B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
HÀ H I VÂN
ðÁNH GIÁ NĂNG SU T SINH S N C A ðÀN NÁI ÔNG BÀ,
B M VÀ KH NĂNG CHO TH T C A CÁC T H P LAI
T I TR I CHĂN NI L N HỊA BÌNH MINH - YÊN BÁI
LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành: CHĂN NUÔI
Mã s :
60.62.40
Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS. ð NG VŨ BÌNH
HÀ N I – 2011
L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là
trung th c và chưa t ng s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi cũng xin cam đoan m i s giúp ñ ñ th c hi n lu n văn đã đư c
cám ơn và m i thơng tin trích d n ñã ñư c ch rõ ngu n g c.
Tác gi
Hà H i Vân
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
i
L I C M ƠN
Nhân d p hoàn thành lu n văn, trư c h t cho phép tôi bày t lịng bi t
ơn sâu s c đ n GS.TS. ð ng Vũ Bình, th y giáo hư ng d n khoa h c đã t n
tình hư ng d n, giúp đ tơi trong su t q trình th c hi n đ tài và hồn thành
lu n văn.
Tơi cũng xin g i l i c m ơn chân thành ñ n s giúp ñ và t o ñi u ki n
c a các cá nhân và t p th sau đây :
- B mơn Di truy n - Gi ng v t nuôi, Khoa Chăn nuôi và Nuôi tr ng
thu s n, Vi n ðào t o Sau ñ i h c, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
- Trung tâm chăn nuôi cơng ngh cao Hịa Bình Minh t nh n Bái
- Trư ng Trung c p kinh t - k thu t t nh n Bái
Tơi xin bày t lịng c m ơn sâu s c đ n gia đình cùng tồn th b n bè
đ ng nghi p đã giúp ñ tôi trong su t th i h c t p và hoàn thành lu n văn.
Ngư i vi t lu n văn
Hà H i Vân
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
ii
M CL C
Trang
L I CAM ðOAN............................................................................................i
L I C M ƠN ................................................................................................ii
M C L C.....................................................................................................iii
DANH M C CÁC T
VI T T T ............................................................... vi
DANH M C CÁC B NG ...........................................................................vii
DANH M C CÁC BI U ð .....................................................................viii
PH N I. M D U......................................................................................... 1
1.1.
ð t v n đ .......................................................................................... 1
1.2.
M c đích ............................................................................................ 2
PH N II. T NG QUAN TÀI LI U............................................................... 3
2.1.
Cơ s khoa h c v s sinh s n, sinh trư ng và cho th t c a l n........... 3
2.1.1. Cơ s di truy n c a s sinh s n, sinh trư ng và cho th t ..................... 3
2.1.2. Cơ s sinh lý, các ch tiêu sinh s n và các y u t
nh hư ng ñ n
kh năng sinh s n c a l n nái ............................................................. 9
2.1.3. Cơ s sinh lý, các ch tiêu ñánh giá và các y u t
nh hư ng ñ n
s sinh trư ng................................................................................... 18
2.1.4. Cơ s sinh lý, các ch tiêu ñánh giá và các y u t
nh hư ng ñ n
ch t lư ng thân th t........................................................................... 22
2.2.
Tình hình nghiên c u trong và ngồi nư c........................................ 25
2.2.1. Tình hình nghiên c u trong nư c...................................................... 25
2.2.2. Tình hình nghiên c u ngoài nư c ..................................................... 27
PH N III. ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
C U................................................................................................. 30
3.1.
ð i tư ng nghiên c u ....................................................................... 30
3.2.
ð a ñi m nghiên c u và th i gian nghiên c u................................... 30
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
iii
3.3.
ði u ki n nghiên c u........................................................................ 30
3.4.
N i dung nghiên c u ........................................................................ 31
3.4.1. Xác ñ nh nh hư ng c a các y u t ñ n các ch tiêu sinh s n c a
ñàn l n nái ông bà, b m ................................................................. 31
3.4.2. Xác ñ nh các ch tiêu ñánh giá năng su t sinh s n c a đàn nái
ơng bà, b m c a t h p lai. ............................................................ 31
3.4.3. Xác ñ nh các ch tiêu theo dõi v v sinh trư ng và tiêu t n th c
ăn c a l n lai nuôi th t ...................................................................... 32
3.4.4. Các ch tiêu ñánh giá kh năng cho th t
3.5.
ñ i con lai ........................ 32
Phương pháp nghiên c u .................................................................. 32
3.5.1. Phương pháp dánh giá năng su t sinh s n trên ñàn l n nái................ 32
3.5.2. Phương pháp ñánh giá v sinh trư ng và tiêu t n th c ăn c a
l n th t thương ph m ........................................................................ 33
3.5.3. Phương pháp ñánh giá t l n c c a l n th t thương ph m................ 34
3.6.
Phương pháp x lý s li u ................................................................ 35
PH N IV. K T QU VÀ TH O LU N .................................................... 36
4.1.
Năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà.............................................. 36
4.1.1. Năng su t sinh s n chung c a đàn nái ơng bà ................................... 36
4.1.2. Các y u t
nh hư ng t i năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà ...... 38
4.1.3. Năng su t sinh s n c a nái Landrace và Yorkshire ........................... 40
4.1.4. Năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà qua các l a ñ ....................... 44
4.1.5. Năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà qua các v ............................ 48
4.2.
Năng su t sinh s n c a ñàn nái b m ............................................... 50
4.2.1. Năng su t sinh s n chung c a ñàn nái b m .................................... 50
4.2.2. Các y u t
nh hư ng t i năng su t sinh s n c a ñàn nái b m ....... 52
4.2.3. Năng su t sinh s n c a nái CP(909) và F1(LY), F1(YL) .................. 53
4.2.4. Năng su t sinh s n c a nái b m qua các l a ñ .............................. 57
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
iv
4.2.5. Năng su t sinh s n c a ñàn b m qua các v ................................... 60
4.3.
