nghiên cứu biện pháp quản lý tổng hợp nhện đỏ hai chấm tetranychus urticae koch hại bông vụ đông - xuân tại nam trung bộ

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
--------------------------------------

Mai Văn Hào

NGHIÊN C U BI N PHÁP QU N LÝ T NG H P
NH N ð HAI CH M TETRANYCHUS URTICAE KOCH
H I BÔNG V ðÔNG XUÂN T I NAM TRUNG B

LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: B o v th c v t
Mã s : 62.62.10.01
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: GS.TS. Nguy n Vi t Tùng

Hà N i – Năm 2010


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ
b o v m t h c v nào. Các tài li u trích d n đư c ch rõ ngu n g c và m i s
giúp ñ ñã ñư c cám ơn.
Hà N i, ngày 02 tháng 11 năm 2010
Tác gi lu n án

Mai Văn Hào

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..i

L I C M ƠN
ð hoàn thành b n lu n án này, trư c h t tôi xin bày t lòng bi t ơn
sâu s c trư c s quan tâm, dìu d t, t n tình hư ng d n c a GS. TS. Nguy n
Vi t Tùng và GS. TS. Nguy n Văn ðĩnh.
Tôi xin trân tr ng cám ơn các Th y, Cô giáo B môn Côn trùng, Khoa
Nông h c và Vi n ðào t o Sau ñ i h c, Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i
đã quan tâm t o đi u ki n giúp đ tơi trong q trình th c hi n đ tài.
Tơi xin trân tr ng cám ơn lãnh ñ o, các cán b nghiên c u thu c Vi n
Nghiên c u Bông và Phát tri n Nơng nghi p Nha H đã ng h , t o ñi u ki n
giúp ñ v m i m t đ tơi th c hi n đ tài trong su t th i gian qua.
Tơi xin bày t lòng bi t ơn t i TS. Anna Baker đã giúp đ tơi phân lo i,
đ nh danh các loài nh n nh ; TS. Lewis J. Wilson, TS. Gilberto J. de Moraes
đã góp ý ki n và cung c p tư li u quý báu trong q trình th c hi n đ tài.
Tơi cũng xin bày t lòng bi t ơn t i Ban lãnh ñ o và cán b khuy n
nông Công ty C ph n bơng v i mi n Trung đã t o đi u ki n giúp đ tơi trong
q trình th c hi n ñ tài.
Xin chân thành cám ơn v , con, ngư i thân, t t c b n bè và đ ng
nghi p đã ln đ ng viên, t o đi u ki n giúp đ tơi trong quá trình th c hi n
lu n án.
Hà N i, ngày 02 tháng 11 năm 2010
Tác gi lu n án

Mai Văn Hào

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..ii


M CL C
Trang

L i cám ơn ……………………………………………………………..

i

L i cam ñoan …………………………………………………………..

ii

M c l c ………………………………………………………………...

iii

Danh m c các ký hi u và ch vi t t t trong lu n án …………………..

vi

Danh m c b ng trong lu n án ………………………………………….

viii

Danh m c hình trong lu n án ………………………………………….

xii

M ð U ………………………………………………………………

1

1. Tính c p thi t c a đ tài ………………………………………….

1

2. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài ………………………..

2

2.1. Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài ………………………………...

2

2.2. Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài ……………………….………...

2

3. M c ñích, yêu c u c a ñ tài …………………………………….

3

3.1. M c đích c a đ tài ………………………………………..

3

3.2. u c u c a ñ tài ……………………….…………………

3

4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài …………………….

3

4.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài ……………………………

3

4.2. Ph m vi nghiên c u c a đ tài ……………………………..

3

5. Nh ng đóng góp m i c a lu n án ……………………………….

4

Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U ………………...

5

1.1. Cơ s khoa h c c a đ tài ……………………………………...

5

1.2. Khái qt tình hình khí h u th i ti t, s n xu t bơng và phịng
ch ng nh n h i bông v ðông Xuân t i các t nh Nam Trung b
1.3. Tình hình nghiên c u
1.3.1. Nh ng nghiên c u

7

nư c ngoài và trong nư c …………….

12

nư c ngồi …………………………..

12

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..iii


Trang
1.3.2. Nh ng nghiên c u

trong nư c …………………………...

39

Chương 2. ð A ðI M, TH I GIAN, V T LI U, N I DUNG VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ………………………...

45

2.1. Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u ……………………………...

45

2.2. V t li u và d ng c nghiên c u ………………………………...

45

2.3. N i dung nghiên c u …………………………………………...

46

2.4. Phương pháp nghiên c u ………………………………………

46

2.5. Phương pháp x lý s li u ……………………………………..

59

Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ……………

60

3.1. Thành ph n lồi nh n nh h i bơng, đ c ñi m gây h i và tác h i
c a chúng trên cây bông ……………………………………….

60

3.1.1. Thành ph n nh n nh h i bông t i các t nh Nam Trung b ..

60

3.1.2. ð c ñi m gây h i và tác h i c a m t s loài nh n nh trên
cây bơng ……………………………………………………

62

3.2. ð c đi m hình thái, sinh h c, sinh thái c a lồi nh n đ hai
ch m h i bơng …………………………………………………

66

3.2.1. ð c đi m hình thái lồi nh n đ hai ch m h i bơng ……….

