CHĂM SÓC SỨC KHỎE - CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG VÀ CÁC BIẾN CHỨNG BẤT NGỜ - 2 ppt

CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 16

NGƯÅ ÀƯÅC THÕT CỐC
Triïåu chûáng chđnh: mïåt mỗi, lẩnh, nhûác cấc chi, chûúáng bng,
bìn nưn. Àùåc àiïím lâ tim àêåp rêët chêåm: 40 lêìn/pht, cố khi chêåm
hún hóåc loẩn nhõp hoân toân.
Xûã trđ:
- Gêy nưn, rûãa dẩ dây bùçng dung dõch tanin 2%.
- Cho ëng nûúác cam thẫo, nûúác låc àưỵ xanh, lông trùỉng trûáng.
- Àiïìu trõ triïåu chûáng.
- Khưng àûúåc dng Adrenalin, Ouabain.
NGƯÅ ÀƯÅC SÙỈN
Chêët gêy àưåc trong sùỉn lâ acid cyanhydric, sùỉn câng àùỉng câng
nhiïìu acid cyanhydric khưng nïn ùn. Vỗ vâ àêìu c chûáa nhiïìu chêët
àưåc.
Triïåu chûáng chđnh:
- Àau bng, nưn, óa chẫy.
- Nhûác àêìu, chống mùåt, nống bûâng mùåt, tai, ngûáa, tï chên
tay
- Ngưå àưåc nùång: vêåt vậ, run, co giêåt, chïët.
Àiïìu trõ
- Rûãa dẩ dây vúái dung dõch KMnO4 1%o.
- Xanh methylen (Coloxyd, Glutylen) dung dõch 1%, ưëng 10ml
tiïm tơnh mẩch chêåm. Nïëu nùång: cấch 10-15' tiïm 1 ưëng, cố thïí tiïm
5-6 ưëng trong 24h cho ngûúâi lúán.
Cố thïí thay xanh methylen bùçng natri nitrit 1% 10ml tiïm tơnh
mẩch chêåm, sau àố tiïm natri hyposulfit 20% 10-20ml tiïm tơnh
mẩch chêåm.
- Truìn dung dõch glucose 30% 500ml vâ dung dõch glucose
àùèng trûúng. Cho nẩn nhên ëng nûúác àûúâng.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 17

- Trúå hư hêëp vâ tim mẩch: tiïm long nậo, cafein. lobelin.
- Thúã oxy, hư hêëp hưỵ trúå nïëu cêìn.
NGƯÅ ÀƯÅC DÛÁA
Ngưå àưåc dûáa lâ do dõ ûáng vúái nêëm Candida trepicalis nùỉm úã
nhûäng mùỉt dûáa, nhêët lâ nhûäng quẫ dêåp nất.
Triïåu chûáng chđnh
- Nưn mûãa, óa chẫy, ngûáa, nưíi mïì àay, cố khi khố thúã nhû hen
do co thùỉt phïë quẫn.
- Trẩng thấi sưëc: da lẩnh, mẩch nhanh, huët ấp hẩ
Xûã trđ:
- Truìn dõch ty theo tònh trẩng mêët nûúác do nưn mûãa vâ óa
chẫy, nhûng cêìn lûu try mẩch côn do sưëc dõ ûáng, cố khi khưng
mêët nûúác mâ vêỵn try mẩch. Nïëu cêìn, theo dội ấp lûåc tơnh mẩch
trung ûúng mâ truìn dõch.
- Àiïìu trõ sưëc dõ ûáng.
NGƯÅ ÀƯÅC RÛÚÅU
Biïíu hiïån lêm sâng bùçng triïåu chûáng kđch thđch, sau àïën triïåu
chûáng ûác chïë rưìi hưn mï, húi thúã toân mi rûúåu, thúã nhanh nưng,
tim àêåp nhanh, huët ấp hẩ
Xûã trđ:
- Àiïìu trõ cấc rưëi loẩn vïì tri giấc, nïëu rưëi loẩn cao àưå cố thïí gêy
liïåt hư hêëp.
- Chưëng toan chuín hốa.
- Àïì phông hẩ àûúâng huët thûá phất.
- Rûãa dẩ dây bùçng dung dõch natri bicarbonat, khưng dng
apomorphin.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 18

- Cho ëng tûâ 1-2 giổt amoniac trong mưåt cưëc nûúác mëi (hay câ

phï) hóåc cho hđt amoniac.
- Trúå tim mẩch.
- Lúåi tiïíu: Lasix tiïm tơnh mẩch.
- Nïëu vêåt vậ: cho an thêìn (cêìn thêån trổng).
- Trûúâng húåp nùång: thúã oxy, hư hêëp hưỵ trúå vâ cho thúã nhiïìu àïí
loẩi nhanh cưìn ethylic.
- Truìn glucose 10% 500ml, ln chuín vúái dung dõch
bicarbonat 14%o - 2 giúâ 1 lêìn.
- Àïì phông viïm phưíi nïëu hưn mï (khấng sinh).
NGƯÅ ÀƯÅC THËC NG
Liïìu gêy chïët ca Gacdếnal lâ 5g nhûng cố ngûúâi chó ëng 1g
cng cố thïí tûã vong; liïìu gêy chïët ca cloran lâ 10g.
Triïåu chûáng chđnh:
- Ngưå àưåc nhể: ng say, thúã vêỵn àïìu, mẩch vêỵn àïìu vâ rộ, côn
phẫn ûáng khi vếo da, chêm kim cấc phẫn xẩ gên vâ àưìng tûã giẫm
hóåc vêỵn bònh thûúâng.
- Ngưå àưåc nùång: hưn mï sêu, thúã chêåm vâ nưng, khô khê, mẩch
nhanh, huët ấp hẩ hóåc khưng ào àûúåc, àưìng tûã co vâ giẫm phẫn
xẩ vúái ấnh sấng, phẫn xẩ gên mêët.
- Tòm barbituric trong nûúác tiïíu (+).
Nïëu àïí tònh trẩng kếo dâi, sùn sốc khưng tưët, bïånh nhên cố thïí
liïåt trung têm hư hêëp, ph phưíi cêëp, viïm phưíi
Xûã trđ:
- Theo dội mẩch, nhiïåt àưå, huët ấp, nhõp thúã.
- Xết nghiïåm nûúác tiïíu vâ chêët nưn tòm barbituric (cêìn 50ml
nûúác tiïíu).
- Xết nghiïåm àûúâng huët, ure huët, amoniac huët, dûå trûä
kiïìm, àûúâng niïåu, xeton niïåu àïí loẩi cấc ngun nhên hưn mï khấc.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 19