K t qu theo dõi ñàn l n th t thương ph m ....................................... 62
4.3.1. Sinh trư ng và tiêu t n th c ăn c a hai t h p lai PiDu x CP909
và PiDu x F1(YL) (t 60 ngày tu i ñ n xu t chu ng)........................ 62
4.3.2. ðánh giá năng su t và ch t lư ng th t
ñ i con c a hai t h p
lai PiDu x CP909 và PiDu x F1(YL)................................................. 66
PH N V. K T LU N VÀ ð NGH .......................................................... 70
5.1.
K t lu n ............................................................................................ 70
5.2.
ð ngh ............................................................................................. 71
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 72
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
v
DANH M C CÁC T
VI T T T
CS
C ng s
D
Duroc
L
Landrace
Y
Yorkshire
F1(LY)
F1(Landrace x Yorkshire)
F1(YL)
F1(Yorkshire x Landrace)
L xY
Landrace x Yorkshire
KL
Kh i lư ng
MC
Móng Cái
P
Pietrain
PxD
Pietrain x Duroc
TT
Tăng kh i lư ng
TĂ
Th c ăn
TTTA
Tiêu t n th c ăn
ƯTL
Ưu th lai
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
vi
DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 4.1. Năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà (n=122) .......................... 36
B ng 4.2. Các y u t
nh hư ng t i năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà.... 39
B ng 4.3. Năng su t sinh s n c a nái ông bà Landrace và Yorkshire .......... 40
B ng 4.4. Năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà qua các l a ñ ................. 45
B ng 4.5. Năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà qua các v ...................... 49
B ng 4.6. Năng su t sinh s n c a ñàn nái b m (n=152) ........................... 50
B ng 4.7. Các y u t
nh hư ng t i năng su t sinh s n c a ñàn nái b m . 52
B ng 4.8. Năng su t sinh s n c a nái CP(909) và F1(LY), F1(YL)............. 54
B ng 4.9. Năng su t sinh s n c a ñàn nái b m qua các l a ñ .................. 58
B ng 4.10. Năng su t sinh s n c a ñàn b m qua các v ............................. 61
B ng 4.11. Sinh trư ng và tiêu t n th c ăn c a l n th t thương ph m........... 63
B ng 4.12. Ư c tính t l n c c a l n th t thương ph m ............................... 66
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
vii
DANH M C CÁC BI U ð
Trang
Hình 4.1. Ch tiêu s con/ c a nái ơng bà Y,L........................................... 42
Hình 4.2. Các ch tiêu s con/ theo l a c a đàn nái ơng bà ....................... 47
Hình 4.3. Các ch tiêu s con/ theo l a c a ñàn nái b m ........................ 59
Hình 4.4. Tăng kh i lư ng/ngày c a l n th t thương ph m......................... 65
Hình 4.5. TTTĂ/kgTT (kg/kgTT) c a l n th t thương ph m....................... 65
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
viii
PH N I. M
D U
1.1. ð t v n ñ
Ngành chăn nuôi l n
s ng kinh t – xã h i.
Vi t Nam có m t v trí quan tr ng ñ i v i ñ i
h u h t các cơ s chăn nuôi l n hi n nay vi c nhân
gi ng và lai t o gi ng ñã tr thành khâu quan tr ng trong phương hư ng phát
tri n chăn ni l n, nh đó đã t o ra các công th c lai cho các ñ i th h con
lai có kh năng sinh s n t t, tăng tr ng nhanh, s c ch ng ch u v i b nh t t t t,
chi phí th c ăn gi m và t l n c cao, ñáp ng nhu c u hư ng n c ph c v
cho tiêu dùng trong nư c và xu t kh u. Theo s li u th ng kê t i th i ñi m
01/4/2010, c nư c có 27,3 tri u con, tăng 3,06% so v i cùng kỳ năm 2009.
Các vùng có s đ u l n nhi u là vùng ð ng B ng Sơng C u Long có 7,2 tri u
con, chi m 27,1% t ng ñàn l n trong c nư c. Các t nh có s đ u l n l n trên
1 tri u con t i th i ñi m 01/4/2010 là Hà N i, ð ng Nai, Ngh An, Thái Bình,
B c Giang. T ng đàn l n nái th i ñi m 01/4/2010 là 4,18 tri u con (chi m
15,3% t ng ñàn), tăng 2,4% so v i cùng kỳ năm 2009 [48].
Th tư ng Chính ph ñã phê duy t “Chi n lư c phát tri n chăn ni đ n
năm 2020”, đ nh hư ng phát tri n chăn nuôi tr thành ngành s n xu t hàng
hóa, t ng bư c đáp ng nhu c u th c ph m cho tiêu dùng trong nư c và xu t
kh u. Trong nh ng năm ti p theo, hư ng phát tri n ngành chăn nuôi cơ b n
chuy n sang s n xu t theo phương th c trang tr i, chăn nuôi công nghi p,
ph n đ u t tr ng chăn ni trong nơng nghi p đ n năm 2015 đ t kho ng
38% và ñ n năm 2020 ñ t kho ng 42%.
Yên Bái là m t t nh mi n núi, s n xu t nông nghi p phát tri n ch y u
trên lĩnh v c tr ng tr t và chăn nuôi. Trong nh ng năm qua, nhi u trang tr i
chăn ni l n đã đư c xây d ng v i quy mơ l n, góp ph n nâng cao t tr ng
ngành chăn nuôi trong s n xu t nơng nghi p, trong đó có khu chăn nuôi công
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
1
ngh cao c a cơng ty TNHH Hịa Bình Minh. Hi n nay Tr i đã có hơn 700
con l n nái, s l n trong chu ng nuôi 6000 – 6500 con, hàng tháng xu t
chu ng t 700- 750 con l n th t thương ph m tương ñương 63 -68 t n l n hơi,
cung c p 300- 500 con l n gi ng cho các t nh khu v c mi n B c. Vi c theo
dõi, đánh giá kh năng s n xu t thơng qua các ch tiêu v sinh s n, sinh
trư ng, ch t lư ng th t và so sánh hi u qu kinh t c a các t h p lai là nh ng
v n ñ r t c n thi t nh m ñáp ng nhu c u phát tri n chăn nuôi l n hư ng n c
trong nhưng năm ti p theo c a t nh.