66

3.2.2. ð c đi m sinh h c c a lồi nh n đ hai ch m h i bơng …...

69

3.2.3. ð c đi m phân b c a lồi nh n đ hai ch m trên cây bông

82

3.2.4. Nghiên c u y u t th c ăn c a lồi nh n đ hai ch m h i
trên cây bông ………………………………………………

88

3.3. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m trên ru ng bông ……..
3.3.1.

112

nh hư ng c a th i ti t, lo i cây tr ng xen canh v i bơng
đ n di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m trên cây bông
t i Qu ng Nam ………………………………….

3.3.2. nh hư ng c a gi ng bơng khác nhau đ n di n bi n m t ñ

112
116

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..iv


Trang
lồi nh n đ hai ch m trên cây bơng ………………………
3.3.3. nh hư ng c a th i v gieo ñ n di n bi n m t ñ loài nh n
đ hai ch m trên cây bơng t i Qu ng Nam ..........................
3.3.4.

118

nh hư ng c a li u lư ng phân bón đ n di n bi n m t đ
lồi nh n đ hai ch m trên cây bông t i Qu ng Nam ...........

119

3.3.5. nh hư ng c a ch ñ tư i nư c ñ n di n bi n m t đ lồi
nh n ñ hai ch m trên cây bông t i Qu ng Nam ..................

121

3.4. Nghiên c u các bi n pháp phịng ch ng lồi nh n đ hai ch m
h i bông .......................................................................................

122

3.4.1. M t s nghiên c u v thiên đ ch c a lồi nh n đ hai ch m
h i bông ................................................................................

122

3.4.2. Nghiên c u s d ng thu c tr lồi nh n đ hai ch m h i
bơng ......................................................................................

137

3.4.3. Bư c đ u nghiên c u xây d ng mơ hình th c nghi m qu n
lý t ng h p lồi nh n đ hai ch m h i bông t i Qu ng Nam

146

3.4.4. ð xu t quy trình qu n lý t ng h p lồi nh n đ hai ch m
h i bông v ðông Xuân t i Qu ng Nam ..............................

152

K T LU N VÀ ð NGH ....................................................................

155

1. K t lu n .........................................................................................

155

2. ð ngh ..........................................................................................

157

DANH M C CƠNG TRÌNH KHOA H C ðà CƠNG B CĨ LIÊN
QUAN ð N LU N ÁN ........................................................................

158

DANH M C TÀI LI U THAM KH O ...............................................

159

PH L C

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..v


CÁC KÝ HI U VÀ CH

VI T T T TRONG LU N ÁN

Ký hi u, ch

Di n gi i

vi t t t
λ

The finite rate of increase - Gi i h n tăng t nhiên
(λ = antiloge r)

♀

Cái

♂

ð c

a.i.

Active ingredient – Ho t ch t

Bơng h i đ o Lồi bơng h i đ o (Gossypium babardense L.)
Bơng lu i

Lồi bơng lu i (Gossypium hirsutum L.)

cs

C ng s

D16-2 (Bt)

Gi ng bông thu n D16-2 ñư c chuy n gen Bt kháng sâu xanh

ðC

ð i ch ng

ðX

ðông - Xuân

et al.

Và nh ng ngư i khác

ha

Hectare - Héc ta

ICAC

International Cotton Advisory Committee - y ban tư v n
bông qu c t

IPM

Integrated Pest Management – Qu n lý d ch h i t ng h p

NNBM

Nh n nh b t m i

ns

Non signification - Khơng có ý nghĩa

NSG

Ngày sau gieo

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..vi


Ký hi u, ch

Di n gi i

vi t t t
NSLT

Năng su t lý thuy t

NSTT

Năng su t th c thu

PIX

Ch t đi u hịa sinh trư ng (mepiquat chloride hay 1,1dimethyl-piperidinium chloride, C7H16ClN)

r

The intrinsic rate of increase - T l tăng t nhiên
(∑lx.mx.e-rx = 1)

R0

The net reproduction rate - H s nhân trong m t th h

(R0 = ∑lx.mx)

STT

S th t

TB

Trung bình

Tc

The mean length of a generation - Th i gian c a m t th h
tính theo tu i c a m (Tc = ∑x.lx.mx/∑lx.mx)

TT

Trư ng thành

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n án ti n sĩ khoa h c nông nghi p ………..vii


DANH M C B NG TRONG LU N ÁN
B ng

N i dung

Trang

B ng 1.1. T l tăng t nhiên c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae ...

B ng 3.1. Thành ph n loài nh n nh

21

h i bông t i các t nh Nam

Trung b ..............................................................................

60

B ng 3.2. Tác h i c a loài nh n ñ hai ch m T. urticae ñ n kh i
lư ng qu , h t và ch t lư ng xơ bơng ...................................

66

B ng 3.3. Kích thư c c a lồi nh n đ hai ch m Tetranychus urticae
Koch s ng trên cây bông VN15 ..........................................

67

B ng 3.4. Th i gian phát d c c a lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch s ng trên cây bông VN15 ..............................

69

B ng 3.5. Th i gian s ng và s c đ tr ng c a lồi nh n ñ hai ch m
T. urticae trên cây bông VN15 ............................................

71

B ng 3.6. T l gi i tính c a lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch ni trên cây bông .........................................