- Rûãa dẩ dây: nïëu ëng thëc ng chûa quấ 6 giúâ vâ bïånh nhên
côn tónh. Nûúác rûãa pha than hoẩt tđnh: 30-40g trong 500ml nûúác.
Nïëu nẩn nhên hưn mï sêu: àùåt sonde nhỗ vâo dẩ dây, búm dung
dõch ngổt hóåc kiïìm vâo dẩ dây mưỵi lêìn khoẫng 50ml rưìi rt ra.
Lâm nhiïìu lêìn cho àïën khi sẩch dẩ dây.
- Loẩi chêët àưåc: bùçng cấch cho ài tiïíu nhiïìu.
Xûã trđ theo 2 nhốm lúán barbituric:
* Barbituric chêåm vâ rêët chêåm: Phenobarbitan (Gacdenan),
Barbitan (Verian). Cấc thëc nây thẫi qua thêån vâ gêy hưn mï kếo
dâi. Cho lúåi tiïíu thêím thêëu vâ kiïìm hốa bùçng truìn tơnh mẩch 6
lđt dung dõch phưëi húåp ln chuín: dung dõch bicarbonat 14%o -
50ml, dung dõch maniton 10% - 500ml, dung dõch glucose 10% -
500ml, thïm vâo mưỵi chai 1,5g KCl. Àưëi vúái ph nûä vâ ngûúâi cúä nhỗ
thò giẫm lûúång dõch ài mưåt cht.
Nïëu nẩn nhên cố bïånh chưëng chó àõnh cho lúåi tiïíu thêím thêëu
nhû suy tim, suy thêån thò nïn chẩy thêån nhên tẩo hóåc thêím phên
phc mẩc vúái cấc dung dõch kiïìm.
* Barbituric nhanh hóåc trung gian: loẩi thëc nây thẫi nhanh
qua gan gêy hưn mï ngùỉn nhûng nguy hiïím hún do cố thïí gêy
ngûâng thúã nhanh. Xûã trđ gêy ài tiïíu khưng cố lúåi. Chó truìn dõch
àïí giûä thùng bùçng nûúác vâ àiïån giẫi, nhûng phẫi sùén sâng hư hêëp
hưỵ trúå bùçng mấy hóåc thưíi ngẩt nïëu bïånh nhên ngûâng thúã hóåc cố
rưëi loẩn nhõp thúã.
Nïëu khưng roc nhiïỵm àưåc loẩi barbituric gò hóåc phưëi húåp nhiïìu
loẩi thëc: chó cố cấch lâ cho lúåi tiïíu thêím thêëu vò biïån phấp nây
khưng gêy nguy cú gò lúán.
- Chưëng try mẩch: dng Ouabain nïëu huët ấp tưëi àa
<80mmHg thò truìn thïm Noradrenalin 2-4mg cho mưỵi lổ dung
dõch glucose 500ml (khưng pha vâo cấc dung dõch cố Na vò
Noradrenalin sệ bõ phấ hy.

- Thúã oxy ngùỉt quậng tûâng 15' mưåt: ln ln giûä cho àûúâng thúã
lûu thưng, thûúâng xun ht àúâm rậi, àïí bïånh nhên nùçm àêìu thêëp
vâ nghiïng àêìu cho àúâm rậi dïỵ chẫy ra Sùén sâng chưëng ngûâng
thúã, àùåt nưåi khđ quẫn vâ hư hêëp hưỵ trúå khi cêìn.
- Chưëng nhiïỵm trng àûúâng hư hêëp: cho khấng sinh.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 20

- Tiïm lobelin, vitamin
- Theo dội dûå trûä kiïìm vâ àiïån giẫi àưì trong thúâi gian truìn
dung dõch kiïìm.
- Ch viïåc ni dûúäng bïånh nhên, chưëng loết, giûä êëm nïëu trúâi
rết hóåc thên nhiïåt thêëp.
Ngưå àưåc opi, morphin, codein, heroin, dolosan
Triïåu chûáng ngưå àưåc bùỉt àêìu xët hiïån vúái liïìu 0,05g vúái ngûúâi
khưng nghiïån, liïìu chïët vâo khoẫng 0,25g. Nhûäng bïånh nhên bïånh
gan, ph niïm, Addison nhẩy cẫm hún vúái morphin.
Triïåu chûáng:
- Ngưå àưåc nùång: hưn mï, àưìng tûã giận, chïët trong vâi giúâ.
- Ngưå àưåc nhể hún: mẩch nhanh, tim àêåp nhanh, nưn oể liïn
tiïëp, thiïíu niïåu, vêåt vậ, mï sẫng, àưìng tûã co. Sau vâi giúâ: mẩch vâ
nhõp thúã chêåm lẩi, huët ấp hẩ, tđm tấi tùng, co giêåt, giận àưìng tûã
bấo hiïåu sùỉp tûã vong. Tưín thûúng trung khu hư hêëp cố thïí gêy
ngûâng thúã vâ chïët nhanh.
Tiïn lûúång khẫ quan nïëu nẩn nhên côn phẫn ûáng d rêët nhể
vúái cấc kđch thđch bïn ngoâi.
Xûã trđ:
- Rûãa dẩ dây bùçng thëc tđm 1%o, Tanin 1-2% kïí cẫ ngưå àưåc do
tiïm vò morphin thẫi mưåt phêìn qua niïm mẩc dẩ dây.
- Nïëu try hư hêëp: hư hêëp hưỵ trúå cêëp. Àùåt nhanh nưåi khđ quẫn
vâ dng mấy hư hêëp.