Xu t phát t tình hình đó, đ góp ph n nâng cao hi u qu chăn nuôi l n
ngo i trong ñi u ki n chăn nuôi hi n nay, ñ c bi t là m t t nh mi n núi như Yên
Bái, tôi ti n hành nghiên c u ñ tài:
“ ðánh giá năng su t sinh s n c a đàn nái ơng bà, b m và kh
năng cho th t c a các t h p lai t i tr i chăn ni l n Hịa Bình Minh –
n Bái”.
1.2. M c đích
- ðánh giá kh năng sinh s n c a đàn nái ơng bà thơng qua t h p lai
(Landrace x Yorkshire) và (Yorkshire x Landrace).
- ðánh giá kh năng sinh s n c a ñàn nái b m thông qua t h p lai
(CP909 x PiDu), Pi Du x F1 (YL,YL).
- ðánh giá kh năng sinh trư ng, ư c tính t l n c và tiêu t n th c ăn
c a l n lai ni th t giai đo n t 60 ngày tu i ñ n khi xu t bán.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
2
PH N II. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Cơ s khoa h c v s sinh s n, sinh trư ng và cho th t c a l n
2.1.1 Cơ s di truy n c a s sinh s n, sinh trư ng và cho th t
B n ch t sinh h c c a m i gi ng v t ni đư c th hi n qua ki u hình
đ c trưng riêng c a nó. Ki u gen, dư i tác ñ ng c a các nhân t môi trư ng
c th s bi u hi n thành ki u hình tương ng c a v t ni đó. ð cơng tác
ch n l c gi ng v t ni đ t k t qu t t, trư c h t c n có nh ng ki n th c cơ
b n v di truy n, ñ c bi t là b n ch t c a di truy n và ưu th lai c a t ng
tính tr ng.
2.1.1.1.Tính tr ng s lư ng
Tính tr ng s lư ng là nh ng tính tr ng đư c quy ñ nh b i nhi u c p
gen có hi u ng nh (minor gene), tính tr ng s lư ng b tác ñ ng nhi u c a
môi trư ng và s sai khác gi a các cá th là s sai khác v m c ñ hơn là s
sai khác v ch ng lo i, đó là các tính tr ng đa gen (polygene).
Có hai hi n tư ng di truy n cơ b n liên quan đ n tính tr ng s lư ng,
m i m t hi n tư ng di truy n này là cơ s lý lu n cho vi c c i ti n di truy n
gi ng v t nuôi. Trư c h t là s gi ng nhau gi a các con v t thân thu c, quan
h thân thu c càng g n con v t càng gi ng nhau, đó là cơ s di truy n c a s
ch n l c, th n a là hi n tư ng suy hóa c n thân và hi n tư ng ngư c l i v
s c s ng c a con lai ho c ưu th lai (ƯTL) ñây là cơ s di truy n c a s ch n
ph i ñ nhân thu n ho c t p giao (Nguy n Văn Thi n, 1995 [40]).
Các tính tr ng v sinh s n, sinh trư ng và cho th t đ u là các tính tr ng
năng su t c a con v t và đó là các tính tr ng s lư ng, do nhi u gen đi u
khi n, m i gen đóng góp m t m c ñ khác nhau vào c u thành năng su t c a
v t nuôi. Giá tr ki u hình c a các tính tr ng năng su t sinh s n có s phân b
liên t c và ch u tác ñ ng b i nhi u y u t ngo i c nh.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
3
2.1.1.2. Các y u t
nh hư ng đ n tính tr ng s lư ng
- Giá tr ki u hình
Giá tr ki u hình (P) c a b t kỳ tính tr ng s lư ng nào cũng có th
phân chia thành giá tr ki u gen (G) và sai l ch mơi trư ng (E). Giá tr ki u
hình (P) ñư c bi u th như sau:
P=G+E
P: Giá tr ki u hình.
G: Giá tr ki u gen.
E: Sai l ch môi trư ng.
- Giá tr ki u gen (G)
Giá tr ki u gen c a tính tr ng s lư ng do nhi u c p gen qui ñ nh. Giá
tr ki u gen bao g m các thành ph n khác nhau: giá tr c ng g p A ho c giá
tr gi ng, sai l ch tr i D và sai l ch tương tác gen ho c sai l ch át gen I.
G=A+D+I
Giá tr c ng g p (A): B m ch truy n cho con cái các gen c a chúng
ch không ph i truy n ki u gen cho th h sau. ð ño lư ng giá tr truy n ñ t
t b m sang đ i con ph i có m t giá tr đo lư ng có quan h v i gen ch
khơng ph i có liên quan v i ki u gen. Trong m t t p h p các gen qui đ nh
m t tính tr ng s lư ng nào đó thì m i gen đ u có m t hi u ng nh t ñ nh ñ i
v i tính tr ng s lư ng đó. T ng các hi u ng mà các gen nó mang (t ng các
hi u ng ñư c th c hi n v i t ng c p gen
m i locus và trên t t c các locus)
ñư c g i là giá tr c ng g p hay còn g i là giá tr gi ng c a cá th .
Giá tr gi ng là thành ph n quan tr ng c a ki u gen vì nó c đ nh và có
th di truy n đư c cho th h sau. Do đó, nó là ngun nhân chính gây ra s
gi ng nhau gi a các con v t thân thu c, nghĩa là nó là y u t ch y u sinh ra
đ c tính di truy n c a qu n th và s ñáp ng c a qu n th v i s ch n l c.