72

B ng 3.7. T l s ng và s c sinh s n c a loài nh n ñ hai ch m T.
urticae trên cây bông VN15 trong ñ t nghiên c u I ...........

75

B ng 3.8. T l s ng và s c sinh s n c a lồi nh n đ hai ch m T.
urticae trên cây bơng VN15 trong đ t nghiên c u II ..........
B ng 3.9. Các ch

s

sinh h c c a loài nh n ñ

77

hai ch m

Tetranychus urticae Koch s ng trên cây bơng VN15 .........

79

B ng 3.10. Các lồi cây ký ch thư ng g p c a loài nh n ñ hai ch m
Tetranychus urticae Koch ...................................................

viii

89


B ng

N i dung

Trang

B ng 3.11. Th i gian phát d c c a lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch trên gi ng bông VN36-P và Tamcot SP37N ......

92

B ng 3.12. Các ch s sinh h c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae trên
hai gi ng bông VN36-P và Tamcot SP37N ............................

94

B ng 3.13. Th i gian phát d c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae
trên gi ng bông 1194 và 1428 .............................................

94

B ng 3.14. Các ch s sinh h c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae
sau ba th h s ng trên hai bông 1194 và 1428 ...................

96

B ng 3.15. Th i gian phát d c c a loài nh n ñ hai ch m T. urticae
s ng trên hai gi ng bông Tamcot SP37N và Aus 173B ......

97

B ng 3.16. Các ch s sinh h c c a nh n ñ hai ch m T. urticae s ng trên
hai gi ng bông Tamcot SP37N và Aus 173B .............................

99

B ng 3.17. Th i gian phát d c c a loài nh n ñ hai ch m Tetranychus
urticae Koch trên hai gi ng bông D16-2 (Bt) và D16-2 .......

100

B ng 3.18. Các ch s sinh h c c a loài nh n ñ hai ch m T. urticae
trên hai gi ng bông D16-2 (Bt) và D16-2 ...........................

101

B ng 3.19. Th i gian phát d c c a lồi nh n đ hai ch m T urticae
s ng trên cây bơng đư c bón lư ng phân đ m khác nhau ..

103

B ng 3.20. Các ch s sinh h c c a loài nh n ñ hai ch m T. urticae
s ng trên cây bơng đư c bón lư ng phân đ m khác nhau ..

104

B ng 3.21. T l gi i tính c a lồi nh n đ hai ch m s ng trên cây
bơng đư c bón lư ng phân đ m khác nhau ........................

ix

105


B ng

N i dung

Trang

B ng 3.22. Th i gian phát d c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae
trên cây bơng đư c bón lư ng phân lân khác nhau ..............

106

B ng 3.23. Các ch s sinh h c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae
s ng trên cây bơng đư c bón lư ng phân lân khác nhau ....

108

B ng 3.24. T l gi i tính c a lồi nh n ñ hai ch m T. urticae s ng
trên cây bông ñư c bón lư ng phân lân khác nhau .............

108

B ng 3.25. Th i gian phát d c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae

s ng trên cây bơng đư c bón lư ng phân kali khác nhau ...

109

B ng 3.26. Các ch s sinh h c c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae
s ng trên cây bơng đư c bón lư ng phân kali khác nhau ...

111

B ng 3.27. T l gi i tính c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae s ng
trên cây bơng đư c bón lư ng phân kali khác nhau ............

111

B ng 3.28. Các lồi thiên đ ch thư ng g p c a lồi nh n đ hai ch m
T. urticae trên cây bông .......................................................
B ng 3.29. Th i gian phát d c c a loài nh n nh

123

b t m i N.

longispinosus ni b ng lồi nh n đ hai ch m ..................

129

B ng 3.30. T l gi i tính c a loài nh n nh b t m i N. longispinosus
ni b ng lồi nh n đ hai ch m T. urticae trên cây bông
B ng 3.31. Các ch s

sinh h c c a loài nh n nh

b t m i N.

longispinosus ni b ng lồi nh n đ hai ch m T. urticae
B ng 3.32. Kh

năng s ng sót c a loài nh n nh

132

b t m i N.

longispinosus khi thi u th c ăn ...........................................

x

131

133


B ng

N i dung

Trang

B ng 3.33. M c ñ ưa thích m t s lo i v t m i c a loài nh n nh b t
m i N. longispinosus ...........................................................

134

B ng 3.34. Kh năng tiêu di t nh n đ hai ch m T. urticae trên cây
bơng c a loài nh n nh b t m i N. longispinosus ………..

135

B ng 3.35. Hi u l c tr nh n đ hai ch m T. urticae h i bơng c a m t
s lo i thu c trong phòng thí nghi m ..................................

138

B ng 3.36. Hi u l c tr lồi nh n đ hai ch m T. urticae h i bơng
ngồi đ ng c a m t s lo i thu c ........................................
B ng 3.37.

nh hư ng c a m t s lo i thu c tr nh n ñ hai ch m
ñ n tr ng c a loài nh n nh b t m i N. longispinosus .......

B ng 3.38.

141

143

nh hư ng c a m t s lo i thu c tr nh n ñ hai ch m
đ n trư ng thành cái lồi nh n nh

b t m i N.

longispinosus .......................................................................

