BẢO VỆ SỨC KHỎE - DINH DƯỠNG HỢP LÝ VÀ SỨC KHỎE – 8 pdf

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 161
b) Thûåc tïë.

2. Cấc hưå gia àònh vẫ nhên khêíu bõ thiïëu àối lûúng thûåc.

3. Giấ bấn lễ bònh qn cấc loẩi lûúng thûåc chđnh.

4. Cên nùång trễ sú sinh.

5. T lïå suy dinh dûúäng ca trễ em dûúái 36 thấng.

6. Chiïìu cao trễ em lúáp mưåt.

IV. GIẤM SẤT DINH DÛÚÄNG TRONG THÚÂI K KINH TÏË CHUÍN TIÏËP

Lõch sûã tiïën hốa ca loâi ngûúâi, kïí cẫ tiïën hốa vïì ùn ëng lâ
liïn tc khưng ngûâng. Tûâ mưåt xậ hưåi kếm phất triïín àïën mưåt xậ hưåi
vùn minh cố mưåt thúâi k ngûúâi ta gổi lâ thúâi k chuín tiïëp. Trong
thúâi k chuín tiïëp cố nhûäng àùåc àiïím àấng ch sau àêy:

- Vïì dên sưë hổc: Cú cêëu thấp tíi thay àưíi, t lïå trễ em giẫm ài,
t lïå ngûúâi cao tíi tùng lïn.

- Vïì dõch tïỵ hổc: Mư hònh bïånh têåt thay àưíi, cấc bïånh. nhiïỵm
trng dêìn àûúåc thanh toấn nhûng cêëc bïånh mẩn tđnh khưng truìn
nhiïỵm cố xu hûúáng tùng lïn.

- Vïì ùn ëng dinh dûúäng: Nẩn àối dêën dêìn àûúåc àêíy li cng
vúái cấc bïånh thiïëu dinh dûúäng àùåc hiïåu nhûng cấc bïånh mẩn tđnh cố
liïn quan àïën dinh dûúäng ngây câng tùng lïn vâ dêìn dêìn trúã thânh
vêën àïì cố nghơa sûác khỗe cưång àưìng.

Cố mưåt sưë bùçng chûáng àïí nối nûúác ta àang bûúác vâo thúâi k
chuín tiïëp.

Vđ d cấc bïånh bếo trïå, tim mẩch àang cố khuynh hûúáng tùng
lïn. Ngûúâi ta àậ nhêån thêëy mưåt sưë thânh phêìn dinh dûúäng lâ nhên
tưë nguy cú àưëi vúái mưåt sưë bïånh mẩn tđnh khưng lêy nhû cấc bïånh
tim mẩch, àấi àûúâng, xú gan vâ mưåt sưë thïí ung thû. Do àố, cêìn phẫi
theo dội sûå thay àưíi têåp quấn ùn ëng, t lïå mùỉc bïånh vâ t lïå chïët
súám úã cấc bïånh nây. Bưën ngìn thưng tin liïn quan àïën chûúng
trònh phông chưëng dõch bïånh mẩn tđnh khưng lêy thưng qua chïë àưå
ùn lâ:

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 162
- Khêíu phêìn thûåc tïë:

Cấc chó tiïu sûác khỗe trung gian (mûác àưå bếo, cấc chó tiïu hốa
sinh).

- T lïå mùỉc bïånh.

- T lïå tûã vong.

Tưí chûác Y tïë thïë giúái àậ khuën nghõ mưåt nưåi dung giấm sất
bao gưìm cấc chó tiïu nhên trùỉc, cấc nhên tưë nguy cú cua bïånh tòm
mẩch ( mûác cholesterol, cao huët ấp ), cung cêëp vâ tiïu th thûåc
phêím.

Bẫng: Cấc nhên tïë nguy cú vïì ùn ëng vâ bïånh têåt

Nguy tưë nguy cú vïì ùn ëng

Tưíng sưë nùng lûúång (Kcal)
Tưíng sưë chêët bếo (% tưíng sưë nùng lûúång)
Lûúång chêët bếo àưång vêåt (% tưíng sưë nùng lûúång)
Gluxit phûác húåp (% tưíng sưë nhiïåt lûúång)
Chêët xú
Àûúâng
Cấc chêët chưëng oxy hoấ (Vit. A, C, E, caroten)
Mëi

Cấc chó tiïu sûác khoễ trung
gian

Bếo trïå
Choloesterol huët thanh, Lipit
Huët ấp
Glucoza mấu

Bïånh têåt

Cấc bïånh tim mẩch (CVD) àùåc biïåt bïånh mẩch vânh
(CHD)
Cao huët ấp
Àưåt qu
Ung thû (àùåc biïåt ung thû v vâ àûúâng tiïu hoấ)
Àấi àûúâng
Sêu rùng

Tưí chûác y tïë thïë giúái gúåi rùçng theo dội cên nùång vâ chiïìu cao úã
ngûúâi trûúãng thânh, cholesterol huët thanh vâ ào huët ấp cố thïí
tiïën hânh trïn mưåt mêỵu ngêỵu nhiïn tûâ 100 àïën 200 ngûúâi mưỵi giúái
úã vng nưng thưn vâ thânh phưë. Cấc thưng tin nây à àïí bấo cấo Bưå
y tïë vïì tònh hònh vâ nïn lùåp lẩi hâng nùm àïí theo dội diïỵn biïën. Cố
thïí dûåa vâo sưë àưëi tûúång nây àïí àấnh giấ tònh hònh thiïëu mấu. Gêìn
àêy ngûúâi ta nối nhiïìu túái mưåt sưë chó tiïu nhû hâm lûúång vitamin A
vâ - caroten trong huët thanh vò vai trô bẫo vïå ca cấc chêët dinh
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 163
dûúäng nây àưëi vúái mưåt sg bïånh mẩn tđnh àậ .àûúåc nhiïìu cưng trònh
nghiïn cûáu khùèng àõnh.
Trong cấc ëu tưë nguy cú chđnh àưëi vúái cấc bïånh tim mẩch: ht
thëc, bếo trïå vâ cao huët ấp thò 2 nhên tưë sau cố liïn quan nhiïìu
hay đt túái chïë àưå ùn. Mưåt àiïìu dïỵ nhêån thêëy lâ lûúång chêët bếo, nhêët
lâ chêët bếo thûúâng tùng lïn theo thu nhêåp. Vò vêåy, úã cấc nûúác àang
úã thúâi k "chuín tiïëp" viïåc theo dội mưåt sưë chó tiïu sau àêy lâ cêìn
thiïët:

a) Khêíu phêìn: Tưíng sưë nùng lûúång, t lïå phêìn trùm nùng lûúång
do lipit, t lïå phêìn trùm do lipit àưång vêåt ( hóåc t lïå chêët no nïëu cố
thïí), lûúång cholesterol trong khêíu phêìn.

b) T lïå vâ khuynh hûúáng bïånh bếo trïå theo tíi, giúái vâ àiïìu
kiïån kinh tïë xậ hưåi.

c) Cholesterol huët thanh vâ cấc lipit khấc.

d) T lïå mùỉc bïånh vâ tûã vong.

V. KÏËT LÅN

Xët phất tûâ mưåt khấi niïåm dõch tïỵ hổc, giấm sất lâ hoẩt àưång
theo dội mưåt cấch chùm ch àïí ngùn chùån dõch lêy lan. Do àố,
nhiïåm v chđnh ca giấm sất dinh dûúäng khưng phẫi lâ thu thêåp dûä
liïåu mâ lâ sûã dng sưë liïåu cêìn tiïën hânh mưåt cấch nghiïm tc, khoa
hổc vâ àûa ngay túái cấc cú quan cố trấch nhiïåm àïí sûã dng

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 164
Chûúng XI

GIẤO DC DINH DÛÚÄNG ÚÃ CƯÅNG ÀƯÌNG

I. ÀẨI CÛÚNG VÏÌ GIẤO DC DINH DÛÚÄNG

1. Têìm quan trổng ca giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng

Giấo dc dinh dûúäng lâ mưåt hoẩt àưång cú bẫn nhùçm cẫi thiïån
tònh trẩng dinh dûúäng vâ sûác khỗe ca nhên dên. úã hưåi nghõ qëc tïë
vïì dinh dûúäng tưí chûác búãi FAO lẩi mưåt lêìn nûäa àûa ra khuën nghõ
giấo dc dinh dûúäng lâ hoẩt àưång cêìn àûúåc ûu tiïn, búãi ngun
nhên gưëc rïỵ dêỵn àïën nẩn àối vâ nẩn suy dinh dûúäng lâ sûå thiïëu
kiïën thûác vâ sûå nghêo khưí.

Giấo dc dinh dûúäng lâ biïån phấp can thiïåp nhùçm thay àưíi
nhûäng têåp quấn thối quen vâ cấc hânh vi liïn quan àïën dinh dûúäng,
nhùçm cẫi thiïån tònh trẩng dinh dûúäng trong quấ trònh phất triïín
kinh tïë vâ xậ hưåi. Bẫn thên quấ trònh giấo dc dinh dûúäng phẫi
nùçm trong mưåt chiïën lûúåc phất triïín ca toân xậ hưåi mâ nố lâ mưåt
quấ trònh liïn tc, khưng ngûâng. Giấo dc dinh dûúäng àôi hỗi mưåt
sûå tham gia ca toân xậ hưåi àùåc biïåt lâ cấc ngânh giấo dc, truìn

thưng, nưng nghiïåp, hưåi lâm vûúân, ngânh sûác khỗe cưång àưìng vâ
dinh dûúäng. Àưìng thúâi àôi hỗi sûå tham gia ca cấc tưí chûác qìn
chng, cấc hưåi tûâ thiïån, àùåc biïåt lâ sûå quan têm ca cấc cêëp chđnh
quìn tûâ trung ûúng àïën cú súã.

