát, và đánh giá trách nhiệm
quản trị của các cấp quản lý khác nhau, luận án này cũng đã đưa ra mô hình
cơ cấu tổ chức mang tính phổ biến trong công ty niêm yết, với cơ chế quản
lý theo mô hình Tổng công ty có sự phân cấp và hoạt động trong lĩnh vực
sản xuất, từ đó đề nghị mô hình chung về xây dựng hệ thống báo cáo đánh
giá trách nhiệm quản trị cho Tổng công ty. Luận án cũng đã xác định được
một số điều kiện để thực hiện quy trình xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá
trách nhiệm quản trị trong các công ty niêm yết, như công ty phải xây dựng
rõ động cơ, mục tiêu chung và lựa chọn mô hình tổ chức quản lý phù hợp,
phân cấp quản lý rõ ràng, trên cơ sở đó xác lập cơ chế quản lý thành những
trung tâm trách nhiệm cụ thể; xây dựng hệ thống định mức – tiêu chuẩn liên
quan đến các chỉ tiêu của các báo cáo trách nhiệm; xác lập các phương pháp
phân bổ chi phí gián tiếp và phân tích báo cáo bộ phận; định giá sản phẩm,
dịch vụ chuyển giao nội bộ. Năm 2013, Luận án “Xây dựng mô hình kế toán
trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất Sữa Việt Nam” của Tiến sĩ
Nguyễn Thị Minh Phương đã nghiên cứu việc tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm nhằm cung cấp các thông tin hữu ích cho các nhà quản trị đánh giá

hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý của từng bộ phận trong đặc thù
loại hình doanh nghiệp sản xuất Sữa tại Việt Nam. Đây là một trong những
tài liệu có giá trị về nghiên cứu và tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm
trong doanh nghiệp đặc thù. Như vậy, có thể nói, các nghiên cứu trong nước
về tổ chức kế toán trách nhiệm trong những năm gần đây bắt đầu đã đi vào
14
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
cụ thể một số loại hình doanh nghiệp. Đã hệ thống hóa được những lý luận
cơ bản về tổ chức kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp và đã đề cập đến
các mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm phù hợp với loại hình doanh nghiệp
như tổng công ty, công ty cổ phần. Đây cũng chính là những nội dung mà
luận án kế thừa và tham khảo trong quá trình thực hiện nghiên cứu.
Tóm lại, thông qua nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu
liên quan đến kế toán trách nhiệm trong nước cũng như ngoài nước, tác giả
thấy rằng các công trình nghiên cứu được giới thiệu, trình bày trên đây chưa
thực hiện nghiên cứu cụ thể về tổ chức kế toán trách nhiệm trong loại hình
công ty xây dựng, trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Mảng nghiên
cứu đề tài tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại các Tổng công ty xây
dựng cho đến nay chưa có tác giả nào thực hiện. Nói cách khác, các nghiên
cứu trong và ngoài nước cho đến thời điểm này vẫn chưa đề cập đến các nội
dung:
- Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp đặc thù
ngành xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng nói riêng.
- Đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm một cách toàn
diện (trên cả phương diện định tính và định lượng).
- Yêu cầu đặt ra cho việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm
trách nhiệm trong tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập, phát triển
bền vững.
15
Nguyễn Thị Ngọc Thúy

Do đó, việc nghiên cứu đề tài tổ chức kế toán trách nhiệm tại các Tổng
công ty xây dựng là cần thiết tiếp tục kế thừa các công trình trên và đề xuất
tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc thù doanh nghiệp xây
dựng, phù hợp với xu thế hội nhập, phát triển bền vững.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Để tìm hiểu và làm sáng tỏ thực trạng tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm ở các tổng công ty xây dựng trong thời gian để từ đó nhận diện được
những nguyên nhân, ảnh hưởng cũng như sự cần thiết phải tổ chức hệ thống
kế toán trách nhiệm cho các tổng công ty xây dựng trong thời gian đến, luận
án đã tiến hành khảo sát thực tế về kế toán trách nhiệm đang được áp dụng
trong các tổng công ty xây dựng.
Phạm vi khảo sát là 7 Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ GTVT:
- Tổng công ty xây dựng Thăng Long;
- Tổng công ty xây dựng Đường thủy;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 1;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 4;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 5;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 6;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 8.
4. Mục tiêu nghiên cứu
16
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Mục tiêu chính của luận án nhằm đề xuất tổ chức hệ thống kế toán
trách nhiệm cho các tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập, phát triển
bền vững. Vì vậy, mục tiêu cụ thể được đặt ra là:
- Tổng kết những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, các tiếp cận
về tổ chức kế toán trách nhiệm trên thế giới nhằm xây dựng những luận cứ
khoa học về tổ chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng.
- Đánh giá thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công
ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý trong những năm qua.

