BẢO VỆ SỨC KHỎE - DINH DƯỠNG HỢP LÝ VÀ SỨC KHỎE – 6 pot

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 115
- Tònh trẩng nhiïỵm khín, àùåc biïåt lâ cấc bïånh àûúâng råt, súãi,
vâ viïm cêëp àûúâng hư hêëp. Cấc bïånh nây gêy tùng nhu cêìu, giẫm
ngon miïång vâ hêëp thu.

Mưëi quan hïå giûäa suy àinh dûúäng- nhiïỵm khín thïí hiïån qua
vông sau àêy:

Tònh trẩng phưí biïën ca suy dinh dûúäng cố liïn quan chùåt chệ
vúái tònh trẩng kinh tïë xậ hưåi, sûå nghêo àối, sûå kếm hiïíu biïët vò tònh
trẩng vùn hốa thêëp, m chûä, thiïëu thûác ùn, vïå sinh kếm, àưìng thúâi
vúái sûå lûu hânh bïånh nhiïỵm khín. úã cưång àưìng cấc ngun nhên
thûúâng àan xen nhau rêët phûác tẩp cêìn lûu túái nhûäng trễ em sinh
ra úã cấc gia àònh nghêo tng, úã nhûäng bâ mể àễ quấ dây, cên nùång
khi trễ sinh ra thêëp, nhûäng àûáa trễ sinh àưi, nhûäng bâ mể sau sinh
mêët sûäa. Àố lâ nhûäng trễ cố nguy cú cao chïë àưå ùn khưng à cẫ
lûúång vâ chêët dêỵn túái bõ suy dinh dûúäng.

Suy dinh dûúäng thïí côm Marasmus lâ thïí thiïëu dinh dûúâng
nùång hay gùåp nhêët. Àố lâ hêåu quẫ ca chïë àưå ùn thiïëu cẫ nhiïåt
lûúång lêỵn Protein do cai sûäa súám hóåc ùn bưí sung khưng húåp l.
Tònh trẩng vïå sinh kếm gêy óa chêìy, àûáa trễ ùn câng kếm vâ vông
lín qín bïånh l bùỉt àêìu. Kwashiorkor đt gùåp hún Marasmus
thûúâng lâ do chïë àưå ùn quấ nghêo vïì protein mâ gluxit tẩm à (chïë
àưå ùn sam ch ëu dûåa vâo khoai sùỉn). Ngoâi ra côn cố thïí phưëi húåp
Marasmus -Kwashiorkor.

Àùåc àiïím cấc thïí suy dinh dûúäng

Marasmus Kwashiorkor Thïí loẩi lêm sâng
Cấc biïíu hiïån thûúâng gùåp

Cú teo àết Rộ râng Cố thïí khưng rộ do ph
Ph Khưng cố Cố úã cấc chi dûúái, mùåt
Cên nùång/ chiïìu cao Rêët thêëp Thêëp, cố thïí khưng rộ do ph
Biïën àưíi têm l Àưi khi lùång lệ mïåt mỗi Hay qëy khốc, mïåt mỗi
Cấc biïíu hiïån cố thïí gùåp
Ngon miïång Khấ Kếm
óa chẫy Thûúâng gùåp Thûúâng gùåp
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 116
Biïën àưíi úã da đt gùåp Thûúâng cố viïm da, bong da
Biïën àưíi úã tốc đt gùåp Tốc mỗng thûa, dïỵ nhưí
Gan to Khưng Àưi khi do tđch lu múä
Hoấ sinh (albumin huët
thanh)
Bònh thúâng hóåc húi thêëp Thêëp (dûúái 3g/100ml)


Chng ta cêìn nhúá rùçng suy dinh dûúäng bùỉt àêìu tûâ biïíu hiïån
chêåm lúán cho àïën cấc thïí nùång lâ Marasmus vâ Kwashiorkor.

Trong hoẩt àưång chùm sốc sûác khỗe ban àêìu, viïåc nhêån biïët cấc
thïí nhể vâ vûâa cố nghơa quan trổng àùåc biïåt.

Trong àiïìu kiïån thûåc àõa, ngûúâi ta ch ëu dûåa vâo cấc chó tiïu
nhên trùỉc (cên nùång theo tíi, chiïìu cao theo tíi, cên nùång theo
chiïìu cao, vông cấnh tay) àïí phên loẩi tònh trẩng suy dinh dûúäng.
Khi ào vông cấnh tay cêìn súâ nùỉn àïí àấnh giấ tònh trẩng lúáp múä dûúái
da.

ÚÃ cưång àưìng, cấch phên loẩi thưng dng nhêët trûúác àêy do
Gomez F. àûa ra tûâ nùm 1956 dûåa vâo cên nùång theo tíi quy ra

phêìn trùm ca cên nùång chín. Thiïëu dinh dûúäng àưå 1 tûúng ûáng
75%-90% ca cên nùång chín. Thiïëu dinh dûúäng àưå 2 tûúng ûáng
60%-75% ca cên nùång chín. Thiïëu dinh dûúäng àưå 2 tûúng ûáng
60% ca cên nùång chín. Cấch phên loẩi ca Gomez F. àún giẫn
nhûng khưng phên biïåt àûúåc thiïëu dinh dûúäng múái xêíy ra hay àậ
lêu.

Àïí khùỉc phc nhûúåc àiïím àố, Wate*ow J.C. àïì nghõ cấch phên
loẩi nhû sau: Thiïëu dinh dûúäng thïí gêìy côm (tûác lâ hiïån àang thiïëu
dinh àûúâng) biïíu hiïån bùçng cên nùång theo chiïìu cao thêëp so vúái
chín, thiïëu dinh dûúäng thïí côi cổc (tûác lâ thiïëu dinh dûúäng trûúâng
diïỵn) dûåa vâo chiïìu cao theo tíi thêëp so vúái chín.

Bẫng phên loẩi theo Waterlow

Cên nùång theo chiïìu cao
(80 % hay -2SD)

Trïn Dûúái
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 117
Trïn Bònh thûúâng Thiïëu dinh dûúäng
gây côm
Chiïìu cao theo tìi
(90% hay-2SD )
Dûúái Thiïëu dinh dûúäng
côi cổc
Thiïëu dinh dûúäng
nùång kếo dâi

Hiïån nay OMS. khuën nghõ coi lâ thiïëu dinh dûúäng khi cên

nùång theo tíi dûúái 2 àưå lïåch chín (-2 SD) so vúái qìn thïí tham
khẫo NCHS (National Center for Heth St'atistics) ca M. Viïåc
sûã dng qìn thïí NCHS àûúåc àïì ra sau khi quan sất thêëy trễ em
dûúái 5 tíi nïëu àûúåc ni dûúäng tưët thò cấc àûúâng phất triïín tûúng
tûå nhau. So vúái trõ sưë tûúng ûáng úã qìn thïí tham khẫo, ngûúâi ta
chia ra cấc mûác àưå sau: tûâ -2 àïën -3 àưå lïåch chín: thiïëu dinh
dûúäng vûâa (àưå 1), tûâ -3 àïën -4 àưå lïåch chín: thiïëu dinh dûúäng nùçng
(àưå 2), dûúái -4 àưå lïåch chín: thiïëu dinh dûúäng rêët nùång (àưå 3). úã cấc
thïí nùång, ngûúâi ta thûúâng dng thang Welcome àïí phấn biïåt giûäa
Marasmus vâ Kwashiorkor.

Thang phên loẩi Welcome

Ph Cên nùång (%) so vúái
chín
Cố Khưng
60-80 Kwashiorkor Thiïëu dinh dûúäng
Dûúái 60 Marasmus - Kwashiorkor Marasmus


Theo tđnh toấn, 1 SD tûúng àûúng 10% nhû vêåy 60% tûúng
àûúng mûác -4SD ca cên nùång chín.

Phông chưëng suy dinh dûúäng trễ em àôi hỗi sûå lưìng ghếp ca
nhiïìu hoẩt àưång trong àố cố cấc biïån phấp lúán sau àêy:

1. Theo dội biïíu àưì phất triïín trễ em.

2. Phc hưìi mêët nûúác theo àûúâng ëng khi trễ óa chẫy.

3. Ni con bùçng sûäa mể.

4. Tiïm chng theo lõch phông cấc bïånh súãi, ën vấn, ho gâ,
bẩch hêìu, bẩi liïåt vâ lao. .

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 118
5. Kïë hoẩch hốa gia àònh.

6. Giấo dc dinh dûúäng.

7. Xêy dûång hïå sinh thấi VAC tẩo thïm ngìn thûác ùn bưí sung.

Dûúái àêy chng tưi xin giúái thiïåu sêu hún vïì cấc biïån phấp
dinh dûúäng.