Bẫn chêët ca hoẩt àưång giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng lâ sûå
chia sễ thưng tin, kinh nghiïåm vâ kiïën thûác. Àưìng thúâi giấo dc
dinh dûúäng lâ mưåt quấ trònh cố mc àđch. Àïí thûåc hiïån giấo dc
dinh dûúäng cố hiïåu quẫ viïåc phên tđch cấc ëu tưë ngun nhên dêỵn
àïën tònh trẩng phưí biïën suy dinh dûúäng úã cưång àưìng lâ rêët quan
trổng. Tûâ nhûäng phên tđch thûåc tïë àiïìu kiïån sưëng, kinh tïë vâ vùn
hốa giấo dc, tòm ra nhûäng ngun nhên then chưët, tiïìm tâng mâ
tûâ àố xêy dûång kïë hoẩch giấo dc dinh dûúäng thđch húåp.

2. Àưëi tûúång vâ nưåi àung giấo dc dinh dûúäng cưång àưìng

a) Àưëi tûúång ca giấo dc dinh dûúäng:

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 165
Tûâ viïåc tòm hiïíu phên tđch cấc ëu tưë ngun nhên dêỵn túái suy
dinh dûúäng vâ tònh trẩng dinh dûúäng kếm ca cưång àưìng, nhûäng
thối quen vâ têåp quấn, nhûng hẩn chïë ca hïå thưëng sẫn xët kinh
tïë vâ trònh àưå vùn hốa, àiïìu kiïån sưëng ca dên chng úã cưång àưìng.
Viïåc phên tđch nhốm àưëi tûúång cêìn têåp trung àïí tiïën hânh tun
truìn giấo dc dinh dûúäng cố hiïåu quẫ. Thûúâng xun ta phên ra
hai nhốm àưëi tûúång cêìn tun truìn giấo dc dinh dûúäng sau:

- Nhốm àưëi tûúång chđnh: Cấc bâ mể àang mang thai hóåc àang
cho con b, cấc bâ mể àang ni con dûúái 5 tíi, nhûäng ngûúâi chùm
sốc vâ ni dûúäng trễ úã cưång àưìng, cấc cư ni dẩy trễ, cấc ưng bâ

trong gia àònh.

- Nhốm àưëi tûúång hưỵ trúå cho cưng tấc giấo dc dinh dûúäng úã
cưång àưìng gưìm cấc thânh viïn lậnh àẩo cưång àưìng, thưn xốm, cấc
cấn bưå ca nhûäng tưí chûác qìn chng nhû hưåi ph nûä, hưåi chûä thêåp
àỗ, hưåi lâm vûúân, thanh niïn cng nhû cấc nhốm khuën nưng.

b. Nhûäng nưåi dung chđnh ca giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng:

Nhûäng nưåi dung giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng àûúåc hònh
thânh trïn cú sú phên tđch mư hònh ngun nhên suy dinh dûúäng
vâ cấc ëu tưë liïn quan àïën tònh trẩng sûác khỗe ca nhên dên úã
cưång àưìng àùåc biïåt lâ trễ em lûáa tíi tûâ 0 -5 tíi. Àïí can thiïåp dinh
dûúäng bùçng giấo dc dinh dûúäng thûúâng têåp trung vâo cấc nưåi dung
sau:

Giấo dc vïì kïë hoẩch hốa gia àònh, àïí hẩ thêëp tó lïå sinh vâ
phất triïín dên sưë, giẫnh sûác ếp dên sưë mưåt ëu tưë tấc àưång rêët lúán
àïën kinh tïë vâ dinh dûúäng.

- Ni con bùçng sûäa mể, cho trễ b súám trong nûãa giúâ àêìu sau
khi sinh, cho b sûäa mể hoân toân trong 4 thấng àêìu vâ cho trễ b
theo nhu cêìu ca trễ khưng cûáng nhùỉc theo giúâ giêëc nhêët àõnh.

- Hûúáng dêỵn chùm sốc vâ chïë àưå ùn ëng nghó ngúi cho cấc bâ
mể àang mang thai vâ cho con b.

- Hûúáng dêỵn chïë àưå ùn bưí sung cho .trễ nhỗ àẫm bẫo à sưë
lûúång vâ cên àưëi giûäa cấc chïë àưå dinh dûúäng.

- Chùm sốc húåp l khi trễ ưëm vâ cấc hoẩt àưång chùm sốc sûác
khỗe ban àêìu ( tiïm chng, phông chưëng óa chẫy, viïm cêëp àûúâng
hư hêëp, giun sấn, nûúác sẩch vâ mưi trûúâng ).
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 166
- Theo dội sûå tùng trûúâng ca trễ em bùçng theo dội cên nùång
vúái viïåc sûã dng biïíu àưì phất triïín.

- phông chưëng cấc bïånh thiïëu vi chïët dinh dûúäng cho trễ em
(thiïëu vitamin A vâ bïånh khư mùỉt, thiïëu mấu thiïëu sùỉt, thiïëu iưët )

- Vïå sinh trong chïë biïën thûåc phêím vâ vïå sinh ùn ëng.

- Xêy dûång hïå sinh thấi VAC gia àònh àïí tẩo ngìn thûåc phêím
tẩi chưỵ.

II. CẤC HỊNH THÛÁC VÂ KƠ NÙNG CÙỈN THIÏËT KHI TIÏËN HÂNH GIẤO
DC DINH DÛÚÄNG ÚÃ CƯÅNG ÀƯÌNG

1. Cấc hònh thûác giấo dc dinh dûúäng cố thïí ấp dng úã cưång
àưìng.

Àïí cố thïí tiïën hânh giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng lâng xậ
cêìn lûåa chổn vâ phưëi húåp nhiïìu hònh thûác cho viïåc giấo dc cố hiïåu
quẫ. Cố thïí chia theo hai thïí thûác sau:

a) Cấc hònh thûác trûåc tiïëp:

Lâ cấc hònh thûác truìn thưng giấo dc trong àố cố sûå trao àưíi
trûåc tiïëp giûäa ngûúâi nối vâ ngûúâi nghe hóåc nhốm ngûúâi nghe. Cấc
loẩi hònh thûác trûåc tiïëp hay ấp dng trong thûåc tïë úã cú súã lâ:

+ Thẫo lån cấ nhên, thùm hỗi tẩi gia àònh:

Viïåc thẫo lån vâ giấo dc dinh dûúäng cho cấc bâ mể khưng
phẫi lâ viïåc dïỵ dâng, vò viïåc thay àưíi têåp quấn khưng phẫi lâ viïåc
àún giẫn. Khi bâ mể ch nghe lúâi khun khưng cố nghơa lâ bâ mể
sệ lâm theo lúâi khun àố. Nhûäng bâ mể thûúâng tin theo nhûäng
kinh nghiïåm riïng vâ liïn quan vúái cấc ëu tưë (sûå thiïëu thưën lûúng
thûåc vâ thûåc phêím, nhûäng thûåc phêím dïỵ tòm, tđn ngûúäng, têåp quấn,
kiïng kõ ). Trûúác khi tiïën hânh trao àưíi nhûäng kiïën thc vïì dinh
dûúäng chng ta cêìn tòm hiïíu l .do vò sao nhên dên lâm theo cấch
riïng nhû vêåy, tûâ àố múái tiïën hânh giấo dc cố hiïåu quẫ. Khi trao
àưíi cấ nhên cêìn theo ngun tùỉc sau:

- Nối chuån àng lc àïí cố hiïåu quẫ lâ khi bâ mể cêìn cố nhu
cêìu gip àúä ( khi con bâ ta ưëm , khưng lïn cên ). Khi thẫo lån vâ
trao àưíi cố thïí liïn kïët cấc thưng tin lẩi cêìn ch nhûäng thưng tin
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 167
chng ta trao àưíi khưng nïn chưëng lẩi nhûäng niïìm tin tưn giấo,
nhûäng hiïíu biïët ca ngûúâi mể. Khi trao àưíi thưng tin múái nïn àïì
cêåp vúái thûåc tïë ca cưång àưìng, ph húåp vúái cấch ni dûúäng tưët. Nïn
trấnh nhûäng lúâi khun mâ thûåc tïë khưng thûåc hiïån àûúåc ( nhû
nghêo tng, qui àõnh tưn giấo, trònh àưå hiïíu biïët thêëp).

+ Thẫo lån hóåc trao àưíi nhốm nhỗ. Àêy lâ hònh thûác tiïån lúåi
vâ ch ëu nhêët àûúåc ấp dng úã tuën lâng xậ vúái mưåt nhốm cấc bâ
mể cố nhu cêìu thưng tin giưëng nhau (cấc bâ mể cố thai, cấc bâ mể cố
con nhỗ dûúái 5 tíi )

Nhûäng bíi trao àưíi, giấo dc dinh dûúäng cêìn àûúåc chín bõ k

cấc mc tiïu vâ àûa ra nhûäng vêën àïì thiïët thûåc vúái viïåc ni dûúäng
trễ. Chín bõ tưët nhûäng phûúng tiïån nhû tranh ấnh hûúáng dêỵn,
biïíu àưì, àên chiïëu, núi cố àiïìu kiïån cố thïí dng àên chiïëu, bùng
video.

ÚÃ cấc àiïím phc hưìi dinh dûúäng úã cưång àưìng tưí chûác hûúáng dêỵn
chïë biïën bûäa ùn cho trễ vúái cấc thûåc phêím sùén cố úã àõa phûúng, àẫm
bẫo à chêët dinh dûúäng vâ ngon miïång. Cng úã nhûäng àiïím àố cố
thïí àïí cấc bâ mể cố con phc hưìi tưët sau khi àậ àûúåc hûúáng dêỵn trao
àưíi àïí gêy niïìm tin vâ khuën khđch cấc bâ mể khấc.