Hơn n a, đó là thành ph n duy nh t mà ngư i ta có th xác đ nh đư c t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
s
4
đo đ c các tính tr ng đó
qu n th .
Tác ñ ng c a các gen ñư c g i là c ng g p khi giá tr ki u hình c a
ki u gen d h p ln là trung gian so v i ki u hình c a hai ki u gen ñ ng h p,
b m luôn truy n m t n a giá tr c ng g p c a m i tính tr ng c a chúng cho
ñ i con. Ti m năng di truy n do tác ñ ng c ng g p c a gen b và m t o nên
g i là giá tr di truy n c a con v t hay giá tr gi ng. Ch n l c căn c vào giá
tr gi ng nghĩa là ch n l c kh năng di truy n cho ñ i sau.
Sai l ch tr i (D) là sai l ch ñư c s n sinh ra do s tác ñ ng qua l i gi a
các c p alen
cùng m t locus, ñ c bi t là các c p alen d h p t (ð ng H u
Lanh và c ng s , 1999 [15]). Sai l ch tr i cũng là m t ph n thu c tính c a
qu n th . Sai l ch tr i có th là: tr i hồn tồn: AA=Aa >aa; siêu tr i: Aa
>AA>aa và tr i khơng hồn tồn: AA >Aa > aa. Quan h tr i c a b m
khơng truy n đư c sang con cái.
Sai l ch át gen (I): là sai l ch ñư c s n sinh ra do s tác ñ ng qua l i
gi a các gen thu c các locus khác nhau. Sai l ch át gen khơng có kh năng di
truy n cho th h sau.
Sai l ch môi trư ng (E)
Sai l ch mơi trư ng đư c th hi n thông qua sai l ch môi trư ng chung
(Eg) và sai l ch môi trư ng riêng (Es).
Sai l ch môi trư ng chung (Eg): là sai l ch do lo i mơi trư ng tác đ ng
lên tồn b con v t trong su t ñ i c a nó.
Sai l ch mơi trư ng riêng (Es): là sai l ch do lo i môi trư ng ch tác
ñ ng lên m t s con v t trong m t giai đo n nào đó trong đ i s ng c a chúng.
Như v y, ki u hình c a m t cá th ñư c c u t o t hai locus tr lên có
giá tr ki u hình chi ti t như sau:
P = A + D + I + Eg + Es
Qua vi c phân tích các y u t
nh hư ng t i tính tr ng s lư ng cho
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
5
th y, mu n nâng cao năng su t v t ni c n ph i:
- Tác đ ng v m t di truy n (G) bao g m:
+ Tác ñ ng vào hi u ng c ng g p (A) b ng cách ch n l c.
+ Tác ñ ng vào các hi u ng tr i (D) và át gen (I) b ng cách lai
gi ng.
- Tác ñ ng v m t môi trư ng (E) b ng cách c i ti n đi u ki n chăn
ni: th c ăn, chu ng tr i, qu n lý, thú y,...
2.1.1.3. Lai gi ng và ưu th lai
* Lai gi ng
Lai gi ng là phương pháp ch y u nh m khai thác bi n ñ i di truy n
c a qu n th gia súc. Lai gi ng có nh ng ưu vi t vì con lai thư ng có ưu th
lai đ i v i m t s tính tr ng nh t đ nh.
Lai gi ng là cho giao ph i gi a nh ng ñ ng v t thu c hai hay nhi u
gi ng khác nhau. Lai khác dòng là cho giao ph i gi a nh ng ñ ng v t thu c
các dòng khác nhau trong cùng m t gi ng. M c dù lai khác gi ng xa nhau v
huy t th ng hơn lai khác dòng, song hi u ng di truy n c a c hai ki u lai l i
tương t nhau (Nguy n H i Quân và cs, 1995 [35]).
Khi cho lai t o gi a hai qu n th v i nhau s gây ra hai hi u ng:
- Hi u ng c ng g p c a các gen là trung bình XP1P2 c a trung bình giá
tr ki u hình c a qu n th th nh t XP1 và trung bình giá tr ki u hình c a
qu n th th hai XP2.
XP1P2
(XP1 + XP2)
= ---------------2
- Hi u ng không c ng g p đó là ƯTL (H)
ƯTL là do tr ng thái d h p t
đ i con sinh ra. Ta có cơng th c tính:
XF1 = XP1P2 + H
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
6
Tùy ngu n g c đóng góp c a các thành ph n trên ngư i ta chia thành:
+ Di truy n c ng g p: bao g m di truy n c ng g p tr c ti p (Ad), di
truy n c ng g p c a b (Ab) và di truy n c ng g p c a m (Am).
+ƯTL: bao g m ƯTL tr c ti p (Dd), ƯTL c a b lai (Db) và ƯTL c a
m lai (Dm)…
* Ưu th lai
Thu t ng ƯTL ñư c các nhà di truy n h c th o lu n trong nhân gi ng
như sau: ƯTL là s hơn h n c a ñ i con so v i trung bình c a đ i b m . Có
th ƯTL là s c s ng, s c mi n kháng ñ i v i b nh t t và tính tr ng s n xu t
c a ñ i con ñư c nâng cao, kh năng l i d ng th c ăn t t.
