CƠ THỂ NGƯỜI - BỘ NÃO VÀ CÁC BỘ PHẬN CỦA ĐẠI NÃO – 3 pptx

CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 51
http://ebooks. vdcmedia. com
cng àôi hỗi lûúång mấu chẫy qua phẫi nhiïìu hún, nhúâ àố mâ tim
cng àûúåc cung cêëp nhiïìu ưxy vâ chêët bưí hún. Quẫ tim trong àiïìu
kiïån "lâm nhiïìu àûúåc hûúãng nhiïìu" nhû thïë nïn sệ khỗe hún.
42. Vò sao sau khi giêåt mònh mùåt lẩi tấi xanh?
Trong cåc sưëng, hêìu nhû mổi ngûúâi àïìu gùåp nhûäng trûúâng
húåp khêín cêëp nâo àố. Khi àưåt nhiïn bõ giêåt mònh, cú thïí sệ cố phẫn
ûáng, biïíu hiïån lâ mùåt tấi xanh, thêåm chđ cố thïí tûá chi lẩnh, toất
mưì hưi, nưíi da gâ. Àố lâ vò trong cú thïí cố mưåt hïå thưëng phông ngûå.
Khi bõ kđch thđch mẩnh, cú thïí sệ cố hâng loẩt phẫn ûáng do thêìn
kinh phất ra. Vđ d nhû hiïån tûúång thêìn kinh giao cẫm sệ hûng
phêën, tuën n - vỗ tuën thûúång thêån sệ tiïët ra nhiïìu chêët nưåi
tiïët hún hún àïí thđch ûáng vúái sûå kđch thđch mậnh liïåt àố, nhùçm
nêng cao khẫ nùng àïì khấng ca cú thïí àưëi vúái ngoẩi giúái, trong y
hổc gổi lâ "kđch thđch phẫn ûáng".
Thêìn kinh giao cẫm hûng phêën, tuën n - vỗ tuën thûúång
thêån tiïët ra nhiïìu chêët kđch thđch hún khiïën tim àêåp nhanh, lûåc co
bốp mẩnh, dêỵn mấu ra nhiïìu, nêng cao huët ấp. Ngoâi ra, nố côn
thc àêíy sûå phên bưë lẩi lûúång mấu trong cú thïí. Khi àố da, cấc
tẩng ph trong bng vâ mẩch mấu thêån co lẩi, côn mẩch mấu úã
nậo khưng bõ co, bùỉp cng múã rưång bẫo àẫm cho tim, nậo vâ cấc cú
bùỉp àûúåc cung cêëp nhiïìu mấu hún. Àiïìu nây sệ cố lúåi cho viïåc
chưëng lẩi nhûäng kđch thđch mẩnh ca ngoẩi giúái, bẫo àẫm cho cú
thïí khưng bõ tưín thûúng. Vò khi àố da, rêët nhiïìu àưång mẩch nhỗ
trong cấc cú quan nưåi tẩng, cấc mẩch mấu li ti co hểp lẩi nïn úã
nhûäng bưå phêån nây phất sinh hiïån tûúång thiïëu mấu, thiïëu ưxy,
lâm cho mùåt tấi xanh, tûá chi phất lẩnh, toất mưì hưi vâ chên lưng
dûång lïn.
Cú thïí sệ nhanh chống trúã lẩi trẩng thấi bònh thûúâng nïëu
cẫm xc khưng quấ mậnh liïåt, thúâi gian xêíy ra ngùỉn. Phẫn ûáng

ûáng phố kđch thđch kïí trïn cố lúåi cho viïåc àiïìu àưång toân thên
nhùçm hoân thânh nhiïåm v khêín cêëp, hóåc trấnh àûúåc tưëi àa khẫ
nùng gêy nguy hiïím cho ta. Nghơa lâ nố sệ khiïën cho ta ûáng phố cố
hiïåu quẫ trûúác nhûäng khố khùn trong cåc sưëng. Nhûng nïëu bõ
Nhiïìu tấc giẫ 52
http://ebooks. vdcmedia. com
kđch thđch quấ mẩnh, kếo dâi hóåc thûúâng xun, cú thïí chùỉc chùỉn
sệ bõ ẫnh hûúãng.
43. Vò sao khi da bõ chẫy mấu thò mấu sệ tûå àưång àưng lẩi?
Trong cú thïí, khùỉp núi àïìu cố mẩch mấu. Trong "dông sưng"
àố, mấu lâ chêët nûúác mâu hưìng chẫy ài cìn cån.
Da bẩn bõ rấch chưỵ nâo thò chưỵ àố, mấu sệ chẫy ra. Nhûng
mấu sệ àưng kïët lẩi thânh àấm rêët nhanh àïí lêëp kđn "miïång sưng".
Àố lâ nhúâ trong mấu chûáa rêët nhiïìu tiïíu cêìu.
Tiïíu cêìu cố tấc dng cêëp cûáu rêët k diïåu àưëi vúái miïång vïët
thûúng. Khi tûâ trong mẩch mấu chẫy ra, nố lêåp tûác "nất vn".
Nhên tiïíu cêìu kïët húåp vúái men àưng mấu trong huët tûúng, àûúåc
ion canxi hưỵ trúå, sệ lâm cho mấu àưng lẩi. Cấc súåi anbumin trong
huët tûúng dûúái tấc dng ca men àưng mấu vâ nhên ca tiïíu
cêìu sệ biïën thânh mẩng lûúái anbumin xú àưng àùåc. Anbumin xú lâ
chêët "xi mùng" trong cú thïí, nố àưng àùåc rêët nhanh vâ kïët thânh
tûâng súåi vûâa mõn vûâa dâi. Nhûäng súåi dêy nây lẩi àan xen vâo nhau
trng àiïåp, cëi cng lêëp kđn miïång vïët thûúng, khiïën cho mấu
khưng thïí chẫy ra àûúåc. Qua mêëy ngây sau, nố sệ àưng kïët thânh
vẫy cûáng.
44. Vò sao khi da bõ va àêåp lẩi hònh thânh àấm bêìm tđm?
Ài àûúâng vêëp ngậ lâ viïåc bònh thûúâng. Cố lc khưng can gò,
nhûng cố lc ngậ xong, ngoâi cẫm giấc àau, da côn bõ sêy sất vâ
xët hiïån mưåt àấm bêìm tđm. Àố lâ do mẩch mấu úã da bõ nûát vúä,
gêy ûá huët dûúái da.

Dûúái da cố rêët nhiïìu mẩch mấu. Chng cố àùåc àiïím chung
lâ: tiïët diïån nhỗ vâ thânh mỗng. Nhûäng mẩch mấu nhỗ nây khưng
chõu àûúåc lûåc va àêåp mẩnh. Nïëu ta ngậ ngưìi xëng àêët, da úã mưng
thûúâng khưng cố vïët bêìm vò úã àố cố rêët nhiïìu múä. Nhûng nïëu phêìn
bõ va àêåp nùçm úã phđa trûúác ưëng chên hóåc phđa bïn cấnh tay
(nhûäng núi lúáp múä dûúái da mỗng), têët nhiïn cấc mẩch mấu úã lúáp tưí
chûác da sệ bõ phấ hoẩi, mấu trong àố chẫy ra. Nhû ta àậ biïët, nïëu
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 53
http://ebooks. vdcmedia. com
da bõ dao cùỉt, chưỵ vïët thûúng sệ chẫy mấu. Côn trong trûúâng húåp
nây, mấu chẫy ra bõ lúáp da ngùn lẩi khưng thoất ra àûúåc, nïn t
lẩi chung quanh chưỵ bõ dêåp. Têët nhiïn, mấu vûâa múái chẫy ra cng
cố mâu àỗ, nhûng vò cố mưåt lúáp da ngùn lẩi, cưång thïm viïåc hưìng
huët tưë trong mấu biïën mâu dûúái da nïn ta chó thêëy mưåt vïët bêìm.
Àố chđnh lâ ngun nhên hònh thânh vïët bêìm khi da bõ va àêåp.
45. Vò sao cố lc àỗ mùåt, tđa tai?
Ta thûúâng cố lc àỗ mùåt, tđa tai. Vđ d, lc cẫm thêëy e thển,
lng tng do gùåp mưåt ngûúâi lẩ; khi ài thi gùåp àïì khố hóåc lêìn àêìu
bûúác lïn bc giẫng bâi, khi tranh lån kõch liïåt Tốm lẩi, cố rêët
nhiïìu trûúâng húåp chng ta lêm vâo tònh trẩng àỗ mùåt, tđa tai, tim
àêåp rêët nhanh.
Cố rêët nhiïìu ngun nhên gêy ra tònh trẩng trïn mùåt àỗ,
nhûng phên tđch k thò thêëy phêìn nhiïìu àïìu lâ do têm trẩng bõ
xấo trưån. Vđ d, khi mêëy ngûúâi cng ngưìi thẫo lån, ban àêìu mổi
ngûúâi côn vui vễ, hôa thån, mùåt khưng biïën sùỉc. Rưìi àïën lc
kiïën chia rệ, mổi ngûúâi tranh lån vúái nhau khưng thïí thưëng nhêët,
câng tranh lån câng gay cêën. Do tònh cẫm bõ kđch àưång, tinh thêìn
cùng thùèng cho nïn vỗ nậo bõ kđch thđch hûng phêën, gêy hûng
phêën cho hïå thêìn kinh giao cẫm. Hïå thưëng nây sệ thc àêíy tuën
thûúång thêån tiïët ra nhiïìu chêët kđch thđch. Àiïìu nây mưåt mùåt khiïën