144

B ng 3.39. Các bi n pháp k thu t áp d ng t i các mơ hình qu n lý
t ng h p lồi nh n đ hai ch m h i bơng ...........................

147

B ng 3.40. Năng su t và các y u t c u thành năng su t bơng mơ hình
qu n lý t ng h p lồi nh n đ hai ch m .............................

150

B ng 3.41. Ch t lư ng xơ bông và kh i lư ng h t bông c a mơ hình
qu n lý t ng h p lồi nh n ñ hai ch m .............................

151

B ng 3.42. Hi u qu kinh t c a mơ hình qu n lý t ng h p lồi nh n
đ hai ch m T. urticae h i bông ..........................................

xi

152


DANH M C HÌNH TRONG LU N ÁN
Hình

N i dung

Trang

Hình 3.1. Tri u ch ng ban ñ u c a lá bơng b lồi nh n đ hai
ch m Tetranychus urticae Koch gây h i ...........................

63

Hình 3.2. Tri u ch ng ban đ u c a lá bơng b lồi nh n ñ hai
ch m Tetranychus urticae Koch gây h i ………………...
Hình 3.3. Tri u ch ng ru ng bơng b lồi nh n đ

hai ch m

Tetranychus urticae Koch gây h i ………………………
Hình 3.4. Tri u ch ng cây bơng b

nh n ñ

nh n ñ

63

Tetranychus

neocaledonicus Andre gây h i n ng …………………….
Hình 3.5. Tri u ch ng ru ng bơng b

63

63

Tetranychus

neocaledonicus Andre gây h i n ng …………………….

63

Hình 3.6. Tri u ch ng cây bơng b lồi nh n vàng Eotetranychus
sp. gây h i ……………………………………………….

63

Hình 3.7. Tr ng lồi nh n đ hai ch m Tetranychus urticae Koch
h i bơng v a m i ñ (trái) và tr ng s p n (ph i) ………

68

Hình 3.8. Nh n non tu i 1 lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch gây h i trên cây bơng ……………………..

68

Hình 3.9. Nh n non tu i 2 lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch gây h i trên cây bông ……………………..

68

Hình 3.10. Nh n non tu i 3 lồi nh n ñ hai ch m Tetranychus
urticae Koch gây h i trên cây bông ……………………..

xii

68


Hình

N i dung

Trang

Hình 3.11. Trư ng thành đ c lồi nh n ñ hai ch m Tetranychus
urticae Koch gây h i trên cây bơng ……………………..

68

Hình 3.12. Trư ng thành cái lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch gây h i trên cây bơng ……………………..
Hình 3.13. Nh p đi u đ

tr ng c a lồi nh n đ

68

hai ch m

Tetranychus urticae Koch trên cây bơng VN15 ………...

71

Hình 3.14. Quan h gi a m t ñ v i s c ñ tr ng c a loài nh n ñ
hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bơng …………..

74

Hình 3.15. Quan h gi a m t ñ v i t l gi i tính c a lồi nh n đ
hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bơng …………..

74

Hình 3.16. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a lồi nh n đ hai
ch m Tetranychus urticae Koch trên cây bơng VN15 …..

78

Hình 3.17. Di n bi n các giai ño n phát d c, gi i tính trong qu n th
nh n đ hai ch m, thiên đ ch và t l lá bơng b h i theo
th i gian sinh trư ng c a cây bơng ……………………...
Hình 3.18. S phân b c a lồi nh n ñ hai ch m T. urticae

81

các lá

trên thân chính c a cây bơng …………………………….

84

Hình 3.19. S phân b c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae t i các
cành khác nhau trên cây bơng ...........................................
Hình 3.20. S phân b c a lồi nh n đ hai ch m T. urticae

các lá

bông t i các hư ng khác nhau ...........................................

xiii

86

87


Hình

N i dung

Trang

Hình 3.21. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a nh n ñ hai ch m
T. urticae trên hai gi ng bông VN36-P và Tamcot SP37N

93

Hình 3.22. T l s ng (lx), s c sinh s n (mx) c a loài nh n ñ hai
ch m T. urticae s ng trên hai gi ng bơng 1194 và 1428 ..

95

Hình 3.23. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a nh n ñ hai ch m T.
urticae trên hai gi ng bơng Tamcot SP37N và Aus 173B …..

98

Hình 3.24. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a lồi nh n đ hai
ch m T. urticae trên hai gi ng bông D16-2 (Bt) và D16-2

101

Hình 3.25. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a loài nh n đ hai
ch m trên cây bơng đư c bón lư ng phân đ m khác nhau

104

Hình 3.26. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a lồi nh n đ hai
ch m trên cây bơng đư c bón lư ng phân lân khác nhau

107

Hình 3.27. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a lồi nh n đ hai
ch m trên cây bơng đư c bón lư ng phân kali khác nhau

110

Hình 3.28. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m trên cây bơng
tr ng xen canh v i cây tr ng khác ………………………

113

Hình 3.29. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m trên cây bơng
tr ng xen canh v i cây tr ng khác ………………………

114

Hình 3.30. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m h i trên cây
bông tr ng xen canh v i cây tr ng khác ………………...

115

Hình 3.31. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m và thiên ñ ch
trên hai gi ng bông VN15 và VN01-2 …………………..

xiv

117


Hình

N i dung

Trang

Hình 3.32. Di n bi n m t ñ loài nh n ñ hai ch m và thiên ñ ch
trên cây bông gieo các th i v khác nhau ……………….