- Thëc giẫi àưåc: tiïm Nallylnormorphin (Nalorphin) thëc
khấng cấc loẩi opi, cố tấc dng kđch thđch hư hêëp mẩnh, liïìu
0,25mg/kg tiïm dûúái da 5-10mg.
- Kđch thđch hư hêëp: tiïm lobelin, cafein, syntophylin.
- Nïëu tt huët ấp: truìn dung dõch glucose 5% vúái Aramin,
Noradrenalin, long nậo.
- Lúåi tiïíu: lasix.
- Khấng sinh chưëng bưåi nhiïỵm nïëu hưn mï kếo dâi.
Nïëu tònh trẩng thiïëu oxy khưng nùång, bïånh nhên khỗi khưng
cố di chûáng.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 21

NGƯÅ ÀƯÅC COCAIN
Triïåu chûáng:
- Kđch àưång, hoang tûúãng, tim àêåp nhanh, tùng huët ấp, giận
àưìng tûã, vậ mưì hưi, sưët, cố khi lïn cún àưång kinh.
- Bưi vâo niïm mẩc cố thïí ngêët.
Xûã trđ:
- ëng phẫi: rûãa dẩ dây, an thêìn, thúã oxy, trúå tim mẩch, truìn
dung dõch glucose. Nïëu ngêët do bưi thëc: tiïm Adrenalin 1mg dûúái
da, thúã oxy, hưìi sûác nưåi khoa nïëu ngûâng tim ngûâng thúã.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 22

DINH DÛÚÄNG CHO MỔI NGÛÚÂI
CẪI THIÏÅN BÛÄA ÙN GIA ÀỊNH
Gs. Tûâ Giêëy

Bûäa ùn gia àònh rêët quan trổng vò ẫnh hûúãng àïën sûác khoễ ca
toân gia àònh. Gia àònh àûúåc ùn ëng tưët thò sûác khoễ ca cẫ gia
àònh àûúåc àẫm bẫo. Trễ em khưng bõ suy dinh dûúäng. Ngûúâi lúán ùn

kếm, sûác chưëng àúä lẩi bïånh têåt ëu, rêët dïỵ mùỉc bïånh, sûác lao àưång
st kếm, nùng sët khưng cao, thu nhêåp thêëp dêỵn àïën cẫnh gia
àònh tng thiïëu.
Bûäa ùn gia àònh lâ dõp têåp húåp mổi thânh viïn trong gia àònh
àïí cố thïí trao àưíi thưng tin, têm tû, tònh cẫm.
Bûäa ùn gia àònh lâ thúâi àiïím mâ mổi ngûúâi trong gia àònh
mong àúåi àïí àûúåc ùn nhûäng mốn ùn ngon truìn thưëng quen thåc,
àïí àûúåc chia sễ nhûäng niïìm vui, àïí àûúåc nhêån nhûäng lúâi khuën
khđch an i, nhûäng lúâi khen con cấi hổc giỗi tiïën bưå, biïët chổn bẩn
tưët, nhûäng lúâi àưång viïn mể àậ tưën cưng sûác vâ tònh cẫm àïí tẩo ra
cấc mốn ùn ngon àem lẩi ngìn vui cho cẫ gia àònh. Bûäa ùn lâ chêët
keo gùỉn bố mổi thânh viïn trong gia àònh lẩi vúái nhau. Cho nïn cêìn
hïët sûác trấnh mùỉng mỗ, riïëc mốc con cấi trong bûäa ùn, trấnh nhûäng
lúâi nối bûåc tûác, bêët àưìng giûäa bưë mể lïn àêìu con cấi trong bûäa ùn.
Trúâi àấnh côn trấnh bûäa ùn, xin mổi ngûúâi àûâng coi thûúâng. Cêìn
nhúá khi mổi ngûúâi trong gia àònh ngưìi vâo bûäa ùn khưng côn thêëy
hûáng th nûäa, chêët keo ca bûäa ùn àậ mêët hiïåu lûåc kïët dđnh thò àố
cng lâ dêëu hiïåu bấo súám nguy cú tan rậ ca gia àònh.
Cng cưë vâ cẫi thiïån bûäa ùn gia àònh àang lâ mưåt u cêìu cêëp
bấch vò sûác khoễ, sûå an toân vâ hẩnh phc ca cấc gia àònh.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 23

Mën cẫi thiïån bûäa Ỵùn gia àònh, mổi ngûúâi trong gia àònh àïìu
phẫi cố thûác àống gốp vâo tẩo ngìn thûåc phêím cho bûäa ùn. úã
nưng thưn, mổi ngûúâi trong gia àònh, ngûúâi lúán, trễ em, c giâ àïìu
cố thïí gốp sûác vâo xêy dûång ư dinh dûúäng àïí cố thïm ngìn thûåc
phêím bưí sung cho bûäa ùn hâng ngây.
Ư dinh dûúäng lâ cấc hoẩt àưång trưìng trổt, chùn ni nhùçm mc
tiïu cung cêëp thûåc phêím bưí sung hâng ngây cho bûäa ùn gia àònh
bùçng cấch têån dng cấc mẫnh àêët thûâa úã búâ ao, àêìu nhâ, gốc vûúân,