II. CẤC BIÏÅN PHẤP PHÔNG CHƯËNG SUY DINH DÛÚÄNG

1 Thûåc hiïån ni con bùçng sûäa mể

Trong nhûäng nùm gêìn àêy, đt cố vêën àïì àûúåc quan têm nhiïìu
trong dinh dûúäng trễ em bùçng vêën àïì ni con bùçng sûäa mể. Khưng
đt cấc cåc hưåi nghõ hưåi thẫo qëc tïë vâ trong nûúác dânh riïng cho
chun àïì nây. Tưí chûác qu nhi àưìng qëc tïë (UNICEF) àậ coi ni
con bùçng sûäa mể lâ mưåt trong 4 biïån phấp quan trổng nhêët (theo
dội biïíu àưì phất triïín, phc hưìi mêët nûúác do óa chẫy bùçng orïzưn,
ni con bùçng sûäa mể vâ tiïm chng theo êm lõch tíi) àïí bẫo vïå
sûác khỗe trễ em. Àiïìu àố cố nhiïìu lđ do:

a) Trûúác hïët sûäa mể lâ thûác ùn hoân chónh nhêët, thđch húåp
nhêët àưëi vúái àûáa trễ. Cấc chêët dinh dûúäng cố trong sûäa mể àïìu àûúåc

cú thïí hêëp thu vâ àưìng hốa dïỵ dâng.

b) Sûäa mể lâ dõch thïí sinh hổc tûå nhiïn chûáa nhiïìu ëu tưë quan
trổng bẫo vïå cú thïí àûáa trễ mâ khưng mưåt thûác ùn nâo cố thïí thay
thïë àûúåc, àố lâ:

- Cấc Globulin miïỵn dõch, ch ëu lâ IGA cố tấc dng bẫo vïå cú
thïí chưëng cấc bïånh àûúâng råt vâ mưåt sưë bïånh do virus.

- Lizozim lâ mưåt loẩi len cố nhiïìu hún hùèn trong sûäa mể so vúái
sûäa bô. Lizozim phấ hy mưåt sưë vi khín gêy bïånh vâ phông ngûâa
mưåt sưë bïånhvirus.

- Lactoferrin lâ mưåt protein kïët húåp vúái sùỉt cố tấc dng ûác chïë
mưåt sưë loẩi vi khín gêy bïånh cêìn sët àïí phất triïín.

- Cấc bẩch cêìu: trong 2 tìn lïỵ àêìu, trong sûäa mể cố túái 4000 tïë
bâo bẩch cêìu/ml. Cấc bẩch cêìu nây cố khẫ nùng tiïët IGA, lixozim,
lactoferrin, interferon.
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 119
- ëu tưë bifidus cêìn cho sûå phất triïín loẩi vi khín
lactobacilusbifidus, kòm hậm cấc vi khín gêy bïånh vâ kđ sinh
trng.

c) Ni con bùçng sûäa mể lâ àiïìu kiïån àïí àûáa con cố nhiïìu thúâi
gian gêìn gi vúái mể, mể gêìn gi vúái con. Chđnh sûå gêìn gi tûå nhiïn
àố lâ ëu tưë têm l quan trổng gip cho sûå phất triïín hâi hôa ca
àûáa trễ. Mùåt khấc, chó cố ngûúâi mể qua sûå quan sất tinh tïë ca
mònh nhûäng khi cho con b sệ phất hiïån àûúåc súám nhêët, àng nhêët
nhûäng thay àưíi ca con bònh thûúâng hay bïånh l .

Ni con bùçng sûäa mể cêìn ch nhûäng àiïím sau àêy:

- Cho con b câng súám câng tưët, b ngay trong nûãa giúâ àêìu
tiïn. Phẫn xẩ b ca àûáa trễ kđch thđch tiïët sûäa, mùåt khấc trong sûäa
non lâ loẩi sûäa tìn àêìu tiïn cố nhiïìu chêët dinh dûúäng quan trổng,
nhêët lâ chêët bếo vâ cố nhiïìu loẩi IGA mưåt ëu tưë miïỵn dõch quan
trổng.

- Cho con b kếo dâi, đt nhêët àïën 12 thấng. Mùåc d sưë lûúång sûäa
ngây câng đt ài nhûng chêët lûúång sûäa vêìn tưët, do àố cho b kếo dâi
lâ cấch nêng cao chêët lûúång bûäa ùn ca trễ mưåt cấch tûå nhiïn.

- Cho b khưng cûáng nhùỉc theo giúâ giêëc, mâ theo nhu cêìu ca
trễ . Giấ trõ toân diïån khưng thïí gò thay thïë àûúåc ca sûäa mể cêìn
àûúåc mổi ngûúâi vâ xậ hưåi thêëm nhìn àïí mổi ngûúâi mể cố quët
têm vâ àûúåc tẩo àiïìu kiïån àïí ni con bùçng bêìu sûäa ca mònh.

2. Cho ùn bưí sung húåp l

Trong 4 thấng àêìu, sûäa mể lâ thûác ùn hoân chónh nhêët àưëi vúái
àûáa trễ . Nhûng tûâ thấng thûá. 5 trúã ài, sưë lûúång sûäa mể khưng àấp
ûáng à nhu cêìu ca àûáa trễ àang lúán nhanh. Do àố cấc bâ mể cho
con ùn sam (ùn bưë sung), thưng thûúâng úã nûúác ta lâ cấc loẩi bưåt,
nhêët lâ bưåt gẩo.

Mêëy àiïím sau àêy cêìn lûu :

a) Thûác ùn bưí sung cêìn cố àùm àưå nùng lûúång thđch húåp:

Trong sûäa mể, 50% nùng lûúång lâ do chêët bếo, trong bưåt gẩo chó
cố 1-3% nùng lûúång do chêët bếo. Chïë àưå ùn cố àêåm àưå nùng lûúång
thêëp thò phẫi ùn nhiïìu hún múái àấp ûáng àûúåc nhu cêìu, àiïìu àố
khưng dïỵ thûåc hiïån vò dẩ dây
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 120
Sûäa mể giûä võ trđ trung têm. Cấc loẩi thûác ùn úã 4 ư xung quanh
bưí sung cho sûäa mể ty theo nhu cêìu, mưỵi Ư cố võ trò riïng ca nố.
Trong thûác ùn bưí sung àún giẫn nhêët thûúâng gưìm 2 thânh phêìn,
bưåt ng cưëc phưëi húåp vúái bưåt àêåu àưỵ. Tuy nhiïn thûác ùn bưí sung
hoân chónh cêìn àẩi diïån 4 ư trong hònh vng thûác ùn t lïå thđch
húåp.

d) Theo dội biïíu àưì phất triïín:

Khấc vúái bïånh nhiïỵm khín, suy dinh dûúäng úã trễ em tiïën
triïín theo mưåt con àûúâng quanh co khc khuu, àïën khi nhêån thêëy
thûúâng lâ giai àoẩn mån Do àố, vêën àïì quan trổng lâ nhêån biïët
súám àïí cố biïån phấp can thiïåp kõp thúâi.

Trong nhûäng nùm gêìn àêy, ngûúâi ta nối nhiïìu àïën giấ trõ ca
viïåc sûã dng biïíu àưì phất triïín, coi àố lâ biïån phấp quan trổng àïí
phông chưëng suy dinh dûúäng. Cên nùång àõnh kò àûáa trễ àïìu hâng
thấng, àûáa trễ tùng cên, àố lâ biïíu hiïån bònh thûúâng, cên àûáng n
lâ biïíu hiïån àe dổa, nïëu xëng cên lâ biïíu hiïån nguy hiïím. .

Theo dội vâ sûã dng biïíu àưì phất triïín lâ cưng viïåc tûå giấc cố
thûác ca bâ mể chûá khưng phẫi lâ hoẩt àưång chun mưn k thåt
riïng ca cú quan y tïë Trong phông chưëng suy dinh dûúäng, vai trô
ngûúâi mể lâ trung têm. Ngûúâi mể nâo cng trân àêìy tònh u vâ
trấch nhiïåm àưëi vúái con mònh, biïíu àưì phất triïín gip hổ àấnh giấ

àng àùỉn tònh hònh sûác khỗe ca con hổ.

Chđnh vò vêåy, sûá dng biïíu àưì phất triïín àậ àûúåc tưí chûác qu
nhi àưìng qëc tïë (UNICEF) coi lâ mưåt trong cấc biïån phấp ch ëu
trong chùm sốc sûác khỗe trễ em.

Tốm lẩi, sûã dng biïíu àưì phất triïín, ni con bùçng sûäa mể vâ
thûác ùn bưí sung húåp lđ, giấo dc kiïën thûác dinh dûúäng cho ngûúâi mể
àố lâ cấc biïån phấp quan trổng trong phông chưëng suy dinh dûúäng
trễ em. Cng vúái viïåc xêy dûång hïå sinh thấi VAC (vûúân, ao, chìng)
àïí tẩo thïm ngìn thûåc phêím tẩi chưỵ nhùçm lâm phong ph bûäa ùn
trûúác hïët cho trễ em vâ ngûúâi mể, chng sệ múã ra triïín vổng tưët cho
cưng tấc phông chưëng suy dinh dûúâng úã trễ em nûúác ta.


THIÏËU MẤU DINH DÛÚÄNG VÚÁI SÛÁC KHOỄ CƯÅNG ÀƯÅNG

I. ÀÕNH NGHƠA

Cố nhiïìu ngun nhên cố thïí gêy ra thiïëu mấu trong àố àûáng
vïì phûúng diïån sûác khỗe cưång àưìng 3 loẩi sau àêy quan trổng hún
cẫ:
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 121
a) Thiïëu mấu dinh dûúäng.

b) Thiïëu mấu liïn quan vúái nhiïỵm khín vâ kđ sinh trng mẩn.

c) Thiïëu mấu liïn quan àïën cấc têåt di truìn ca cấc phên tûã
hemoglobin (kïí cẫ bïånh Talatxïmi).