cho tim àêåp nhanh, huët ấp cao, mùåt khấc khiïën cho cú bùỉp vâ
cấc mẩch mấu dûúái da múã rưång. Mẩch àêåp nhanh khiïën ta cẫm
thêëy tim nhẫy mẩnh, mẩch mấu dûúái da múã rưång sệ khiïën cho
toân thên phất nhiïåt vâ àỗ mùåt, tđa tai.
Àïën khi cåc tranh lån kïët thc, tim trúã vïì trẩng thấi bònh
thûúâng, tinh thêìn àûúåc thû giận; lc àố mùåt múái hïët àỗ, vò quấ
trònh hûng phêën ca vỗ nậo àậ kïët thc, trẩng thấi tinh thêìn ưín
àõnh.
Nhiïìu tấc giẫ 54
http://ebooks. vdcmedia. com
46. Vò sao ma xn, con ngûúâi dïỵ mïåt mỗi?
Ngûúâi Trung Qëc cố cêu "Ma xn ng khưng bìn dêåy".
Ma xn vẩn vêåt tûúi tónh trúã lẩi, àêìy sûác sưëng, vêåy vò sao con
ngûúâi cẫm thêëy mïåt mỗi, bìn ng?
Ngun lâ mấu tìn hoân trong cú thïí theo quy låt nhêët
àõnh. Lûúång mấu cung cêëp cho mưỵi cú quan cng cố mưåt sûå ưín àõnh
tûúng àưëi. Vđ d, úã mưåt ngûúâi nùång 60 kg, khi n tơnh, lûúång mấu
cung cêëp cho nậo mưỵi pht lâ 750 ml/pht, cho da 450 ml. Viïåc
chng ta cố cẫm thêëy mïåt mỗi hay khưng liïn quan àïën viïåc nậo cố
àûúåc cung cêëp mấu àêìy à hay khưng. Nïëu lûúång mấu cung cêëp
cho nậo khưng àẩt àûúåc mưåt mûác nhêët àõnh, ngûúâi ta dïỵ cẫm thêëy
lú mú, bìn ng.
Ma àưng kếo dâi, giố lẩnh nhiïìu, cưng nùng phông ngûå ca
cú thïí sệ khiïën cho nhûäng mẩch mấu nhỗ li ti dûúái da co lẩi, gip
tiïët kiïåm àûúåc mưåt lûúång mấu kha khấ àïí cung cêëp cho cấc cú
quan khấc. Lûúång mấu cung cêëp cho nậo do àố mâ tùng lïn, gip
ta tónh tấo ngay cẫ khi trúâi lẩnh. Àïën ma xn, khi trúâi bùỉt àêìu
êëm ấp, cấc mẩch mấu nhỗ dûúái da sệ giận ra, lûúång mấu ài vâo cấc
mẩch mấu úã da tùng lïn, khiïën nậo vâ cấc cú quan khấc àûúåc cung
cêëp mấu đt hún, cú thïí dïỵ bõ mïåt mỗi. Sûå biïën àưíi nây rêët rộ rïåt úã

thúâi àiïím àưng chuín sang xn. Qua mưåt thúâi gian, khi cú thïí
thđch ûáng àûúåc vúái sûå biïën àưíi thò hiïån tûúång mïåt mỗi sệ mêët ài.
Nhû vêåy, hiïån tûúång mïåt mỗi vâo ma xn khưng phẫi do
bïånh têåt, cng khưng phẫi do thiïëu ng. Khi hiïån tûúång nây xẫy
ra, chó cêìn cúãi ấo ngoâi mưåt lất hóåc dng nûúác lẩnh rûãa mùåt, ra
ngoâi trúâi hoẩt àưång thò sệ hïët mïåt mỗi ngay. Viïåc tùng cûúâng rên
luån thïí lûåc sệ lâm tùng khẫ nùng co bốp ca tim, cẫi thiïån tìn
hoân nậo, khiïën nậo thđch ûáng nhanh vúái sûå biïën àưíi tìn hoân
mấu khi thúâi tiïët thay àưíi. Nhúâ àố, hiïån tûúång mïåt mỗi ma xn
sệ giẫm nhể hóåc mêët ài.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 55
http://ebooks. vdcmedia. com
47. Vò sao viïåc cho mấu khưng ẫnh hûúãng àïën sûác khỗe?
Tim vâ mẩch mấu chûáa àêìy mấu tûúi, do huët tûúng vâ tïë
bâo mấu tưí chûác nïn. Tïë bâo mấu bao gưìm hưìng cêìu, bẩch cêìu vâ
tiïíu cêìu. Nố giưëng nhû mưåt sinh mïånh nhỗ, ln tiïën hânh hêëp
thu, àâo thẫi. Nhûäng tïë bâo suy lậo sệ mêët ài, tïë bâo múái sệ thânh
thc. ÚÃ àiïìu kiïån bònh thûúâng, tưíng lûúång mấu trong cú thïí vïì cú
bẫn khưng thay àưíi. Nối chung, lûúång mấu ca mưåt ngûúâi trûúãng
thânh chiïëm khoẫng 7-8% thïí trổng, mưỵi kg thïí trổng tûúng ûáng
60 - 80 ml mấu. Nối mưåt cấch c thïí, mưåt ngûúâi àân ưng nùång 70
kg thò lûúång mấu trong cú thïí ûúác khoẫng 5.500 ml; úã nûä giúái,
lûúång mấu thêëp hún mưåt đt.
Vò tưíng lûúång mấu trong cú thïí tûúng àưëi ưín àõnh nïn d ta
ëng nhiïìu nûúác hay sët ngây khưng ëng nûúác thò sûå lûúång mấu
vêỵn khưng biïën àưíi àấng kïí. Cấc kïët quẫ nghiïn cûáu àậ chûáng
minh rùçng, nïëu bõ mêët khưng quấ 10% tưíng lûúång mấu, cú thïí sệ
àiïìu tiïët rêët nhanh àïí khưi phc, khưng gêy ẫnh hûúãng xêëu àïën
cưng nùng ca mấu. Nhû vêåy, àưëi vúái mưåt ngûúâi trûúãng thânh bònh
thûúâng, viïåc hiïën 250 ml mấu mưỵi lêìn (chó chiïëm 5% tưíng lûúång

mấu) khưng gêy ẫnh hûúãng cho sûác khỗe.
Khi mêët mấu, tïë bâo hưìng cêìu bõ tưín thêët, ty (tưí chûác tẩo
mấu) sệ tùng tưëc àưå sinh mấu. Nhûng quấ trònh nây tûúng àưëi
chêåm, phẫi mêët mêëy tìn múái cố thïí gip sưë lûúång hưìng cêìu trúã lẩi
bònh thûúâng. Sau khi cho mấu, cố lc ta cẫm thêëy tim àêåp nhanh,
thêëy khất, mën ëng nûúác. Nhûäng phẫn ûáng nây àïìu lâ do sûå
àiïìu tiïët ca hïå thêìn kinh vâ cấc dõch thïí nhùçm bưí sung lûúång
mấu àậ mêët.
Sau khi cho mấu, nïn nghó ngúi mêëy ngây, khưng vêån àưång
mẩnh. Ngoâi ra, nïn ëng nhiïìu nûúác vâ ch bưí sung dinh
dûúäng àïí gip cú thïí khưi phc nhanh lûúång mấu àậ cho ài.
Nhiïìu tấc giẫ 56
http://ebooks. vdcmedia. com
48. Vò sao cú bùỉp ca vêån àưång viïn mẩnh hún cú bùỉp ngûúâi
bònh thûúâng?
Vêån àưång viïn cûã tẩ xët sùỉc cố thïí nêng àûúåc mưåt trổng
lûúång lúán gêëp àưi trổng lûúång cú thïí; vêån àưång viïn àêíy tẩ cố thïí
àêíy quẫ tẩ rêët nùång xa mêëy chc mết; vêån àưång viïn nhẫy cao cố
thïí nhẫy qua xâ cao trïn 2m. Hổ cố thïí àẩt nhûäng thânh tđch xët
sùỉc àố lâ do nùỉm vûäng k thåt chun mưn vâ cố cú bùỉp rêët phất
triïín, gip sẫn sinh ra lûåc lúán vûúåt xa ngûúâi bònh thûúâng.
Cú thïí ngûúâi cố hún 600 cú bùỉp, gưìm hún 300 triïåu súåi dêy tú.
Chng phên bưë khùỉp núi trïn cú thïí, mưỵi cú cố tấc dng riïng. Nïëu
cấc súåi cú nây àưìng thúâi co cng mưåt hûúáng thò sệ xët hiïån mưåt
lûåc khoẫng 25 têën, cố thïí so sấnh vúái mưåt cêìn cêíu. Àûúng nhiïn, cú
bùỉp phên bưë trïn toân cú thïí, vò vêåy ta khưng thïí thûåc hiïån àiïìu
àố.
Cấc nhâ khoa hổc khi nghiïn cûáu vïì cưng nùng vêån àưång ca
cú bùỉp àậ phất hiïån thêëy: khi cú bùỉp co lẩi, cấc súåi cú tûâ dâi biïën
thânh ngùỉn, tûâ mẫnh biïën thânh thư; quấ trònh àố sệ phất sinh ra

mưåt lûåc lúán, trong vêåt l gổi lâ sẫn sinh cưng. Àưìng thúâi vúái viïåc
sinh ra lûåc, cú bùỉp cng tiïu hao mưåt nùng lûúång lúán trong cú thïí.
Àûúng nhiïn, cưng do mưåt súåi cú co lẩi sinh ra lâ khưng àấng
kïí, nhûng vư sưë súåi cú liïn kïët vúái nhau khi co lẩi sệ sinh ra mưåt
cưng rêët lúán. Theo kïët quẫ ào àẩc, sưë cú bùỉp ca con cốc cố tiïët diïån
mùåt cùỉt 1 cm2 khi co lẩi hïët sûác sệ àêíy àûúåc mưåt vêåt nùång 3 kg;
cng lûúång cú nhû vêåy ca con ngûúâi khi co lẩi tưëi thiïíu sệ àêíy
àûúåc mưåt vêåt nùång 3,65 - 4 kg, thêåm chđ 8 kg. Ngoâi ra, lûåc co ca
cú bùỉp côn àûúåc quët àõnh búãi àưå dâi ca súåi cú. Súåi cú câng dâi,
biïn àưå co dỵi câng lúán thò lûåc câng mẩnh. Ngûúåc lẩi, súåi cú câng
ngùỉn, biïn àưå co dỵi nhỗ thò lûåc cng nhỗ. Tûâ àố cố thïí thêëy nïëu
cú bùỉp to khỗe, diïån tđch mùåt cùỉt ngang lúán, súåi cú dâi thò lûåc co
dỵi sệ lúán; ngûúåc lẩi lûåc sệ nhỗ.
Cú bùỉp ca vêån àưång viïn cố lûåc rêët lúán ngun nhên ch ëu
lâ do cú bùỉp ca hổ thûúâng àûúåc rên luån. Khi cú thïí úã trẩng thấi
n tơnh, àa sưë nhûäng mẩch mấu nhỗ trong cú bùỉp (mưỵi mm2 cố
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 57
http://ebooks. vdcmedia. com
àïën hâng nghòn mẩch) àïìu àống lẩi. Khi vêån àưång, vò sûác hoẩt
àưång ca cú bùỉp tùng lïn, cêìn tiïu hao nhiïìu nùng lûúång nïn cấc
mao mẩch trong cú bùỉp àïìu múã ra (nhiïìu gêëp 20 - 50 lêìn so vúái khi
n tơnh) khiïën cho tưëc àưå tìn hoân mấu trong toân thên tùng
nhanh, lûúång mấu thưng qua cấc tưí chûác cú bùỉp tùng lïn. Quấ
trònh hêëp thu vâ àâo thẫi ca cú bùỉp tùng, gip nố nhêån àûúåc
nhiïìu chêët dinh dûúäng. ÚÃ nhûäng vêån àưång viïn thûúâng xun rên
luån, hâm lûúång anbumin trong cú tùng lïn, khiïën cấc súåi cú to
hún, tưí chûác kïët àïë trong cú tùng. Ngoâi ra, sưë mao mẩch trong cú
cng tùng, kïët quẫ lâ thïí tđch toân cú bùỉp tùng lïn, trổng lûúång gia
tùng.
Sưë lûúång súåi cú ca mổi ngûúâi gêìn nhû nhau, nhûng vêån àưång