+ Qua gùåp gúä ngêỵu nhiïn hay mang tđnh chêët tònh hëng. Àêy
lâ hònh thûác hay gùåp, ngûúâi cấn bưå tònh nguån viïn dinh dûúäng
têån dng cấc cú hưåi gùåp gúä àưëi tûúång trao àưíi giấo dc dinh dûúäng.
Thưng thûúâng cú hưåi nây lâ khi ài lâm cng nhau hóåc lc bâ mể
àang gùåp tònh hëng tòm àïën sûå gip àúä vâ cêìn lúâi khun ca
nhên viïn y tïë sûác khỗe hóåc trong lc khấm bïånh àiïìu trõ.

+ Tưí chûác nối chuån têåp trung.

Thưng thûúâng cấc bíi hổp têåp trung ca thưn xậ vâ cấc tưí
chûác qìn chng cấn bưå y tïë hay nhên viïn sûác khỗe cưång àưìng cố
thïí phưëi húåp tiïën hânh trao àưíi thưng tin vïì cấc vêën àïì dinh dûúäng
cêìn giẫi quët úã cưång àưìng, hóåc nhûäng thưng tin hûäu đch vïì dinh
dûúäng, khuën khđch cưång àưìng tham gia cấc chûúng trònh dinh
dûúäng vâ sûác khỗe khấc.

b) Cấc hònh thûác giấn tiïëp:

Nhûäng hònh thûác tun truìn giấo dc dinh dûúäng giấn tiïëp

qua viïåc sûã dng cấc phûúng tiïån nghe nhòn nhû pano, ấp phđch,
tranh ẫnh vâ àên chiïëu, àâi truìn thanh ca àõa phûúng. Nhûäng
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 168
hònh thûác giấn tiïëp trong truìn thưng giấo dc dinh dûúäng rêët cố
hiïåu quẫ cho viïåc phưí biïën túái nhiïìu àưëi tûúång. Àùåc biïåt lâ nhûäng
thưng tin àố àûúåc nhùỉc ài nhùỉc lẩi nhiïìu lêìn, dïỵ dâng khưng tưën
kếm. Qua hònh thûác nây côn lưi kếo vâ àưång viïn tẩo khưng khđ sưi
àưång trong hoẩt àưång giấo dc sûác khỗe vâ dinh dûúäng. úã nhûäng
hònh thûác nây cêìn phẫi lûu túái cấc ch àïì thđch húåp, xêy dûång cấc
tâi liïåu vâ nưåi dung hêëp dêỵn sệ àûa àïën hiïåu quẫ cao.

2. Kơ nùng trong hoẩt dưång giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng

Trong viïåc hën luån cấn bưå lâm cưng tấc tun truìn giấo
dc dinh dûúäng viïåc hën luån àïí xêy dûång kơ nùng - thûåc hiïån
quấ trònh giấo dc lâ rêët quan trổng . Trong àố nhốm kơ nùng sau
àêy cêìn ch : .

1. Lưi cën sûå ch vâ quan têm ca bâ mể hóåc cấc àưëi tûúång,
àùåc biïåt khi bâ mể hỗi vïì sûác khỗe ca con hổ lâ cú hưåi tưët àïí hổ ch
nghe nhûäng lúâi khun.

2. Tòm nhûäng àiïím cố thïí khuën khđch cấc bâ mể àïí tẩo nïn
niïìm vui vâ sûå thên mêåt.

3. Khi tiïën hânh tun truìn giấo dc dinh dûúäng thưng tin
nïn àún giẫn vâ cưë gùỉng chó bưí sung mưåt sưë kiïën, vâo lc giẫi
thđch kiïën nïn gùỉn vúái hiïíu biïët ca bâ mể.

4. Thưng tin cêìn dng nhûäng tûâ gêìn gi vúái cưång àưìng, àún

giẫn dïỵ tiïëp thu vâ dïỵ hiïíu, cêìn phưëi húåp vúái ẫnh tranh, biïíu àưì
minh hổa.

5. Lùåp ài lùåp lẩi mưåt thưng tin cho chùỉc chùỉn, trûúác khi chuín
sang thưng tin khấc.

6. Tẩo àiïìu kiïån dïí bâ mể thûåc hânh vâ ấp dng nhûäng lúâi
khun dinh dûúäng.

7. Tẩo khưng khđ thấn mêåt giûäa. cấn bưå tun truìn viïn dinh
dûúäng vúái ngûúâi nghe vâ cấc bâ mể sệ tẩo àûúåc hiïåu quẫ cao hún .

III. TƯÍ CHÛÁC THÛÅC HIÏÅN TUN TRUÌN GIẤO DC DINH DÛÚÄNG ÚÃ
CƯÅNG ÀƯÌNG

1. Xêy dûång kïë hoẩch tun truìn giấo dc dinh dûúäng úã cưång
àưìng.
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 169
Àïí viïåc tuën truìn giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng cố hiïåu
quẫ, viïåc xêy dûång kïë hoẩch dûåa trïn nhûäng vêën àïì thûåc tïë dinh
dûúäng ca cưång àưìng, àùåc biïåt lâ nhu cêìu ca cưång àưìng cêìn giẫi
quët àïí lûåa chổn vâ chín bõ thưng àiïåp cho viïåc tun truìn giấo
dc dinh dûúäng àûúåc chđnh xấc, ph húåp vïì nưåi dung vâ lûúång
thưng tin cêìn thiïët xấc àõnh thúâi àiïím tun truìn giấo dc húåp lđ
(khi nâo ? cố nïn lâm tẩi thúâi àiïím nây khưng ?) búãi lệ chng ta cêìn
cên nhùỉc cấc thúâi àiïím ma mâng hóåc cấc cưng viïåc khấc cố'thïí
liïn quan túái àưëi tûúång chng ta cêìn tiïën hânh tun truìn giấo
dc. Xấc àõnh nhốm àđch àïí tiïën hânh tun truìn giấo dc (ai ?
bao nhiïu ngûúâi ?).

Xấc àõnh cấc hònh thûác húåp lđ àïí ph húåp vúái àưëi tûúång, lûåa
chổn vâ sûã dng cấc tâi liïåu, phûúng tiïån nghe nhòn thđch húåp.

- Xêy dûång dûå tr kinh phđ vâ ngìn cấn bưå lâm cưng tấc tun
truìn cho tûâng thúâi àiïím vâ cẫ kïë hoẩch 1 nùm, mưåt chûúng trònh
can thiïåp.

2. Xêy dûång mẩng lûúái tònh nguån vâ hưỵ trúå trong giấo dc
dinh dûúäng úã cưång àưìng:.

Tun ngưn Alma Ata "Sûác khỗe cho mổi ngûúâi vâo nùm 2000"
àậ nhêën mẩnh viïåc mưỵi ngûúâi phấi tûå chùm lo s.ûác khỗe ca mònh
vâ mưỵi cưång àưìng cêìn cố kïë hoẩch cho viïåc chùm lo sûác khỗe mâ nïìn
tẫng dûåa vâo ngìn lûåc vâ sûác mẩnh cưång àưìng, vâo ngûúâi dên. Do
vêåy ngûúâi dên cêìn cố nhûäng hiïíu biïët cêìn thiïët cho viïåc chùm lo sûác
khỗe ca cấ nhên vâ gia àònh. Chđnh vò vêåy viïåc tun truì giấo
dc dinh dûúäng vâ sûác khỗe àậ àûúåc àùåt lïn hâng àêìu. Ngun
nhên gưëc rïỵ ca nẩn àối vâ suy dinh dûúäng lâ sûå thiïëu kiïën thûác vâ
nghêo khưí. Àïí cẫi thiïån tònh trẩng àố vêën àïì nêng cao dên trđ, giấo
dc kiïën thûác vïì dinh dûúäng, sûác khỗe vâ kiïën thûác vïì kinh tïë, sẫn
xët àïí thoất khỗi àối nghêo vâ nẩn suy dinh dûúäng cêìn trúã thânh
qëc sấch.

Trong quấ trònh giấo dc dinh dûúäng vâ sûác khỗe cố nhiïìu ëu
tưë tấc àưång túái hiïåu quẫ. Àố lâ cẫ mưåt quấ trònh tûâ nhêån thûác vêën
àïì, àïën hânh àưång, tấc àưång búãi cấc ëu tưë têåp quẫn, niïìm tin, kinh
tïë, vùn hốa ca cấc thânh viïn trong gia àònh cng nhû cưång àưìng.
Cho nïn cêìn cố nhûäng ngûúâi cưång tấc lâ ngûúâi ca àõa phûúng, hiïíu
biïët phong tc têåp quấn, hùçng ngây tiïëp xc trûåc tiïëp vúái ngûúâi dên
àïí àûa ra nhûäng lúâi khun thiïët thûåc c thïí vâ kõp thúâi cho cấc àưëi

tûúång cố nguy cú. Trong viïåc lûåa chổn cấc cưång tấc viïn nïn lûu
mêëy àiïím sau:
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 170
- Lâ ngûúâi sưëng úã àõa phûúng, tđch cûåc trong cưng tấc xậ hưåi vâ
cố uy tđn vúái mổi ngûúâi trong thưn xốm.

- Cố trònh àưå hổc vêën à khẫ nùng tiïëp thu vâ truìn àẩt kiïën
thûác àậ hổc.

- Lâ ngûúâi gûúng mêỵu trong nïëp sưëng vâ thûåc hiïån chûúng
trònh dinh dûúäng, sûác khỗe.

- Àúâi sưëng tẩm à ùn, cố thúâi gian àïí tham gia cưng tấc tun
truìn giấo dc dinh dûúäng.