Ba loẩi nây khưng tấch biïåt mâ nhiïìu khi lưìng vâo nhau vđ d
mưåt sưë nhiïỵm kđ sinh trng nhû giun mốc chùèng hẩn lâm tùng nhu
cêìu cấc ëu tưë tẩo mấu vâ thc àêíy phất sinh thiïëu mấu dinh
dûúäng. Hún nûäa, trong mưåt qìn thïí cố tó lïå thiïëu mấu dinh dûúäng
cao, àưìng thúâi cng cố thïí cố nhiïìu ngûúâi bõ thiïëu mấu do bïånh ca
hemoglobin.

Thiïëu mấu dinh dûúäng khưng nhûäng lâ loẩi thiïëu mấu phưí biïën
nhêët mâ àưìng thúâi cng lâ loẩi dïỵ àûúåc chïë ngûå nhúâ cấc biïån phấp
can thiïåp y tïë.

Thiïëu mấu do thiïëu sùỉt lâ loẩi thiïëu mấu dinh dûúäng hay gùåp
nhêët, cố thïí kïët húåp vúái thiïëu axđt folic nhêët lâ trong thúâi kò cố thai.
Cấc loẩi thiïëu mấu dinh dûúäng khấc nhû do thiïëu vitamin B12,
piridoxin vâ àưìng thúâi đt gùåp hún.

Cấc àưëi tûúång thûúâng bõ àe dổa thiïëu mấu dinh dûúäng lâ trễ em
hổc sinh vâ nhêët lâ ph nûä cố thai.

Theo Tưí chûác Y tïë thïë giúái, thiïëu mấu dinh dûúäng lâ tònh trẩng
bïånh lđ xẫy ra khi hâm lûúång hemoglobin trong mấu xëng thêëp
hún bònh thûúâng do thiïëu mưåt hay nhiïìu chêët dinh dûúâng cêìn thiïët
cho quấ trònh tẩo mấu bêët kïí lđ do gò.

Hâm lûúång hemoglobin bònh thûúâng thay àưíi theo tíi, giúái,
tònh trẩng sinh lđ, àưå cao so vúái mùåt biïín vâ đt khấc nhau theo
chng tưåc. Tưí chûác Y tïë thïë giúái àậ àïì nghõ coi lâ thiïëu mấu do thiïëu
sùỉt khi hâm lûúång hemoglobin úã dûúái cấc ngûúäng sau àêy:

Bẫng 1

Ngûúäng Kb chó àõnh thiïëu mấu theo Tưì chûác Y tïë thïë giúái

Nhốm tíi Ngûúäng hemogolobin (g/100ml)
Trễ em tûâ 6 thấng- 6 tíi 11
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 122
Trễ em tûâ 6 tíi- 14 tíi 12
Nam trûúãng thânh 13
Nûä trûúãng thânh 12
Nûä cố thai 11

Cố nhûäng ngûúâi cố lûúång hemoglobin thêëp hún cấc giúái hẩn
trïn khưng bõ thiïëu mấu (nghơa lâ cho thïm cấc chêët dinh dûúäng
tẩo mấu vâo mâ lûúång Hb vêỵn khưng tùng ), tuy vêåy trong mưåt
qìn dên cû. tó lïå sưë ngûúâi cố lûúång Hb thêëp hún cấc "ngûúäng" trïn
câng cao thò vêën àïì thiïëu mấu câng lúán.

II. NGHƠA SÛÁC KHỖE CƯÅNG ÀƯÌNG

1. Tó lïå mùỉc bïånh

Dûåa theo cấc giúái hẩn "ngûúäng" àïì nghõ úã trïn vâ sưë liïåu nhiïìu
cåc àiïìu tra, Tưí chûác Y tïë thïë giúái ûúác tđnh cố 30% dấn sưë thïë giúái
bõ thiïëu mấu.

Bẫng 2: Tó lïå phêìn trùm thiïëu mấu trïn thïë giúái (1980
)

Ph nûä 15-49

Vng

Trễ em
0-4 tíi

Trễ em
5-12 tíi

Ngûúâi trûúãng
thânh nam

Cố
thai

Chung

Cấc nûúác phất triïín
Cấc nûúác àang phất triïín

12
51

7
46

3
26

14
59

11
47

Chung

43

37

48

51

35



Thiïëu mấu hay gùåp úã cấc nûúác àang phất triïín (36%) so vúái cấc
nûúác phất triïín (8%). Tó lïå thiïëu mấu cao nhêët úã chêu Phi, nam ấ
rưìi àïën chêu M La Tinh côn cấc vng khấc thêëp hún. Thiïëu mấu
hay gùåp nhêët úã ph nûä cố thai 51%) rưìi dïån trễ em (43%) hổc sinh
(37%) côn úã nam giúái trûúãng thânh thêëp lún cẫ (18%) .

Ngûúâi ta ûúác tđnh toân thïë giúái cố khoẫng 700 - 800 triïåu ngûúâi
bõ thiïëu nấu. Cêìn ch thïm rùçng thiïëu mấu chó lâ giai àoẩn cëi
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 123
ca mưåt quấ trònh hiïëu sùỉt tûúng àưëi dâi vúâi nhiïìu ẫnh hûúâng bêët
lúåi àưíi vúâi sûác khỗe vâ sưë giúâi bõ thiïëu sùỉt nhûng chûa bưåc lưå thiïëu
mấu côn cao hún nhiïìu sưë ngûúâi bõ hiïëu mấu thûåc sûå.

Cấc àiïìu tra dõch tïí hổc úã nûúác ta bûúác àêìu cho thêëy: tó lïå thiïëu
mấu úã ph nûä cố thai úã Hâ nưåi lâ 41% (3 thấng cëi lâ 49%) côn úã
mưåt sưë vng nưng thưn lâ 49% (3 thấng cëi lâ 59%) . Tó lïå thiïëu
mấu úã trễ em trûúác tíi ài hổc vâo khoẫng 40-50%.

Nhû vêåy thiïëu mấu dinh dûúäng àang lâ vêën àïì sûác khỗe cưång
àưìng quan trổng ca bâ mể vâ trễ em nûúác ta .

2. Hêåu quẫ sûác khỗe

Biïíu hiïån thûúâng gùåp ca thiïëu mấu lâ da xanh, niïm mấc
nhúåt nhẩt, cấc biïíu hiïån thiïëu oxi úã cấc mư. Vïì phûúng diïån sûác
khỗe cưång àưìng cấc hêåu quẫ sau àêy àấng ch :

a) Ẫnh hûúãng túái khẫ nùng lao àưång:

Thiïëu mấu do bêët k ngun nhên nâo cng gêy nïn tònh trẩng
thiïëu oxi cấc mư, àùåc biïåt úã mưåt sưë cú quan nhû tim, nậo. Thiïëu mấu
ẫnh hûúãng túái cấc hoẩt àưång cêìn tiïu hao nùng lûúång. Nghiïn cûáu úã
nhiïìu núi cho thêëy nùng sët lao àưång ca nhûäng ngûúâi thiïëu mấu
thêëp hún hùèn nhûäng ngûúâi bònh thûúâng. Ngûúâi ta côn nhêån thêëy
tònh trẩng thiïëu sùỉt (chûa bưåc lưå thiïëu mấu) cng lâm giẫm khẫ
nùng lao àưång.

b) Ẫnh hûúãng túái nùng lûåc trđ tụå:

Cấc biïíu hiïån mïåt mỗi, nhêët ng kếm ch , kếm têåp trng, dïỵ
bõ kđch àưång hay gùåp úã nhûäng ngûúâi thiïëu mấu. Kïët quẫ hổc têåp ca
hổc sinh bõ thiïëu nấu thêëp hún hùèn so vúái lư chûáng vâ àậ àûúåc khùỉc
phc sau khi cấc em àûúåc bưí sung viïn sùỉt.

c) Ẫnh hûúãng túái thai sẫn:

Tûâ lêu ngûúâi ta àậ biïët thiïëu mấu tùng nguy cú àễ non, tùng t
lïå mùỉc bïånh vâ tûã vong ca mể vâ con. Nhûng bâ mể thiïëu mấu cố
nguy cú àễ côn nhể cên vâ dïỵ bõ chẫy mấu úã thúâi k hêåu sẫn. Vò vêåy
ngûúâi ta àậ coi thiïëu mấu dinh dûúäng trong thúâi k thai nghến lâ
mưåt àe dổa sẫn khoa.

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 124
III. NGUN NHÊN THIÏËU MẤU DINH DÛÚÄNG

Sûå hiïíu biïët nhu cêìu sùỉt ca cú thïí cng nhû giấ trõ sinh hổc
ca Fe trong thûác ùn sệ gip chng ta giẫi thđch vò sao mưåt sưë àưëi
tûúång nhû ph nûä lûáa tíi sinh àễ lẩi cố nguy cú cao vïì thiïëu mấu
dinh dûúäng.