viïn nhúâ rên luån nïn thïí tđch cú bùỉp tùng lïn, nghơa lâ tûâng súåi
cú ca hổ trúã nïn thư hún, cố thïí sẫn sinh ra mưåt lûåc mẩnh hún.
49. Khđ lûåc ca con ngûúâi tûâ àêu mâ cố? Vò sao khi khêín cêëp
thò lûåc cú bùỉp lẩi rêët lúán?
Khđ lûåc lâ do cú bùỉp co dỵi sẫn sinh ra. Mën cho cú bùỉp co
dỵi mẩnh thò phẫi cung cêëp nùng lûúång lúán; ngìn nùng lûúång
nây do múä, chêët anbumin vâ àûúâng phên giẫi ca cú thïí sinh ra.
Cấc thđ nghiïåm cho thêëy, 1 g múä khi phên giẫi cố thïí cung cêëp mưåt
nhiïåt nùng 36.000 Jun, 1 g anbumin hóåc 1 g àûúâng sau khi phên
giẫi cố thïí cung cêëp mưåt nhiïåt lûúång 16.000 Jun. Nhúâ sûå phên giẫi
ca cấc chêët nây mâ con ngûúâi àûúåc cung cêëp nùng lûúång, tûâ àố
sẫn sinh ra khđ lûåc.
Vêåy vò sao khi khêín cêëp thò lûåc rêët lúán? Trïn hai quẫ thêån cố
tuën thûúång thêån, tiïët ra mưåt loẩi hoốc mưn. Chó cêìn mưåt lûúång
nhỗ hoốc mưn nây ài vâo mấu lâ tim sệ àêåp nhanh, huët ấp tùng,
mưåt lûúång lúán àûúâng dûå trûä sệ àûúåc àiïìu vâo mấu, cung cêëp ngìn
nùng lûúång lúán, chín bõ ûáng phố vúái tònh hëng khêín cêëp bêët cûá
lc nâo.
Khi con ngûúâi gùåp tònh hëng nguy hiïím hóåc tònh thïë khêín
cêëp, thêìn kinh giao cẫm sệ hûng phêën, hai tuën thûúång thêån lêåp
tûác tiïët ra mưåt lûúång lúán hoốc mưn àïí àûa vâo mấu, khiïën cho bẩn
Nhiïìu tấc giẫ 58
http://ebooks. vdcmedia. com
cố thïm sûác lûåc àïí ûáng phố vúái nhûäng sûå kiïån bêët ngúâ. Cấc nhâ
sinh l hổc gổi hiïån tûúång nây lâ "kđch thđch ûáng phố". Qua àố, cố
thïí thêëy hoốc mưn ca tuën thûúång thêån tiïët ra vâ viïåc tùng àưåt
ngưåt lûúång àûúâng trong mấu cố quan hïå rêët lúán vúái sûác mẩnh k lẩ
mâ con ngûúâi cố àûúåc khi gùåp tònh thïë khêín cêëp.
50. Khung xûúng cú thïí gưìm cố mêëy thânh phêìn?
Nhâ cao têìng cêìn cố giấ thếp àúä, thên ngûúâi cng cêìn phẫi

nhúâ vâo khung xûúng lâm nông cưët. Trong cú thïí ta cố têët cẫ 206
xûúng to nhỗ, hònh dẩng khấc nhau, kïët húåp khếo lếo vúái nhau
thânh hïå thưëng giấ àúä kiïn cưë vâ hoân chónh.
Trong sưë 206 xûúng nây, cố xûúng rêët cûáng (chùèng hẩn nhû
xûúng ài, àưå cûáng ca nố thêåm chđ côn vûúåt quấ kim cûúng), mưåt
sưë xûúng lẩi rêët mïìm, vđ d nhûäng xûúng mỗng trong tai.
Trong hïå thưëng xûúng, ngoâi bưën xûúng ài vâ xûúng sổ nậo
dng àïí bẫo vïå nậo ra, côn cố mưåt bưå phêån rêët quan trổng lâ cưåt
sưëng, gưìm 24 àưët húåp thânh, giûäa cấc àưët cố xûúng àơa àïåm. Vò
xûúng àơa àïåm àân hưìi tưët, cố tấc dng giẫm chêën nïn khi ta ài
hóåc nhẫy, nậo sệ khưng bõ chêën àưång.
Hai bïn cưåt sưëng côn cố 12 cùåp xûúng sûúân, àûúåc bưë trđ ngay
ngùỉn chung quanh khung ngûåc, kiïn cưë nhû vânh àai thng vâ
cng cố tđnh àân hưìi nhêët àõnh, cố thïí chõu àûång lûåc va àêåp tûâ bïn
ngoâi. Tấc dng lúán nhêët ca xûúng sûúân lâ bẫo vïå cấc cú quan
quan trổng nhû tim, phưíi, gan trong lưìng ngûåc.
Mưåt bưå phêån quan trổng khấc trong hïå thưëng khung xûúng lâ
cấc khúáp - chưỵ cấc àêìu xûúng nưëi tiïëp nhau. Nhúâ cố khúáp mâ cấc
àêìu xûúng múái cố thïí tiïëp húåp vúái nhau mưåt cấch hoân hẫo, tûá chi
vâ thên ngûúâi múái cố thïí vêån àưång cong gêåp lïn xëng, vùån sang
trấi, quay sang phẫi. Àùåc àiïím lúán nhêët ca khúáp lâ cố thïí chuín
àưång ty , àố lâ vò úã chưỵ lưìi lộm ca khúáp cố mưåt lúáp sn, bïì mùåt
trún vâ ûúát, lûåc ma sất khi chuín àưång rêët nhỗ. Vò vêåy, tuy cấc
khúáp phẫi chuín àưång hâng trùm, hâng nghòn lêìn mưỵi ngây
nhûng vêỵn khưng bõ tưín thûúng.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 59
http://ebooks. vdcmedia. com
Àiïìu th võ lâ khung xûúng khưng nhûäng cố tấc dng nêng
àúä mâ côn gấnh chõu sûá mïånh tẩo huët. Ty úã trong xûúng chđnh
lâ "nhâ mấy" sẫn xët mấu cho cú thïí, nố cố thïí liïn tc sẫn sinh

ra mưåt lûúång lúán tïë bâo hưìng cêìu vâ tïë bâo bẩch cêìu.
51. Vò sao thanh, thiïëu niïn dïỵ bõ vểo cưåt sưëng?
Àïí cú thïí phất triïín àûúåc bònh thûúâng, thanh, thiïëu niïn cêìn
cố tû thïë ngưìi àng. Cố mưåt sưë thanh, thiïëu niïn do ngưìi sai tû thïë
nïn cưåt sưëng phất triïín dõ dẩng. Ngun nhên ngưìi khưng àng tû
thïë cố thïí do khấch quan hóåc ch quan.
Vđ d: Mưåt sưë trễ em khưng ngưìi ngay ngùỉn mâ quen dng
mưåt tay àúä lêëy cùçm, ngưìi nghiïng àêìu àổc sấch; sau mưåt thúâi gian
dâi, cưåt sưëng sệ xiïu lïåch. Cng cố em vò thûúâng mang vấc nhûäng
vêåt nùång trïn vai (nhû àeo cùåp sấch cưë àõnh mưåt bïn) hóåc xấch
vêåt nùång mưåt tay nïn cưåt sưëng phẫi xiïu lïåch ài àïí duy trò sûå cên
bùçng. Cố em hổc sinh ngưìi ngoâi ròa hâng ghïë àêìu trong phông
hổc; àïí trưng rộ bẫng àen, em thûúâng phẫi nghiïng vai nhòn ngố,
dêỵn àïën vểo cưåt sưëng. Cố khi vò bân hổc quấ thêëp, hai ci tay àùåt
ngang lïn bân (àïí àổc sấch) quấ thêëp khiïën trổng têm thên rúi vïì
phđa trûúác, àêìu cng ci vïì phđa trûúác, gêy g lûng. Mưåt sưë đt em
ngưìi giûäa bân àêìu trong lúáp, vò gêìn bẫng àen quấ nïn àêìu thûúâng
ngûãa vïì phđa sau, ngûåc ûúän ra, sau thúâi gian dâi cưåt sưëng cng bõ
cong.
Cưåt sưëng bõ xiïu vểo khưng nhûäng gêy mêëy thêím m mâ côn
ẫnh hûúãng àïën sûå phất triïín ca cấc cú quan quan trổng nhû tim,
gan, phưíi. Cố nhûäng thanh, thiïëu niïn vò cưåt sưëng xiïu vểo nïn lûåc
hoẩt àưång bõ hẩn chïë, mau mïåt mỗi, sûác hoẩt àưång ca phưíi kếm,
cưng nùng mẩch mấu tim vâ sûå tìn hoân ca mấu gùåp trúã ngẩi.
Vò sao úã thanh thiïëu niïn, cưåt sưëng dïỵ phất triïín khấc
thûúâng? Ta thûã lâm mưåt thđ nghiïåm àún giẫn sau: Àem hai cânh
liïỵu to bùçng nhau, mưåt cânh non vâ mưåt cânh giâ, ën thânh vông
vâ cưåt chùåt chng lẩi. Sau mêëy ngây, khi múã ra, ta sệ thêëy cânh
liïỵu non bõ ën cong nhiïìu hún so vúái cânh liïỵu giâ. Tûúng tûå, úã
nhi àưìng vâ thiïëu niïn, do cú thïí àang phất triïín nïn xûúng côn