Mưỵi cưång tấc viïn ph trấch tûâ 15 àïën 80 hưå gia àònh, ty theo
àõa phûúng sưëng têåp trung hay phên tấn. Àêy lâ mẩng lûúái hoẩt
àưång c thïí nhêët úã cú súã, àûúåc hûúáng dêỵn hoẩt àưång vâ sinh hoẩt
ca ban chó àẩo dinh dûúäng vâ trẩm y tïë xậ, hưỵ trúå àùỉc lûåc cho
ngânh y tïë. Mâng lûúái cưång tấc viïn cố thïí gùỉn bố hoẩt àưång vúái cấc
hưåi chûä thêåp àỗ, hưåi ph nûä lâm phong ph nưåi dung hoẩt àưång ca
cấc hưåi nây àûa àïën hiïåu quẫ cao trong cưng tấc tun truìn giấo
dc dinh dûúäng sûác khỗe.

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 171
Chûúng XII

CHÙM SỐC DINH DÛÚÄNG ÚÃ CƯÅNG ÀƯÌNG

1. NGHƠA VÂ TÊÌM QUAN TRỔNG CA CHÙM SỐC DINH DÛÚÄNG ÚÃ

CƯÅNG ÀƯÌNG

Suy dinh dûúäng Protein nùng lûúång, thiïëu mấu do thiïëu sùỉt,
thiïëu Vitamin A vâ bïånh khư mùỉt, bûúáu cưí do thiïëu iot úã nûúác ta
vêỵn côn lâ nhûäng vêën àïì àang àûúåc quan têm giẫi quët. Trong
tun ngưn Alma Ata nùm 1978 ca Tưí chûác Y tïë thïë giúái àậ coi
dinh dûúäng húåp l vâ tẩo ngìn thûåc phêím lâ mưåt trong nhûäng
àiïím then chưët àïí àẩt mc tiïu sûác khỗe cho mổi ngûúâi úã nùm 2000.
Hưåi nghõ cêëp cao vïì dinh dûúäng toân thïë giúái hổp tẩi Roma nùm
1992 àậ kïu gổi cấc qëc gia cố kïë hoẩch hânh àưång c thïí nhùçm
xốa nẩn àối vâ nêng cao hiïíu biïët vïì dinh dûúäng vò hẩnh phc ca
con ngûúâi trong nhûäng nùm cëi cng ca thïë kó.

Nhûäng thânh cưng vâ kinh nghiïåm rt ra tûâ cấc chûúng trònh
can thiïåp dinh dûúâng vâ sûác khỗe àậ cho thêëy têìm quan trổng ca
viïåc tham gia ca cưång àưìng vâo cấc chûúng trònh, ngûúâi dên tham
gia giẫi quët nhûäng vêën àïì dinh dûúäng vâ thûåc phêím ca chđnh
cưång àưìng sệ cố kïët quẫ cao hún.

ÚÃ nûúác ta tó lïå trễ suy dinh dûúäng, trễ thêëp cên theo tíi lâ
51,5% (1985) àïën nùm 1990 t lïå nây giẫm xëng chó côn 45%. Mưåt
sưë kïët quẫ ca cấc chûúng trònh can thiïåp dinh dûúäng àậ cho kïët
quẫ tưët, nhiïìu núi t lïå nây dûúái 30% àiïìu àố cho phếp chng ta tin
tûúãng úã triïín vổng, àưìng thúâi nhêën mẩnh tđnh cêëp bấch phẫi giẫm
búát tònh trẩng thiïëu dinh dûúäng úã trễ em.

Ngun nhên ca suy dinh dûúäng vâ nhûäng vêën àïì thûåc phêím
cố liïn quan thûúâng lâ phưëi húåp ca nhiïìu ngun nhên, hóåc lâ
mưåt chỵi cấc ngun nhên hún lâ mưåt ngun nhên àún lễ. Nhûäng
ngun nhên nây bao gưìm tònh trẩng thiïëu thûác ùn, bïånh têåt, cấc

thối quen vâ têåp quấn, thấi àưå vâ àiïìu kiïån chùm sốc trễ., nhûäng
kiïng khem, vâ cẫ niïìm tin vïì viïåc lûåa chổn thûác ùn nïn ùn vâ
khưng nïn ùn ëng khi trễ em vâ ngûúâi lúán bõ ưëm. Nhûäng ngun
nhên dêỵn túái khan hiïëm ngìn thûåc phêím vâ khẫ nùng bẫo àẫm an
toân thûåc phêím hưå gia àònh, ph thåc vâo rång àêët canh tấc, kơ
thåt sẫn xët, ngìn nûúác
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 172
Nhûäng ngun nhên liïn quan túái viïåc dûã trûä thûåc phêím, bẫo
quẫn thûåc phêím, giấ cẫ thûåc phêím vâ ëu tưë kinh tïë thõ trûúâng
hóåc tiïìn lûúng. Àïí thûåc hiïån chùm sốc dinh dûúäng úã cưång àưìng cêìn
tấch biïåt nhûäng ngun nhên cố ngìn gưëc úã cưång àưìng vâ úã ngoâi
cưång àưìng. Àưìng thúâi cêìn xem xết cêín thêån nhûäng cẫn trúã mâ
chng ta cố thïí gùåp trong quấ trònh cưë gùỉng giẫi quët nhûäng vêën
àïì dinh dûúäng úã cưång àưìng.

Àïí tòm hiïíu nưåi dung hoẩt àưång dinh dûúäng úã cưång àưìng chng
ta hïå thưëng ngun nhên dêỵn túái trễ suy dinh dûúäng qua sú àưì sau,
cng vúái nhûäng hânh àưång thđch húåp

Qua sú àưì trïn chng ta thêëy thiïëu ùn vâ bïånh têåt lâ cấc
ngun nhên trûåc tiïëp cua suy dinh dûúäng, dïí giẫi quët vêën àïì suy
dinh dûúäng úã cưång àưìng ta cêìn lûåa chổn nhûäng hoẩt àưång thđch húåp
vâ khuën khđch tham gia ca ngûúâi dên àïí cố hiïåu quẫ lêu dâi.

II. NƯÅI DUNG CHÙM SỐC DINH DÛÚÄNG ÚÃ CƯÅNG ÀƯÌNG

1. Chùm sốc sûác khỗe ph nûä, dùåc biïåt lâ thúâi kò cố thai vâ cho
con b.

Chùm sốc sûác khỗe ph nûä lâ mưåt nưåi dung quan trổng tẩo àiïìu

kiïån àïí ph nûä àẫm trấch nhiïåm v nùång nïì ca quấ trònh mang
thai vâ cho con b, chùm sốc vâ ni dûúäng trễ. Trong chùm sốc
ph nûä cêìn lûu trấnh nhûäng cưng viïåc nùång vâ àưåc hẩi, àưìng thúâ.i
khuën khđch cấc thânh viïn trong gia àònh chùm sốc ph nûä thiïët
thûåc, vâ àấp ûáng àẫm bẫo nhu cêìu dinh dûúäng cho ngûúâi ph nûä.
Ngûúâi ph nûä trong gia àònh thûúâng dânh vâ ûu tiïn viïåc ùn ëng,
cấc thûác ùn giâu Protein vâ cấc chêët dinh dûúäng cho ngûúâi àân ưng
vâ cấc thânh viïn khấc trong gia àònh. Chđnh vò vêåy bẫn thên ph
nûä úã cưång àưìng cêìn àûúåc hûúáng dêỵn vïì ùn ëng thđch húåp àïí trấnh
thiïëu dinh dûúäng nùng lûúång trûúâng diïỵn vâ thiïëu mấu dinh dûúäng.

Thúâi kò cố thai vâ cho con b lâ mưåt thúâi kò quan trổng àưëi vúái
sûác khỗe ca mể vâ con. Cêìn thûåc hiïån:

- Hûúáng dêỵn bâ mể cấch ùn ëng vâ lao àưång húåp l trong thúâi
kò cố thai vâ cho con b àïí trễ àễ ra àûúåc à cên, ngûúâi mể cố à
sûäa cho con b. Trong sët thúâi kò mang thai ngûúâi mể cêìn àûúåc ùn
ëng àêìy à àïí cên nùång tùng tûâ 10-12 kg (trong àô 3 thấng àêìu
tiïn tùng 1 kg, 3 thấng giûäa tùng 4-5 kg, 3 thấng cëi tùng 5-6 kg).
Trong quấ trònh mang thai ngûúâi mể cêìn àûúåc khấm thai àõnh kò 3
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 173
lêìn, tiïm phông ën vấn vâ theo dội huët êëp vâ xết nghiïåm nûúác
tiïíu tòm Albumin.

Àïí phông bïånh thiïëu mấu dinh dûúâng: khi bâ mể cố thai tûâ
thấng thûá 6 trúã ài nïn ëng viïn sùỉt vâ axit folic mưỵi ngây 2 viïn,
tưíng liïìu 180 viïn (theo hûúáng dêỵn cha cấn bưå y tïë). .

- Àïí phông bïånh thiïëu Vitamin A vâ khư mùỉt cho trễ em, ngay
sau khi àễ hóåc chêåm nhêët trong thấng àêìu tiïn trễ nïn àûúåc ëng

1 viïn vitamin A liïìu cao 200.000 àún võ (theo hûúáng dêỵn ca cấn
bưå Bưå y tïë). Ngoâi thúâi gian àố chó àûúåc dng vúái liïìu nhỗ theo
hûúáng dêỵn ca .thêìy thëc. Ngûúâi mể nïn àễ úã nhâ hưå sinh àïí cố
àiïìu kiïån vïå sinh sẩch sệ vâ cố cấn bưå y tïë, nïn cên trễ sau khi sinh.

2. Ni con bùçng sûäa mể

Ni con bùçng sûäa mể lâ ëu tïë then chưët vïì ni dûúäng trễ em
đt nhêët lâ trong nùm àêìu tiïn. Trong hoẩt àưång chùm sốc dinh
dûúäng úã cưång àưìng, cêìn lûu viïåc tun truìn khuën khđch.ni
con bùçng sûäa mể, trong àố cêìn nhêën mẩnh vâo cấc àiïím sau:

- Cho con b câng súám câng tưët ngay trong nûáa giúâ àêìu sau khi
sinh.

- Cho con b hoân toân bùçng sûäa mể trong 4 thấng àêìu.