1. Nhu cêìu sùỉt

Lûúång sùỉt trong cú thïí rêët đt chó cố khoẫng 2,5g úã nûä vâ 4,5g úã
nam. Tuy vêåy sùỉt giûä vai trô sinh hổc rêët quan trổng, chuín hốa.
gêìn nhû khếp kđn, cú thïí rêët tiïët kiïåm sùỉt nhûng hùçng ngây vêỵn bõ
hao ht mưåt đt theo cấc con àûúâng khấc nhau .

ÚÃ ngûúâi trûúãng thânh lûúång sùỉt mêët ài vâo khoẫng 0,9mg mưỵi
ngây úã nam (65kg) vâ 0,8mg úã nûä (65kg). úã ph nûä àưå tíi sinh àễ
,lûúång sùỉt mêët theo kinh nguåt dao àưång khấ nhiïìu, trung bònh
vâo khoẫng 0,4- 0,5mg mưỵi ngây.

Nhû vêåy úã àưëi tûúång ph nûä lûáa tíi nây tưíng lûúång sùỉt mêët

trung bònh hùçng ngây lâ 1,25mg vâ cố khoẫng thiïëu mấu xët hiïån.

Bẫng 3: Nhu cêìu sùỉt hêëp thu hùçng ngây (mg)

Nhốm tíi Cên nùång (kg) Nhu cêìu
Trễ em:
0.25-1 8 0.96
1-2 11 0.61
2-6 16 0.70
6-12 29 1.17
Nam thiïëu niïn 12-16 53 1.82
Nûä thiïëu niïn 12-16 51 2.02
Trûúãng thânh (nam) 65
Trûúãng thânh (nûä)
- Tíi hânh kinh 55 2.38
- Mận kinh 55 0.96
- Cho b 55 1.31
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 125
Nhu cêìu khi cố thai ty tònh trẩng sùỉt ca cú thïí trûúác khi cố
thai.

2. Ngìn sùỉt trong thûác ùn

Trong thûác ùn sùỉt úã dẩng Hem vâ khưng úã dẩng Hem. Hem lâ
thânh phêìn ca hemoglobin vâ Myoglobin, do àố cố trong thõt, cấ vâ
mấu. Tó lïå hêëp thu loẩi sùỉt nây cao 20- 30%. Sùỉt khưng úã dẩng Hem
cố ch ëu úã ng cưëc rau c vâ cấc loẩi hẩt. Tó lïå hêëp thu thêëp hún
vâ ty theo sûå cố mùåt ca cấc chêët hưỵ trúå hay ûác chïë trong khêíu
phêìn ùn. Cấc chêët hưỵ trúå hêëp thu sùỉt lâ vitamin C, cấc chêët giâu
protein. Cấc chêët ûác chïë hêëp thu sùỉt lâ cấc phytat, tanin. Ngoâi ra

tònh trẩng sất trong cú thïí cng ẫnh hûúãng túái hêëp thu sùỉt.

Cố thïí chia cấc loẩi khêíu phêìn thûúâng gùåp ra lâm 3 loẩi:

- Khêíu phêìn cố giấ trõ sinh hổc thêëp (sùỉt hêëp thu khoấng 5% ):
chïë àưå ùn àún àiïåu ch ëu lâ ng cưëc, c, côn lûúång thõt hóåc cấ
dûúái 30g hóåc lûúång Vitamin C dûúái 25mg.

- Khêíu phêìn cố giấ trõ sinh hổc trung bònh (hêëp thu sùỉt khoẫng
10%): khêíu phêìn cố tûâ 30- 90g thõt cấ hóåc 25- 75mg Vitamin C.

Nïëu mưåt khêíu phêìn cố à cấ 2 tiïu chín trïn hêëp thu sùỉt sệ
tùng lïn rộ rïåt, ngûúåc lẩi nïëu cố nhiïìu ëu tưë ûác chïë (chê, câ phï) sệ
cẫn trúã hêëp thu.

Cùn cûá vâo nhu cêìu sùỉt (bẫng 3) vâ tó lïå hêëp thu sùỉt theo loẩi
khêíuphêìn ta cố thïí tđnh nhu cêìu sùỉt thûåc tïë nhû sau: cng mưåt loẩi
khêíu phêìn cố giấ trõ sinh hổc trung bònh (hêëp thu sùỉt khoẫng lo%)
thò nhu cêìu thûåc tïë sùỉt úã nam trûúãng thânh lâ:

1,14 x 10 = 11mg/ngây.

vâ úã nûä úã dưå tíi hânh kinh lâ:

2,38 x 10 : 24 mg/ngây.

IV. CHÊÍN ÀOẤN THIÏËU MẤU DINH DÛÚÄNG

1. Trong cấc àiïìu tra sâng lổc úã cưång àưìng

Cấc xết nghiïåm thûúâng dng àïí chêín àoấn hemoglobin vâ
hematocrit nhêån àõnh vïì tònh trẩng chûác Y tïë thïë giúái (bẫng 1). Cố
thïí chia ra cấc mûác 80%, 60-80% vâ dûúái 60% so vúái ngûúäng. Trong
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 126
dng cấc mưëc 10g/100ml, 7-10g/100ml vâ 7g/100ml àïí phên loẩi cấc
mûác àưå nhể vûâa vâ nùång.

2. Cấc xết nghiïåm chêín àoấn thiïëu Fe.

Khi àiïìu kiïån chỗ phếp cố thïí tiïën hânh cấc xết 'nghiïåm sau
àêy:

- Ferritin huët thanh: Mûác ferritin trong huët thanh phẫn
ấnh dûå trûâ Fe trong cú thïí. úã ngûúâi bònh thûúâng hâm lûúång ferritin
trong huët thanh lâ 70 mcg/1 úã nam vâ 35 mcg/1 úã nûä khi dûúái
12mcg/1 coi lâ thiïëu dûå trûä sùỉt.

- Mûác bậo hôa transferin: Hêìu hïët Fe trong huët thanh àïìu
gùỉn vúái protein lâ transferin. Khi dûå trûä Fe àậ cẩn mâ tiïëp tc
thiïëu Fe thò t lïå transferin bậo hôa vúái Fe giẫm xëng tûâ 30%
xëng thêëp hún 15%.

- Protoporphyrin trong hưìng cêìu: Do thiïëu sùỉt, protoporphyrin
khưng tham gia tẩo Hem àûúåc nïn hâm lûúång protoporphyrin tûå do
ca hưìng cêìu lïn cao hún 70mcg/1.

Nhû vêåy, trong mưåt qìn dên cû cố khẫ nùng mùỉc bïånh thiïëu
mấu cao, àõnh lûúång hemoglobin vâ hematocrit lâ xết nghiïåm nhẩy
nhêët. Khi sưë ngûúâi mùỉc bïånh khưng nhiïìu lùỉm, àõnh lûúång ferritin
cố giấ trõ khïu gúåi hún. Cấc xết nghiïåm transferin vâ

protoporphyrin cố giấ trõ hưỵ trúå.

V. PHÔNG CHƯËNGTHIÏËU MẤU DINH DÛÚÄNG

Cố 4 hûúáng chđnh àïí phông chưëng thiïëu mấu dinh dûúäng:

1. Bưí sung bùçng viïn sùỉt

Ûu àiïím ca phûúng phấp nây lâ cẫi thiïån nhanh tònh trẩng
thiïëu mấu cấc àưëi tûúång bõ àe dổa.

Tuy vêåy àôi hỗi mưåt hïå thưëng phên phưëi vâ theo tưët Trong àiïìu
kiïån ngìn thëc vâ cấn bưå hẩn chïë nïn dânh ûu iïn cho àưëi tûúång
cố t lïå mùỉc bïånh cao nhû ngûúâi mể cố thai, trễ em, hổc sinh vâ lao
àưång mưåt sưë ngânh nghïì.

Cấc tấc dng ph ca viïn sùỉt lâ: khố chõu úã thûúång võ, bìn
nưn, nưn, tấo bốn, óa lỗng. Nïn dng viïn sùỉt sau bûâa ùn thò dïỵ chõu
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 127
hún khi àố. Cêìn ch cố thïí do cấc tấc dng ph nây mâ àưëi tûúång
ngûâng ëng. Phêìn lúán ph nûä cố thai àïìu thiïëu mấu vò vêåy nïn tưí
chûác ëng àẩi trâ cho loẩi àưëi tûúång nây. Àưëi vúái nhûäng ngûúâi
khưng thiïëu mấu, viïåc ëng viïn sùỉt khưng gêy ra tấc hẩi gò.

Bẫng 4: Cấc loẩi viïn sùỉt thûúâng dng

Loẩi Húåp chêët sùỉt (mg/viïn) Sùỉt ngun tưë (mg/viïn) % Fe
Ferú sulfat (7 H2O) 300 60 20
Ferú sulfat (anhydit) 200 74 37
Ferú sulfat (khư, 1

H2O)
200 60 30
Ferú gluconat 300 36 12
Ferú fumarat 200 66 33

Liïìu dng:

- Ph nûä cố thai: nïn cho 2 viïn cố 60 mg sùỉt ngun tưë vâ 250
mcg folat vâo k hai ca thúâi k cố thai nghơa lâ tưíng liïìu khoẫng
250 viïn. Cố thïí ban àêìu ëng liïìu thêëp hún àïí mổi ngûúâi dïỵ dâng
thûåc hiïån.