Có th gi i thích ƯTL b ng các gi thuy t sau:
- Thuy t tr i (Dominance): các tính tr ng s lư ng do nhi u gen ñi u
khi n nên xác su t đ có ki u gen đ ng h p t hoàn toàn là th p. Ngoài ra, vì
s liên k t gi a các gen tr i và gen l n trên cùng m t nhi m s c th nên xác
su t t h p ñư c ki u gen t t nh t là th p. Th h con ñư c t o ra do lai gi a
hai cá th s ñư c bi u hi n do t t c các gen tr i, m t n a thu c gen tr i
ñ ng h p t c a cha m , m t n a là gen tr i d h p t . Khi b m càng xa
nhau v quan h huy t th ng, xác su t ñ m i b m truy n l i cho con nh ng
gen tr i khác nhau càng tăng lên và chính t đó d n ñ n ƯTL. Hutt (1978)
[14] cho r ng
tr ng thái d h p t s b o v ñư c cá th tránh kh i tác ñ ng
x u c a alen l n. Ví d : đ i b có ki u gen: AABBccDDee và m có ki u
gen: aabbCCddEE, th h F1 có ki u gen: AaBbCcDdEe
- Thuy t siêu tr i (Overdominance): theo thuy t này hi u qu c a m i
c p alen
tr ng thái d h p t thư ng khác v i hi u qu c a t ng alen này
tr ng thái ñ ng h p. M i alen trong m t locus s th c hi n ch c năng riêng
c a mình. M i gen có kh năng t ng h p riêng, q trình này đư c th c hi n
trong nh ng ñi u ki n môi trư ng khác nhau. Do v y, ki u gen d h p t s
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
7
có kh năng thích nghi t t hơn v i nh ng thay đ i c a mơi trư ng và là có l i
nh t (Shull, 1952 [78] và Nguy n Văn Thi n, 1995 [40]).
- Tương tác gen:
tr ng thái d h p t tác ñ ng tương h c a các gen
không cùng locus tăng lên. Theo Hutt (1978) [14], s tương tác gi a hai alen
x y ra không ch trong m t locus mà
nhi u locus, có th làm tăng q trình
hóa sinh trong t bào, làm cho t bào tr nên có ho t tính cao hơn do đó có
s c s ng cao hơn nh ng cá th ñ ng h p t . Shull (1952) [78] g i hi n tư ng
ho t ñ ng tăng lên là “ƯTL”.
- Các y u t
nh hư ng đ n ƯTL
+ Cơng th c lai
ƯTL ñ c trưng cho m i công th c lai. Theo Tr n ðình Miên và c ng s
(1994)[18], m c đ ƯTL đ t đư c có tính cách riêng bi t cho t ng c p lai c
th . Theo Tr n Kim Anh (2000)[1], ưu th lai c a m có l i cho đ i con, ưu th
lai c a l n nái nh hư ng ñ n s con/ và t c ñ sinh trư ng c a l n con. Ưu th
lai cá th
nh hư ng ñ n sinh trư ng và s c s ng c a l n con, ñ c bi t
giai
ño n sau cai s a. Ưu th lai c a b th hi n tính hăng c a con ñ c, k t qu ph i
gi ng, t l th thai. Khi lai hai gi ng, s l n con cai s a/nái/năm tăng 5 - 10%,
khi lai 3 gi ng ho c lai tr ngư c thì s l n con cai s a/nái/năm tăng t i 10 15%, s con cai s a/ nhi u hơn 1,0 - 1,5 con và kh i lư ng cai s a/con tăng
ñư c 1kg 28 ngày tu i so v i gi ng thu n (Colin, 1998)[50].
- Tính tr ng
Ưu th lai ph thu c vào tính tr ng, có nh ng tính tr ng có kh năng di
truy n cao nhưng cũng có tính tr ng có kh năng di truy n th p. Nh ng tính tr ng
liên quan đ n kh năng ni s ng và kh năng sinh s n có ưu th lai cao nh t. Các
tính tr ng có h s di truy n th p thư ng có ưu th lai cao. Vì v y đ c i ti n tính
tr ng này, so v i ch n l c, lai gi ng là bi n pháp nhanh hơn, hi u qu hơn.
M t s tính tr ng
l n có ưu th lai khác nhau: s con đ ra/ có ưu
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
8
th lai cá th là 2%, ưu th lai c a m là 8%; s con cai s a có ưu th lai cá
th là 9%, ưu th lai c a m là 11%; kh i lư ng c
21 ngày tu i có ưu th
lai cá th là 12%, ưu th lai c a m là 18% (Richard, 2000)[75].
- S khác bi t gi a ngu n g c di truy n c a b và m
Ưu th lai ph thu c vào s khác bi t gi a hai gi ng ñem lai, hai
gi ng càng khác bi t v i nhau v di truy n bao nhiêu thì ưu th lai thu ñư c
khi lai gi a chúng càng l n b y nhiêu. Lasley (1974)[16] cho bi t: n u các
gi ng hay các dịng đ ng h p t đ i v i m t tính tr ng nào đó thì m c d
h p t cao nh t
F1, v i s phân ly c a các gen trong các th h sau m c ñ
d h p t s gi m d n.
Các gi ng càng xa nhau v ñi u ki n ñ a lý thì ưu th lai càng cao. Ưu
th lai c a m t tính tr ng nh t đ nh ph thu c ñáng k vào ngo i c nh. Có
nhi u y u t ngo i c nh nh hư ng ñ n gia súc, cũng như nh hư ng ñ n bi u
hi n c a ưu th lai.
- ði u ki n nuôi dư ng: n u ch đ chăm sóc ni dư ng khơng đ m
b o thì ưu th lai có đư c s th p và ngư c l i.
2.1.2. Cơ s sinh lý, các ch tiêu sinh s n và các y u t
nh hư ng ñ n kh
năng sinh s n c a l n nái
2.1.2.1. Cơ s sinh lý sinh s n c a l n
Kh năng sinh s n là m t đ c tính sinh lý sinh d c cơ b n và quan tr ng
nh t c a gia súc đ b o t n, duy trì nịi gi ng và ñ m b o cho s ti n hóa c a
sinh v t. Gia súc khi cịn là bào thai và ngay c khi m i sinh ra đ c tính sinh
lý sinh d c v n chưa ñư c bi u hi n. Kh năng sinh s n c a con v t ch đư c
tính t lúc nó b t đ u thành th c tính d c. Lúc này b máy sinh d c ñã phát
tri n tương ñ i hoàn ch nh ñ m b o cho ch c năng sinh s n.