- Cho b àïën 18-20 thấng, đt nhêët àïën 12 thấng. Câng vïì sau
lûúång sûäa tuy đt dêën nhûng vêỵn lâ ngìn bưí sung cấc chêët dinh
dûúäng vâ khấng thïí quan trổng.

- Hûúáng dêỵn cho ngûúâi mể vâ cấc thânh viïn thưng gia àònh
ch túái chïë àưå ùn ca ngûúâi mể, lâm viïåc vâ nghó ngúi thđch húåp
àẫm bẫo cho ngûúâi mể cố à sûäa, cố thúâi gian àïí ngûúâi mể cho con
b àng u cêìu, trònh lậng phđ ngìn sûäa mể.

3. Cho trễ ùn bưí sung mưåt cấch húåp l

Tûâ thấng thûá nùm sûäa mể khưng àấp ûáng à nhu cêìu vïì nùng
lûúång, cấc chêët dinh dûúäng do sûå tùng nhu cêìu cho phất triïín ca

trễ úã lûáa tíi nây. Do àố tûâ thấng nây trễ cêìn àûúåc ùn bưí sung húåp
l, trổng viïåc cho trễ ùn thïm cêìn ch mưåt sưë àiïím sau:

- Khưng nïn cho trễ ùn bưí sung quấ súám, trấnh tònh trẩng
nhiïìu núi cho trễ ùn tûâ thấng thûá 2.
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 174
- Ngun tùỉc cho trễ ùn bưí sung lâ cho trễ têåp ùn dêìn tûâ đt túái
nhiïìu, tûâ lỗng túái àùåc dêìn, mưỵi lêìn chó cho trễ ùn thïm mưåt loẩi
thûác ùn múái.

Cưng thûác ùn bưí sung cho trễ cêìn gưìm nhiïìu thânh phêìn cố à
cấc loẩi thûác ùn trong ư vng thûác ùn vúái sûäa mể lâ trung têm. Nối
mưåt cấch khấc khấ thưng dng àưëi vúáicấc chûúng trònh chùm sốc trễ
lâ "thûåc hiïån tư mâu àơa bưåt cho cấc chấu" bùçng cấc mâu ca thûåc
phêím cung cêëp chêët àẩm nhû tưm, tếp, thõt, trûáng cấ, lẩc vâ cấc loẩi
àêåu àưỵ. Cấc thûåc phêím cung cêëp vitamin vâ cấc chêët khoấng lâ cấc
loẩi rau, hoa quẫ, àùåc biïåt cấc loẩi rau cố mâu xanh thêỵm nhû rau
ngốt, rau mëng, rau dïìn, cấc loẩi quẫ vâ c cố mâu vâng nhû àu
à mỵm xoâi, bđ àỗ, câ rưët, gêëc. Cng cêìn cho trễ ùn cấc loẩi dêìu,
múä, bú àïí tùng giấ trõ nùng lûúång, cng nhû cấc axit bếo chûa no vâ
tẩo àiïìu kiïån hêëp th cấc Vitamin tan trong dêìu.

Thûác ùn bưí sung ca trễ cêìn àûúåc chïë biïën sao cho bûäa ùn trễ
àa dẩng vâ ln àûúåc thay àưíi mi võ àïí trễ ùn ngon miïång. Àẫm
bẫo chïë biïën húåp vïå sinh, nïn nêëu bưåt bûäa nâo cho trễ ùn bûäa àố,
dng c àûång thûác ùn ca trễ phẫi sẩch, khưng nïn cho trễ b sûäa
bùçng bònh khố rûãa sẩch dïỵ lâ ngìn vi khín quan trổng gêy óa
chẫy úã trễ em.

4. Theo dội biïíu dưỵ tùng trûúãng

Theo dội cên nùång ca trễ hâng thấng àïí biïët cên nùång ca trễ
cố tùng khưng, búãi trễ tùng cên chûáng tỗ bûäa ùn àậ àấp ûáng àûúåc
nhu cêìu phất triïín ca trễ, àố cng lâ dêëu hiïåu ca trễ khỗe mẩnh.
Lúåi đch chđnh ca viïåc theo dội biïíu àưì phất triïín lâ gip ngûúâi mể
vâ cấn bưå y tïë cưång àưìng phất hiïån súám tònh trẩng ni dûúäng ẫnh
hûúãng túái tònh trẩng dinh dûúäng ca trễ vâ sûác khỗe. Chiïìu hûúáng
ca àûúâng biïíu diïỵn cên nùång ca trễ rêët quan trổng, khi àûúâng
biïíu diïỵn ài lïn chûáng tỗ trễ àang phất triïín vúái chiïìu hûúáng tưët.

Khi àûúâng biïíu (diïỵn cên nùång nùçm ngang chûáng tỗ tònh trẩng
tùng trûúãng ca trễ bõ àe àổa, cêìn phẫi xem xết cấc ëu tưë nguy cú
gêy ra do chïë àưå ùn ca trễ, tònh trẩng nhiïỵm trng úã trễ cố hay
khưng cêìn àûúåc tòm hiïíu vâ cố hûúáng gip àúä. Khi àûúâng biïíu diïỵn
cên nùång ài xëng, trễ bõ tt cên ài lâ dêëu hiïåu nguy hiïím cêìn tòm
ngun nhên àïí xûã trđ kõp thúâi. Ngun nhên àêìu tiïn xem xết lâ
chïë àưå ùn khưng à cẫ vïì sưë lûúång vâ chêët lûúång, cêìn hûúáng dêỵn
cho ngûúâi mể cấch ni dûúäng àïí cẫi thiïån tònh trẩng dinh dûúäng
ca trễ. Trong trûúâng húåp nây cung nïn tòm hiïíu ngun nhên
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 175
nhiïỵm khín àûúâng hư hêëp, àûúâng tiïu hốa àïí cố hûúáng xûã trđ kõp
thúâi, àiïìu trõ cho trễ vâ hûúáng dêỵn chïë àưå ùn húåp l. Theo dội biïíu
àưì tùng trûúãng úã cưång àưìng lâ cưng viïåc rêët quan trổng, lâ biïån
phấp phông suy dinh dûúäng súám, dûå bấo àûúåc nguy cú vâ mûác àưå
suy dinh dûúäng úã cưång àưìng. do àố cưng viïåc .àôi hỗi cố sûå cưång tấc
chùåt chệ ca ngûúâi mể, ca cấc cưång tấc viïn dinh dûúäng, hưåi chûä
thêåp àỗ, ph nûä, àoân thanh niïn

5. Tiïm chng phông bïånh úã trễ em àng lõch, àêìy à

Búãi mưåt sưë bïånh phông àûúåc bùçng tiïm chng nhû bẩch hêìu,
bẩi liïåt, ho gâ, súãi, lao, khưng chó gip cho viïåc thoất khỗi cêëc bïånh
nây cng nhû giẫm tûã vong, mâ côn cố hiïåu quẫ rêët nhiïìu túái viïåc
giẫm t lïå suy dinh dûúäng úã cưång àưìng.

Cng vúái chûúng trònh tiïm chng hoẩt àưång chùm sốc phông
bïånh tiïu chẫy, viïm àûúâng hư hêëp cêëp trễ em lâ nhûäng hoẩt àưång
cêìn lûu thđch àấng. Vúái viïåc hẩ thêëp tó lïå trễ bõ cấc bïånh tiïu
chẫy, viïm àûúâng hư hêëp gốp phêìn tham gia vâo viïåc cùỉt vông xóỉn
suy dinh dûúäng vâ nhiïỵm khín.

6. Tẩo ngìn thûåc phêím tẩi gia àònh thưng qua phất triïín hïå
sinh thấi VAC

III. TƯÍ CHÛÁC CHÙM SỐC DINH DÛÚÄNG TRỄ EM ÚÃ CƯÅNG ÀƯÌNG

Chùm sốc dinh dûúäng trễ em úã cưång àưìng cố têìm quan trổng
àùåc biïåt trong chiïën lûúåc con ngûúâi, nhùçm giẫi quët cú bẫn vêën àïì
sûác khỗe trễ em. Àïí thûåc hiïån nhiïåm v nây àôi hỗi sûå tham gia
tđch cûåc ca cưång àưìng, àưìng thúâi àôi hỗi lậnh àẩo àõa phûúng cố sûå
quan têm thđch àấng. Nhûäng chûúng trònh cẫi thiïån dinh dûúäng cố
kïët quẫ úã mưåt sưë núi nhû Thấi Bònh, Thanh Hốa, Kiïn Giang, mưåt
sưë àiïím chó àẩo ca Viïån dinh dûúäng, Viïån Bẫo vïå sûác khỗe trễ em,
vâ nhûäng hoẩt àưång ca y ban chùm sốc bẫo vïå trễ em Viïåt Nam
àậ cố nhûäng àc rt kinh nghiïåm vâ bûúác ài thđch húåp àïí thûåc hiïån
viïåc chùm sốc dinh dûúäng úã cưång àưìng.

1. Tưí chûác hoẩt àưång dinh dûúäng úã cưång àưìng

+ Viïåc chùm sốc dinh dûúäng cưång àưíng cêìn xêy dûång ban chùm

sốc trễ em úã xậ phûúâng, vúái nhiïåm v phưëi húåp cấc àoân thïí vâ tưí
chûác viïåc lưi cën mổi ngûúâi tham gia vâ chia sễ trấch nhiïåm trong
viïåc chùm sốc trễ em. Àiïìu nây dûåa trïn cú súã viïåc cẫi thiïån tònh
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 176
trẩng dinh dûúäng àôi hỗi nhûäng cưë gùỉng húåp tấc ca nhiïìu lơnh vûåc
nhû nưng nghiïåp, ngû nghiïåp, chùn ni, lûúng thûåc thûåc phêím,
giấo dc, y tïë vâ cấc tưí chûác qìn chng cng nhû mưỵi ngûúâi dên úã
cưång àưìng.