- Xác lập mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm cho các tổng công ty
xây dựng trong thời gian đến.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Đề tài vận dụng những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lenin,
các quan điểm của Đảng, Chính phủ và các chính sách của Nhà nước.
- Để đạt được mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ đặt ra, đề tài sử dụng
phương pháp nghiên cứu hỗn hợp. Trong phương pháp này, tác giả đã sử
dụng phương pháp nghiên cứu định tính (Qualitative approach) mà cụ thể là
phương pháp tình huống (case study research) làm phương pháp nghiên cứu
chính; sử dụng phương pháp định lượng hỗ trợ thêm để làm sáng tỏ thêm
vấn đề cần nghiên cứu. Đây chính là dạng thiết kế hỗn hợp gắn kết. “Thiết
kế hỗn hợp gắn kết là dạng thiết kế trong đó một phương pháp (định tính
hoặc định lượng) là chính và phương pháp còn lại gắn vào với phương pháp
17
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
chính. Như vậy, phương pháp gắn kết (phụ) này đóng vai trò hỗ trợ thêm dữ
liệu cho phương pháp chính” (Nguyễn Đình Thọ, 2011, trang 198).
Trong phương pháp tình huống (case study research), công cụ tác giả
lựa chọn sử dụng để thu thập dữ liệu đó chính là khảo sát và quan sát
(observation). “Phân tích dữ liệu định tính là quá trình đi tìm ý nghĩa của dữ
liệu” (Nguyễn Đình Thọ, 2011, trang 130). Vì vậy, tác giả tiến hành khảo sát
các nhà khoa học, các chuyên gia trong lĩnh vực kế toán và các cấp quản lý
trong tổng công ty từ Hội đồng thành viên, Tổng (phó) tổng giám đốc, ban
giám đốc các công ty thành viên, các trưởng, phó phòng kế toán; các đội
trưởng, tổ trưởng tổ thi công các công trình xây dựng. và quan sát đối tượng
nghiên cứu (những vấn đề về tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các
tổng công ty xây dựng) để thu thập và phân tích dữ liệu. Ngoài phương pháp
chủ đạo nêu trên, luận án còn sử dụng các phương pháp khác như phương
pháp tổng hợp, phương pháp điều tra, phỏng vấn sâu … để nghiên cứu và
trình bày các vấn đề lý luận và thực tiễn.

Quy trình áp dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp trải qua 7 bước:
18
Bước 1: Phát hiện lỗ hổng nghiên cứu
Bước 2: Xác định câu hỏi nghiên cứu
Bước 3: Chọn tình huống
Bước 4: Chọn phương pháp thu thập dữ liệu
Bước 5: Thu thập dữ liệu
Bước 6: Phân tích dữ liệu
Bước 7: Xây dựng mô hình
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Cụ thể:
- Bước 1: Phát hiện lỗ hổng nghiên cứu
Qua tham khảo các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về tổ
chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, một số vấn đề mà
các tác giả đã chưa đề cập đến là:
+ Việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp đặc
thù ngành xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng nói riêng.
+ Việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm trên cả
phương diện định tính và định lượng.
19
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
+ Yêu cầu đặt ra cho việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm
trách nhiệm trong tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập, phát triển
bền vững.
- Bước 2: Xác định câu hỏi nghiên cứu.
Để đạt được các mục tiêu mà đề tài đã đặt ra, cần phải trả lời một cách
thỏa đáng một số vấn đề nghiên cứu sau:
1. Kế toán trách nhiệm là gì? Tình hình nghiên cứu và ứng dụng kế
toán trách nhiệm trong và ngoài nước đã được giải quyết như thế nào?
2. Tình hình tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công

ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý trong thời gian qua đã được
thực hiện như thế nào? Những hạn chế và nguyên nhân?
3. Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp ngành
xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận
tải quản lý nói riêng có những điểm đặc thù gì ? và cần phải giải quyết như
thế nào để phù hợp các yêu cầu tăng cao chất lượng và hiệu quả về mặt kinh
tế - môi trường - xã hội ?
4. Trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững, yêu cầu đặt ra cho việc
đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm trong tổng công ty xây
dựng như thế nào? Các chỉ tiêu sử dụng để đánh giá thành quả quản lý của
các trung tâm trách nhiệm trên cả phương diện định tính và định lượng là các
chỉ tiêu gì?
- Bước 3: Chọn tình huống.
20
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
Từ những câu hỏi được xác định như phần trên, tình huống mà luận án
lựa chọn đó chính là những vấn đề về tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm
trong các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý. Cụ thể
là tập trung về công tác xây dựng tầm nhìn chiến lược của các tổng công ty;
công tác tổ chức bộ máy và phân cấp quản lý; hệ thống các báo cáo và các
công cụ được sử dụng để đánh giá trách nhiệm quản lý cũng như những yêu
cầu cấp thiết của xu thế hội nhập, phát triển bền vững đối với các doanh
nghiệp xây lắp.
- Bước 4. Chọn phương pháp thu thập dữ liệu.
Để có được thông tin về những vấn đề tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm trong các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý,
phương pháp được tác giả lựa chọn sử dụng để thu thập dữ liệu chính là
phương pháp khảo sát, phỏng vấn sâu kết hợp với tìm hiểu và nghiên cứu
trực tiếp trên cơ sở quan sát (observation) và một số phương pháp khác như
thống kê, tổng hợp …

Cụ thể, tác giả khảo sát, phỏng vấn sâu các nhà khoa học, các chuyên
gia trong lĩnh vực kế toán và các cấp quản lý trong tổng công ty từ Hội đồng
thành viên, Tổng (phó) tổng giám đốc, ban giám đốc các công ty thành viên,
các trưởng, phó phòng kế toán; các đội trưởng, tổ trưởng tổ thi công các
công trình xây dựng để khảo sát và phỏng vấn trực tiếp các nội dung xoay
quanh các câu hỏi nghiên cứu như phân cấp quản lý, cơ cấu tổ chức, tổ chức
hệ thống kế toán trách nhiệm, các thông tin quá trình hoạt động và đánh giá
21
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
trách nhiệm quản lý trong việc thực hiện nhiệm vụ của các bộ phận … kết
hợp với quan sát, điều tra nghiên cứu, ghi chép tại các tổng công ty xây
dựng, các công ty thành viên. Ngoài ra, tác giả cũng tiến hành thu thập các
thông tin về tác động của hoạt động xây dựng đến môi trường, xã hội cũng
như thái độ của người dân, của xã hội liên quan đến hoạt động xây dựng và
yêu cầu của xu thế hội nhập, phát triển bền vững … với vai trò là người quan
sát hoàn toàn (The complete observer). Tuy số lượng mẫu khảo sát chưa lớn
do đặc thù đối tượng khảo sát hạn chế nhưng vẫn đảm bảo được trên mức tối
thiểu trong nghiên cứu thống kê.
- Bước 5. Thu thập dữ liệu.
Số liệu thứ cấp: Tìm hiểu và nghiên cứu các Nghị định của chính phủ,
các Quyết định của Bộ xây dựng, các Quy chế, Điều lệ tổ chức của các tổng
công ty xây dựng, các báo cáo của các công ty xây dựng, các sách tham
khảo, tài liệu nghiên cứu về kế toán trách nhiệm trong và ngoài nước…
Số liệu sơ cấp: tác giả sử dụng bảng câu hỏi và điện thoại để tiến hành
phỏng vấn sâu các nhà quản lý; trực tiếp khảo sát và quan sát thực tiễn về tổ
chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng tại các
Tổng công ty xây dựng do Bộ giao thông vận tải làm chủ sở hữu. Ngoài ra,
tác giả còn tham khảo các bài báo, các đánh giá về chất lượng công trình xây
dựng, những rào cản trong quá trình thi công xây dựng; thái độ của người
dân, của xã hội liên quan đến hoạt động xây dựng và yêu cầu của xu thế hội