Tuy vêåy vêën àïì chđnh vêỵn lâ giẫi thđch cho cấc bâ mể hiïíu rùçng
hổ thiïëu Fe trong thúâi k cố thai àïí tûå nguån ëng à liïìu.

- Trễ em trûúác tíi ài hổc: Nïn cho thânh àúåt ngùỉn 2-3 tìn
mưỵi ngây 30 mg Fe ngun tưë dẩng viïn hóåc dẩng nûúác vâi ba lêìn
mưỵi nùm.

- Hổc sinh: Thûúâng thûúâng, t lïå thiïëu mấu úã lûáa tíi nây thêëp
hún úã ngûúâi mể cố thai vâ trễ em trûúác tíi ài hổc. Nïn cho theo àúåt
ngùỉn, liïìu hâng ngây tûâ 30mg- 60mg sùỉt ngun tưë ty theo tíi vâ
trổng lûúång. Àưëi vúái trễ em dûúái 1 tíi, ch ëu dûåa vâo sùỉt trong
sûäa mể vâ cho ùn bưí sung húåp l (cố nhiïìu Fe vâ Vitamin C).

2. Cẫi thiïån chïë àưå ùn

Trûúác hïët chïë àưå ùn cêìn cung cêëp àêìy à nùng lûúång vâ cấc
thûåc phêím giâu Fe (thûác ùn àưång vêåt, dêåu àưỵ). Àưìng thúâi cêìn tùng
cûúâng khẫ nùng hêëp thu Fe nhúâ tùng lûúång vitamin C tûâ rau quẫ (ư

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 128
dinh dûúäng, vûúân rau gia àònh). T lïå hêëp thu ca Fe khưng úã dẩng
Hem tùng lïn thån chiïìu vúái lûúång vitamin C trong khêíu phêìn.
Nïn khuën khđch cấc cấch chïë biïën nhû nêíy mêìm, lïn men (giấ àưỵ,
dûa chua) vò cấc quấ trònh nây lâm tùng lûúång vitamin C vâ giẫm
lûúång tanin vâ axit phytic trong thûåc phêím.

3. Giấm sất cấc bïånh nhiïỵm khín, nhiïỵm virus vâ k sinh
trng?

Chûa nối àïën cẫi thiïån chïë àưå ùn, chó riïng viïåc àõnh k têíy
giun, giẫm búát lêìn mùỉc cấc bïånh nhiïỵm khín àậ cẫi thiïån rộ rïåt
àïën tònh trẩng dinh dûúäng ca Fe. Àưìng thúâi cêìn ch chïë àưå ùn
húåp l trong vâ sau khi mùỉc cấc bïånh nhiïỵm khín.

4. Tùng cûúâng Fe cho mưåt sưë thûác ùn:

Àêy lâ mưåt hûúáng k thåt khố khùn nhûng àang àûúåc thùm
dô úã nhiïìu nûúác. Vêën àïì àùåt ra lâ àẫm bẫo hoẩt tđnh sinh hổc ca
Fe mâ khưng gêy ra mi võ khố chõu cho thûåc phêím. Cấc loẩi thûåc
phêím àûúåc thûã nghiïåm tùng cûúâng lâ gẩo, mëi, àûúâng, nûúác mùỉm,
bưåt cấ, chê.

Tốm lẩi, thiïëu mêìu dinh dûúä ng àang lâ vêën àïì sûác khỗe cưång
àưìng quan trổng úã bâ mể vâ trễ em nûúác ta. Vò vêåy viïåc phông
chưëng bïånh nây cêìn àûúåc coi lâ mc tiïu quan trổng ca ngânh
trong thúâi gian túái.


THIÏËU VITAMIN A VÂ BÏÅNH KHƯ MÙỈT

I. NGHƠA THÚÂI SÛÅ CA VÊËN ÀÏÌ

Bïånh quấng gâ lâ mưåt biïíu hiïån súám ca thiïëu Vitamin A àậ
àûúåc biïët àïën tûâ thúâi cưí Hy lẩp- La mậ mâ danh y Hypocrat àậ
dng gan àïí chûäa bïånh nây. Nùm 1913, E.V. Mc Colum àậ phên lêåp
àûúåc mưåt sưë ëu tưë tan trong dêìu cêìn thiïët cho quấ trònh phất triïín
vâ phông bïånh khư mùỉt nùmi932 ngûúâi ta àậ tấch ra àûúåc cấc
vitamin A vâ D.

Mùåc d vêåy, cho àïën ray bïånh khư mùỉt do thiïëu Vitamin A mâ
hêåu quẫ bi thẫm ca nố lâ m, vêỵn àang lâ mưëi àe dổa àưëi vúái trễ
em ca nhiïìu nûúác trïn thïë giúái. Theo ûúác tđnh ca Tưí chûác Y tïë thïë
giúái, hâng nùm cố trïn nûãa triïåu trễ em bõ m. Ngoâi ra, cố túái 6-7
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 129
triïåu trễ em bõ thiïëu Vitamin A thïí nhể hóåc vûâa lâm cho cấc chấu
nây dïỵ bõ cẫm nhiïỵm vúái cấc bïånh nhiïỵm khín nhû óa chẫy vâ
viïm àûúâng hư hêëp.

Tẩi hưåi nghõ qëc tïë vïì m dinh dûúäng (10/1985) Tưí chûác Y tïë
thïë giúái àậ phất àưång chûúng trònh 10 nùm hưỵ trúå cho cấc hoẩt àưång
phông chưëng bïånh nây. Thiïëu Vitamin A vâ bïånh khư mùỉt àang lâ
mưåt bïånh thiïëu dinh dûúäng hay gùåp úã trễ em nûúác ta àùåc biïåt úã cấc
chấu bõ suy dinh dûúäng nùång, sau cấc bïånh óa chẫy, nhiïỵm khín
àûúâng hư hêëp, súãi. Sûå phưí biïën ca bïånh nây thûúâng gùåp úã cấc vng
kinh tïë vâ vùn hốa chûa phất triïín, ngìn thûác ùn chay phong ph.
Ngûúâi ta thêëy mưëi liïn quan chùåt chệ ca t lïå mùỉc khư mùỉt vúái mưåt
t lïå suy dinh dûúäng cao, cng nhû mûác àưå tưín thûúng úã mùỉt do
thiïëu Vitamin A nùång nïì cng úã nhûäng trễ suy dinh dûúâng nùång.

II. BIÏÍU HIÏÅN LÊM SÂNG VÂ ÀẤNH GIẤ TỊNH TRẨNG THIÏËU VITAMIN A

1. Biïíu hiïån lêm sâng ca bïånh khư mùỉt

Dêëu hiïån lêm sâng súám nhêët ca bïånh khư mùỉt lâ "quấng gâ"
àûáa trễ vúái biïíu hiïån khưng nhòn àûúåc lc chêåp choẩng tôi, thûúâng
àûáa trễ súå vâ ngưìi mưåt chưỵ , ài hay vêëp ngậ vâo thúâi àiïím àố , cng
cố khi ngûúâi mể kïí lâ àûáa trễ ài khưng àng chưỵ khi sai ài lêëy mưåt
vêåt gò àố. Dêëu hiïåu nây khố phất hiïån úã nhûäng trễ côn nhỗ vâ
khưng phất hiïån àûúåc úã nhûäng trễ chûa biïët ài. Nhûäng dêëu hiïåu
nùång hún vúái cấc thïí lêm sâng sau:

+ Khư kïët mẩc: Kïët mẩc s sò khưng nhùén, mêët sùỉc bống lấng,
cố mâu vâng nhẩt úã kïët mẩc nhận cêìu, cố cấ úã kïët mẩc mi. Khi kïët
mẩc khư khưng thêëm nûúác, khưng trong sët, cố mâu àc nhû sûäa
do cấc bổt nhỗ ca hiïån tûúång tùng sûâng hốa, cấc vi kïët mẩc khưng
nhòn rộ. Kïët mẩc cố thïí dêìy lïn, nhùn nheo, kïët mẩc sùỉc tưë hốa cố
mâu vâng nhẩt xấm xêím, hóåc cấc hẩt nhỗ rẫi rấc. Kïët mẩc cố
nhûäng chêët cùån àổng mâu kem nêu àổng úã gốc mi.

+ Vïåt Bitot: Dêëu hiïåu vïåt Bitot àûúåc coi lâ triïåu chûáng àùåc
trûng ca thiïëu vitamin A, àûúåc Bitot mư tẫ nùm 1863. Vïåt Bitot lâ
àấm tïë bâo dây lïn cố mâu trùỉng xấm nưíi lïn trïn bïì mùåt nhận cêìu,
bïì mùåt ph mưåt' lúáp bổt nhỗ li ti hóåc lưín nhưín nưíi lïn trïn bïì mùåt
nhận cêìu. Hònh dấng ca vïåt Bitot thûúâng lâ hònh tam giấc àấy
quay vâo ròa giấc mẩc, hóåc cố hònh van, thûúâng cố úã cẫ hai mùỉt.