Cấc thânh viïn ca ban nây lâ y tïë, hưåi liïn hiïåp ph nûä, hưåi
chûä thêåp àỗ, thanh niïn, hïå thưëng nhâ trễ dûúái sûå chó àẩo ca lậnh
àẩo chđnh quìn. Xêy dûång mẩng lûúái cưång tấc viïn tònh ngun
dinh dûúäng - sûác khỗe - dên sưë úã cấc thưn xốm, tưí dên phưë. Àố lâ
mâng lûúái tiïëp cêån vâ khuën khđch àêìu tiïn sûå tham gia ca cưång
àưìng vâo viïåc giẫi quët nhûäng vêën àïì dinh dûúäng vâ thûåc phêím úã
ngay thưn xốm. Hổ phưëi húåp vúái ngûúâi dên trong viïåc hûúáng cấc ûu
tiïn, xêy dûång kïë hoẩch, quẫn l vâ àấnh giấ cấc can thiïåp dûåa vâo
cưång àưìng.

Khi xêy dûång mẩng lûúái cưång tấc viïn cêìn ch chổn nhûäng
ngûúâi cố uy tđn vâ gûúng mêỵu trong thưn xốm, cố nhiïåt tònh vúái viïåc
chùm sốc sûác khỗe bâ mể vâ trễ em vâ mổi ngûúâi úã thưn xốm. Àưåi
ng cưång tấc viïn dinh dûúäng sûác khỗe thûúâng lâ hưåi viïn hưåi ph
nûä, quen thåc tûâng bâ mể, biïët tûâng àûáa trễ vâ hoân cẫnh cng
nhû tònh trẩng kónh tïë gia àònh àïí cố nhûäng lúâi khun thđch húåp
cho viïåc cẫi thiïån dinh dûúäng. Àưåi ng cưång tấc viïn dinh dûúäng cêìn
àûúåc trang bõ nhûäng kiïën thûác chùm sốc dinh dûúäng thiïët thûåc vâ
àõnh kò àûúåc bưìi dûúäng thïm kiïën thûác ph húåp vúái cấc hoẩt àưång
chùm sốc dinh dûúäng vâ sûác khỗe.

+ Chổn nhûäng àiïín hònh tiïn tiïën ca àõa phûúng: úã àêu cng
vêåy, trong cng hoân cẫnh kinh tïë xậ hưåi nghêo nhû nhau vêỵn cố
nhûäng gia àònh hẩnh phc, nhûäng bâ mể ni cún khỗe mẩnh. Kinh
nghiïåm thûåc tïë ca hổ vïì cấch ni dûúäng trễ, nhêët lâ nhûäng thûåc
phêím vâ cấch chïë biïën mốn ùn cho trễ em ca hổ lâ nhûäng bâi hổc
rêët bưí đch. Búãi lệ kinh nghiïåm àố ph húåp vúái thûåc tïë, hoân cẫnh vâ
nhûäng thûác ùn sùén cố úã àõa phûúng rêët dïỵ khuën khđch nhûäng
ngûúâi mể khấc ấp àng àïí cẫi thiïån bûäa ùn ca con hổ.

+ Qu hưí trúå nhûäng gia àònh nghêo: Ta khưng thïí ph nhêån
nhên tưë kinh tïë trong ngun nhên ca thiïëu dinh àûúâng. úã têìm vơ
mư, chûúng trònh dinh dûúäng gùỉn liïìn vúái chûúng trònh xốa àối
giẫm nghêo. Nhûng úã cưång àưìng viïåc khuën khđch tưí chûác q hưỵ
trúå gip àúä cho vay khưng lúán lùỉm àïí gip nhûäng gia àònh nghêo cố
con nhỗ ni gâ àễ lêëy trûáng cho trễ ùn cng tỗ ra cố hiïåu quẫ nhêët
àõnh.
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 177
2. Nhûäng hoẩt àưång cú bẫn trong chùm sốc dinh dûúäng úã cưång
àưìng.

+ Giấo dc kiïën thûác dinh dûúâng àïën mổi ngûúâi nhûng trûúác
hïët lâ cho ph nûä vò ngûúâi ph nûä nâo cng phẫi lo bûâa ùn cho gia
àònh, cng lâ thiïn chûác ngûúâi mể nïn cêìn cố kiïën thûác chùm sốc vâ
ni dûúäng con. Ngûúâi ph nûä cng cêìn biïët kiïën thûác dinh dûúäng
húåp l àïí àẫm bẫo cố sûác khỗe vâ tònh trẩng dinh dûúäng tưët trong
thúâi kò cố thai vâ cho con b vâ sûác khỗe ca ngûúâi ph nûä. Giấo
dc dinh dûúäng cng cêìn tiïën hânh úã cấc nhốm àưëi tûúång nhû hổc
sinh phưí thưng, thanh mïën vâ nhêët lâ lûáa tíi chín bi lêåp gia
àònh.

+ Cấc nưåi dung giấo dc dinh dûúäng úã cưång àưìng cêìn hïët sûác dïỵ
hiïíu, thiïët thûåc vúái tûâng nhốm àưëi tûúång, gêìn vúái thûåc tïë ca àõa
phûúng. Nhûng nưåi dung giấo dc dinh dûúäng cêìn cấc hònh thûác
tranh ẫnh minh hổa, hóåc cấc hònh thûác àống vai, thẫo lån, vâ
chia sễ nhûäng kinh nghiïåm tưët sệ thu àûúåc kïët quẫ cao.

Nïn tưí chûác nhûäng nhốm chùm sốc dinh dûúäng trễ em dûúái 3
tíi do cưång tấc viïn dinh dûúäng ph trấch. Cng cố thïí phưëi húåp
vúái cấc nhốm thanh niïn trễ sinh 1 con, hay nhốm thanh niïn tiïìn
hưn nhên àïí triïín khai viïåc tun truìn dinh dûúäng cố hiïåu quẫ.

+ Xêy dûång ư dinh dûúäng úã trong VAC gia àònh vúái viïåc khuën
khđch trưìng nhiïìu loẩi rau ùn theo ma vâ rau gia võ àûúåc dng vâo
bûäa ùn trong gia àònh, cng nhû cấc loẩi quẫ nhû chëi, àêìy à.
Ch viïåc ni gâ, võt àễ trûáng, ni cấ trong ao nhâ nhû cấ trï lai
dïỵ àûúåc àûa vâo bûäa ùn ca gia àònh hâng ngây.

+ Khuën khđch sûã dng phiïëu theo dội sûác khỗe trễ em àïí
theo dội sûå phất triïín ca trễ vâ phất hiïån súám cấc trễ suy dinh
dûúäng vâ hûúáng dêỵn gia àònh phc hưìi dinh dûúäng cho trễ kõp thúâi
bùçng nhûäng thûác ùn dïỵ kiïëm vâ ph húåp vúái khẫ nùng ca gia àònh.

+ Thûåc hiïån cấc biïån phấp chùm sốc sûác khỗe ban àêìu, phông
bïånh cho trễ, thûåc hiïån kïë hoẩch hoấ gia àònh, khuën khđch viïåc
ni con bùçng sûäa mể vâ cho trễ ùn sam cố chêët lûúång vúái àơa bưåt cố
mâu ca lông àỗ trûáng, cua, cấ cng nhû rau xanh, hoa quẫ Àẫm
bẫo ngìn nûúác trong sẩch, àêíy mẩnh cấc chûúng trònh phông
chưëng bïånh tiïu chẫy vâ viïm phưíi cng nhû khưëng chïë cấc bïånh
lûu hânh úã àõa phûúng (sưët rết, thiïëu vi chêët dinh dûúäng )
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 178

+ Tưí chûác hưåi thi ni dẩy con: Àïí thc àêíy hoẩt àưång chùm sốc
dinh dûúäng úã cưång àưìng, phông suy dinh dûúäng nïn tưí chûác hưåi thi
ni dẩy con dânh cho cấc bâ mể cố con dûúái 5 tíi. Vúái con thi vïì
sûác khỗe vâ sûå phất triïín thïí chêët, .trđ tụå, vúái mể thi vïì kiïën thûác
ni dẩy cưn, àấy cng lâ dõp àïí kiïím tra kïët quẫ chùm sốc trễ.

Tốm lẩi phẫi bẫo vïå trễ tưët vïì sûác khỗe, àẫm bẫo trễ àûúåc ùn
ëng tưët, chùm sốc àïí trễ phất triïín àêìy à cẫ thïí lûåc vâ trđ tụå.


PHẤT TRIÏÍN HÏÅ SINH THẤI VAC GIA ÀỊNH ÀÏÍ CỐ NHIÏÌU
THÛÅC PHÊÍM ÀA DẨNG CẪI THIÏÅN BÛÄA ÙN VÂ PHÔNG
CHƯËNG SUY DINH DÄNG

I. HÏÅ SINH THẤI VAC VÂ KHOA HỔC TẤI SINH NÙNG LÛÚÅNG

Trong vông 10 nùm gêìn àêy, VAC mưåt danh tûâ àûúåc àng
nhiïìu trong hoẩt àưång thc àêíy sẫn xët lûúng thûåc vâ thûåc phêím,
tûúãng ca tấc giẫ àûa ra tûâ nây lâ tốm tùỉt hïå sinh thấi cố tûâ lêu
àúâi úã cấc gia àònh nưng thưn Viïåt Nam: Vûúân rau, Ao cấ, Chìng
chùn ni.