Nhiïìu tấc giẫ 60
http://ebooks. vdcmedia. com
dễo, dïỵ bõ cong lïåch. Câng vïì sau, khung xûúng khưng nhûäng phất
triïín mâ côn trúã nïn thư khỗe, cûáng cấp hún. Khi àậ cú thïí trûúãng
thânh, sệ rêët khố ën nùỉn lẩi cấc xûúng bõ cong vểo vò lc àố
khung xûúng àậ hoân toân cûáng.
52. Vò sao trong mưåt ngây, chiïìu cao ca cú thïí cố thay àưíi?
Tûâ lc sú sinh cho àïën tíi thanh niïn, chiïìu cao ca thên
thïí khưng ngûâng phất triïín. Sau lûáa tíi thanh niïn, chiïìu cao cú
bẫn khưng tùng lïn nûäa. Song úã cng mưåt ngûúâi, trong mưåt ngây,
chiïìu cao ca cú thïí sấng vâ tưëi cố khấc nhau. Bíi sấng múái ng
dêåy, chiïìu cao thûúâng cao hún bíi tưëi mưåt đt. Àiïìu nây cố liïn
quan vúái tưí chûác ca cấc khúáp xûúng vâ sûå co giận ca cấc dêy
chùçng.
Chiïìu cao biïíu thõ àưå cao ca cú thïí khi àûáng, gưìm àưå cao
ca àêìu, cưåt sưëng, xûúng chêåu vâ chi dûúái. Nhûäng bưå phêån nây liïn
kïët vúái nhau bùçng cấc khúáp xûúng vâ dêy chùçng. Giûäa cấc khúáp
xûúng lâ àơa àïåm vúái tđnh chêët vûäng chùỉc vâ cố àưå àân hưìi cao.
Sau mưåt ngây mïåt nhổc, cú bùỉp, cấc khúáp vâ dêy chùçng trong
cú thïí àïìu úã trẩng thấi cùng thùèng vâ bõ dưìn nến, khiïën cấc àưët
sưëng ếp sất vâo nhau, hêåu quẫ lâ chiïìu cao giẫm. Qua mưåt àïm
ng vâ nghó ngúi, cấc àơa àïåm àân hưìi sệ giận ra, nhúâ àố mâ cưåt
sưëng àûúåc chng lỗng vâ trúã nïn dâi hún mưåt cht, khiïën ta cao
hún.
53. Vò sao viïåc thûúâng xun thúã bùçng miïång khưng tưët cho
sûác khỗe?
Hùçng ngây, ta thúã liïn tc àïí hđt khđ ưxy vâ bâi tiïët khđ CO2.
Quấ trònh trao àưíi khđ giûäa cú thïí vâ mưi trûúâng gổi lâ thúã. Hïå
thưëng hư hêëp àûúåc cêëu thânh búãi àûúâng hư hêëp (gưìm lưỵ mi, ët,
hêìu, khđ quẫn, khđ quẫn nhấnh) vâ phưíi.

Lưỵ mi lâ cûãa ngộ ca àûúâng hư hêëp, cng lâ mân chùỉn àêìu
tiïn trûúác khi khưng khđ ài vâo cú thïí. Hưëc mi àûúåc che ph búãi
mưåt lúáp niïm mẩc vúái nhiïìu mẩch mấu nhỗ li ti vâ cấc tuën thïí
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 61
http://ebooks. vdcmedia. com
gip lâm êëm vâ lâm êím khưng khđ àûúåc hđt vâo. Vïì ma àưng, nhúâ
lưỵ mi mâ khưng khđ lẩnh khưng thïí trûåc tiïëp ài vâo àûúâng hư
hêëp.
Ngoâi ra, cấc tuën thïí trong niïm mẩc mi côn tiïët ra mưåt
chêët nhêìy nhùçm giûä bi bùåm vâ vi khín trong khưng khđ lẩi.
Lưng trong mi cng cố tấc dng ngùn cẫn bi. Nhû vêåy, àẩi bưå
phêån bi bùåm, cấc hẩt nhỗ vâ vi khín tûâ bïn ngoâi àïìu bõ giûä lẩi
úã mi. Trong niïm mẩc mi côn cố nhûäng tïë bâo chó riïng mi múái
cố, àố lâ tïë bâo khûáu giấc, cố cưng nùng nhêån biïët mi võ. Khi ngûãi
thêëy nhûäng mi võ kđch thđch hóåc cố hẩi cho cú thïí, tïë bâo khûáu
giấc lêåp tûác phẫn ấnh lïn àẩi nậo. Dûúái sûå chó huy ca àẩi nậo,
ngûúâi ta sệ bõt mi lẩi àïí giẫm nhể sûå tưín thûúng do khđ àưåc gêy
nïn.
Côn miïång lâ mưåt cú quan quan trổng ca àûúâng tiïu hốa,
hoân toân khưng cố cưng nùng nhû mi. Chó trong nhûäng trûúâng
húåp àùåc biïåt (tùỉc mi), miïång múái tẩm thúâi thay thïë. Chùỉc bẩn àậ
cố kinh nghiïåm sau: Khi bõ cẫm, tùỉc mi, bẩn bêët àùỉc dơ phẫi dng
miïång thúã, mưåt lc sau sệ cẫm thêëy cưí hổng vûâa khư, vûâa àau, rêët
khố chõu. Lc hđt phẫi nhûäng khđ cố hẩi thò miïång sệ khưng phên
biïåt àûúåc, chêët khđ àố sệ ài thùèng vâo cú thïí.
Mi lâ cú quan quan trổng, ta phẫi thûúâng xun chùm sốc
vâ bẫo vïå nố. Cố bẩn trễ thđch dng ngốn tay ngoấy mi, àiïìu àố
khưng tưët. Viïåc dng ngốn tay ngoấy mi dïỵ lâm cho niïm mẩc tưín
thûúng, gêy viïm nhiïỵm, thêåm chđ chẫy mấu. Khi bõ nghểt mi do
cẫm, cêìn àiïìu trõ súám àïí phc hưìi cưng nùng cho mi.

54. Vò sao ta hđt vâo khđ ưxy nhûng lẩi thúã ra khđ CO2?
Ngûúâi ta khi côn sưëng thò mưåt giêy cng khưng ngûâng thúã.
Khưng khđ thúã vâo chûáa nhiïìu khđ ưxy, nhûng khi thúã ra thò phêìn
lúán lâ khđ CO2. Ngun lâ trong cú thïí cố mưåt cú quan chun àẫm
nhiïåm viïåc trao àưíi khđ, àố chđnh lâ phưíi. Khđ ưxy thúã vâo sệ ài
theo khđ quẫn vâo phưíi. Khđ quẫn gưìm 2 nhấnh, mưỵi nhấnh lẩi
chia nhỗ ra thânh vư sưë cấc nhấnh con. Àêìu cëi ca mưỵi khđ quẫn
Nhiïìu tấc giẫ 62
http://ebooks. vdcmedia. com
con tiïëp nưëi vúái phïë bâo. Nhû vêåy, phưíi gưìm cấc khđ quẫn li ti
trng trng àiïåp àiïåp vâ cấc phïë bâo húåp thânh.
Quan sất dûúái kđnh hiïín vi, phïë bâo giưëng nhû mưåt quẫ nho,
trïn bïì mùåt phên bưë àêìy mẩch mấu nhỗ. Khưng khđ thúã vâo sệ àïën
phïë bâo, khụëch tấn vâo trong cấc mẩch nhỗ nây, cng vúái mấu
chẫy khùỉp cú thïí. Àưìng thúâi, khđ thẫi mâ phêìn lúán lâ khđ CO2
cng àûúåc cấc mẩch mấu li ti àûa àïën bïì mùåt phïë bâo. Thưng qua
trao àưíi khđ, CO2 ài vâo phïë bâo rưìi thoất ra ngoâi cú thïí theo cấc
nhấnh khđ quẫn. Chng àûúåc têåp trung vâo khđ quẫn rưìi ra ngoâi.
55. Thûåc phêím ta ùn vâo biïën ài àêu?
Hún 300 nùm trûúác, giấo sû Sankerfreise ngûúâi Italy àậ lâm
mưåt thđ nghiïåm rêët lẩ nhûng cng rêët th võ: Ưng treo mưåt chiïëc
ghïë vâo àêìu mưåt cấn cên rêët lúán. Sët ngây ưng ngưìi trïn ghïë vâ
chưëc chưëc lẩi ghi trổng lûúång ca mònh. Ưng phất hiïån thêëy thúâi
gian ngưìi câng lêu thò trổng lûúång câng nhể. Khi ưng ùn cúm xong,
trổng lûúång lẩi tùng lïn. Nhûng ngưìi mưåt chưëc thò trổng lûúång
giẫm dêìn. Vêåy thûác ùn ưng ùn vâo cëi cng àậ biïën ài àêu? Ưng
Sankerfreise cho rùçng, khi ưng ngưìi, cú thïí giẫi phống ra rêët nhiïìu
"mưì hưi vư hònh", khưng nhòn thêëy àûúåc. Chđnh vò thïë mâ trổng
lûúång bõ giẫm dêìn.
Cấch giẫi thđch ca ưng Sankerfreise cố àng khưng? Chó

àng mưåt phêìn. Theo cấch nhòn ca khoa hổc hiïån àẩi, thûác ùn ta
ùn vâo phêìn lúán àïìu bõ àưët chấy thânh nhiïåt lûúång, phêìn côn lẩi bõ
àâo thẫi ra ngoâi.
Cú thïí ngûúâi giưëng nhû mưåt cấi lô. Lô mën chấy phẫi liïn
tc thò phẫi cho nhiïn liïåu. Cú thïí khưng ngûâng vêån àưång vâ phất
nhiïåt, àôi hỗi phẫi àûúåc àõnh k cho thïm nhiïn liïåu (thûác ùn).
Trong thûác ùn cố anbumin, múä, cấc húåp chêët ca carbon vâ nûúác.
Dûúái tấc dng ca cấc loẩi men trong cú thïí, chng bõ "àưët chấy",
tûác lâ bõ ưxy hốa, tuy khưng phất sinh ngổn lûãa nhûng giẫi phống
ra rêët nhiïìu nhiïåt.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 63
http://ebooks. vdcmedia. com
Anbumin sau khi bõ "àưët" sệ biïën thânh cấc chêët àûúåc àâo
thẫi ra theo nûúác tiïíu. Múä, cấc húåp chêët ca carbon vâ nûúác sau
khi bõ "àưët" sệ biïën thânh khđ CO2 vâ nûúác. Khđ CO2 ài ra theo
àûúâng hư hêëp, côn nûúác mưåt phêìn ài ra theo àûúâng hư hêëp, mưåt
phêìn biïën thânh "mưì hưi vư hònh" thoất ra qua mùåt da, cng cố
phêìn bâi tiïët qua nûúác tiïíu. Nhûäng chêët nây àûúåc bâi tiïët ra nïn
cú thïí nhể ài, vò thïë mâ Sankerfreise câng ngưìi lêu câng nhể. Cng
chđnh vò thïë mâ ngûúâi ta phẫi ùn, phẫi ëng àïí cung cêëp nhiïåt
lûúång, lâm cho cú thïí hoẩt àưång àûúåc.
Theo thưëng kï, nïëu sưëng àïën 80 tíi, con ngûúâi cêìn àûa vâo
cú thïí 70-75 têën nûúác, 2,5-3 têën anbumin, 13-17 têën cấc húåp chêët
ca carbon vâ nûúác, 1 têën múä. Tưíng trổng lûúång nhûäng chêët nây
nùång gêëp 1.500-1.600 lêìn trổng lûúång cú thïí.
56. Vò sao dẩ dây khưng tûå tiïu hốa mònh?
Thûåc phêím mâ ta ùn vâo trûúác hïët phẫi qua miïång vâ thûåc
quẫn, sau àố ài vâo dẩ dây - bưå phêån lúán nhêët ca àûúâng tiïu hốa.
Dẩ dây giưëng nhû mưåt cấi ti, lâ mưåt trong nhûäng cú quan ch ëu
àïí tiïu hốa thûác ùn. Nố co bốp àïí nghiïìn nất thûác ùn. Dõch võ àûúåc