nhập, phát triển bền vững hiện nay.
22
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
- Bước 6. Phân tích dữ liệu.
Dựa trên số liệu sơ cấp và thứ cấp được thu thập, tác giả tiến hành
phân tích, đánh giá giữa thực trạng với các thách thức, cơ hội, xu thế phát
triển; nhận diện những hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng của công tác phân
cấp quản lý, công tác lập kế hoạch, dự toán, hệ thống thông tin báo cáo, đánh
giá trách nhiệm quản lý … trong các tổng công ty xây dựng. Tác giả sử dụng
phầm mềm SPSS để hỗ trợ trình bày thống kê mô tả và kiểm định sau.
- Bước 7. Xây dựng mô hình
Qua phân tích các dữ liệu kết hợp với những lý luận về tổ chức kế
toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, tác giả tiến hành xác lập mô hình tổ
chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao
thông vận tải quản lý.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Các nghiên cứu cho thấy kế toán quản trị xuất hiện đầu tiên ở Mỹ vào
những năm đầu của thế kỉ XIX. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, kế toán
quản trị vẫn là một lĩnh vực tương đối mới mẻ đặc biệt là vận hành, ứng
dụng trong từng lĩnh vực hoặc đối tượng cụ thể. Vì vậy, luận án là một tài
liệu bổ ích cho việc nghiên cứu và vận dụng kế toán quản trị nói chung, kế
toán trách nhiệm nói riêng vào các doanh nghiệp có quy mô lớn, hoạt động
trong lĩnh vực xây dựng. Những nội dung được trình bày trong luận án là sự
tổng kết các quan điểm của nhiều tác giả, kinh nghiệm của các số nước cũng
như những đề xuất mới mẻ gửi cho các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ
23
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
giao thông vận tải quản lý nhằm từ đó góp phần làm sáng tỏ hơn bản chất và
nội dung của kế toán quản trị cũng như những điều kiện cấp thiết cho việc tổ
chức, thực hiện kế toán trách nhiệm cho các tổng công ty xây dựng ở Việt

Nam.
Mặc dù Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 53/2006/TT-BTC về việc
hướng dẫn áp dụng Kế toán quản trị trong doanh nghiệp, nhưng việc nghiên
cứu, vận dụng kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng
cho các doanh nghiệp ở Việt Nam là một việc không hề đơn giản và cho đến
nay Thông tư này gần như đã đi vào quên lãng. Thực tế ở nước ta, việc sử
dụng các thông tin do kế toán cung cấp cho quản trị doanh nghiệp còn hạn
chế. Kế toán quản trị ở vẫn chưa được quan tâm đầy đủ tương xứng với vị trí
và vai trò của nó trong quản trị doanh nghiệp. Từ thực tế này, kết quả nghiên
cứu của luận án sẽ góp phần vào quá trình hoàn thiện nội dung tổ chức kế
toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng để phục vụ cho việc
quản lý và điều hành sản xuất kinh doanh trong các tổng công ty, đặc biệt là
các tổng công ty xây dựng. Ngoài ra, nội dung tổ chức kế toán trách nhiệm
được xác lập trong luận án cần được dựa trên tiến trình phát triển và hội
nhập theo mục tiêu phát triển bền vững. Đây chính là điểm mới mà chưa có
tác giả nào trong nước đã công bố.
7. Kết cấu của luận án
Kết cấu của luận án bao gồm các phần và chương sau:
- Phần 1: Phần mở đầu;
24
Nguyễn Thị Ngọc Thúy
- Phần 2: Nội dung nghiên cứu: (được trình bày trong 3 chương)
Chương 1: Lý thuyết về kế toán trách nhiệm và việc áp dụng kế toán
trách nhiệm ở các doanh nghiệp
+ Lược sử phát triển của kế toán trách nhiệm;
+ Nội dung kế toán trách nhiệm và những vấn đề liên quan đến
việc áp dụng được và có hiệu quả kế toán trách nhiệm vào hoạt
động thực tiễn ở các doanh nghiệp;
+ Tổ chức kế toán trách nhiệm ở một số quốc gia và những bài
học kinh nghiệm cho Việt Nam;

+ Đặc điểm mô hình tổ chức tổng công ty xây dựng và những
ảnh hưởng của nó đến việc tổ chức thực hiện hệ thống kế toán
trách nhiệm;
Chương 2: Thực trạng tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm
trong các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý
+ Đặc điểm hoạt động xây dựng và tổ chức hoạt động xây dựng
chi phối đến tổ chức kế toán trách nhiệm.
+ Thực trạng tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm ở các tổng
công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý.
Chương 3: Xác lập mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm cho các Tổng
công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý
+ Quan điểm và định hướng;
+ Xác lập điều kiện vận hành cho mô hình được thiết kế;
25