Tuy nhiïn cêìn àùåt hïå sinh thấi truìn thưëng nây. trïn mưåt cú
súã khoa hổc, àố lâ khoa hổc tấi sinh nùng lûúång mùåt trúâi qua quang
húåp ca cêy trưìng vâ tấi sinh cấc vêåt thẫi bùçng cấch têån dng cấc
thûá con ngûúâi thẫi ra vâ cấc chêët thẫi tûâ hïå thưëng VAC ca mònh
(Tấi sinh= Renouveler). V àậ khưng côn chó cố nghơa Vûúân àún
thìn mâ àûúåc múã rưång ra têët cẫ cấc loẩi cêy trưìng úã vûúân úã rång,
úã rûâng, úã nûúng, úã rêỵy (V= Vegetation). A khưng chó riïng cấi Ao
cẩnh nhâ mâ lâ kđ hiïåu chung chó cấc hoẩt àưång ni trưìng thy sẫn

úã nûúác ngổt, nûúác lúå, nûúác mùån ven biïín (A = Aquaculture ). Nïëu V
k hiïåu cấc loẩi cêy trưìng thò A côn k hiïåu mưåt ëu tưë khưng thïí
thiïëu cho phất triïín cêy trưìng lâ Nûúác.

C khưng chó riïng chìng chùn ni gia sc trêu, bô, gia cêìm,
gâ, võt, ngan, ngưỵng mâ cẫ ni chim, ni ong (C = Cage ), C
khưng chó k hiïåu cấc sẫn phêím thõt, trûáng, sûäa dng ni con
ngûúâi mâ côn k hiïåu cấc vêåt thẫi ca chùn ni, hïët sûác cêìn cho sûå
phất triïín ca cêy trưìng lâ phên gia sc, gia cêìm.

Nhû vêåy, VAC vûâa lâ k hiïåu ca hïå sinh thấi quen thåc úã
quanh nhâ nưng thưn Viïåt Nam: Vûúân, ao, chìng chùn ni, mâ lâ
k hiïåu ca mưåt tû tûúãng phất triïín nưng nghiïåp sinh thấi bïìn
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 179
vûäng tấi sinh nùng lûúång mùåt trúâi vâ tấi sinh cấc vêåt thẫi. VAC
cng khùèng àõnh cho mưåt mưëi quan hïå hûäu cú cho sûå phất triïín ca
hï sinh thấi, 'têån dng cấc vêåt thẫi. Khấi niïåm múã rưång ca hïå sinh
thấi VAC (Cêy trưìng- Nûúác - Phên) àậ àûa hïå sinh thấi VAC úã
phẩm vi quanh nhâ ra mưåt phẩm vi rưång hún, cấc trang trẩi lúán àïí
sẫn xët ra nhiïìu sẫn phêím hâng hốa. Chđnh sûå múã rưång nây trấnh
àûúåc sûå bố hểp coi hïå sinh chất VAC chó àún thìn lâ cấi vûúân, ao,
chìng chùn ni c thïí, mâ then chưët lâ sûã dng cú chïë linh hoẩt,
tiïët kiïåm vâ hiïåu quẫ sinh hổc cao tẩo ra giấ trõ thûåc phêím ph húåp
vúái àiïìu kiïån àêët àai, khoẫng khưng gian trïn mùåt àêët, khoẫng
khưng gian úã dûúái nûúác, cng nhû vêåt thẫi ca quấ trònh sẫn xët
Chđnh vúái tinh thêìn nây, àẩi hưåi nghõ chun gia FAO khu vûåc
chêu ấ Thấi Bònh Dûúng úã Bùng cưëc thấng 7-1991 àậ khuën khđch
cấc nûúác phất triïín vûúân vúái viïåc têån dng ấnh sấng mùåt trúâi, vûúân
cố nhiïìu lúáp cêy theo mư hònh rûâng nhiïåt àúái nhiïìu- têìng, têån àng
cấc .vêåt thẫi, ch túái hai ëu tưë nûúác vâ phấn, àưìng thúâi úã nhûäng

núi cố àiïìu kiïån kïët húåp trưìng vúái chùn ni gia sc, gia cêìm vâ
ni trưìng thy sẫn. Nhû vêåy chng ta sệ lâm ra nhiïìu sẫn phêím
dẫ dẩng tûâ ngìn thûåc -vêåt vâ cẫ àưång vêåt, àấp ûáng nhu cêìu thûåc tïë
ùn ëng ca con ngûúâi. úã hưåi nghõ Montreal (Canada) bân vïì biïån
phấp phông chưëng thiïëu vi chêu vitamin A, Iot) cng khuën nghõ
cêìn cẫi thiïån bûäa ùn àa dẩng dûåa vâo sûå phất triïín cấc vûúân theo
khấi niïåm VAC vò tûâ àố cấc ngìn thûåc phêím sệ àa dẩng, phong
ph vúái cấc toẩi rau quẫ tûâ vûúân, cấc thûác ùn àưång vêåt qua chùn
ni gia sc, gia cêìm vâ ni trưìng thy sẫn.

II. HIÏÅU QUẪ CA HÏÅ SINH THẤI VAC VÚÁI SÛÅ PHẤT TRIÏÍN NƯNG
THƯN BÏÌN VÛÄNG

Phất triïín hïå sinh thấi VAC dûåa trïn hai tđnh chêët dên tưåc vâ
khoa hổc, khưng nhûäng thïë côn khuën khđch môi ngûúâi dên úã cưång
àưìng vâo viïåc giẫi quët vêën àïì lûúng thûåc vâ thûåc phêím. úã mổi núi
mưỵi gia àònh àïìu cố thïí lâm VAC vâ cấc lûáa tíi àïìu cố thïí tham
gia vâo cưng viïåc nây nhû hổc sinh, ngûúâi giâ

Chđnh vò vêåy phong trâo phất triïín VAC àậ àûúåc nhên dên
hûúãng ûáng rưång rậi vúái khấi niïåm tấi sinh, têån dng nùng lûúång
mùåt trúâi vâ cấc vêåt thẫi àậ àem lẩi cấc hiïåu quẫ sau:

1. Vïì mùåt kinh tïë

Cng mưåt diïån tđch àêët lâm VAC àậ àem lẩi hiïåu quẫ đt nhêët tûâ
3 àïën 5 lêìn so vúái àem trưìng la, d nùng sët la àậ àẩt nùng sët
cao 10têën/ha/nùm.
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 180
2. Vïì mùåt àúâi sưëng vâ phất triïín

Lâm VAC sệ cố nhiïìu thûåc phêím àa dẩng trûúác hïët ngûúâi dên
khưng phẫi, bỗ tiïìn ra mua mâ côn cố thïí bấn mưåt phêìn ra thõ
trûúâng àïí tùng thu nhêåp gia àònh, gip tẩo thïm tiïån nghi cho dúâi
sưëng. Cấc sẫn phêím dû thûâa cng cố thïí dng àïí chïë biïën, àïí bẫo
quẫn vâ lûu thưng phên phưëi sang cấc àõa phûúng khấc hóåc xët
khêíu.

3. Vïì mùåt mưi trûúâng

Hïå sinh thấi VAC àậ cẫi thiïån àiïìu kiïån mưi trûúâng vúái cêy
xanh vâ hoa quẫ vúái sûå àiïìu tiïët nhiïåt àưå mưi trûúâng ca ao. Khưng
nhûäng thïë vúái viïåc têån dng cấc vêåt thấi mưi trûúâng xung quanh sệ
trúã nïn sẩch sệ hún. Phất triïín hïå sinh thấi VAC tẩo àiïìu kiïån tùng
viïåc lâm, tùng thu nhêåp àûa àïën sûå cẫi thiïån mưi trûúâng xậ hưåi
lânh mẩnh.

4. Vïì mùåt dinh dûúäng

Cấc gia àònh lâm VAC cố nhiïìu thûåc phêím àa dẩng lâm cho
bûäa ùn àûúåc phong ph cên àưëi. Do ngìn thûác ùn àưång vêåt tûâ VAC
cung cêëp àậ lâm giẫm lûúång gẩo sûã dng vâ tùng lûúång protein vâ
lipit trong khêíu phêìn. Àưìng thúâi vúái ngìn rau quẫ tûâ vûúân àẫm
bẫo cho bûäa ùn à vitamin nhêët lâ vitamin C, vâ Caroten, khưng
nhûäng thïë rau quẫ tûâ vûúân nhâ giûä ngun àûúåc giấ trõ vâ đt hao
ht, khưng bõ àe dổa lûúång thëc trûâ sêu cao hóåc nhiïỵm giun sấn.
Hiïåu quẫ ca hïå thưëng VAC túái dinh dûúäng lâ mưåt trong nhûäng
biïån phấp duy trò sûå bïìn vûâng cng nhû loẩi trûâ ngun nhên cú
bẫn ca thiïëu cấc ëu tưë vi chêët dinh dûúäng.

5. Vïì mùåt sûác khỗe

Cng mưåt lc hïå sinh thấi VAC tấc àưång vâo nhiïìu khđa cẩnh
ca viïåc lâm tùng sûác khỗe. Trûúác hïët tẩo àiïìu kiïån tùng mûác sưëng
ca gia àònh, lâm thay àưíi ëu tưë vi khđ hêåu nhâ úã vúái cêy xanh,
bống mất, khưng khđ trong lânh. VAC lâm thay àưíi cú cêëu ca khêíu
phêìn ùn, tẩo àiïìu kiïån cho ngûúâi dên cố àûúåc à thûåc phêím vâ cấc
chêët dinh dûúäng cêìn thiïët. VAC tẩo àiïìu kiïån cố thïm viïåc lâm vûâa
sûác vúái ngûúâi giâ vâ nhûäng ngûúâi cố bïånh mẩn tđnh, tẩo àiïìu kiïån
cho viïåc cẫi thiïån tònh trẩng bïånh têåt.

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 181
6. VAC vúái viïåc ưín àõnh vâ bïìn vûäng ca cåc sưëng nưng thưn

Chđnh viïåc tùng thïm cấe viïåc lâm ca hïå sinh thấi VAC vâ
phất triïín cấc ngânh nghïì th cưng, tùng thu nhêåp, àưìng thúâi giẫi
quët viïåc lâm lc nưng nhân, hẩn chï' sưë ngûúâi ra thânh phưë kiïëm
sưëng. Chđnh tấc àưång nây cng lâm giẫm cẫ nhûäng bïånh dõch xậ
hưåi, ngay cẫ àẩi dõch thïë kó lâ AIDS cng lêëy ly tre xanh lâm hâng
râo bẫo vïå ngùn cẫn sûå lan truìn ca nố.