dẩ dây tiïët ra chûáa axit vâ men anbumin. Axit cố thïí giïët chïët vi
khín trong thûác ùn vâ khiïën cho thûác ùn chûáa nhiïìu cenllulo
biïën thânh mïìm nhn, nố côn lâm tùng thïm tấc dng ca men
anbumin. Men nây phên giẫi chêët anbumin trong thûác ùn thânh
axit amin, lâm cho cú thïí dïỵ hêëp th. Nùng lûåc tiïu hốa ca dẩ
dây khiïën ta phẫi kinh ngẩc. Cấc nhâ khoa hổc àậ tûâng bỗ mưåt con
cốc sưëng vâo dẩ dây mưåt con chố; mêëy tiïëng àưìng hưì sau, hònh ẫnh
con cốc (qua siïu êm) mêët tđch, tûác lâ àậ bõ tiïu hốa.
Cố ngûúâi hỗi rùçng: Dẩ dây cố thïí tiïu hốa thõt, vêåy tẩi sao dẩ
dây lẩi khưng tûå tiïu hốa nố? Ngun lâ dẩ dây côn cố thïí tiïët ra
mưåt chêët nhêìy úã dẩng keo àùåc quấnh, cố àưå dđnh kïët rêët lúán. Nố
tẩo nïn trïn mùåt trong ca dẩ dây mưåt lúáp niïm mẩc rêët kiïn cưë,
cố thïí bẫo vïå bïì mùåt dẩ dây khưng bõ nhûäng thûác ùn cûáng gêy tưín
thûúng. Do cố tđnh kiïìm ëu nïn chêët nhêìy cố thïí ngùn cẫn axit vâ
men anbumin xêm thûåc niïm mẩc.
Nhiïìu tấc giẫ 64
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngoâi ra, cấc tïë bâo trïn vấch dẩ dây ln ln àûúåc àưíi múái.
Lúáp c bong ra thò lúáp múái sệ lêåp tûác thay thïë. Theo tđnh toấn, mưỵi
pht cố khoẫng 500.000 tïë bâo vấch dẩ dây rúi rng ài, cûá ba ngây
thò cấc tïë bâo vấch dẩ dây àûúåc thay thïë mưåt lêìn. Vò vêåy, d vấch
trong ca dẩ dây cố bõ tưín thûúng, nố cng sệ àûúåc kõp thúâi khưi
phc.
Thưng thûúâng, axit vâ men anbumin dẩ dây sệ khưng tiïu
hốa vấch dẩ dây. Nhûng khi ëng rûúåu nhiïìu hóåc ëng thëc
aspirin lêu ngây, lúáp niïm mẩc vâ cấc tïë bâo vấch dẩ dây sệ bõ tưín
thûúng, khiïën cho vấch dẩ dây bõ phên giẫi, dêỵn àïën viïm loết.
57. Tẩi sao bng àối hay cố tiïëng "ng c"?
Khi àối, bng trïn thûúâng cố cẫm giấc trưëng rưỵng vâ khố
chõu, àïën khi àối lùỉm thò sệ phất sinh tiïëng "ng c". Àố lâ vò sao?

Khi dẩ dây tiïu hốa thûác ùn gêìn hïët, dõch võ vêỵn tiïëp tc
àûúåc tiïët ra. Vò dẩ dây rưỵng dêìn nïn sûác co bốp ca nố sệ tùng lïn.
Sûå co bốp mẩnh ca dẩ dây gêy ra cẫm giấc àối; ngûúâi ta gổi vêån
àưång co bốp mẩnh ca dẩ dây lâ co bốp àối. Khi dẩ dây co bốp àối,
cấc dõch thïí vâ khđ nët vâo dẩ dây sệ bõ nhâo nùån, lc bõ dưìn sang
phđa nây, lc sang phđa kia, sinh ra tiïëng "ng c".
Ngoâi ra côn cố mưåt hiïån tûúång: khi àối, ta cẫm thêëy thêm
ùn, nhûng chûa àûúåc ùn, àïën lc qua cún àối thò khưng côn cẫm
giấc thêm ùn nûäa. Àố lâ vò àưång tấc co bốp àối ca dẩ dây cố tđnh
chu k. Khi àối, sûå co bốp mẩnh ca dẩ dây chó kếo dâi khoẫng
nûãa tiïëng, sau àố chuín sang thúâi k n lùång (tûâ nûãa tiïëng àïën
mưåt tiïëng). Cng vúái sûå nùçm im ca dẩ dây, cẫm giấc àối sệ mêët
ài. Cẫm giấc àối vâ cẫm giấc thêm ùn thûúâng àưìng thúâi phất sinh.
Khi bng àối, ta sệ mën ùn vâ khưng àôi hỗi, kến chổn thûác ùn.
Tûúng tûå, cẫm giấc àối vâ cẫm giấc mën ùn thûúâng cng mêët ài
vúái nhau, cho nïn sau khi qua cún àối, ta khưng thêm ùn nûäa.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 65
http://ebooks. vdcmedia. com
58. Vò sao khưng nïn vûâa ùn, vûâa xem sấch bấo?
Trûúác khi ùn, khưng nïn cậi nhau tûác khđ, câng khưng nïn
tranh lån kõch liïåt, vò têët cẫ nhûäng àiïìu àố sệ lâm nhiïỵu loẩn sûå
kđch thđch nậo, khiïën hïå thêìn kinh giao cẫm hûng phêën, dêỵn àïën
khưëng chïë sûå co bốp ca dẩ dây vâ råt, lâm giẫm nưåi tiïët, tiïu
hốa.
Hûúng võ vâ mâu sùỉc thûác ùn, co bốp ca dẩ dây vâ råt, thối
quen ùn àng giúâ lâ nhûäng nhên tưë gêy thêm ùn, àûúåc hònh
thânh theo phẫn xẩ cố àiïìu kiïån, thc àêíy tiïët ra dõch tiïu hốa
trong dẩ dây vâ àûúâng råt, lâm dêëy lïn cẫm giấc thêm ùn. Àẩi
nậo ch trò têët cẫ nhûäng viïåc àố. Khi àẩi nậo bõ kđch thđch hóåc ûác
chïë, hoẩt àưång ca cấc tuën tiïu hốa lêåp tûác bõ khưëng chïë, do àố

cẫm giấc thêm ùn sệ mêët ài.
Tûúng tûå, nïëu vûâa ùn vûâa àổc bấo, têm trđ phẫi chia àưi cho
hai viïåc, kïët quẫ lâ cúm ùn vâo khố tiïu hốa, sấch àổc cng khưng
nhúá. Khi ùn, cưng viïåc chđnh ca cú thïí lâ tiïu hốa, mưåt lûúång lúán
mấu sệ àûúåc têåp trung cho cấc cú quan tiïu hốa. Nïëu lc àố nậo
cng hoẩt àưång thò mấu sệ bõ chia sễ, gêy trúã ngẩi cho dẩ dây vâ
råt, khiïën quấ trònh tiïu hốa bõ kếo dâi.
Ngûúâi xûa hay nối "qụn ùn qụn ng" lâ mën nối khi lâm
mưåt viïåc gò cng phẫi chun têm, dưëc toân lûåc àïí lâm; chûá khưng
phẫi lâ chuån ùn ëng đt quan trổng, cố thïí vûâa ùn cúm vûâa lâm
viïåc khấc. Vò viïåc nây nïëu kếo dâi sệ lâm cho bẩn khưng th võ vúái
viïåc ùn nûäa, dêìn dêìn dêỵn àïën tiïu hốa kếm mẩn tđnh.
Sau khi ùn, nïn nghó ngúi mưåt chưëc àïí cho thûác ùn tiïu hốa
tưët vâ cú thïí hêëp th àûúåc dïỵ hún.
59. Vò sao phẫi coi trổng bûäa ùn sấng?
Àưëi vúái àa sưë ngûúâi, hiïån vêën àïì ùn no khưng côn lâ àiïìu phẫi
suy nghơ. Nhûng nhû thïë khưng cố nghơa lâ mổi ngûúâi àậ biïët ùn,
hiïíu àûúåc cấch ùn. Rêët nhiïìu ngûúâi vưåi vưåi vâng vâng mua vâi cấi
bấnh bao hóåc bấnh nûúáng, vûâa ài vûâa ùn trïn trïn àûúâng àïën
Nhiïìu tấc giẫ 66
http://ebooks. vdcmedia. com
cưng súã, coi nhû xong bûäa sấng. Xết vïì gốc àưå vïå sinh dinh dûúäng,
àiïìu àố khưng thđch húåp.
Cấc chun gia dinh dûúäng kïu gổi mổi ngûúâi nïn coi trổng
bûäa ùn sấng, vò sau mưåt àïm ng, dẩ dây trưëng rưỵng, rêët cêìn àûúåc
bưí sung dinh dûúäng ngay. Ngoâi ra, viïåc bûäa sùn sấng tưët hay xêëu
sệ liïn quan àïën hiïåu sët cưng viïåc vâ hổc têåp. Tûâ sấng àïën trûa,
ta phẫi lâm viïåc 4 - 5 giúâ; bûäa ùn sấng húåp l khưng nhûäng gip
thïí lûåc dưìi dâo, àẫm nhiïåm tưët gấnh nùång cưng viïåc mâ côn nêng
cao nùng lûåc nhêån thûác vâ cưng nùng ca nậo. Mưåt nghiïn cûáu cho