quanh bïëp, nhûäng khoẫng àêët trưëng giûäa nhûäng hâng cêy lûu niïn
múái trưìng, chûa khếp tấn.
Àêy lâ rau ngốt lâm hâng râo quanh vûúân, lâ mêëy lëng rau
cẫi gêìn ao, bi chëi, cêy ưíi, cêy chanh trïn búâ ao, bê rau mëng
trïn mùåt ao, lâ giân gêëc, giân mûúáp, giân bêìu, giân àêåu vấn, giân
hoa l úã trûúác nhâ, úã trïn ao, úã trïn àûúâng tûâ cưíng vâo. Àêy lâ cêy
bûúãi úã àêìu nhâ, mưỵi nùm 2 thấng liïìn cung cêëp hûúng qụ thúm
mất, thanh khiïët, nhể nhâng vâ quën r. Àêy lâ hai àưi chim cêu
hâng thấng cung cêëp chim ra râng cho gia àònh nêëu chấo vâ chìng
gâ, chìng võt cẩnh bïëp, trïn mùåt ao hâng ngây cung cêëp trûáng bưìi
dûúäng cho trễ em, ngûúâi giâ, ph nûä cố thai hóåc àang cho con b.
Àêy cng lâ cấc loẩi rau gia võ, rau thúm, tđa tư, kinh giúái,
xûúng xưng, mi tâu, rau rùm, hânh, hể, cấc loẩi c tỗi, gûâng,
giïìng, nghïå trưìng dûúái tấn cêy, úã gốc vûúân, úã búâ ao, cẩnh bïí nûúác,
cấc loẩi rau c gia võ lâ nhûäng sẫn phêím giâu khấng sinh thûåc vêåt,
giâu vitamin vâ khoấng chêët, giâu hûúng liïåu kđch thđch ùn ngon
miïång. Nhûäng cêy gia võ nây àûúåc khuën khđch trưìng tûâ thúâi nhâ
Trêìn àïí vûâa cố rau Ỵùn, vûâa cố thëc sùén tẩi nhâ àïí chûäa cấc bïånh
thûúâng gùåp, trấnh bõ lïå thåc vâo thëc bùỉc. Truìn thưëng nây àïën
nay nhiïìu gia àònh úã nưng thưn vêỵn côn giûä àûúåc. Àêy cng lâ mưåt
nết àưåc àấo kïët húåp ùn vúái thëc, nưng nghiïåp vúái y tïë ca dên tưåc
ta.
Ư dinh dûúäng côn thïí hiïån tònh u q àêët nûúác ca dên tưåc
ta, tinh thêìn lao àưång cêìn c, chõu khố ca nhên dên ta, coi têëc àêët
lâ têëc vâng. Àêy lâ ngìn tâi ngun bïìn vûäng, khưng bõ hao ht
trong quấ trònh khai thấc vâ cố sûác tấi tẩo vư hẩn.
Ư dinh dûúäng lâ mư hònh sinh àưång nhêët ca chiïën lûúåc tấi
sinh. Khưng àïí mưåt mẫnh àêët nâo, d nhỗ, mâ khưng àûúåc sûã dng.
Khưng àïí mưåt tia sấng mùåt trúâi nâo chiïëu xëng trấi àêët mâ khưng
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 24

àûúåc khai thấc. Ư dinh dûúäng hâng ngây cung cêëp rau quẫ tûúi,
trûáng tûúi, cấ tûúi tẩi chưỵ cho bûäa ùn gia àònh, àûúåc àẫm bẫo an
toân tuåt àưëi vò rau khưng bõ bốn nhiïìu phên àẩm, khưng bõ phun
nhiïìu hoấ chêët trûâ sêu, khưng bõ tûúái bùçng phên tûúi cố nhiïỵm giun
vâ vi trng gêy bïånh hóåc nûúác tûúái cố pha nûúác thẫi cưng nghiïåp
cố nhiïìu kim loẩi nùång àưåc, thõt cng àûúåc àẫm bẫo khưng cố hoấ
chêët tùng trổng.
Cấc gia àònh úã nưng thưn cêìn têån dng mổi mẫnh àêët thûâa
quanh bïëp, quanh nhâ àïí xêy dûång ư dinh dûúäng. Cấc gia àònh úã
thânh phưë tuy khưng cố àêët, cng nïn têån dng mổi khoẫng khưng
cho phếp lâm vûúân treo, àùåt chêåu cẫnh trưìng cấc loẩi cêy gia võ -
thëc, thïm mâu xanh vâ hûúng võ cho cåc àúâi.
Ngoâi hoẩt àưång xêy dûång ư dinh dûúäng, mổi thânh viïn lúán
trong gia àònh àïìu cêìn hổc lêëy mưåt nghïì àïí cố cưng ùn viïåc lâm, cố
thu nhêåp ưín àõnh, àống gốp phêìn tiïìn mua thûåc phêím cho bûäa ùn
gia àònh.
Khưng thïí tưí chûác bûäa ùn gia àònh húåp l nïëu khưng cố hiïíu
biïët vïì nhu cêìu dinh dûúäng ca cú thïí vâ giấ trõ dinh dûúäng ca cấc
thûåc phêím. Àiïìu quan trổng trûúác mùỉt lâ hổc ngay cấch àấnh giấ
xem bûäa ùn ca gia àònh ta ùn cố húåp l khưng, cố à dinh dûúäng
khưng.
Trûúác hïët cêìn xem mổi thânh viïn trong gia àònh cú à cúm, à
ngư, à khoai ùn khưng? Cố ùn à no khưng?
Nïëu ùn no, ngûúâi lúán giûä àûúåc cên, trễ em cên ào phất triïín
àïìu àùån cố nghơa lâ àậ àẫm bẫo àûúåc bûäa ùn à sưë lûúång.
Vïì mùåt chêët lûúång ca bûäa ùn thò khưng thïí chó dûåa vâo thõt cấ
mâ cêìn xem cấc mốn ùn bêìy úã trïn mêm thûác ùn.
Gia àònh cố thïí lâm nhiïìu hóåc đt mốn nhûng cú bẫn ngoâi cúm
bûäa ùn phẫi cố mốn rau lâ mốn cung cêëp cấc chêët khoấng, vitamin

lâ cấc chêët dinh dûúäng rêët cêìn thiïët àưëi vúái cú thïí. Rau côn cung
cêëp chêët xú gip thẫi bỗ khỗi cú thïí cấc chêët àưåc, tưìn àổng úã ưëng
tiïu hoấ vâ gốp phêìn chưëng tấo bốn. Cấc c ta thûúâng múâi khấch úã
lẩi ùn bûäa "cúm rau" vúái gia àònh. Nhâ cố giưỵ, cố àấm cûúái cng lông
thânh múâi mổi ngûúâi ùn bûäa "cúm rau". Rau lâ mốn ùn khưng thïí
thiïëu àûúåc trong bûäa ùn kïí cẫ trong cấc bûäa tiïåc. Rau q, bưí cố
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 25