Chđnh nhûäng lúåi đch ca VAC vúái nhûäng hiïåu quẫ nhiïìu mùåt
ca nố, ngay úã thânh phưë viïåc têån dng ngìn nùng lûúång mùåt trúâi,
vêåt thẫi mâ ngûúâi dên úã thânh phưë vêỵn cố thïí lâm VAC àûúåc.
Nhiïìu gia àònh àậ dng chêåu trưìng rau trưìng gia võ, trưìng hoa, giân
nho, trưìng mûúáp, trưìng bêìu, àêåu vấn, àêåu rưìng ni gâ, ni
chim, ong vâ sinh vêåt cẫnh. Nhûäng cưng viïåc àố vûâa àem lẩi lúåi đch
thiïët thûåc, tẩo àiïìu kiïån cho ngûúâi dên thânh phưë lao àưång chên
tay, thû giận, cng nhû gêìn gi vúái thiïn nhiïn, vâ cố cåc sưëng
têm linh khỗe mẩnh.

Hïå sinh thấi VAC vúái khấi niïåm rưång vâ uín chuín ca nố
àậ cố nhûäng tấc dng to lúán, vâ lâ biïån phấp tưíng húåp:cố hiïåu quẫ
gip giẫi quët nẩn àối vâ suy dinh dûúäng.

DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 182
Chûúng XIII

NGUN TÙỈC CHUNG VÏÌ DINH DÛÚÄNG ÀIÏÌU TRÕ

MƯÅT SƯË KHẤI NIÏÅM VÏ ÙN ËNG CA NGÛÚÂI BÏÅNH

Dinh dûúäng àiïìu trõ hổc lâ mưåt ngânh khoa hổc vïì ùn ëng cho
ngûúâi bïånh. Nố nghiïn cûáu vâ àûa ra nhûäng ngun tùỉc ùn ëng
cho nhûäng bïånh khấc nhau.

Nhiïåm v ca dinh dûúäng àiïìu trõ lâ àûa liïåu phấp ùn ëng vâo
phưëi húåp vúái cấc phûúng tiïån àiïìu trõ khấc (thëc, l liïåu phấp ).

Phêìn thûåc hânh ca dinh dûúäng àiïìu trõ lâ nêëu cấc chïë àưå ùn
àiïìu trõ, lâ núi thûåc hiïån nhu cêìu thûåc tïë vâ nhu cêìu l thuët ca
cấc chïë àưå ùn àùåc trûng cho cấc bïånh khấc nhau vâ àûa ra cấch chïë
biïën thûåc phêím àùåc biïåt.

I. LÕCH SÛÃ PHẤT TRIÏÍN CA DINH DÛÚÄNG ÀIÏÌU TRÕ

Y hổc lâ mưåt ngânh khoa hổc ûáng dng cố mc àđch cëi cng
lâ àiïìu trõ vâ phông bïånh. Sûå hiïíu biïët vïì ngun nhên bïånh têåt lâ
cêìn thiïët àẩt mc àđch dố, vò thïë nïn sûå tiïën bưå ca àiïìu trõ theo
song song vúái sûå tiïën bưå vïì sûå hiïíu biïët nguån nhên bïånh. Tuy

nhiïn khưng phẫi y hổc ln ln biïët àûúåc ngun nhên gêy bïånh,
mùåc d khưng biïët ngun nhên nhûng àiïìu trõ cng àûa lẩi kïët
quẫ tưët. Àố lâ nhúâ kinh nghiïåm ca nhên dên tđch ly mêëy nghòn
nùm trong sûå àêëu tranh vúái thiïn nhiïn vâ bïånh têåt. Àiïìu trõ trûúác
hïët lâ mưåt nghïå thåt cố trûúác khi y hổc trúã thânh mưåt ngânh khoa
hổc. Trûúác khi biïët bïånh con ngûúâi àậ biïët chûäa bïånh, ch ëu lâ
chûäa triïåu chûáng. Tûâ trûúác cưng ngun (460-377 trûúác CN) y hổc
àậ nối túái vai trô ca ùn ëng vâ cho ùn ëng phẫi lâ mưåt phûúng
tiïån àïí chûäa bïånh. Hypocrat mưåt danh y thúâi cưí rêët quan têm àïën
vêën àïì àiïìu trõ bùçng ùn ëng, ưng viïët: "Thûác ùn cho ngûúâi bïånh
phẫi lâ phûúng tiïån àiïìu trõ vâ cấc phûúng tiïån àiïìu trõ ca chng
ta phẫi lâ cấc chêët dinh dûúäng" . Theo ưng, cêën phẫi biïët chổn thûác
ùn vïì chêët cng nhû vïì lûúång sao cho ph húåp vúái tûâng giai àoẩn
ca bïånh. Ưng khun rùçng: "Phẫi ch xem nïn cho ngûúâi bïånh
ùn nhiïìu hay đt, ùn mưåt lc hay rẫi rấc nhiïìu lêìn. Lẩi phẫi ch túái
thúâi tiïët, àõa phûúng, thối quen vâ tíi tấc ca ngûúâi bïånh" vâ "Viïåc
DINH DÛÚÄNG VÂ AN TOÂN THÛÅC PHÊÍM 183
hẩn chïë hóåc cho ùn thiïëu chêët_ bưí rêët ngy hiïím àưëi vúái ngûúâi mùỉc
bïånh mẩn tđnh". Thúâi kò Trung cưí, bấc sơ ngûúâi La Mậ Akhlepiat
(128-56 trûúác CN) quan niïåm rùçng Dinh dûúäng àiïìu trõ chiïëm võ trđ
chu ëu, theo cấch nhòn ca ưng thò ưng khưng cưng nhêån biïån phấp
dûúåc lđ mâ ưng àûa ra mưåt biïån phấp bao gưìm: Chïë àưå ùn vâ vêåt l
liïåu phấp.

Tûâ thïë k 17 Lavoisier (1743-1794) àậ khúãi xûúáng viïåc nghiïn
cûáu tiïu hao nêng lûúång vâ múã àêìu thúâi k múái vïì nghiïn cûáu
chuín hốa trong dinh dûúäng nhêët lâ chuín hốa vïì mùåt hốa hổc,
vêën àïì ùn àiïìu trõ ngây câng àûúåc cấc nhâ y hổc ch Sidengai
ngûúâi Anh cố thïí coi lâ ngûúâi thûâa kïë nhûäng di chc ca Hypocrat
àậ chó ra: "Àïí nhùçm mc àđch phông bïånh cng nhû àiïìu trõ trong

nhiïìu bïånh chó cêìn cho ùn khưng chïë àưå ùn thđch húåp vâ sưëng mưåt
àúâi sưëng cố tưí chûác húåp lđ " ưng thêëy cêìn thiïët lâ phẫi hoân chónh
àûúåc chïë àưå ùn cho bïånh Gt vâ bïånh bếo phò, ưng biïët lâ bïånh
nhên rêët thđch thëc, ưng cho rùçng viïåc ùn ëng ca bïånh nhên liïn
quan vúái thëc cố mưåt nghơa rêët lúán, ưng u cêìu thay hiïåu thëc
bùçng nhâ bïëp Hẫi Thûúång Lận Ưng, mưåt thêìy thëc nưíi tiïëng ca
Viïåt Nam hưìi thïë k 18 cng rêët ch àïën vêën àïì ùn ëng ca
ngûúâi bïånh. Ưng àậ dng ưëc bûúu àïí trõ chûáng tiïu khất vâ dng c
chëi hưåt ếp nûúác ëng àïí àiïìu trõ bïånh àấi àûúâng. Ưng viïët: "Cố
thëc mâ khưng cố ùn ëng thò cng ài àïën chưỵ chïët. Àưëi vúái ngûúâi
nghêo khưng nhûäng ưng àïën thùỉm bïånh cho thëc khưng lêëy tiïìn
mâ côn trúå cêëp cẫ lûúng thûåc, thûåc phêím cêìn thiïët nûãa. Vâo cëi
thïë k 18 vâ àùåc biïåt nûãa cëi thïë k 19 dinh dûúäng àiïìu trõ àậ
phất triïín hún vâ cố nhiïìu triïín vổng, sûå phất minh ra vitamin
cng vúái sûå phấc thẫo ra nhûäng trêën àïì vïì cấc chêët khoấng trong
dinh dûúäng ngûúâi bïånh

Ngây nay vúái nhûäng tiïën bưå vïì nghiïn cûáu dinh dûộng úã lơnh
vûåc tïë bâo àậ cố nhiïìu cưng trònh nghiïn cûáu vïì sûå lûåa chổn cấc
chêët dinh dûúâng úã phẩm vi toân cú thïí (ùn thûâa, ùn thiïëu, ùn àối,
nhõn ùn, sinh àễ vâ tiïët sûäa, bïånh têåt vâ cùng thùèng ) cấc kïët quẫ
nghiïn cûáu gêìn àêy àậ xấc àõnh vai trô ca cấc chêët chưëng oxy hốa
àưëi vúái cấc gưëc tûå do àïí àïì phông cấc bïånh tim mẩch, mưåt sưë thïí ung
thû vâ bïånh àấi thấo àûúâng.

II. VAI TRÔ CA ÙN ËNG

1. Ùn ëng àẫm bẫo sûå phất triïín ca cú thïí.

Àùåc biïåt lâ trễ em, nïëu trễ àûúåc ni dûúäng tưët cú thïí trễ sệ

phất triïín nhanh. Vđ d cên nùång trung bònh ca trễ sú sinh à
thấng lâ 2800- 3000 g, lc trễ àûúåc 12 thấng tíi thò cên nùång gêëp 3