119

Hình 3.33. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m T. urticae và
lồi nh n nh b t m i N. longispinosus trên cây bơng
đư c bón lư ng phân khác nhau ………………………...

120

Hình 3.34. Di n bi n m t đ lồi nh n ñ hai ch m và thiên ñ ch
c a chúng trên ru ng bơng đư c tư i nư c khác nhau ….

122

Hình 3.35. Trư ng thành lồi b xít nh Orius sp. (Anthocoridae)
t n cơng T. urticae ………………………………………
Hình 3.36. Trư ng thành loài b

124

cánh c c b t m i Oiligota sp.

(Staphylinidae) trên cây bơng …………………………...

124

Hình 3.37. Lồi b trĩ vân trên cánh S. sexmaculatus (Thripidae)
ñang t n cơng nh n đ h i bơng …………………………

124

Hình 3.38. Trư ng thành cái loài nh n nh b t m i N. longispinosus

(Phytoseiidae) đang t n cơng nh n đ h i bơng ………...

124

Hình 3.39. Tr ng lồi nh n nh b t m i Neoseiulus longispinosus
Evans trên cây bông ……………………………………..

127

Hình 3.40. Nh n non tu i 1 lồi Neoseiulus longispinosus Evans
trên cây bơng …………………………………………….

127

Hình 3.41. Nh n non tu i 2 lồi Neoseiulus longispinosus Evans
trên cây bơng …………………………………………….

xv

127


Hình

N i dung

Trang

Hình 3.42. Nh n non tu i 3 lồi Neoseiulus longispinosus Evans
trên cây bơng …………………………………………….

127

Hình 3.43. Trư ng thành cái (trên) và ñ c (dư i) c a lồi
Neoseiulus longispinosus Evans trên cây bơng ………….

127

Hình 3.44. Trư ng thành ñ c (trên) và cái (dư i) c a lồi
Neoseiulus longispinosus Evans trên cây bơng ………….
Hình 3.45. Nh p ñi u ñ

tr ng c a loài nh n nh

127

b t m i N.

longispinosus ni b ng lồi nh n đ hai ch m trên cây
bơng ……………………………………………………..

130

Hình 3.46. T l s ng (lx) và s c sinh s n (mx) c a loài nh n nh
b t m i N. longispinosus ni b ng lồi nh n đ hai
ch m ……………………………………………………..

132

Hình 3.47. Di n bi n m t đ lồi nh n đ hai ch m h i bơng và

thiên đ ch c a chúng trên mơ hình qu n lý t ng h p ……

xvi

149


M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Cây bơng (Gossypium spp.) là cây tr ng có v trí quan tr ng trong n n
kinh t c a nhi u nư c trên th gi i như Trung Qu c, M , n ð , ... Xơ bông là
ngu n nguyên li u quan tr ng hàng ñ u c a ngành d t, các s n ph m ph khác
như h t bơng dùng đ s n xu t d u ăn, khô d u bông dùng ñ ch bi n các lo i
th c ph m, th c ăn gia súc, phân bón và thân cây bơng làm ch t đ t.
Vi t Nam, cây bơng là cây cung c p nguyên li u ñ d t v i. Hi n nay,
cây bơng là cây có ý nghĩa quan tr ng trong h th ng cây tr ng t i nhi u ñ a
phương. Ti m năng đ t đai tr ng bơng c a nư c ta còn r t l n. Tuy v y, s n xu t
bông trong nư c ch m i ñáp ng ñư c kho ng 2% nhu c u xơ bơng cho ngành
d t (T p đồn D t May Vi t Nam, 2008) [43]. Do đó, m r ng di n tích tr ng
bơng, đ y m nh thâm canh ñ tăng năng su t, ch t lư ng nh m ñáp ng nhu c u
nguyên li u xơ bơng n đ nh cho ngành d t là m t yêu c u c p thi t nư c ta.
Hi n nay, các gi ng bông lai m i như VN15, VN01-2,… ñư c tr ng
ph bi n trong v ðông – Xuân. M t dù các gi ng này kháng sâu xanh
Helicoverpa armigera Hübner nhưng chúng không kháng các lồi cơn trùng
gây h i theo ki u chích hút và nh n nh . Các lồi sâu ñang gây h i nguy hi m
cho cây bông trong v ðông - Xuân g m b trĩ (Scirtothrips dorsalis Hood,
Thrips palmi Karny), r y xanh (Amrasca devastans Distant), r p (Aphis

gossypii Glover) và nh n ñ hai ch m (Tetranychus urticae Koch). Tuy v y,
t các thành t u nghiên c u đã có, ngư i tr ng bơng ki m sốt đư c các lồi
sâu h i như r y xanh, r p và b trĩ (Lê Công Nông, 2006) [36], (Tr n Th
Lâm, 2007) [30]. Riêng nh n ñ hai ch m là ñ i tư ng gây h i khá ph bi n
trên cây bông v ðông - Xuân t i vùng Nam Trung b nhưng cho đ n nay
m i ch có nghiên c u bư c ñ u v kh o nghi m thu c hoá h c (Ph m H u