nhiïìu chêët dinh dûúäng lâ cấc loẩi rau lấ xanh: rau mëng, rau ngốt,
rau dïìn, rau mưìng túi, rau àay vâ cấc loẩi rau gia võ.
Bûäa ùn nâo cng phẫi cố mốn ùn giêìu àẩm, bếo. Chêët àẩm lâ
vêåt liïåu xêy dûång rêët cêìn cho cú thïí trễ àang trong thúâi k phất
triïín. Chêët bếo lâ ngìn cung cêëp nùng lûúång quan trổng vâ gip
tẩo ra cấc mốn ùn ngon. Àểp vâng son. Ngon mêåt múä.
Mốn ùn giêìu àẩm bếo gưìm àêåu ph, vûâng, lẩc, thõt, cấ trûáng
sûäa.
Àêåu, vûâng, lẩc lâ thûác ùn ngìn thûåc vêåt giấ rễ, bưí vâ dïỵ tiïu.
Thõt rêët bưí nhûng trong lc tiïu hoấ cố nhiïìu chêët àưåc nïn khi ùn
thõt cêìn ùn nhiïìu rau àïí cố chêët xú cën lêëy cấc bậ ca thõt àïí
nhanh chống àêíy ra ngoâi cú thïí.
Nûúác ta cố ngìn cấ vâ thu sẫn phong ph, cho nïn chó ùn thõt
úã mûác vûâa phẫi mâ ngìn àẩm àưång vêåt nïn dûåa vâo cấ. Chó cêìn cấ
nhỗ, giấ rễ, kho hai lûãa rûâ, ùn cẫ xûúng nhû vêåy vûâa cố àẩm, bếo
vûâa cố canxi rêët cêìn cho trễ em àang tíi phất triïín vâ ngûúâi cao
tíi àïì phông xưëp xûúng.
Trong bûäa ùn côn cêìn cố mốn canh bưí sung nûúác vâ cấc chêët
dinh dûúäng. Àún giẫn cố nûúác dûa, nûúác rau. Canh cố nhiïìu loẩi
canh rau, canh dûa, canh cua, cấ, tưm, thõt
Ùn phẫi ài àưëi vúái ëng. Bûäa ùn kïët thc phẫi cố nûúác ëng,
nûúác trùỉng hóåc nûúác chê vâ cố mốn ngổt trấng miïång tưët nhêët lâ

quẫ chđn.
Cấc mốn ùn ngon úã Viïåt nam thûúâng lâ cấc mốn ùn hưỵn húåp
nhiïìu loẩi thûåc phêím vâ cố nhiïìu gia võ kđch thđch ùn ngon miïång.
Tốm lẩi cố thïí àấnh giấ bûäa ùn:
- À sưë lûúång theo cẫm giấc mổi ngûúâi àûúåc ùn cúm à no.
- À vïì chêët lûúång: cố mốn rau, mốn giêìu àẩm bếo, mốn canh,
gia àònh cố dûå trûä mốn dûa, lổ mëi vûâng, nưìi cấ kho.
- Chïë biïën cấc mốn ùn thay àưíi, hưỵn húåp nhiïìu loẩi thûåc phêím,
cố nhiïìu gia võ.
- Àẫm bẫo vïå sinh: thûác ùn khưng àûúåc lâ ngìn gêy bïånh
Cêìn quan têm tưí chûác tưët cấi bïëp. Mën cẫi thiïån bûäa ùn cêìn:
- Tưí chûác nhâ bïëp thoấng àậng, ngùn nùỉp, sẩch sệ.
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 26

- Cố trang bõ phûúng tiïån bẫo quẫn thûåc phêím, dng c cùỉt,
gổt, dao sùỉc, thúát bùçng trấnh dao cn thúát lộm. Nïëu cố àiïìu kiïån
trang bõ t lẩnh, lô nûúáng, nưìi hêìm.
- Cố à nûúác tẩi chưỵ àïí rûãa tay, rûãa rau, rûãa bất.
Tốm lẩi, mën cẫi thiïån bûäa ùn gia àònh, gia àònh cêìn nhêån
thûác rộ àûúåc têìm quan trổng ca bûäa ùn, àêìu tû vâo viïåc xêy dûång
nhâ bïëp núi ùn thoấng mất ngùn nùỉp, vïå sinh mổi ngûúâi gốp sûác tẩo
ngìn thûåc phêím phong ph cho bûäa ùn hâng ngây. Bûäa ùn cêìn cố
bưën mốn cú bẫn àẫm bẫo cho mổi ngûúâi àûúåc ùn no, à chêët dinh
dûúäng, ngon lânh vâ tiïët kiïåm.
DINH DÛÚÄNG HÚÅP L VÂ LAO ÀƯÅNG
Gs. Hâ Huy khưi

Con ngûúâi ta úã tíi lao àưång lâ tíi cố thïí àậ trûúãng thânh cẫ
vïì thïí chêët vâ tinh thêìn, lâ lûáa tíi àống gốp nhiïìu nhêët cho xậ hưåi
bùçng sûác lao àưång sấng tẩo ca mònh. Dinh dûúäng húåp l lâ ngun

tùỉc sưëng cêìn thiïët àïí giûä gòn sûác khoễ, bïìn bó, dễo dai trong lao
àưång vâ đt mùỉc cấc bïånh mận tđnh khi àậ cố tíi.
Ngûúâi lao àưång, cẫ trđ ốc vâ chên tay cêìn thûåc hiïån cấc ngun
tùỉc dinh dûúäng húåp l chđnh sau àêy:
1. Chïë àưå ùn cêìn àấp ûáng nhu cêìu vïì nùng lûúång, ùn thiïëu vâ thûâa
àïìu cố hẩi.
Lao àưång tiïu hao nùng lûúång, lao àưång câng nùång nhu cêìu
nùng lûúång câng cao. Chïë àưå ùn thiïëu nùng lûúång thò cú thïí mïåt
mỗi, nùng sët lao àưång thêëp, nïëu kếo dâi thò cú thïí bõ suy dinh
dûúäng mâ tïn khoa hổc gổi lâ "thiïëu nùng lûúång trûúâng diïỵn". úã
nûúác ta, nhiïìu chõ em ph nûä úã nưng thưn do sinh àễ nhiïìu, lao
àưång nùång nïn bõ thiïëu nùng lûúång trûúâng diïỵn. Ngûúâi thiïëu nùng
lûúång trûúâng diïỵn sûác khoễ kếm, nùng sët lao àưång thêëp vâ sûác àïì
khấng vúái bïånh têåt giẫm. Ngûúåc lẩi, nïëu chïë àưå ùn quấ dû thûâa
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 27