thêëy, nhûäng hổc sinh khưng ùn sấng cố trđ nhúá, tđnh sấng tẩo vâ
hoẩt bất kếm hún so vúái nhûäng em cố ùn sấng. Vò vêåy, bûäa sấng
nïn lâ bûäa ùn chđnh thûác, tuåt àưëi khưng nïn ùn vưåi vâng hóåc bỗ
qua.
Mưåt nghiïn cûáu nùm 1998 tẩi mưåt trûúâng trung hổc cho thêëy,
khoẫng 60% hổc sinh ùn sấng àïìu àùån mưỵi ngây; sưë côn lẩi lc ùn
lc khưng, thêåm chđ nhiïìu em cố thối quen khưng ùn sấng. Nhûäng
em khưng ùn sấng hóåc ùn khưng àïìu àùån thûúâng cố cẫm giấc àối
vâ mïåt mỗi khi àïën tiïët thûá ba vâ thûá tû.
Bûäa ùn sấng thïë nâo thò àûúåc xem lâ tưët? Bûäa ùn sấng tưët
nïn cung cêëp khoẫng 2500 kCl, tûác lâ khoẫng 24 g anbumin, 250
mg canxi, 5 mg sùỉt, 30 mg vitamin C, 200 g vitamin A Mưåt cưëc
sûäa bô (hóåc sûäa àêåu nânh) cưång thïm mưåt cấi bấnh rấn (hóåc bất
chấo vâ cấi qíy) vïì cú bẫn àậ thỗa mận nhu cêìu trïn. Nïëu bưí
sung thïm bấnh bao cố nhên hóåc mưåt bất mò vùçn thùỉn, thïm cht
hoa quẫ thò câng tưët.
60. Vò sao phẫi "cên bùçng thûác ùn"?
Cng vúái mûác sưëng àûúåc nêng cao, ngûúâi ta ngây câng ùn
ëng tûúm têët vâ à dinh dûúäng. Khưng đt bêåc bưë mể cho rùçng thõt
nẩc, cấ, tưm cố nhiïìu dinh dûúäng nïn thûúâng cho con ùn nhûäng
thûá êëy. Cấch lâm àố rêët thiïëu khoa hổc, búãi vò têët cẫ mổi ngûúâi àïìu
cêìn cố sûå "cên bùçng thûác ùn", nghơa lâ chng loẩi thûác ùn phẫi
toân diïån, sưë lûúång phẫi dưìi dâo àïí bưí sung cho nhau.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 67
http://ebooks. vdcmedia. com
Nối mưåt cấch c thïí, mưỵi ngây, ngûúâi ta phẫi àûúåc cung cêëp
nhiïìu loẩi thûác ùn nhû cấ, thõt, trûáng, sûäa, cấc loẩi àêåu xanh, àêåu
vâng, rau xanh vâ hoa quẫ tûúi. Cấch nêëu lâ dng dêìu rấn vâ cho
thïm cấc loẩi gia võ khấc.
Tẩi sao lẩi nhû vêåy? Àố lâ vò hoẩt àưång, hêëp thu àâo thẫi ca

sûå sưëng àôi hỗi àûúåc cung cêëp cấc chêët dinh dûúäng phong ph, àêìy
à. Àïí hưìi phc cấc tưí chûác, cêìn àïën anbumin; àïí chïë tẩo tïë bâo
hưìng cêìu, khưng nhûäng cêìn anbumin mâ côn cêìn àïën cấc chêët nhû
sùỉt, àưìng Nhûäng thûåc phêím khấc nhau chûáa cấc chêët dinh
dûúäng khấc nhau. Cố thïí nối, thânh phêìn dinh dûúäng ca mưåt loẩi
thûåc phêím, d bưí dûúäng àïën mêëy, cng khưng thïí thỗa mận àûúåc
nhu cêìu ca con ngûúâi. Vđ d, trong trûáng gâ vâ tim àưång vêåt giâu
chêët anbumin nhûng khưng cố vitamin C; rau tûúi chûáa nhiïìu
chêët xú vâ chêët khoấng nhûng nhiïåt lûúång rêët thêëp; sûäa bô chûáa
anbumin vâ nhưm khấ nhiïìu nhûng khưng cố sùỉt.
Tốm lẩi, mën thỗa mận nhu cêìu dinh dûúäng cho cú thïí thò
phẫi kiïm à cấc chêët, ùn à cấc loẩi thûác ùn vúái t lïå thđch húåp.
61. Vò sao khi ùn cêìn phẫi nhai k, nët chêåm?
Ùn lâ àïí hêëp th cấc chêët dinh dûúäng, duy trò sûå sưëng. Thûác
ùn vâo miïång trûúác hïët phẫi àûúåc rùng nhai k, nghiïìn nất, sau àố
múái àûúåc nët xëng dẩ dây, biïën thânh chêët hưì lỗng rưìi chuín
sang råt non àïí tiïu hốa. Khi hïå thưëng tiïu hốa lâm viïåc bònh
thûúâng, cú thïí cố thïí hêëp th àêìy à cấc chêët dinh dûúäng, thïí hiïån
tinh thêìn trân trïì, khđ huët thõnh vûúång.
Nhûng cố ngûúâi khi ùn hay nët vưåi vâng, thûác ùn vûâa vâo
miïång chûa nhai k àậ nët xëng dẩ dây, lâm tùng thïm gấnh
nùång cho dẩ dây. Viïåc dẩ dây khưng tiïu hốa tưët thûác ùn sệ ẫnh
hûúãng àïën sûå tiïu hốa vâ hêëp th ca àûúâng råt. Chđnh vò vêåy, ta
phẫi cùn cûá vâo àùåc àiïím lâm viïåc ca hïå thưëng tiïu hốa àïí ùn cho
àng cấch. Trûúác hïët, phẫi têån dng rùng nhai nghiïìn àêìy à.
Thûác ùn úã trong miïång câng àûúåc nhai k, dẩ dây câng búát àûúåc
gấnh nùång, lâm viïåc hiïåu quẫ hún. Àưìng thúâi vúái nhai k, ta côn
phẫi nët chêåm. Àiïìu lúåi nhêët ca nët chêåm lâ gip dẩ dây dung
Nhiïìu tấc giẫ 68
http://ebooks. vdcmedia. com

nẩp thûác ùn dêìn dêìn, khưng phẫi mưåt lc phònh to nhanh. Nhû
vêåy, dẩ dây cố cẫm giấc thoẫi mấi, khưng bõ ûác chïë (khiïën cú thïí
khưng thoẫi mấi).
62. Trễ em ùn cấ nhiïìu cố trúã nïn chêåm chẩp khưng?
Mưåt sưë ngûúâi giâ thêëy trễ em ùn cấ nhiïìu thò ngùn lẩi vò hổ
súå "ùn cấ nhiïìu sệ chêåm chẩp". Thûåc ra cấch nghơ nây khưng cố cú
súã khoa hổc. Cấ lâ thûác ùn quan trổng ca con ngûúâi. Cấc mốn cấ
khưng nhûäng ngon mâ côn giâu dinh dûúäng. Trûáng cấ chûáa
khoẫng 15-20% anbumin, dïỵ hêëp th. Thânh phêìn hốa hổc ca
loẩi anbumin nây gêìn giưëng vúái anbumin trong cú thïí nïn rêët cố
lúåi cho sûác khỗe. Cấ côn chûáa 5-10% chêët múä, giâu àûúâng, vitamin,
canxi, photpho Nûãa kg trûáng cấ chiïn chûáa 81,5 g anbumin, 44,5
g múä, 15 g àûúâng, 5 mg canxi, 15,3 mg photpho, gêìn 10 mg vitamin
cấc loẩi.
Trễ em àang úã thúâi k sinh trûúãng quan trổng nïn rêët cêìn bưí
sung àêìy à dinh dûúäng. Viïåc ùn cấ khưng nhûäng khưng lâm cho
ngûúâi chêåm chẩp mâ côn nêng cao sûå phất triïín ca àẩi nậo
(anbumin, canxi, photpho, vitamin trong cấ àïìu lâ nhûäng chêët
rêët cêìn thiïët cho àẩi nậo phất triïín).
Khi ùn phẫi nhai k, nghiïìn nất àïí trấnh xûúng. Khưng nïn
ùn quấ nhiïìu cấ mưåt lc àïí trấnh rưëi loẩn tiïu hốa.
63. Vò sao cúm chan nûúác nống khưng tưët cho tiïu hốa?
ÚÃ Thûúång Hẫi vâ mưåt sưë vng phđa Nam Trung Qëc, rêët
nhiïìu ngûúâi ùn sấng vúái cúm chan nûúác nống, vò cấch ùn nây vûâa
nhanh, vûâa àún giẫn. Nhûng ùn cúm chan nûúác nống khưng cố lúåi
cho tiïu hốa.
Vò sao lẩi thïë? Búãi vò thûác ùn chng ta ùn vâo trûúác hïët phẫi
àûúåc nhai k. Bưå rùng vûâa cùỉt vûâa nghiïìn, lâm cho thûác ùn biïën
thânh nhỗ mõn. Trong quấ trònh nây, nûúác bổt sệ khưng ngûâng tiïët
ra, lûúäi khưng ngûâng àẫo trưån thûác ùn, khiïën cho thûác ùn vâ nûúác

bổt trưån àïìu. Men amylase trong nûúác bổt sệ tấc àưång túái chêët
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 69
http://ebooks. vdcmedia. com
amylase trong thûác ùn, biïën nố thânh àûúâng mẩch nha, gip cho
dẩ dây vâ àûúâng råt hêëp th tưët. Ngoâi ra, khi lûúäi àẫo trưån thûác
ùn, võ ngon ca thûác ùn sệ kđch thđch thêìn kinh võ giấc úã àêìu lûúäi.
Thêìn kinh võ giấc phẫn ấnh lïn àẩi nậo, àẩi nậo tiïëp àûúåc thưng
tin lêåp tûác ra lïånh cho dẩ dây vâ lấ lấch tiïët ra dõch tiïu hốa àïí
chín bõ tiïëp thu thûác ùn.
Viïåc ùn cúm chan nûúác nống àậ phấ hoẩi trònh tûå lâm viïåc
trïn. Cúm lêỵn vúái nûúác nống thûúâng chûa àûúåc nhai k àậ àûa vâo
dẩ dây. Vò khưng nhai k nïn nûúác bổt tiïët ra đt, men amylase bõ
nûúác lâm loậng, cưång thïm thêìn kinh võ giấc khưng àûúåc kđch
thđch àêìy à cho nïn dẩ dây khưng nhêån àûúåc tđn hiïåu, do àố dõch
võ tiïët ra đt (d cố àûúåc tiïët ra nhiïìu thò cng bõ nûúác lâm loậng).
Nhû vêåy, cấc cưng àoẩn ca hïå thưëng tiïu hốa àïìu bõ àẫo lưån. Nïëu
cûá ùn nhû thïë lêu dâi, bẩn sệ bõ bïånh dẩ dây.
Nối nhû thïë cố phẫi lâ cng khưng nïn hp canh trong bûäa
ùn chùng? Khưng phẫi! Hp canh khi ùn vâ vâ ùn cúm chan nûúác
nống lâ hai viïåc khấc nhau. Khi ùn cúm (àùåc biïåt lâ trûúác khi ùn),
viïåc hp mêëy thòa canh cố thïí lâm nhån khoang miïång vâ àûúâng
tiïu hốa, tẩo thån lúåi cho viïåc nhai vâ nët thûác ùn, kđch thđch
miïång vâ dẩ dây tiïët ra nûúác bổt vâ dõch võ. Àûúng nhiïn, trûúác
khi ùn khưng nïn hp nhiïìu canh, búãi vò nố sệ lâm loậng dõch tiïu
hốa, giẫm khẫ nùng tiïu hốa.
D ùn kiïíu gò cng phẫi ch nhai k, nët chêåm.
64. Vò sao nïn nghó ngúi trûúác vâ sau khi ùn ?
Dẩ dây vâ råt mưỵi ngây phẫi tiïu hốa 3 bûäa ùn. Trong quấ
trònh àố, ngoâi viïåc nhâo trưån thûác ùn thânh dẩng hưì, hïå tiïu hốa
côn phẫi tiïët ra cấc chêët dõch àïí phên giẫi amylase, múä vâ