1


Như ng và cs, 1999) [33] mà chưa có nghiên c u các bi n pháp khác ñ qu n
lý nh n h i. Vì v y, c n ph i có nghiên c u bi n pháp qu n lý t ng h p nh n
ñ hai ch m nh m ph c v cho qu n lý d ch h i bông v ðông - Xuân. Xu t
phát t u c u đó, th c hi n đ tài "Nghiên c u bi n pháp qu n lý t ng h p
nh n ñ hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bông v ðông - Xuân t i
Nam Trung b " là r t c n thi t.
2. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
2.1. Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài
Nh ng k t qu nghiên c u c a ñ tài b sung d n li u khoa h c m i v
thành ph n nh n h i bơng, các lồi thiên đ ch và ký ch thư ng g p c a loài
nh n ñ hai ch m Tetranychus urticae Koch trên cây bông t i Nam Trung b .
L n ñ u tiên ñ tài ñã nghiên c u và cung c p nh ng d n li u khoa h c
m i m t cách chi ti t v ñ c ñi m sinh v t h c, sinh thái h c c a lồi nh n đ
hai ch m Tetranychus urticae Koch và loài nh n nh b t m i Neoseiulus
longispinosus Evans trên cây bông t i Nam Trung b .
ð tài ñã cung c p nh ng d n li u khoa h c m i v

nh hư ng c a ñi u

ki n th i ti t, lo i cây tr ng xen canh v i bông, gi ng bông, th i v , nư c

tư i, phân bón và các lồi thiên đ ch đ n bi n đ ng s lư ng lồi nh n đ hai
ch m Tetranychus urticae Koch trên cây bông t i Qu ng Nam.
ð tài còn cung c p d n li u m i v hi u qu c a m t s bi n pháp
qu n lý t ng h p lồi nh n đ hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bông
t i Qu ng Nam.
2.2. Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài
K t qu nghiên c u c a ñ tài cung c p cơ s đ xây d ng quy trình
qu n lý t ng h p lồi nh n đ hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bơng,
góp ph n gi i quy t nh ng khó khăn trong phịng ch ng nh n h i bông.

2


3. M c đích, u c u c a đ tài
3.1. M c đích c a đ tài
Nghiên c u xác đ nh thành ph n lồi nh n nh h i bơng, đ c đi m sinh
h c, sinh thái c a lồi nh n đ hai ch m và các bi n pháp phịng ch ng chúng.
T đó, ñưa ra quy trình k thu t qu n lý t ng h p nh n ñ hai ch m h i bông
vùng bông Nam Trung b .
3.2. Yêu c u c a ñ tài
− Xác ñ nh ñư c thành ph n lồi nh n h i bơng, ký ch và thiên ñ ch thư ng
g p c a lồi nh n đ hai ch m trên cây bơng t i Nam Trung b .
− Xác ñ nh ñư c ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a lồi nh n đ hai ch m
Tetranychus urticae Koch trên cây bông t i Nam Trung b .
− Xác ñ nh ñư c di n bi n c a nh n ñ hai ch m Tetranychus urticae Koch
trên cây bông và m i quan h c a chúng v i các y u t khác (cây tr ng,
thiên ñ ch, môi trư ng,...) trong v ðông - Xuân t i vùng Nam Trung b .
− Tìm hi u các bi n pháp phịng ch ng lồi nh n ñ hai ch m Tetranychus
urticae Koch, t ñó xây d ng đư c quy trình qu n lý t ng h p lồi nh n
đ hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bông t i Nam Trung b .

4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
4.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài
ð tài nghiên c u các lồi nh n nh h i trên cây bơng thu c B Ve bét
(Acarina). Trong đó, t p trung nghiên c u lồi nh n đ hai ch m Tetranychus
urticae Koch (h Tetranychidae) và các lồi thiên đ ch c a chúng, đ c bi t là
lồi nh n nh b t m i Neoseiulus longispinosus Evans.
4.2. Ph m vi nghiên c u c a ñ tài
Ph m vi nghiên c u c a ñ tài là các v n ñ v ñ c ñi m sinh v t h c,
sinh thái h c và các y u t

nh hư ng ñ n s lư ng cũng như hi u qu c a

các bi n pháp phòng ch ng nh n h i bông v ðông - Xuân t i Nam Trung b .

3


5. Nh ng đóng góp m i c a lu n án

ðã ghi nh n thành ph n loài nh n nh (B Acarina) gây h i trên
cây bông v ðông Xuân t i Nam Trung b g m 6 lồi, trong đó có lồi
Tetranychus neocaledonicus Andre là lồi gây h i m i ñư c ghi nh n
Vi t Nam; 6 lồi thiên đ ch và 55 lồi cây ký ch thư ng g p c a loài
nh n ñ Tetranychus urticae Koch h i trên cây bông t i vùng Nam
Trung b .
B sung m t s d n li u v ñ c ñi m sinh v t h c và sinh thái h c
c a loài nh n ñ hai ch m Tetranychus urticae Koch h i trên cây bông
t i vùng Nam Trung b c a Vi t Nam.
B sung m t s d n li u v ñ c ñi m sinh v t h c và kh năng s
d ng loài nh n nh b t m i Neoseiulus longispinosus Evans đ phịng

ch ng lồi nh n đ hai ch m Tetranychus urticae Koch Vi t Nam.
Xây d ng đư c quy trình qu n lý t ng h p loài nh n ñ hai ch m
Tetranychus urticae Koch h i bông v ðông Xuân t i vùng Nam Trung
b .