nùng lûúång kếo dâi sệ dêỵn túái thûâa cên, bếo chïå. Ngûúâi bếo chïå dïỵ
mùỉc cấc bïånh tùng huët ấp, tiïíu àûúâng, xú múä àưång mẩch
Àưëi vúái ngûúâi lao àưång, cêìn theo dội cên nùång thûúâng k àïí
xem mònh cố bõ bếo hóåc gêìy khưng? Ngûúâi ta thûúâng dng chó sưë
khưëi lûúång cú thïí: cên nùång (kg)/chiïìu cao (m)2, chó sưë nây úã trong
khoẫng 18.,5 - 25 lâ bònh thûúâng, cao hay thêëp quấ àïìu khưng tưët.
2. Chïë àưå ùn cêìn cung cêëp à nhu cêìu cấc chêët dinh dûúäng:
- Trûúác hïët lâ chêët àẩm (prưtein): trong khêíu phêìn ùn cố 10 -
15% nùng lûúång do protïin cung cêëp, lao àưång câng nùång thò lûúång
prưtïin cng cêìn tùng theo. Khoẫng 30 - 50% prưtïin nïn lâ prưtïin
ngìn gưëc àưång vêåt. Chêët àẩm (protein) cố nhiïìu trong thûác ùn
àưång vêåt (thõt, cấ, sûäa, trûáng ) vâ thûác ùn thûåc vêåt nhû àêåu, àưỵ,
lẩc, chêët àẩm cêìn àïí duy trò sûác mẩnh ca cấc cú khi lao àưång.
- Chêët bếo vâ chêët bưåt lâ ngìn cung cêëp nùng lûúång chđnh cho

khêíu phêìn. Chêët bếo chûáa nhiïìu nùng lûúång (gêëp àưi chêët bưåt vâ
chêët àẩm) do àố khi lao àưång nùång cố thïí Ỵùn nhiïìu hún àïí tùng
nùng lûúång mâ khưng tùng nhiïìu thïí tđch bûäa ùn. Khưng nïn chó ùn
chêët bếo àưång vêåt mâ nïn cố 1/3 lâ chêët bếo ngìn gưëc thûåc vêåt cố
nhiïìu trong vûâng, lẩc, àêåu àưỵ
Chïë àưå ùn cêìn à vitamin vâ chêët khoấng: chng ta biïët rùçng
hâm lûúång cấc chêët dinh dûúäng trong thûác ùn khưng àïìu nhau. Ng
cưëc cố nhiïìu gluxit (chêët bưåt), cấc thûác ùn àưång vêåt cố nhiïìu protein
(àẩm), dêìu múä cố nhiïìu chêët bếo (lipit), côn cấc loẩi rau, quẫ cố
nhiïìu vitamin vâ chêët khoấng. Nhû vêåy, chïë àưå ùn húåp l ca ngûúâi
lao àưång cêìn cố à rau, quẫ.
3. Cêìn thûåc hiïån mưåt chïë àưå ùn húåp l, c thïí lâ:
- Bùỉt båc ùn sấng trûúác khi ài lâm búãi vò bûäa ùn sấng cung cêëp
cho cú thïí nùng lûúång vâ cấc chêët dinh dûúäng cêìn thiïët cho lao àưång
bíi sấng sau mưåt àïm dâi bng àối. Tònh trẩng giẫm àûúâng huët
(do àối) trong khi lao àưång cố thïí gêy ra nhûäng tai nẩn nhêët lâ khi
lâm viïåc trïn cao.
- Khoẫng cấch giûäa cấc bûäa ùn khưng quấ 4,5 giúâ. Nhiïìu khi do
chïë àưå lâm ca kđp thưng têìm ngûúâi ta tưí chûác cấc bûäa ùn giûäa giúâ
(hóåc vâo ma thúâi v úã nưng thưn). Cêìn ch àêy lâ cấc bûäa ùn
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 28

tuy nhể, nhûng phẫi cên àưëi chûá khưng chó giẫi quët vïì nhu cêìu
nùng lûúång, à cho no bng. Trấnh cho bûäa ùn giûäa giúâ (hay ùn
trûa) quấ nùång, gêy bìn ng, khưng dng bia, rûúåu vâo cấc bûäa
nây.
- Nïn cên àưëi thûác ùn ra cấc bûäa sấng, trûa, tưëi, àẫm bẫo sûå cên
àưëi trong tûâng bûäa ùn. Bûäa ùn tưëi cêìn ùn trûúác khi ài ng 2-3 giúâ.
4. Rûúåu vâ lao àưång:
Rûúåu cố hẩi àưëi vúái sûác khoễ do àố cêìn phẫi hẩn chïë. Rûúåu lâ

chêët dïỵ hoâ tan trong cấc chêët bếo cho nïn sau khi vâo cú thïí hâm
lûúång rûúåu úã tưí chûác nậo (nhiïìu chêët bếo) cao gêëp hai lêìn úã mấu.
Lc àêìu rûúåu gêy hûng phêën, kđch thđch nhûng sau àố gêy ûác chïë
mïåt mỗi, bìn ng. Do àố, phêìn lúán cấc tai nẩn àấng tiïëc trong khi
lao àưång vâ tai nẩn giao thưng (thêåm chđ chïët ngûúâi) àïìu liïn quan
àïën rûúåu. Ngûúâi lao àưång, àùåc biïåt lâ ngûúâi lấi cấc phûúng tiïån vêån
tẫi, lao àưång trïn cao tuåt àưëi khưng àûúåc ëng rûúåu, chđ đt lâ
trong ngây lao àưång.
ëng bia vûâa phẫi, ëng nhiïìu cố thïí thûâa cên mâ cng khưng
nïn ëng trong giúâ lao àưång.
Duy trò chïë àưå ùn ëng húåp l cng vúái nïëp sưëng àiïìu àưå, lânh
mẩnh lâ àiïìu cêìn thiïët àïí giûä gòn khẫ nùng lao àưång vâ sûác sưëng trễ
trung úã mưỵi ngûúâi.
DINH DÛÚÄNG HÚÅP L VÂ SÛÁC KHOỄ
Gs. Hâ Huy Khưi