anbumin thânh chêët dinh dûúäng mâ råt non cố thïí hêëp th. Dõch
tiïu hốa bao gưìm nûúác bổt, dõch võ vâ dõch råt. Nhûäng loẩi dõch
nây lc nâo cng cố nhûng chó àûúåc tiïët ra nhiïìu khi chín bõ ùn.
Àïí sẫn xët dõch tiïu hốa, cú thïí cêìn cố thúâi gian. Vò vêåy, trûúác khi
ùn, tưët nhêët lâ nïn nghó ngúi mưåt chưëc.
Nhiïìu tấc giẫ 70
http://ebooks. vdcmedia. com
Sau khi ùn, dẩ dây no cùng, råt cng sùỉp khêín trûúng lâm
viïåc, cêìn àiïìu àưång mưåt lûúång mấu lúán. Nïëu lao àưång nùång hóåc
lâm viïåc trđ nậo khêín trûúng ngay sau khi ùn, mấu trong cú thïí sệ
dưìn ra cú bùỉp hóåc àẩi nậo; dẩ dây vâ råt chó àûúåc nhêån phêìn đt
ỗi côn lẩi. Do àố, thûác ùn khưng àûúåc tiïu hốa tưët, lêu ngây sệ dêỵn
àïën cấc bïånh vïì tiïu hốa nhû chûúáng bng hóåc àau dẩ dây.
Vò vêåy, trûúác vâ sau khi ùn, ta àïìu nïn nghó ngúi mưåt lất.
Sau khi ùn xong khưng nïn lâm viïåc nùång, àổc sấch bấo hay suy
nghơ nhiïìu.
65. Vò sao trễ em ngây nay hay bõ bïånh àûúâng råt?
Trûúác kia, trễ em đt khi mùỉc bïånh àûúâng tiïu hốa. Nhûng
mêëy nùm gêìm àêy, sưë trễ mùỉc cấc bïånh nây tùng lïn. Theo nghiïn
cûáu ca cấc nhâ y hổc, àiïìu nây liïn quan mêåt thiïët túái chïë àưå ùn
ëng ca trễ em. Viïåc ùn quấ nhiïìu àưì ngổt àậ lâm tùng gấnh
nùång cho àûúâng tiïu hốa.
ÚÃ trễ em, hïå thưëng tiïu hốa chûa phất triïín thânh thc, àưå
axit trong dõch võ thêëp, nùng lûåc khấng khín ca dõch võ chûa
mẩnh; nïëu ùn nhiïìu sệ khố tiïu. Vi khín vưën cố trong àûúâng råt
sệ sinh sưi nẫy núã, phên giẫi mưåt phêìn thûác ùn thânh chêët àưåc,
gêy cho nưn, tiïu chẫy.
Àïí àïì phông bïånh àûúâng råt, cấc em nïn kiïìm chïë ùn ëng,
khưng dng thûác ùn lẩnh hóåc ùn no quấ. Mưåt khi àậ bõ bïånh
àûúâng råt thò nïn kõp thúâi àïën bïånh viïån kiïím tra vâ chûäa trõ,

khưng nïn coi thûúâng, bỗ qua.
66. Vò sao mưåt sưë ngûúâi thûúâng cố cẫm giấc ài ngoâi khưng
hïët?
Ai ài ngoâi xong cng cẫm thêëy nhể nhộm. Nhûng mưåt sưë
ngûúâi sau khi ài ngoâi vêỵn cố cẫm giấc ài chûa hïët nïn khưng thêëy
thoẫi mấi. Vò sao lẩi nhû thïë?
Chêët thẫi tûâ råt non ài sang råt giâ, lûu lẩi úã àêy mưåt thúâi
gian nhêët àõnh rưìi xëng trûåc trâng. Lc nây, cẫm giấc "mën ài
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 71
http://ebooks. vdcmedia. com
ngoâi" xët hiïån. Nïëu vò hoân cẫnh mâ khưng thïí ài ngay, phẫi
miïỵn cûúäng nđn lẩi, phẫn xẩ ca trûåc trâng sệ bõ ûác chïë. Nïëu tònh
trẩng àố xẫy ra thûúâng xun, phẫn xẩ ca trûåc trâng sệ trúã nïn
chêåp chẩp, thêåm chđ dêìn dêìn mêët ài; hêåu quẫ lâ nhu àưång ca kïët
trâng trúã nïn chêåm hún, phất sinh cẫm giấc "ài khưng hïët".
Àïí khùỉc phc, hùçng ngây nïn têåp ài ngoâi theo thúâi gian
nhêët àõnh.
67. Vò sao trong thúâi k thi phẫi àùåc biïåt ch mùåt ùn ëng?
Trûúác k thi, rêët nhiïìu hổc sinh tỗ ra cùng thùèng, ùn khưng
ngon, ng khưng n, sûác khỗe vâ trđ nậo giẫm st nhiïìu; cố em
thêåm chđ côn giẫm cên, huët ấp tùng cao, tiïu hốa khưng tưët, ẫnh
hûúãng àïën tû duy ca àẩi nậo.
Trong giai àoẩn ưn thi, ngoâi viïåc sùỉp xïëp thúâi gian húåp l,
viïåc àiïìu chónh sinh hoẩt vâ cung cêëp àêìy à dinh dûúäng lâ àiïìu
vư cng quan trổng. Cấc húåp chêët ca carbon vâ nûúác (cố trong
thûåc phêím) lâ ngìn dinh dûúäng ch ëu àïí cung cêëp nùng lûúång
cho cú thïí hoẩt àưång, cưng tấc vâ hổc têåp.
Chïë àưå ùn ëng trûúác hïët phẫi cung cêëp àêìy à cấc chêët kïí
trïn nhùçm bẫo àẫm lûúång àûúâng gluco dûå trûä cho cú thïí, gip nậo
vâ cấc tïë bâo cú tim àûúåc khỗe mẩnh. Viïåc nây gip nêng cao hiïåu

sët ưn têåp, àiïìu chónh trẩng thấi têm l, giẫm nhể sûå mïåt mỗi.
Hoẩt àưång ca nậo cêìn sûå cố mùåt ca mưåt sưë chêët dêỵn truìn
thêìn kinh. Àïí tẩo ra nhûäng chêët nây, cú thïí cêìn mưåt lûúång lúán
anbumin. Trong thúâi gian thi cûã, hổc sinh phẫi lao àưång trđ ốc úã
cûúâng àưå cao hún lc bònh thûúâng; vò vêåy, nhu cêìu anbumin cng
cao hún. Nhûäng thûåc phêím àưång vêåt (nhû thõt nẩc, cấ, sûäa bô, gia
cêìm) vâ cấc chïë phêím ca àêåu nânh àïìu chûáa nhiïìu anbumin.
Múä phưtpho ca trûáng lâ mưåt chêët quan trổng àưëi vúái hoẩt
àưång tû duy ca àẩi nậo. Nố chuín hốa thânh acetylcholin - chêët
tùng cûúâng truìn thưng tin trong nậo vâ tùng thïm sûác nhúá. Àêåu
nânh, trûáng gâ, sûäa bô vâ lông chay àưång vêåt chûáa khấ nhiïìu loẩi
múä kïí trïn.
Nhiïìu tấc giẫ 72
http://ebooks. vdcmedia. com
Ngoâi ra, hổc sinh nïn ùn thïm mưåt sưë rau tûúi vâ hoa quẫ
giâu vitamin. Vitamin tham gia vâo quấ trònh hêëp thu vâ àâo thẫi
ca cấc cú quan, lâ mưåt ëu tưë quan trổng ca cấc loẩi men trong
cú thïí. Nố gip hïå thưëng thêìn kinh vâ àẩi nậo lâm viïåc bònh
thûúâng. Viïåc cung cêëp vitamin àêìy à gip tiïu trûâ sûå mïåt mỗi ca
àẩi nậo.
Trong nhûäng ngây ưn thi, bûäa sấng nïn ùn no vâ dng thïm
hoa quẫ vâo bíi sấng. Giûäa hai àúåt thi, cố thïí ùn thïm chocolate
vâ nûúác hoa quẫ. Cấc mốn nây vûâa gip bưí sung nhiïåt lûúång, vûâa
hẩn chïë sûå tiïu hao àûúâng ngun trong gan, àïì phông hẩ àûúâng
huët. Chocolate vâ nûúác côn lâm hûng phêën àẩi nậo.
Cêìn xốa bỗ têm l cùng thùèng, lo lùỉng, giûä cho têm tònh phẫi
thoẫi mấi, nhể nhâng, kïët húåp hổc têåp vâ nghó ngúi. Bíi tưëi, nïn
ng súám àïí bẫo àẫm ng à thúâi gian vâ cố chêët lûúång.
68. Vò sao thëc cố thïí ẫnh hûúãng xêëu àïën dinh dûúäng?
Thëc lâ loẩi v khđ cố uy lûåc gip con ngûúâi àêëu tranh vúái