4


Chương 1
T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
1.1. Cơ s khoa h c c a ñ tài
Trong nh ng năm g n đây, s n xu t bơng c a nư c ta đã có bư c phát
tri n ñ t phá v s n lư ng và ch t lư ng bơng xơ. Di n tích và năng su t bông
tr ng thâm canh v ðông - Xuân tăng t i m t s t nh thu c vùng Duyên h i
Nam Trung b . Do tr ng bơng v mưa thư ng có năng su t và ch t lư ng xơ
th p nên ñ nh hư ng phát tri n bông c a nư c ta trong th i gian s p t i là
phát tri n tr ng bơng thâm canh có nư c tư i nh m tăng năng su t và ch t
lư ng xơ bơng (T p đồn D t May Vi t Nam, 2008) [43]. Cùng v i nh ng
thành t u khoa h c và cơng ngh đã đ t ñư c, vi c th c hi n k ho ch và
đ nh hư ng phát tri n bơng c a nư c ta đang có nhi u tri n v ng. Tuy nhiên,
ñ phát tri n s n xu t bơng n đ nh thì sâu h i ñang là thách th c l n cho
ngư i tr ng bơng, đ c bi t là các lồi sâu chích hút. Theo Lê Quang Quy n
(2002) [39], phát tri n s n xu t bơng có xu hư ng chuy n d ch d n t v mưa
sang v ðông - Xuân, áp l c c a sâu h i s ngày m t tăng nên nh t thi t c n
ti p t c m r ng nghiên c u qu n lý.
Trong các th p k 70 - 80 c a th k XX, cây bông

nư c ta ch y u

ñư c tr ng t i các vùng có đi u ki n khí h u khơ nóng như Ninh Thu n và

Bình Thu n.

giai đo n này, các lồi cơn trùng và nh n h i ñã làm thi t h i

năng su t r t l n, nhi u ngư i tr ng bông b thua l nên di n tích cũng ch
cịn kho ng 1.000 ha. Theo Nguy n Thơ và cs (1996) [45] thì vào năm 1982
ngh tr ng bơng Vi t Nam có nguy cơ b kh ng ho ng do qu n lý sâu h i ch
d a vào thu c hóa h c. M t dù s l n phun thu c tr sâu ngày càng tăng,
th m chí phun thu c đ n 20 l n/v nhưng cây bơng v n b sâu phá h i n ng,
năng su t bông r t th p (Nguy n Minh Tuyên và cs, 1996) [46]. Có th nói

5


vào th i gian đó “tr ng bơng đ n ñâu, thu c sâu ñ n ñ y”, nhi u nơi đã s
d ng trung bình đ n 30 – 60 kg thu c tr sâu trên m i ha trong m t v
(Nguy n Thơ và cs, 1996) [45].
Trong nh ng năm sau đó, đ né tránh s gây h i c a côn trùng và nh n
h i, cây bơng đã đư c chuy n sang tr ng trong mùa mưa thay vì tr ng trong
v ðơng Xn như trư c đây.

v mưa, khí h u mát và m nên ít thu n l i

cho các lồi d ch h i thu c nhóm chích hút gia tăng s lư ng và t n công cây
bông. Bên c nh đó, vai trị c a thiên đ ch trên cây bơng tr ng trong v mưa
đư c phát huy tác d ng nên s l n phun thu c tr d ch h i gi m ñáng k . Tuy
v y, kh năng ti p t c ñưa năng su t và ch t lư ng xơ bông v mưa lên cao
nh m t o cơ s m r ng di n tích, nâng cao s n lư ng bơng là r t th p. Do đó,
phát tri n s n xu t bơng v mưa s khơng có kh năng cung c p ñ ngu n
nguyên li u bơng xơ n đ nh cho ngành d t.

Trong th i gian g n ñây, cùng v i s phát tri n c a k t c u h t ng ph c
v s n xu t nông nghi p, các thành t u khoa h c trên cây bông

lĩnh v c

ch n gi ng, k thu t canh tác và b o v th c v t ñã giúp ñưa cây bông vào
tr ng trong v ðông - Xuân v i năng su t đ t đư c bình quân cao g p 2 - 3
l n so v i tr ng bông trong v mưa và ch t lư ng xơ bơng cũng đư c c i
thi n. Th nhưng, ñi u ki n th i ti t khí h u v ðơng - Xn l i r t thu n l i
cho nhi u loài d ch h i phát tri n và gây h i cho cây bơng. ð phịng tr cơn
trùng và nh n h i bông, ngư i tr ng bông d a ch y u vào thu c hoá h c. K t
qu là không tránh kh i m t xu th chung, s d ng thu c hoá h c v i s l n
và li u lư ng ngày càng cao nhưng thi t h i do sâu h i gây ra v n gia tăng.
ði u này cũng ñ ng nghĩa v i vi c làm t n h i ñ n môi trư ng sinh thái, t o
ñi u ki n cho nh n h i và các loài cơn trùng khác nhanh chóng hình thành
tính kháng. S n xu t bơng s khơng đ t đư c hi u qu như mong mu n. K t
c c là s n xu t bông trong v ðông - Xuân
6