+ Khư giấc mẩc: Vúái triïåu chûáng cú nùng àûáa trễ chối mùỉt súå
ấnh sấng, hay nhùỉm mùỉt, nheo mùỉt. Giấc mẩc biïíu hiïån sûå mêët
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 130

bống sấng, s sò vâ khư, nùång hún thò cố nhûäng chêëm thêỵm nhiïỵm
tïë bâo viïm, àc múâ nhû lân sûúng ph, thûúâng hay úã nûãa dûúái giấc
mẩc.

+ Loết nhuỵn giấc mẩc: úã thïí nùång nây àûáa trễ rêët súå ấnh
sấng, mùỉt ln nhùỉm nhùỉm nghiïìn, chẫy nûúác mùỉt. Ty mûác àưå
loết sêu nưng vâ diïån tđch nhỗ thò nhû hẩt àưỵ nhỗ, mâu trùỉng àc
do bưåi nhiïỵm, nùång cố thïí diïån tđch túái gêìn 1/3 diïån tđch giấc mẩc vâ
cố trûúâng húåp trïn 1/3 hóåc toân bưå giấc mẩc. Cố khi cố hiïån tûúång
phưìng mâng, hoẩi tûã cố thïí thng giấc mẩc, phôi mưëng mùỉt.

+ Sểo giấc mẩc: Lâ hêåu quẫ khư giấc mẩc, loết giấc mẩc ty mûác
àưå trûúác àố mâ sểo cố thïí chó nhû nhûäng chêëm nhỗ, hóåc nhû khối
ph, nùång hún sểo cố thïí to, cố thïí toân bưå giấc mẩc dêỵn túái m.

+ Tưín thûúng àấy mùỉt: Dng àên soi àấy mùỉt chng ta cố thïí
phất hiïån tưín thûúng àấy mùỉt do thiïëu vitamin A vúái biïíu hiïån àấy
mùỉt àiïím vâng cố nhûäng chêëm nhỗ thûúâng úã ròa cấc mẩch mấu
vộng mẩc.

2. Àấnh giấ tònh trẩng thiïëu Vitamin A vâ bïånh khư mùỉt

Àấnh giấ àng àùỉn tònh trẩng thiïëu vitamin A lâ u cêìu àêìu
tiïn àïí cố mưåt chûúng trònh phông chưëng hûäu hiïåu, cố cùn cûá khoa
hổc. Àïí àẩt àûúåc mc tiïu nây, ngûúâi ta thûúâng phưëi húåp cấc àấnh
giấ vïì lêm sâng, .hốa sinh vâ àiïìu tra khêíu phêìn.

a. Danh giấ lêm sâng:

ÚÃ nhûäng ngûúâi dinh dûúäng húåp l, dûå trûä vitamin A tûúng àưëi

lúán vâ à cho cú thïí trong mưåt thúâi gian dâi. Cấc triïåu chûáng thiïëu
vitamin A thûúâng gùåp úã trễ em, àùåc biïåt tûâ 6 thấng tíi àïën 6 tíi
vò dûå trûä Vitamin A ca chng đt hún vâ nhu cêìu cao hún.

Mùåc d bïånh thiïëu Vitamin A cố biïíu hiïån toân thên sûäng cấc
biïíu hiïån úã mùỉt vêỵn lâ tiïu biïíu vâ àùåc hiïåu hún cẫ.

Thang phên loẩi gêìn àêy nhêët (1982) ca Tưí chûác Y tïë Thïë giúái
(OMS) vïì cấc biïíu hiïån lêm sâng ca bïånh khư mùỉt nhû sau:

Thang phên loẩi cấc biïíu hiïån lêm sâng ca bïånh khư mùỉt:

Khi t lïå mùỉc bïånh vûúåt quấ 1 trong 4 chó tiïu lêm sùng cố thïí
kïët lån úã àêëy cố vêën àïì ca bïånh khư mêët, ch.ó tiïu hốa sinh gip
thïm àïí khùèng àõnh.
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 131
c. Àiïìu tra khêíu phêìn:

Bïånh khư mùỉt do thiïëu vitamin A thûúâng gùåp úã trễ em dûúái 6
tíi cố nhu cêìu cao vâ chïë àưå ùn thûúâng nghêo cấc thûác ùn cố nhiïìu
vitamin A. Do àố, hỗi tiïìn sûã ùn ëng hóåc àiïìu tra khêíu phêìn lâ
viïåc cêìn thiïët tuy vêåy khưng dïỵ dâng nhêët lâ àưëi vúái trễ bế. Trong
àiïìu tra ùn ëng cêìn ch tòm hiïíu tònh hònh ni con bùçng sûäa
mể, cấc ngìn thûác ùn giâu vitamin A vâ caroten cố sùén úã àõa
phûúng, cấc dao àưång theo ma vâ cấc têåp quấn ùn ëng àùåc biïåt lâ
cấch cho trễ ùn sam, cấch cho ùn khi trễ bõ óa chẫy hóåc cấc bïånh
nhiïỵm khín. Dûúái àêy lâ mưåt sưë chó tiïu gúåi àïí àấnh giấ mûác
vitamin A trong khêíu phêën ca trễ. .

Bẫng 5

Chó tiïu àấnh giấ tònh trẩng dinh dûúäng vitamin A úã trễ em


Tònh trẩng

Vitamin A
trong
khêíu phêìn
µ hay mcg/
ngây

Vitamin A
úã gan
(mg/kg)

Vitamin A trong
khêíu phêìn µ hay
mcg/ ngây

Biïíu hiïån lêm sâng

À

Trïn 400

Trïn 20

Trïn 20

Khưng cố

Vng sấng
giúái hẩn

200-400

10-20

10-20

Cố thïí cố biïíu hiïån chêåm
lúán, ùn kếm ngon, giẫm sûác
àïì khấng vúái nhiïỵm khín

Giúái hẩn àe
doẩ bïånh l

Dúái 200

Dúái 10

Dúái 10

Xët hiïån cấc biïíu hiïån lêm
sâng (quấng gâ, khư giấc
mẩc, loết vâ nhn giấc mẩc)


II. PHÔNG CHƯËNG BÏÅNH THIÏËU VITAMIN A

Àïí àẩt cấc mc tiïu "sûác khỗe cho mổi ngûúâi nùm 2000" phông
chưëng bïånh thiïëu Vitamin A àang lâ vêën àïì rêët àấng ch , trûúác
hïët àưëi vúái trễ em. Cêìn dânh ûu tiïn thđch àấng cho bïånh nây vò
ngun nhên àậ biïët rộ vâ ngìn Caroten vâ Vitamin A vưën sùén cố
trong tûå nhiïn. Hoẩt àưång phông chưëng thiïëu Vitamin A bao gưìm
cấc àiïím sau àêy:

1. Cẫi thiïån bûäa ùn

Chïë àưå ùn hâng ngây cêìn cung cêëp à vitamin A vâ caroten.
Vitamin A chó cố trong thûác ùn àưång vêåt, nhûng caroten vưën sùén cố
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 132
úã rau cố mâu xanh àêåm, cấc loẩi c quẫ cố mâu da .cam. Bûäa ùn
hâng ngây phẫi cố rau xanh, bất bưåt ca cấc chấu phẫi cố mâu hóåc
mâu xanh ca rau nghiïìn, hóåc mâu àỗ ca câ rưët. Cấc loẩi thûác ùn
giâu caroten thûúâng kêm theo nhiïìu chêët dinh dûúäng qu khấc nhû
riboflavin, vitamin C, canxi, sùỉt vâ cấc ëu tưë vi lûúång. Chïë àưå ùn
ca trễ nïn cố thïm chêët bếo àïí hưỵ trúå hêëp thu caroten. úã nûúác ta,
cấc loẩi rau cố hâm lûúång caroten àang ch lâ rau mëng, rau
ngốt; xâ lấch, rau diïëp, rau giïìn, hânh lấ, hể lấ, rau thúm, cấc loâi
c quẫ nhû câ rưët, gêëc Do àố mưỵi gia àònh nïn cố mưåt khoẫng àêët
trưìng rau.

2. Tùng cûúâng Vitamin A trong mưåt sưë thûác ùn

Ngûúâi ta àậ nghiïn cûáu cố kïët quẫ viïåc tùng cûúâng Vitamin A
vâo mưåt sưë thûác ùn nhû múä macgarin, bưåt sûäa gêìy (chêu êu àûúâng
(mưåt sưë nûúác Trung M) vâ mò chđnh (Philippirle). Quan trổng nhêët
lâ tùng cûúâng vitamin A vâo sûäa gêìy vò loẩi nây hay àûúåc sûã dng
trong cấc chûúng trònh dinh dûúäng úã cấc nûúác mâ bïånh khư mùỉt

àang lûu hânh. Trûúác khi phên phưëi bưåt sûäa gêìy phẫi kiïím tra xem
loẩi sûäa nây àậ àûúåc tùng cûúâng vitamin A chûa.