Th i gian thành th c v tính c a các gi ng l n khác nhau là khác nhau.
ð i v i l n cái ngo i thư ng thành th c v tính d c t lúc 6 - 8 tháng tu i
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
9
(Hughes và CS, 1980 [58]), các gi ng l n n i
Vi t Nam như , Móng Cái...
thành th c s m hơn vào kho ng 4 - 5 tháng tu i. Vì v y, tu i đưa l n cái vào
s d ng nhân gi ng là khác nhau, ñó ph i là lúc v a thành th c c tính d c
l n th vóc. Do đó vi c xác ñ nh tu i ph i gi ng l n ñ u ñ i v i l n cái có ý
nghĩa quan tr ng trong chăn ni.
Khi gia súc cái đã thành th c v tính tồn b cơ th nói chung đ c bi t
là cơ quan sinh d c có nh ng bi n đ i khác nhau, nó t o ra hàng lo t nh ng
ñi u ki n c n thi t ñ ti n hành giao ph i, th tinh và phát tri n bào thai. Hi n
tư ng này ñư c l p ñi l p l i trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh và ñư c
g i là chu kỳ tính hay chu kỳ đ ng d c. Th i gian m t chu kỳ ñ ng d c ñư c
tính t l n th i tr ng trư c ñ n l n th i tr ng sau, dài t 18 - 21 ngày.
* Cơ ch ñ ng d c
Chu kỳ ñ ng d c c a l n cái ñư c ñi u khi n b i h th ng th n kinh
trung ương và hormon c a vùng dư i ñ i (hypothalamus), tuy n yên, bu ng
tr ng theo cơ ch đi u hồ ngư c. T t c các kích thích bên ngồi và bên
trong cơ th như: khí h u, nuôi dư ng, qu n lý, mùi v ... ñư c con v t nh n
bi t qua cơ quan thính giác, kh u giác, v giác,... tín hi u ñư c truy n vào
v não và ñưa t i vùng dư i ñ i. Hypothalamus s gi i phóng ra hormon
GnRH (Gonadotropine Releaser Hormone). Chính hormon này s kích thích
tuy n yên ti t ra GSH (Gonadotropine Stimuline Hormone). Hormone GSH
g m hai lo i:
FSH (Folliculine Stimuline Hormone): có tác d ng kích thích nỗn bào
phát tri n, trư ng thành, chín trong bu ng tr ng.
LH (Luteine Hormone): có tác d ng kích thích q trình r ng tr ng và
hình thành th vàng. FSH đư c ti t ra trư c, LH ñư c ti t ra sau.
Khi bao nỗn chín t bào h t trong bi u mơ nỗn tăng cư ng phân ti t
ra oestrogen làm cho lư ng hormon này trong máu tăng. Lúc này con v t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
10
hưng ph n hồn tồn và có bi u hi n ñ ng d c, s ng t cung và ng d n
tr ng tăng sinh t o ñi u ki n cho s làm t c a h p t sau này, âm ñ o ti t
nhi u d ch nh y đ c keo dính làm trơn đư ng sinh d c và ngăn ch n ñư ng
xâm nh p c a vi khu n, bên trong có hi n tư ng r ng tr ng. Cu i chu kỳ
đ ng d c oestrogen l i kích thích làm tuy n yên ti t LH, gi m ti t FSH. Khi
LH ti t ra nó kích thích làm tr ng chín và r ng tr ng. T i v trí r ng tr ng,
m ch qu n và t bào s c t vàng phát tri n thành th vàng. Th vàng ti t ra
progesteron giúp cho quá trình chu n b ti p nh n h p t
s ng t cung,
ñ ng th i c ch ti t FSH, LH c a tuy n yên làm tr ng khơng phát tri n
đư c, như v y hormon th vàng có tác d ng an thai.
Sau khi có hi n tư ng ñ ng yên 25-30 gi tr ng m i b t ñ u r ng. N u
tr ng ñư c th tinh th vàng phát tri n và t n t i g n h t th i gian ch a. N u
khơng đư c th tinh sau ngày 15 th vàng thoái hoá và chuy n sang th b ch.
Th b ch không s n sinh ra progesteron n a và m t chu kỳ m i l i b t ñ u.
Ngư i ta th y r ng th i gian r ng tr ng và ch u đ c là khơng đ ng th i.
Do đó vi c phát hi n đ ng d c k p th i và xác ñ nh th i đi m ph i gi ng
thích h p là bi n pháp quan tr ng ñ nâng cao kh năng sinh s n c a l n nái.
2.1.2.2. Các ch tiêu sinh s n c a l n nái
M t yêu c u quan tr ng c a chăn nuôi l n nái là ph i tăng kh năng sinh
s n nh m ñáp ng yêu c u c v s lư ng và ch t lư ng l n cho khâu s n xu t
l n th t.
Có nhi u ch tiêu sinh h c đánh giá năng su t sinh s n c a l n cái,
nhưng các nhà di truy n ch n gi ng l n ch quan tâm t i m t s tính tr ng
năng su t nh t đ nh là các ch tiêu có t m quan tr ng kinh t trong chăn nuôi
l n nái sinh s n.
Gordon (2004) [60] cho r ng, trong các trang tr i chăn ni hi n đ i, s
lư ng con cai s a do m t nái s n xu t trong 1 năm là ch tiêu ñánh giá ñúng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
11
ñ n nh t kh năng sinh s n c a l n nái.
Theo Tr n ðình Miên (1977) [18], vi c tính tốn và đánh giá s c sinh
s n c a l n nái ph i xét ñ n các m t: chu kỳ ñ ng d c, tu i thành th c sinh
d c, tu i có kh năng sinh s n, th i gian ch a, s con ñ ra/l a.