bïånh têåt. Thëc gip chûäa bïånh bùçng cấch tấc àưång trûåc tiïëp àïën
cú thïí hóåc khưëng chïë sûå phất triïín ca bïånh têåt. Tuy nhiïn, viïåc
sûã dng thëc cng cố thïí gêy ra hêåu quẫ xêëu. Vđ d, mưåt sưë thëc
thûúâng dng cố thïí cẫn trúã hêëp thu dinh dûúäng, thêåm chđ dêỵn àïën
suy dinh dûúäng.
Chùèng hẩn, Tetracycllin cẫn trúã sûå hêëp thu axit folic, múä vâ
àûúâng lactoza. Viïn hydrochlorid phenphormin (chûäa bïånh tiïíu
àûúâng) ẫnh hûúãng xêëu àïën sûå hêëp thu àûúâng gluco, axit amin, múä,
vitamin B12 vâ natri
Trong quấ trònh sûã dng cấc loẩi thëc trïn, cêìn bưí sung
thïm mưåt sưë chêët dinh dûúäng. Nïëu súám cố biïíu hiïån thiïëu chêët
dinh dûúäng nâo thò phẫi hỗi bấc sơ giẫm liïìu hóåc thay thëc.
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 73
http://ebooks. vdcmedia. com
69. Vò sao khi no thò d thûác ùn ngon mêëy cng khưng cẫm
thêëy thêm?
Trong nậo ngûúâi cố 2 trung khu thêìn kinh khưëng chïë hânh vi
thêm ùn, tẩm gổi lâ trung khu thêm ùn vâ trung khu no. Khi bng
àối, trung khu thêm ùn hûng phêën cao àưå, khiïën ta ùn gò cng cẫm
thêëy ngon. Lc bng no, trung khu no hûng phêën khiïën sûå thêm
ùn giẫm xëng, vò vêåy mâ ta khưng thđch ùn nûäa.
Vêåy àẩi nậo lâm thïë nâo àïí nhêån àûúåc cấc thưng tin àối hay
no ca bng truìn lïn? Àiïìu nây cố liïn quan trûåc tiïëp vúái àưå
khêín trûúng ca cú trún trïn thânh dẩ dây. Khi àưå khêín trûúng
ca cú trún trïn thânh dẩ dây giẫm thêëp, cẫm giấc thêm ùn sệ mêët
ài vâ ngûúåc lẩi. ëu tưë nây àûúåc quët àõnh búãi sûå co bốp ca dẩ
dây. Khi dẩ dây tiïu hốa thûác ùn, chó cố bưå phêån úã gêìn thêåp nhõ chđ
trâng (cëng trïn dẩ dây) co bốp. Dẩ dây rưỵng dêìn, phẩm vi co bốp
cng tùng lïn. Àïën khi hïët thûác ùn thò toân bưå dẩ dây sệ co bốp vúái
lûåc câng lc câng mẩnh, àưå khêín trûúng ca cú trún trïn thânh dẩ

dây àẩt àïën àónh cao. Àiïìu nây lâm hûng phêën cú quan cẫm th
trong thânh dẩ dây. Tđn hiïåu àûúåc truìn àïën àẩi nậo, lâm trưỵi
dêåy cẫm giấc àối, tûâ àố mâ kđch thđch "trung khu thêm ùn".
Ngûúåc lẩi vúái quấ trònh trïn, khi bng àậ no, lûåc co bốp giẫm
xëng, àưå khêín trûúng ca cấc cú trún trïn thânh dẩ dây cng
giẫm. Tđn hiïåu àố àûúåc truìn àïën trung khu no ca àẩi nậo, cẫm
giấc thêm ùn sệ mêët ài.
70. Vò sao thûác ùn rấn lẩi khố tiïu?
Thûác ùn rấn thúm, giôn, húåp khêíu võ nhûng khố tiïu hốa.
Viïåc ùn quấ nhiïìu mưåt lc hóåc ùn quấ nhanh sệ ẫnh hûúãng khưng
lúåi àưëi vúái dẩ dây. Vò sao lẩi nhû thïë?
Nhû ta àậ biïët, sûå tiïu hốa vâ hêëp th thûác ùn lâ mưåt quấ
trònh rêët phûác tẩp. Trong khoang miïång, rùng nhai vâ nghiïìn nất,
àêìu lûúäi àẫo vâ trưån àïìu thûác ùn. Trong nûúác bổt cố men amylase,
cố thïí biïën chêët amylase thânh àûúâng mẩch nha; trong dẩ dây cố
men anbumin dng àïí phên giẫi anbumin. Råt non lâ "nhâ mấy
Nhiïìu tấc giẫ 74
http://ebooks. vdcmedia. com
gia cưng hốa hổc" lúán nhêët cố à cấc dẩng men tiïu hốa. Cấc chêët
anbumin, amylase vâ múä chûa qua xûã l sệ àûúåc gia cưng úã àêy.
Thûác ùn rấn tûúng àưëi cûáng, khưng dïỵ nhai nất vâ khố àûúåc
trưån àïìu. Sau khi rấn, àẩi bưå phêån cấc hẩt thûåc phêím àïìu àûúåc
bao bổc mưåt lúáp dêìu múä, lâm giẫm sûå tiïëp xc ca nố vúái men
anbumin hóåc amylase, gêy khố tiïu.
Mưåt thđ nghiïåm àậ chûáng minh rùçng dõch võ àûúåc tiïët ra
nhiïìu hay đt cố liïn quan vúái tđnh chêët ca thûác ùn. Khi ùn bấnh
bao, dõch võ tiïët ra tûúng àưëi nhiïìu nïn sûác tiïu hốa mẩnh; khi ùn
àưì chûáa múä, dõch võ tiïët ra đt vâ chêåm, sûác tiïu hốa ëu. Sau khi ùn
thõt, ta khưng cẫm thêëy àối vò thõt chûáa nhiïìu múä, khố tiïu hốa,
lûu lẩi trong dẩ dây lêu nhêët. Tûúng tûå, thûác ùn rấn àûúåc bao bổc

mưåt lúáp múä nïn lêu tiïu.
71. Vò sao cố ngûúâi dïỵ say rûúåu, cố ngûúâi khố say?
Sau khi ëng rûúåu, tûâng ngûúâi cố nhûäng biïíu hiïån khấc
nhau. Ngûúâi tûãu lûúång đt chó cêìn ëng mêëy ngm lâ mùåt àỗ bûâng,
thêåm chđ choấng àêìu, tim àêåp nhanh, khố chõu. Côn ngûúâi tûãu
lûúång khấ khi múái ëng đt mùåt chûa biïën sùỉc, ëng àïën say mùåt
múái tđm tấi. Vêåy vò sao tûãu lûúång ca mưỵi ngûúâi lẩi nhiïìu đt khấc
nhau?
Nhû ta àậ biïët, cho d chng loẩi rûúåu rêët àa dẩng nhûng
chng àïìu chûáa cưìn, chùèng qua lâ hâm lûúång khấc nhau mâ thưi.
Sau khi ëng rûúåu, cưìn àûúåc dẩ dây vâ àûúâng råt hêëp th, thưng
qua mấu ài vâo gan vâ cấc tưí chûác khấc. Gan cố hai loẩi men liïn
quan túái sûå àâo thẫi cưìn. Men cưìn khưng chûáa hro cố thïí phên
giẫi cưìn thânh acetaldehyd; men acetaldehyd khưng chûáa hro
phên giẫi acetaldehyd thânh nûúác vâ khđ CO2, bâi xët ra khỗi cú
thïí. Tûãu lûúång ca mưåt ngûúâi nhiïìu hay đt àûúåc quët àõnh búãi loẩi
men acetaldehyd khưng chûáa hro nây.
Nïëu cưng nùng ca men acetaldehyd ëu, sûác chuín hốa
acetaldehyd tûúng àưëi kếm, khiïën acetaldehyd khưng ngûâng àûúåc
tđch ly trong cú thïí, cấc àêìu cëi mẩch mấu (àùåc biïåt lâ trïn mùåt)
CÚ THÏÍ NGÛÚÂI 75
http://ebooks. vdcmedia. com
giận núã ra. Khi ëng rûúåu, mùåt vâ cưí ngûúâi àố àỗ bûâng, toân thên
phất nống. Do àêìu cëi mẩch mấu giận núã, huët ấp giẫm xëng.
Àïí bẫo àẫm sûå thùng bùçng, tuën thûúång thêån tiïët ra mưåt chêët
gêy co mẩch, khiïën tim àêåp nhanh hún, huët ấp tùng lïn.
Vúái ngûúâi mâ cưng nùng men acetalehyd mẩnh, cú thïí nhanh
chống phên giẫi chêët acetaldehyd.
Cố thïí thêëy rùçng, ngûúâi cố cưng nùng men acetaldehyd ëu
rêët may mùỉn. Do tûãu lûúång thêëp nïn hổ đt ëng vâ giûä àûúåc sûác

khỗe. Ngûúåc lẩi, nhûäng ngûúâi tûãu lûúång cao do ëng nhiïìu nïn dïỵ
mùỉc bïånh têåt, thêåm chđ tûã vong.
72. Vò sao ngûúâi say rûúåu ài xiïu vểo?
Nïëu bẩn nhòn thêëy mưåt ngûúâi ài lang thang, lẫo àẫo, miïång
àêìy húi rûúåu thò chùỉc chùỉn àố lâ ngûúâi say rûúåu. Vò sao khi say
rûúåu, ngûúâi ta bûúác ài khưng vûäng?
Cấc nhâ khoa hổc giẫi thđch rùçng, khi bẩn bõ xư àêíy àưåt ngưåt,
thên thïí sệ mêët thùng bùçng, bẫn nùng sệ àiïìu chónh nhanh chống
àïí lêåp lẩi trẩng thấi thùng bùçng. Têët cẫ nhûäng viïåc nây do cú quan
thùng bùçng thûåc hiïån. Nố cố thïí cùn cûá vâo sûå xiïu lïåch võ trđ ca
thên thïí àïí cố phẫn xẩ àiïìu chónh thên, gip cú thïí ln giûä võ trđ
thùng bùçng.
Cú quan thùng bùçng nùçm trong tai giûäa. Chng gưìm cố tiïìn
àònh vâ ba ưëng bấn quy, cố sûå phên cưng tûúng hưỵ. Tiïìn àònh tòm
hiïíu mûác àưå xiïu lïåch ca phêìn àêìu, ba ưëng bấn quy thùm dô
trẩng thấi vêån àưång ca thên thïí (ưëng thûá nhêët ph trấch vêån
àưång trïn dûúái, ưëng thûá hai ph trấch vêån àưång trûúác sau, ưëng thûá
ba ph trấch vêån àưång nghiïng hai bïn). ƯËng bấn quy chûáa àêìy
cấc tïë bâo chun cẫm nhêån võ trđ ca thên thïí, cố thïí tiïëp thu
thưng tin bêët cûá lc nâo àïí truìn lïn àẩi nậo àïí àẩi nậo àiïìu tiïët
thưëng nhêët sûå vêån àưång ca cấc bùỉp thõt toân thên. Nhúâ àố, khi
vêån àưång, cú thïí vêỵn àûúåc bẫo àẫm thùng bùçng.
Nhûng khi say rûúåu, chêët cưìn àậ lâm tï liïåt cú quan thùng
bùçng, khiïën cho àưå nhẩy ca nố giẫm thêëp, phẫn ûáng chêåm chẩp.