3. Cho viïn nang vitamòn A liïìu cao

ÚÃ nhûäng vng àậ phất hiïån cố vêën àïì thiïëu vitamin A, song
song vúái cấc biïån phấp dâi hún viïåc cho ëng cấc viïn nang vitamin
A liïìu cao lâ biïån phấp trûúác mùỉt cố hiïåu quẫ ngay.

Thưng thûúâng ngûúâi ta cho ëng dûå phông 1 viïn nang 200.000
UI (àún võ qëc tïë) mưỵi nùm 2 lêìn (àưëi vúái trễ dûúái 12 thấng cho 1
viïn nang 100.000 UI) Trong trûúâng húåp ngìn vitamin A cố hẩn,
ngûúâi ta àõnh ûu tiïn cho cấc vng cố t lïå mùỉc bïånh cao vâ cấc
nhưím trễ bõ àe dổa nhêët nhû cấc chấu bõ suy dinh dûúäng vûâa vâ
àùång, cấc chấu vûâa mùỉc bïånh súãi, ho gâ, óa chẫy

Trong trûúâng húåp gùåp cấc bïånh àang tiïën triïín (bêët k úã giai
àoẩn nâo) phấc àưì àiïìu trõ theo Tưí chûác Y tïë thïë giúái nhû sau:

- Ngay sau khi chêín àoấn: 200.000 UI theo àûúâng ëng hóåc
100.000 UI tiïm bùỉp.

- Ngây hưm sau: 200.000 UI theo àûúâng ëng.

- 2-4 tìn lïỵ sau, hóåc bïånh nùång thïm hóåc trûúác khi xët
viïån 200.000 UI theo àûúâng ëng. Phấc àưì nây vûâa àïí àiïìu trõ tònh
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 133
trẩng thiïëu vitamin A àang tiïën triïín, vûâa tùng dûå trûä vitamin A úã
gan. Àưëi vúái trễ em dûúái 1 tíi dng 1/2 liïìu nối trïn. Chó tiïm bùỉp
bùçng chïë phêím vitamin A tan trong nûúác (chûá khưng phẫi dung

dõch dêìu) khi bïånh nhên bõ nưn hóåc óa chẫy nùång. Mổi ngûúâi àïìu
biïët cấc bïånh nhiïỵm khín, nhêët lâ súãi cng tấc àưång àïën mùỉt nïn
àùåc biïåt nguy hiïím àưëi vúái trễ thiïëu vitamin A. Do àố, cưng tấc
phông chưëng bïånh thiïëu dinh dûúäng vâ nhiïỵm khín phẫi àûúåc
triïín khai trong cấc hoẩt àưång ca chùm sốc sûác khỗe ban àêìu.


BÛÚÁU CƯÍ DO THIÏËU IƯËT


Bïånh bûúáu cưí do thiïëu iưët lâ mưåt bïånh cố têìm quan trổng lúán úã
cấc vng ni Viïåt Nam. Theo sưë liïåu ca Bïånh viïån Nưåi tiïët, vng
bûúáu cưí Viïåt Nam hiïån nay àậ àûúåc xấc àõnh bao gưìm toân bưå vng
ni thåc 15 tónh vúái mưåt sưë dên cêìn àûúåc phông bïånh khoẫng 7
triïåu ngûúâi. T lïå mùỉc bïånh chung úã miïìn ni phđa bùỉc lâ 38%, úã
miïìn ni trung bưå lâ 27%, vâ úã Têy Ngun lâ 29%. ÚÃ cấc vng
bûúáu cưí nùång t lïå mùỉc bïånh thiïíu trđ (Crenitism) vâo khoẫng 1 8-
2%. Nùm 1993 mưåt cåc àiïìu tra trïn 3000 trễ em lûáa tíi hổc sinh
cho thêëy 94% cố biïíu hiïån thiïëu iưët trong àố 55% thiïëu nùång, 23%
thiïëu vûâa, 16% thiïëu nhể. Àấng ch lâ úã nhiïìu vng àưìng bùçng
cng bõ thiïëu iưët:

A. NGUN NHÊN VÂ NGHƠA SÛÁC KHOỄ XẬ HƯÅI

Nưåi tưë ca tuën giấp trẩng lâ tyroxin cêìn thiïët cho sûå phất
triïín thïí chêët vâ tinh thêìn ca trễ em vâ àiïìu hôa tiïu hao nùng
lûúång. Iưët lâ thânh phêìn cú bẫn ca tyroxin, àố lâ mưåt chêët dinh
dûúäng thiïët ëu àưëi vúái cú thïí vúái nhu cêìu hâng ngây chó tûâ 0,1 -
0,15 mg. Hâm lûúång chêët iưët trong thûác ùn cẫ thûåc vêåt vâ àưång vêåt
ph thåc vâo hâm lûúång iưët cố trong àêët úã àõa phûúng àố. úã nhiïìu

núi, nhêët lâ vng ni, àêët vâ nûúác rêët nghêo chêët iưët. úã mưåt sưë thûác
ùn nhû sùỉn, bùỉp cẫi cố mưåt sưë húåp chêët chûáa thioglycozit, thioxyanit
cố khẫ nùng gêy bûúáu cưí trïn thûåc nghiïåm nhûng chûa cố cùn cûá àïí
chûáng minh vai trô àố úã ngûúâi.

Khi thiïëu iưët trong khêíu phêìn, sûå tẩo thânh hocmưn tyroxin bõ
giẫm st. Àïí b trûâ vâo thiïëu ht àố tuën giấp trẩng dûúái sûå kđch
thđch ca hoocmưn tuën n phẫi sûã dng cố hiïåu quẫ hún ngìn
iưët àang cố vâ phò to dêìn. Trong phêìn lúán trûúâng húåp, sûå phò to
tuën giấp trẩng biïíu hiïån mưåt cú chïë b trûâ nïn chûác phêån ca nố
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 134
vêỵn duy trò àûúåc bònh thûúâng. Tuy vêåy nïëu tònh trẩng thiïëu iưët quấ
trêìm trổng thò cố thïí xët hiïån thiïíu nùng tuën giấp. Vêën àïì
nghiïm trổng nhêët ca thiïëu iưët lâ ẫnh hûúãng àïën sûå phất triïín ca
bâo thai. Ngûúâi ta thêëy rùçng, nïëu chïë àưå ùn thúâi k cố thai nghêo
iưët cố thïí ẫnh hûúãng àïën nùng lûåc trđ tụå ca àûáa con sau nây. úã
vng bûúáu cưí nùång ngoâi mưåt sưë đt trễ bõ chûáng thiïíu trđ côn cố
nhiïìu trễ khấc khẫ nùng phất triïín trđ tụå kếm. Àiïìu àố ẫnh hûúâng
rêët lúán àïën. cấ mưåt cưång àưìng sau nây.

B. PHÊN LOẨI

Cấch phên loẩi àún giẫn nhêët lâ dûåa vâo kđch thûúác ca bûúáu
cưí.

Bẫng 6. Phên loẩi bûúáu cưí


Àưå Mư tẫ
Oa Tuën giấp bònh thûúâng

Ob Tuën giấi trẩng to, khưng bònh thûúâng nhng cha nhòn thêëy khi
ngûãa cưí
Bûúáu cưí nhòn thêëy khi ngûãa àêìu
1 Bûúáu cưí nhòn thêëy khi àêìu úã t thïë bònh thûúâng
2 Bûúáu cưí nhòn thêëy tûâ xa
3
Khi cố cc thò ghi thïm kđ hiïåu N, vđ d àưå 2N

Ngûúâi ta gổi lâ bïånh bûúáu cưí àõa phûúng khi:

- Đt nhêët 5% thiïëu niïn cố bûúáu cưí àưå 1 trúã lïn.

- Đt nhêët 30% sưë ngûúâi trûúãng thânh cố bûúáu cố àưå Ob trúã lïn.

ÚÃ nhûäng núi cố trïn 5% sưë em gấi 12-14 tíi cố giấp trẩng phò
àẩi (tûâ àưå Ob trúã lïn) àôi hỗi phẫi cố chûúng trònh can thiïåp. úá cấc
vng cố bûúáu cưí àõa phûúâng, cấc biïíu hiïån lêm sâng thûúâng xët
hiïån úã cấc em gấi hún lâ cấc em trai. úã nûä giúái do nhu cêìu iưët tùng
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 135
lïn trong thúâi. k cố thai vâ cho con b nïn cấc bûúáu cưí thûúâng to
lïn dêìn ngûúåc lẩi úã nam giúái chng cố khuynh hûúáng nhỗ dêìn ài
sau thúâi k dêåy thò.