Theo Ducos (1994) [53] các thành ph n đóng góp vào ch tiêu s con
cịn s ng khi cai s a g m: s tr ng r ng, t l s ng khi sơ sinh và t l l n
con s ng t i lúc cai s a.
K t qu các nghiên c u khác cho r ng, các ch tiêu nh hư ng ñ n s
lư ng l n con cai s a c a 1 nái/1 năm là: tính đ nhi u con (s l n sơ sinh),
t l ch t c a l n con t sơ sinh ñ n cai s a, th i gian bú s a, tu i ñ l a ñ u
và th i gian t cai s a ñ n khi th thai l a sau (Legault, 1980) [63].
Theo Mabry và c ng s (1997) [67], các tính tr ng năng su t sinh s n
ch y u c a l n nái bao g m : s con ñ ra/ , s con cai s a/ , kh i lư ng
toàn
21 ngày tu i và s l a đ /nái/năm. Các tính tr ng này nh hư ng l n
ñ n l i nhu n c a ngư i chăn nuôi l n nái.
Vi t Nam, Tiêu chu n nhà nư c v l n gi ng (TCVN 1980 – 1981 –
TCVN 1982 – 1981) ñ ra 4 ch tiêu giám ñ nh l n nái t i các cơ s gi ng nhà
nư c là: s con ñ ra s ng/ , kh i lư ng toàn lúc 21 ngày, kh i lư ng toàn
lúc 60 ngày, tu i ñ l a ñ u ñ i v i l n nái ñ l a 1 ho c kho ng cách l a ñ
ñ i v i nái đ t l a th 2 tr đi.
Thơng thư ng, các ch tiêu dư i ñây ñư c ñ c p ñ ñánh giá kh năng
sinh s n c a l n nái:
1) S con ñ ra/
2) S con đ ra cịn s ng/
3) S con đ ni/
4) S con 21 ngày/
5) S con cai s a/
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
12
6) Kh i lư ng sơ sinh/con
7) Kh i lư ng 21 ngày/con
8) Kh i lư ng cai s a/con
9) Th i gian cai s a
10) Kho ng cách gi a 2 l a ñ
11) Tu i ñ l a ñ u
12) Th i gian ph i gi ng l i sau cai s a
13) S l a ñ /năm =
365
Kho ng cách gi a 2 l a ñ
14) S con cai s a/nái/năm
2.1.2.3. Các y u t
nh hư ng ñ n kh năng sinh s n c a l n nái
* Y u t di truy n
Gi ng là y u t quan tr ng nh hư ng ñ n các ch tiêu sinh s n c a l n
nái (ð ng Vũ Bình, 1999) [2].
Theo Legault (1985, trích t Rothschild và c ng s , 1998)[74], căn c
vào kh năng sinh s n và s c s n xu t th t, các gi ng l n ñư c chia làm b n
nhóm chính như sau:
- Các gi ng ña d ng như: Y, L và m t s dịng ngun ch ng đư c x p
vào lo i có kh năng s n xu t th t và sinh s n khá.
- Các gi ng chuyên d ng “dòng b ” như Pi, L c a B ; D c a M có kh
năng sinh s n trung bình nhưng kh năng s n xu t th t cao.
- Các gi ng chuyên d ng “dòng m ” như Y, L, ñ c bi t m t s gi ng
chuyên s n c a Trung Qu c như Taihu (đi n hình là Meishan) có kh năng
sinh s n ñ c bi t cao nhưng kh năng cho th t kém.
- Các gi ng ñ a phương có đ c tính chung là kh năng sinh s n và s c
s n xu t th t kém, song có kh năng thích nghi t t v i mơi trư ng.
Các gi ng “dịng b ” thư ng có kh năng sinh s n th p hơn so v i các
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
13
gi ng đa d ng, ngồi ra chúng có chi u hư ng hơi kém v kh năng nuôi con.
Colin (1998)[50] cho bi t: T l l n con b ch t ngay sau khi sinh chi m 2 10%, có th t i 11%.
Lengerken và c ng s (1987) cho bi t l n nh y c m v i stress có kh
năng cho n c cao, song kh năng sinh s n b h n ch , gi m th i gian s d ng
ñ i v i gia súc gi ng, k t qu th thai th p và t l hao h t cao trong quá trình
chăn ni và v n chuy n. L n con có kh i lư ng sơ sinh th p s có t l ch t
cao hơn so v i l n con có kh i lư ng sơ sinh cao. T l l n con ch t trư c khi
cai s a chi m 60,10 %
ñ , 16,20 %
ngày ñ ñ u tiên, 23,60 % t 2 ñ n 7 ngày sau khi
sau 7 ngày (Gordon, 2004[60]).
* Các y u t ngo i c nh
Các y u t
nh hư ng ñ n kh năng sinh s n c a l n nái như: Ch đ
ni dư ng, tu i, kh i lư ng ñưa vào ph i gi ng, phương th c ph i gi ng,
l a ñ , mùa v , nhi t đ mơi trư ng, th i gian chi u sáng, b nh t t...
- Ch ñ ni dư ng
ð đ m b o kh năng sinh s n c a l n nái thì m t trong nh ng y u t
quan tr ng đó là dinh dư ng. L n nái và l n cái h u b có ch a c n đư c cung
c p ñ v s lư ng và ch t lư ng các ch t dinh dư ng đ có k t qu sinh s n t t.
Các m c ăn khác nhau trong giai ño n t cai s a đ n ph i gi ng có nh
hư ng ñ n t l th thai. Nuôi dư ng h n ch l n cái trong giai ño n h u b s
làm tăng tu i ñ ng d c l n ñ u, tăng t l lo i th i so v i ni dư ng đ y đ .
Nuôi dư ng t t l n nái trư c khi đ ng d c có th làm tăng s lư ng tr ng
r ng, tăng s phôi s ng.