Con ngûúâi ta cêìn ùn àïí sưëng. Ùn ëng lâ mưåt trong nhûäng nhu
cêìu cú bẫn ca con ngûúâi. Khoa hổc dinh dûúäng gip chng ta hiïíu
àûúåc con ngûúâi cêìn gò úã thûác ùn vâ tûâ àố xêy dûång cấc chïë àưå ùn húåp
l cho tûâng lûáa tíi, tûâng trẩng thấi sinh lđ, bïånh lđ.
Chấu bế sú sinh sau khi ra àúâi àậ cố phẫn xẩ b. Sûäa mể lâ
thûác ùn àêìu tiïn vâ cố giấ trõ hoân chónh nhêët àưëi vúái trễ. Ngây nay
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 29

ngûúâi ta àậ biïët sûäa mể cố giấ trõ ûu viïåt nhêët so vúái mổi thûác ùn
khấc, mổi àûáa trễ àïìu cêìn àûúåc b mể hoân toân cho àïën 4 thấng.
Sau àố tu theo tûâng giai àoẩn phất triïín, cú thïí cố nhu cêìu dinh
dûúäng khấc nhau nïn cêìn cố cấc chïë àưå ùn khấc nhau. Vïì giâ rùng
rng tiïu hoấ kếm, cêìn cố chïë àưå ùn thđch húåp àïí khưng bõ thiïëu
dinh dûúäng.

Dinh dûúäng húåp l nêng cao sûác àïì khấng ca cú thïí àưëi vúái
bïånh têåt. Nhûäng àûáa trễ bõ suy dinh dûúäng dïỵ mùỉc cấc bïånh óa
chẫy, viïm nhiïỵm àûúâng hư hêëp vâ khi mùỉc bïånh thûúâng nùång hún,
cố t lïå tûã vong cao hún.
ÚÃ cấc nûúác nghêo, kếm phất triïín, cấc bïånh do thiïëu dinh
dûúäng thûúâng ài kêm vúái cấc bïånh nhiïỵm khín - côn phưí biïën.
Thiïëu vitamin A gêy bïånh khư mùỉt dêỵn túái m loâ, thiïëu vitamin D
gêy bïånh côi xûúng, thiïëu vitamin B1 gêy bïånh tï ph. Thiïëu cấc vi
khoấng nhû thiïëu iưët gêy bïånh biïëu cưí vâ rưëi loẩn phất triïín trđ tụå,
thiïëu sùỉt gêy bïånh thiïëu mấu dinh dûúäng.
Suy dinh dûúäng trễ em gêy nïn tònh trẩng chêåm tùng trûúãng
vâ phất triïín (thêëp bế, nhể cên) côn khấ phưí biïën úã nûúác ta. Àố lâ
do chïë àưå ùn thiïëu protein vâ nùng lûúång cng vúái nhiïìu chêët dinh
dûúäng khấc.
Nhâ nûúác ta àậ cố chûúng trònh mc tiïu phông chưëng suy dinh
dûúäng trễ em vâ thiïëu cấc vi chêët dinh dûúäng.
Nhûng khưng phẫi chó cêìn ùn no à, thoẫ thđch lâ khưng côn
vêën àïì dinh dûúäng gò àấng lo nûäa. Thûåc tïë cho thêëy thûâa ùn cng
nguy hiïím khưng kếm thiïëu ùn. Thûâa ùn nghơa lâ ùn quấ nhu cêìu -
gêy tùng cên dêỵn túái bếo phò. Trễ em thûâa cên khi lúán lïn dïỵ trúã
thânh ngûúâi bếo. Nhûäng ngûúâi bếo dïỵ mùỉc cấc bïånh mận tđnh nhû
tùng huët ấp, tiïíu àûúâng vâ nhiïìu bïånh khấc. ÚÃ nûúác ta hiïån nay
bïn cẩnh cấc bïånh do thiïëu dinh dûúäng côn phưí biïën, àậ bùỉt àêìu cố
sûå gia tùng cấc bïånh bếo chïå, tùng huët ấp, tiïíu àûúâng Chùm sốc
y tïë cho cấc bïånh nây rêët tưën kếm, do àố cêìn thûåc hiïån chiïën lûúåc
dûå phông trûúác hïët thưng qua chïë àưå ùn húåp l.
Cêìn quan têm chùm sốc ùn ëng cho ngûúâi àang ưëm vò khi ưëm
thûúâng kếm ùn mâ cấc chêët dinh dûúäng phẫi àûúåc cung cêëp àêìy à.
Ngoâi ra, úã mưåt sưë loẩi bïånh cêìn cố chïë àưå ùn "kiïng". Vđ d, ngûúâi
tùng huët ấp chïë àưå ùn cêìn đt mëi, úã bïånh thêån mận tđnh chïë àưå

CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 30

Ỵùn cêìn đt àẩm, úã ngûúâi xú múä àưång mẩch chïë àưå Ỵùn cêìn đt cấc chêët
bếo ngìn àưång vêåt Àưëi vúái nhiïìu loẩi bïånh, ấp dng mưåt chïë àưå
ùn húåp l lâ àiïìu bùỉt båc àïí bïånh đt biïën chûáng, àúä phẫi dng
thëc.
Mưåt mùåt quan trổng khấc ca dinh dûúäng húåp l lâ thûác ùn cêìn
àẫm bẫo vïå sinh, thûác ùn cêìn chïë biïën sẩch sệ, khưng bõ ưi thiu,
khưng chûáa cấc chêët cố hẩi cho cú thïí.
Dinh dûúäng húåp l, húåp vïå sinh cêìn àûúåc mổi ngûúâi thûåc hiïån,
trûúác hïët úã cấc hưå gia àònh. Àố lâ mưåt trong cấc chiïën lûúåc dûå phông
ch àưång nhêët nhùçm bẫo vïå vâ nêng cao sûác khoễ àïí xêy dûång gia
àònh hẩnh phc, àêët nûúác phưìn vinh.
CHÏË ÀƯÅ ÙN TRONG BÏÅNH BẾO PHỊ
Hiïån nay tònh hònh thûâa cên vâ bếo phò àang tùng lïn vúái mưåt
tưëc àưå bấo àưång khưng nhûäng úã cấc nûúác phất triïín mâ úã cẫ cấc
nûúác àang phất triïín. Àêy thêåt sûå lâ mưëi àe doẩ tiïìm êín trong
tûúng lai. ÚÃ cấc nûúác àang phất triïín bếo phò tưìn tẩi song song vúái
thiïëu dinh dûúäng, gùåp nhiïìu úã thânh phưë àang phất triïín bếo phò
tưìn tẩi song song vúái thiïëu dinh dûúäng, gùåp nhiïìu úã thânh phưë hún
úã nưng thưn. ÚÃ Viïåt nam t lïå thûâa cên vâ bếo phò khoẫng 4% úã Hâ
nưåi (1995) vâ thânh phưë Hưì Chđ Minh (2000)10,7% úã lûáa tíi 15-49
vâ 21,9% úã lûáa tíi 40-49.
T lïå bếo phò úã trễ hổc sinh tiïíu hổc Hâ nưåi lâ 4,2% (1996), vâ
12,2% úã thânh phưë Hưì Chđ Minh (1997).
I. Bếo phò lâ gò?
Bếo phò lâ mưåt tònh trẩng sûác khoễ cố ngun nhên dinh
dûúäng. Thûúâng thûúâng mưåt ngûúâi trûúãng thânh khoễ mẩnh, dinh
dûúäng húåp l, cên nùång ca hổ àûáng n hóåc giao àưång trong giúái
hẩn nhêët àõnh. Hiïån nay Tưí chûác Y tïë thïë giúái thûúâng dng chó sưë

khưëi cố thễ (BMI) àïí àấnh giấ tònh trẩng gêy bïånh ca cú thïí.
Cên nùång (kg)
BMI =
Chiïìu cao2 (m)
CHÙM SỐC SÛÁC KHOỄ 31

Ngûúâi ta coi chó sưë BMI bònh thûúâng nïn cố úã giúái hẩn 20-25,
trïn 25 lâ thûâa cên vâ trïn 30 lâ bếo phò.
Mưåt àiïìu cêìn ch nûäa lâ vng chêët múä têåp trung. Múä têåp
trung nhiïìu quanh vng eo lûng tẩo nïn dấng ngûúâi "quẫ tấo tâu"
thûúâng àûúåc gổi lâ bếo kiïíu "trung têm", kiïíu phêìn trïn hay bếo
kiïíu dấng àân ưng vâ múä têåp trung úã phêìn hấng tẩo nïn vốc ngûúâi
"hònh quẫ lï" hay côn gổi lâ bếo phêìn thêëp hay kiïíu dấng àân bâ. Vò
vêåy bïn cẩnh theo dội chó sưë BMI nïn theo dội thïm t sưë vông
bng/ vông mưng, khi tó sưë nây vûúåt quấ 0,9 úã nam giúái vâ 0,8 úã nûä
giúái thò cấc nguy cú tỴùng huët ấp, bïånh tim mẩch, bïånh àấi àûúâng
àïìu tỴùng lïn rộ rïåt.
Bếo phò khưng tưët àưëi vúái sûác khoễ, ngûúâi cấc bếo cấc nguy cú
câng nhiïìu. Trûúác hïët, ngûúâi bếo phò dïỵ mùỉc cấc bïånh tỴùng huët
ấp, bïånh tim mẩch do mẩch vânh, àấi àûúâng, hay bõ cấc rưëi loẩi dẩ
dây, råt, sỗi mêåt.
Bếo phò cố cấc tấc hẩi vâ nguy cú c thïí lâ:
1. Mêët thoẫi mấi trong cåc sưëng:
Ngûúâi bếo phò thûúâng cố cẫm giấc bûãu bưëi khố chõu vïì ma hê
do lúáp múä dây àậ trúã thânh nhû mưåt hïå thưëng cấch nhiïåt. Ngûúâi bếo
phò cng thûúâng xun cẫm thêëy mïåt mỗi chung toân thên, hay
nhûác àêìu tï bët úã hai chên lâm cho cåc sưëng thiïëu thoẫi mấi.
2. Giẫm hiïåu sët lao àưång:
Ngûúâi bếo phò lâm viïåc chống mïåt nhêët lâ úã mưi trûúâng nống.
Mùåt khấc do khưëi lûúång cú thïí quấ nẩng nïì nïn àïí hoân thânh mưåt

àưång tấc, mưåt cưng viïåc trong lao àưång, ngûúâi bếo phò mêët nhiïìu thò
giúâ hún vâ mêët nhiïìu cưng sûác hún. Hêåu quẫ lâ hiïåu sët lao àưång
giẫm rộ rïåt so vúái ngûúâi thûúâng.
3. Kếm lanh lúåi:
Ngûúâi bếo phò thûúâng phẫn ûáng chêåm chẩp hún ngûúâi bònh
thûúâng trong sinh hoẩt cng nhû trong lao àưång. Hêåu quẫ lâ rêët dïỵ
bõ tai nẩn xe cưå cng nhû tai nẩn lao àưång.
4. Hai nguy cú rộ rïåt úã ngûúâi bếo phò:
4.1. T lïå bïånh têåt cao:
Bếo phò lâ mưåt trong cấc ëu tưë nguy cú chđnh ca cấc bïånh
mận tđnh khưng lêy nhû: Bïånh mẩch vânh, àấi àûúâng khưng ph
thåc insulin, sỗi mêåt.