nư c ta có th s ph i l p l i


th t b i như l ch s ñã tr i qua trong các th p k 70 - 80 c a th k XX n u
khơng có m t quy trình qu n lý các lồi d ch h i thu c nhóm chích hút đ m
b o đem l i s

n ñ nh và b n v ng c a sinh qu n đ ng bơng. Xu t phát t

u c u đó, vi c nghiên c u nh n h i bơng và bi n pháp phịng ch ng ñang
ñư c xem là v n ñ thi t y u ph i gi i quy t. Lê Cơng Nơng (2002) [35] cho

r ng đ s n xu t bông trong nh ng năm t i th c s đi vào n đ nh và có hi u
qu kinh t , địi h i cơng tác nghiên c u khoa h c ph i chú tr ng ñ n vi c
nghiên c u s d ng gi ng kháng sâu, phịng tr các lồi thu c nhóm chích hút
như b trĩ, r p, r y xanh và nh n ñ .
Trên cơ s các thành t u khoa h c cơng ngh đã có như gi ng bơng
kháng sâu xanh và ch ng ch u r y xanh, che ph ñ t b ng màng PE hay xác
th c v t, ñi u khi n sinh trư ng cây bông b ng PIX, s d ng các ch ph m
sinh h c như NPV, các k t qu nghiên c u ñ c ñi m sinh h c và bi n pháp
phòng ch ng sâu xanh, b trĩ, r p, r y xanh h i bông, vi c ti p t c nghiên c u
bi n pháp qu n lý nh n ñ hai ch m Tetranychus urticae Koch h i bông v
ðông Xuân t i Nam Trung b là c n thi t và hồn tồn có cơ s v ng ch c.
1.2. Khái quát tình hình khí h u th i ti t, s n xu t bơng và phịng ch ng
nh n h i v ðông - Xuân t i Nam Trung b
* Khái quát m t s đ c đi m khí h u th i ti t vùng nghiên c u
Trong nh ng năm g n đây, cây bơng đã đư c tr ng trong c v mưa và
v ðông - Xuân t i nhi u vùng sinh thái c a Vi t Nam. Trong đó, các vùng
tr ng bơng chính là Nam Trung b , ðông Nam b và mi n núi phía B c. S
đa d ng v sinh thái c a các vùng và th i v gieo bông g n li n v i s khác
bi t v ñi u ki n ti u khí h u nên tình hình nh n h i bơng cũng khác nhau.
ð c bi t, nh n h i cây bông tr ng trong v ðông - Xuân t i các t nh Nam
Trung b như Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Ninh Thu n, Bình Thu n và Gia Lai.

7


Qu ng Nam là vùng có đi u ki n khí h u - th i ti t đ i di n cho vùng
tr ng bông v ðông - Xuân t i Duyên h i Trung Trung b . T i ñây, mưa kéo
dài t tháng 9 ñ n tháng 12 ho c tháng 1 năm sau. Vào hai tháng 5 và 6
thư ng có đ t mưa lũ ti u mãn (xem ph l c 1a và 1b). Lư ng mưa trung
bình năm trên 2.000 mm, trong đó mùa mưa chi m trên 70% lư ng mưa c

năm. Hàng năm, có 1.900 - 2.100 gi n ng, nhi t ñ cao và n ñ nh quanh
năm. G n ñây, cây bơng đư c gieo t tháng 12 năm trư c ñ n tháng 1 năm
sau và thu ho ch tháng 5 ho c tháng 6. Trong 2 - 3 tháng đ u c a v bơng (t
tháng 12 đ n tháng 2) tr i thư ng có mưa, sau đó khơ h n đ n cu i v .
Vùng tr ng bông các t nh Trung Trung b t Qu ng Ngãi tr vào có
đi u ki n th i ti t khí h u g n gi ng Qu ng Nam nhưng lư ng mưa gi m d n
theo vĩ ñ (Tr n ð c H nh và cs, 1997) [25] và s gi n ng tăng d n (ph l c
1c), các tháng 3 - 4 là th i gian thích h p đ nh n h i bông gia tăng s lư ng.
Vùng tr ng bông Ninh Thu n và Bình Thu n là m t trong nh ng vùng
khô h n nh t Vi t Nam v i s gi n ng trung bình năm khá cao. Tháng 1 ñ n
tháng 4 là các tháng khô h n nh t trong năm (ph l c 1d). Nhi t đ trung bình
hàng năm c a vùng này ít bi n đ ng, kho ng 270C. Lư ng mưa hàng năm ch
ñ t 600 - 800 mm và t p trung trong 3 tháng 9 - 11. ð

m khơng khí trung

bình kho ng 80% trong v mưa và 75 - 78% trong v ðông - Xuân. T i đây,
bơng v ðơng - Xn đư c gieo vào tháng 11 và thu ho ch vào cu i tháng 3.
Vùng bơng Gia Lai có nhi t đ khơng khí c a các tháng v ðơng Xn t 230C đ n 260C và đ

m trung bình 74 – 84%. ðây là vùng có hai

mùa rõ r t trong năm, mùa khơ t tháng 12 đ n tháng 5 năm sau. T ng lư ng
mưa các tháng 12 – 3 trong mùa khô x p x 50 mm, lư ng mưa c a mùa mưa
chi m kho ng 90% t ng lư ng mưa c năm (ph l c 1e).

8