Dinh dư ng là m t trong nh ng nhân t quan tr ng nh t trong các nhân t
ngo i c nh, nó nh hư ng tr c ti p ñ n kh năng sinh trư ng và cho th t
M i quan h gi a năng lư ng và protein trong kh u ph n là y u t
l n.
nh hư ng
tr c ti p ñ n t c ñ tăng kh i lư ng. Phương th c cho ăn và giá tr dinh dư ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
14
trong kh u ph n ăn là chìa khố nh hư ng lên tăng kh i lư ng (Nguy n Nghi
và c ng s , 1995)[33]. ð m b o cân đ i dinh dư ng thì con v t m i phát huy
ñư c ti m năng di truy n c a nó. Th c ăn và giá tr dinh dư ng là các nhân t
nh hư ng l n ñ n kh năng s n xu t và ch t lư ng th t c a con v t.
Ngồi ra, phương th c ni dư ng cũng nh hư ng ñ n kh năng s n
xu t c a con v t. Khi cho l n ăn kh u ph n t do, kh năng tăng kh i lư ng
nhanh hơn, tiêu t n th c ăn th p hơn nhưng dày m lưng l i cao hơn khi cho
l n ăn kh u ph n ăn h n ch (Nguy n Nghi và c ng s , 1995)[33].
Tăng lư ng th c ăn thu nh n trong th i kỳ đ ng d c có nh hư ng ñ n
s tr ng r ng, l n nái ăn g p đơi lư ng th c ăn
gi ng và
giai ño n trư c khi ph i
ngày ph i gi ng so v i bình thư ng có tác d ng làm tăng s lư ng
tr ng r ng và s con ñ ra/ . Vi c cung c p năng lư ng theo nhu c u c a l n
nái cho t ng giai đo n có ý nghĩa r t quan tr ng, v a ñ m b o cho sinh lý
bình thư ng và nâng cao ñư c năng su t sinh s n. Nuôi dư ng l n nái v i
m c năng lư ng cao trong th i kỳ có ch a s làm gi m m c thu nh n th c ăn
trong th i kỳ ti t s a nuôi con và ngăn c n s phát tri n c a tuy n vú. Nên
cho l n nái nuôi con ăn t do ñ ñáp ng nhu c u dinh dư ng. Gi m lư ng
th c ăn thu nh n khi nuôi con s làm gi m kh i lư ng cơ th , h u qu là th i
gian ñ ng d c tr l i dài, gi m t l th tinh và gi m s phôi s ng (Pettigrew
và Tokach 1991, Zak và c ng s , 1995, Reese và c ng s , 1984, Carrol và
c ng s , 1993, Kirkwood và c ng s , 1987, d n t Gordon, 1997[59].
Nuôi dư ng l n nái v i m c cao
l ch t phôi
th i kỳ ch a đ u có th làm tăng t
l n nái m i ñ . L n nái trong th i kỳ ti t s a nuôi con v i m c
protein th p trong kh u ph n s làm tăng th i gian ñ ng d c tr , m c dinh
dư ng protein th p trong th i kỳ ch a cu i s làm cho l n nái ph i huy ñ ng
dinh dư ng c a cơ th đ ni thai (Close và c ng s , 1985, Cole, 1990, d n t
Clowes và c ng s , 2003), do đó làm gi m kh năng s ng c a thai và l n con
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
15
khi ñ cũng như sau khi ñ (Pond và c ng s 1968, 1969, 1987, 1992; Shields
và c ng s , 1985), làm gi m kh năng ti t s a c a l n m (Pike và Boaz,
1969), do ñó d n ñ n l n nái sinh s n kém (Gordon, 1997)[59].
Nuôi dư ng l n nái trong th i kỳ ti t s a nuôi con v i m c lyzin th p và
protein th p s làm suy y u s phát tri n c a bao noãn, gi m kh năng trư ng
thành c a t bào tr ng, gi m s con ñ ra và s con còn s ng trên , tăng t l
hao h t c a l n m và gi m t c ñ sinh trư ng c a l n con (Yang và c ng s ,
2000)[80]. Song m c protein quá cao trong kh u ph n s không t t cho l n nái.
- Mùa v
Mùa v có nh hư ng đ n năng su t sinh s n c a l n nái: V i l n mang
thai, nhi t đ mơi trư ng tăng cùng lúc m đ cao d n đ n hơ h p tăng nhanh,
m nh ( m ñ cao c n tr quá trình b c hơi nư c b m t da) l n m t m i, kém
ăn,… Nhi t đ cao nh hư ng đ n q trình th thai và sinh s n. Nhi t ñ cao
s làm ch m ho c ngăn c n s xu t hi n ñ ng d c, gi m m c ñ r ng tr ng,
s tr ng th thai gi m, tăng hi n tư ng ch t thai s m liên quan ñ n s l n con
ñ ra
m i l a. L n nái h u b m i ngày ch u ñ ng 400C trong 2 gi , trong
vòng 1- 13 ngày sau ph i gi ng thì t l phơi s ng gi m 35- 40%.
Theo Gaustad-Aas và c ng s (2004)[57] cho bi t: mùa v có nh
hư ng đ n s con đ ra/ . Mùa có nhi t đ cao là ngun nhân làm k t qu
sinh s n
l n nái nuôi chăn th th p, t l ch t
l n con cao. Nhi t ñ cao
làm kh năng thu nh n th c ăn c a l n nái th p, t l hao h t l n nái tăng và
t l ñ ng d c tr l i sau cai s a gi m.
Nhi u nghiên c u ñã ch rõ nh hư ng c a stress nhi t ñ n kh năng
sinh s n c a l n nái. S con ñ ra/ khi ph i gi ng vào mùa hè có th ít hơn
m t con so v i khi ph i gi ng vào mùa thu, mùa ñông (Peltoniemi và c ng
s , 2000 [72]). T l th thai th p và s con đ ra ít vào mùa hè ñã ñư c
Dominguez và c ng s (1998)[52] xác nh n.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………………
16