C. PHÔNG CHƯËNG BÏÅNH BÛÚÁU CƯÍ

Phông chưëng bûúáu cưí àõa phûúng lâ phẫi thỗa mận nhu cêìu iưët
ca nhận dên vng àố bùçng cấch nây hay cấch khấc. Thưng qua quấ
trònh phất triïín kinh tïë vâ múã mang mâng lûúái giao thưng, cấc thûác
ùn cố nhiïìu iưët úã vng biïín cố àiïìu kiïån chun chúã lïn miïìn ni,
àố lâ nhûäng biïån phấp dâi hún àôi hỗi thúâi gian vâ àêìu tû lúán. Vò

vêåy cêìn phẫi song song tiïën hânh cấc biïån phấp can thiïåp trûåc tiïëp,
c thïí lâ:

1. Trưån iưët vâo mëi ùn

Àố lâ biïån phấp àậ vâ àang àûúåc ấp dng cố hiïåu quẫ úã nhiïìu
nûúác. Mûác thđch húåp lâ mưåt phêìn iưët cho 25.000 àïën 50.000 phêìn
mëi. úã Viïåt Nam, cưng thûác trưån lâ mưåt 2,5 gam kaliiodat vâ 25,5
gam canxi-cacbonat (chêët ưín àõnh) cho ti mëi 50 kg. 2. Tiïm bùỉp
dêìu iưët hốa. úã nhûäng vng quấ xa xưi cấch trúã vâ nhêët lâ cố t lïå
mùỉc bïånh cao ngûúâi ta ấp dng phûúng phấp tiïm bùỉp dêìu iưët hốa
cho ph nûä úã thúâi k sinh àễ.

Nhúâ chêët iưët trong dêìu hêëp th chêåm nïn mưỵi lêìn tiïm cố thïí
àấp ûáng àûúåc nhu cêëu tûâ 3 àïën 5 nùm. Nïëu biïån phấp nây àûúåc ấp
dng khi múái bùỉt àêìu cố thai , nố phông ngûâa àûúåc tònh trẩng thiïíu
trò àưëi vúái àûáa trễ sau nây.

Vêën àïì tưìn tẩi lâ giấ thânh quấ àùỉt. úã nûúác ta, tûâ nhûäng nùm
1980, àậ ấp dng thđ àiïím tiïm lipiodol úã mưåt sưë vng ni cao vâ
hễo lấnh. Tûâ thấng 1 nùm 1995, chđnh ph àậ ch trûúng toân dên
dng mëi iưët.


BÏÅNH TÏ PH (BERI BERI) DO THIÏËU VITAMIN B1


Beriberi lâ mưåt bïånh thiïëu dinh dûúäng hay gùåp úã nhûäng nûúác
ùn gẩo. úã nûúác ta, bïånh côn lûu hânh nhêët lâ vâo cấc thúâi k giấp
hẩt, sau ng lt, úã cấc àõa phûúng vâ cấc àún võ ùn gẩo cố lïå xay xất

cao vâ nghêo cấc thûác ùn bưí sung. Ba thïí lêm sâng hay gùåp lâ:

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 136
- Thïí ûúát biïíu hiïån bùçng ph vâ thûúâng kêm theo suy tim.

- Thïí khư: Viïm àa dêy thêìn kinh.

- Thïí trễ em.

Bïånh cố thïí xẫy ra thânh dõch khi nhiïìu ngûúâi cng ùn chïë àưå
ùn giưëng nhau dûåa trïn cng mưåt loẩi gẩo. Thiïëu Vitamin Bl côn
gêy ra mưåt sưë bïånh cẫnh lêm sâng hay gùåp úã nhûäng ngûúâi nghiïån
rûúåu. Àố lâ:

- Viïm àa dêy thêìn kinh do rûúåu mâ vïì lêm sâng khưng phên
biïåt àûúåc vúái Be ri be ri thïí khư .

- Viïm cú tim àiïìu trõ hiïåu quẫ bùçng Vitamin B1.

- Mưåt thïí viïm nậo gổi lâ hưåi chûáng Wernicke Korsakoff.

A. CẤC THÏÍ LÊM SÂNG

Bïånh bùỉt àêìu bùçng cấc triïåu chûáng kđn àấo. Trûúác tiïn cố thïí
thêëy kếm ùn, khố chõu, ài lẩi khố vò chên ëu vâ nùång, àưi khi cố
ph nhể úã mùåt, thûúâng àấnh trưëng ngûåc vâ hay àau vng trûúác tim,
mẩch húi nhanh. Cố cẫm giấc àau úã cấc cú bùỉp chên vâ tï úã cấc chi.
Phẫn xẩ gên thûúâng giẫm, àưi khi tùng. Tònh trẩng trïn cố thïí kếo
dâi, cåc sưëng vâ lao àưång tuy cố vễ bònh thûúâng nhûng nùng sët
kếm. Bêët k lc nâo bïånh cng cố thïí chuín sang cấc thïí nùång

hún.

1. Thïí ûúát

Ph lâ bïånh cẫnh tiïu biïíu, cố thïí xët hiïån nhanh khưng
nhûäng úã cấc chi mâ cẫ úã mùåt, thên vâ cấc hưëc thanh mẩc. Mưåt àùåc
àiïím cêìn lûu trong ph do thiïëu vitamin B1 lâ ph tûâ dûúái chên
lïn vâ bao giúâ cng àưëi xûáng. Bïånh nhên thûúâng àấnh trưëng ngûåc
vâ cố thïí khố thúã, ùn kếm vâ khố tiïu.

Cấc chi thûúâng àau khi ài lẩi, cú bùỉp chên thûúâng sûng vâ àau
khi êën vâo. Cấc tơnh ltóẩch cưí thûúâng nưíi lïn vâ àêåp mẩnh. ấp lûåc
têm trûúng thêëp vâ ấp lûåc têm thu cao lïn mưåt cấch khưng cên àưëi,
mẩch thûúâng nhanh, da nống do hiïån tûúång giận mẩch. Khi tim bùỉt
àêìu suy, da lẩnh vâ tấi nhêët lâ úã mùåt. Àiïån têm àưì thûúâng khưng
àưíi cố khi cố àiïån thïë thêëp, sống T ngûúåc chiïìu, tim to nhêët lâ bïn
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 137
phẫi. Khưng cố albumin niïåu, tinh thêìn bïånh nhên bònh thûúâng.
Bïånh nhên cố thïí ph nùång, suy tim, khố thúã vâ chïët.

2. Thïí khư

Bïånh cẫnh chđnh lâ viïm vâ liïåt nhiïìu dêy thêìn kinh ngoẩi vi
biïíu hiïån bùng sûå suy ëu àưëi xûáng hóåc mêët cẫm giấc, vêån àưång vâ
cấc chûác phêån phẫn xẩ thûúâng lâ àoẩn dûúái ca cấc chi. Cấc cú bõ
teo vâ suy ëu dêìn, ài lẩi trúã nïn khố khùn. Bïånh nhên gêìy môn,
lc àêìu phẫi chưëng gêåy vâ cëi cng khưng ài lẩi àûúåc đt khi gùåp
biïíu hiïån úã thêìn kinh trung ûúng. Bïånh mang tđnh chêët kinh diïỵn
vâ cố thïí lui khi chïë àưå ùn àûúåc cẫi thiïån. Tònh trẩng suy môn, liïåt
giûúâng vâ rêët dïỵ bõ nhiïỵm khín, nhiïìu khi bïånh nhên chïët do l

hóåc lao phưíi.

3. Beriberi trễ em

Thûúâng gùåp úã nhûäng trễ côn b mể tûâ 2-5 thấng. Mể ca cấc
chấu cố thïí khưng cố biïíu hiïån lêm sâng nhûng àậ ùn mưåt chïë àưå
ùn nghêo vitamin vâ sûäa ca hổ tiïët ra cng vêåy.

Cố thïí cêëp tđnh, cố thïí kinh diïỵn. úã thïí cêëp tđnh tim suy nhanh
chống: ngûúâi mể cố thïí nhêån thêëy àûáa trễ bûát rûát vâ cố triïåu chûáng
khố thúã. Àûáa trễ cố thïí àưåt ngưåt tđm tấi, co giêåt, khố thúã, hưn mï vâ
chïët trong vông 24 -48 giúâ. Cấc trûúâng húåp nùång cố thïí gùåp biïíu
hiïån mêët tiïëng tûâng phêìn hay hoân toân, tiïëng khốc rïn ró. .

Thïí kinh diïỵn đt gùåp hún, triïåu chûáng ch ëu do rưëi loẩn tiïu
hốa: nưn, tấo bốn dai dùỉng, ng hay qëy. Cấc cú thûúâng nhậo,
giẫm trûúng lûåc cú. Da nhúåt nhẩt vâ thûúâng cố tđm tấi quanh mưi.
Bïånh nhên cố thïí suy tim vâ chïët àưåt ngưåt.

4. Hưåi chûáng Wernicke-korsakoff

Àố lâ mưåt hưåi chûáng thêìn kinh - tinh thêìn hay gùåp úã bïånh nhên
nghiïån rûúåu do thiïëu tiamin.

Cấc cú úá mùåt bõ ëu, bïånh nhên khố nhòn lïn hóåc hai bïn, cố
khi mêët phûúng hûúáng vâ mïåt mỗi, cố khi mùỉt bõ chûáng giêåt nhận
cêìu vâ ngûúâi lẫo àẫo. Trûúác khi chûa biïët àiïìu trõ bùçng tiamin, tó lïå
tûã vong khấ cao.

Cấc biïíu hiïån tinh thêìn thûúâng lâ giẫm trêìm trổng khẫ nùng

nhúá vâ hổc nhûng cấc quấ trònh tû duy khấc lẩi đt bõ ẫnh hûúãng. Cố