Bàn về chế độ hạch toán doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ

Website: Email : Tel : 0918.775.368
LỜI MỞ ĐẦU
Trước những biến đổi sâu sắc của nền kinh tế toàn cầu hóa, mức độ
cạnh tranh về hàng hóa, dịch vụ giữa các doanh nghiệp Việt Nam trên thị
trường trong nước và quốc tế ngày càng khốc liệt hơn. Nhất là khi Việt Nam
đã gia nhập vào Tổ chức thương mại thế giới ( WTO ), điều này sẽ mang lại
cho các doanh nghiệp Việt Nam nhiều cơ hội vô cùng quý báo và đồng thời
cũng tạo ra nhiều thử thách lớn. Do đó, mỗi doanh nghiệp không những phải
tự lực vươn lên trong quá trình sản xuất kinh doanh mà còn phải biết phát huy
tối đa tiềm năng của mình để đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất.
Bất kỳ một doanh nghiệp hoạt động kinh doanh nào đều có mục tiêu lâu
dài là lợi nhuận. Để đạt được lợi nhuận cao trong kinh doanh không ngoài
biện pháp tăng doanh thu và giảm chi phí. Doanh thu chính là nguồn để doanh
nghiệp trang trải các chi phí, thực hiện tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất
mở rộng, thực hiện nghĩa vụ đối với nhà nước. Khi được phản ánh theo lĩnh
vực và khu vực kinh doanh, doanh thu giúp cho người nhận thông tin có thể
hiểu được hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong quá khứ, đánh giá
rủi ro và mức sinh lợi của công ty và đưa ra được những nhận định với đầy đủ
thông tin. Đối với công ty, phân tích doanh thu thực hiện so với doanh thu kế
hoạch sẽ giúp cho doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh kế hoạch tiêu thụ và tổ
chức công tác bán hàng cũng như công tác có liên quan.
Xuất phát từ thực tiễn và ý nghĩa quan trọng của doanh thu nói trên em
đã chọn đề tài “Bàn về chế độ hạch toán doanh thu bán hàng và cung cấp
dịch vụ” để tìm hiểu về chế độ hạch toán doanh thu bán hàng và cung cấp
dịch vụ trong các doanh nghiệp thương mại trong điều kiện hiện nay
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Do hạn chế về trình độ và thời gian nghiên cứu, nên bài viết này không
tránh khỏi những thiếu sót về nội dung khoa học cũng như phạm vi và yêu cầu
nghiên cứu. Vì vậy, em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các
thầy cô giáo để em có thể hoàn thiện hơn đề án này. Em xin chân thành cảm

ơn Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Liên đã hướng dẫn em hoàn thành bài viết này.
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
I. Chế độ kế toán hiện hành về hạch toán doanh thu bán hàng và cung
cấp dịch vụ.
1. Khái niệm và điều kiện ghi nhận doanh rhu
1.1. Khái niệm
Hiện nay, có rất nhiều các quan điểm khác nhau về doanh thu. Theo
chuẩn mực kế toán quốc tế “Doanh Thu” số 18 - IAS18: Doanh thu là giá trị
gộp của các lợi ích kinh tế mà doanh nghiệp đạt được trong kì kế toán, phát
sinh từ các hoạt động thông thường của doanh nghiệp, tạo nên sự tăng vốn
chủ sở hữu, ngoài phần tăng lên từ phần đóng góp thêm của các cổ đông.
Kế toán Pháp lại cho rằng: doanh thu là dòng vào, hay sự tăng lên các
loại vốn của đơn vị, hay sự giải quyết các khoản nợ (hoặc kết hợp cả hai) từ
việc giao hàng, sản xuất hàng hóa, hoặc những hoạt động khác hình thành nên
hoạt động chủ yếu của đơn vị, trong trường hợp đơn giản nhất, chúng tương
đương với giá cả hàng hóa đã bán hay dịch vụ đã cung cấp trong một thời kì
nhất định.
Tuy có nhiều quan điểm về doanh thu nhưng về bản chất các quan điểm
đó đều giống nhau, có thể thấy rằng, định nghĩa về doanh thu theo chuẩn mực
kế toán là đầy đủ nhất:
Theo chuẩn mực kế toán số 14 (VAS14): doanh thu là tổng giá trị các
lợi ích kinh tế thu được trong kì kế toán, phát sinh từ các hoạt động sản xuất
kinh doanh thông thường của doanh nghiệp, góp phần làm tăng vốn chủ sở
hữu.
Chuẩn mực số 14 cũng chỉ rõ, Doanh thu chỉ bao gồm tổng giá trị của
các lợi ích kinh tế doanh nghiệp đã thu được hoặc sẽ thu được. Các khoản thu
hộ bên thứ 3 không phải là nguồn lợi ích kinh tế, không làm tăng vốn chủ sở
hữu của doanh nghiệp sẽ không được coi là doanh thu hoặc các khoản góp
3

Website: Email : Tel : 0918.775.368
vốn của cổ đông hoặc chủ sở hữu làm tăng vốn chủ sở hữu nhưng không phải
là doanh thu.
Đối với các doanh nghiệp, doanh thu bao gồm nhiều loại khác nhau,
phát sinh từ các hoạt động khác nhau (doanh thu hoạt động bán hàng và cung
cấp dịch vụ, doanh thu hoạt động tài chính, thu nhập khác). Trong đó, doanh
thu hoạt động bán hàng và cung cấp dịch vụ là bộ phận doanh thu chủ yếu,
chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu của doanh nghiệp. Khoản thu này
phát sinh từ các giao dịch thuộc hoạt động bán hàng (là hoạt động bán sản
phẩm do doanh nghiệp sản xuất ra và bán hàng hóa do doanh nghiệp mua
vào) và hoạt động cung cấp dịch vụ (là việc thực hiện công việc mà doanh
nghiệp đã thỏa thuận với người mua theo hợp đồng trong một hoặc nhiều kỳ
kế toán) theo thỏa thuận giữa doanh nghiệp với bên mua hoặc bên sử dụng tài
sản.
1.2. Nguyên tắc xác định và điều kiện ghi nhận doanh thu
a. Nguyên tắc xác định doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
(1) Doanh thu được ghi nhận theo giá trị hợp lý của các khoản đã thu hoặc sẽ
thu được.
(2) Doanh thu phát sinh từ giao dịch được xác định bởi thỏa thuận giữa doanh
nghiệp với bên mua hoặc bên sử dụng tài sản. Nó được xác định bằng giá trị
hợp lý của các khoản đã thu được hoặc sẽ thu được sau khi trừ các khoản
chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán, hàng bán bị trả lại.
(3) Đối với các khoản tiền hoặc tương đương tiền không nhận được ngay thì
doanh thu được xác định bằng cách quy đổi giá trị danh nghĩa của các khoản
sẽ thu được trong tương lai về giá trị thực tế tại thời điểm ghi nhận doanh thu
theo tỷ lệ lãi suất hiện hành. Giá trị thực tế tại thời điểm ghi nhận doanh thu
có thể nhỏ hơn giá trị danh nghĩa sẽ thu được trong tương lai.
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
(4) Khi hàng hóa hoặc dịch vụ được trao đổi lấy hàng hóa hoặc dịch vụ tương

tự về bản chất thì việc trao đổi đó không được coi là một giao dịch tạo ra
doanh thu.
Khi hàng hóa hoặc dịch vụ được trao đổi để lấy hàng hóa hoặc dịch vụ
khác không tương tự thì việc trao đổi đó được coi là một giao dịch tạo ra
doanh thu. Trường hợp này doanh thu được xác định bằng giá trị hợp lý của
hàng hóa hoặc dịch vụ nhận về sau khi điều chỉnh các khoản tiền hoặc tương
đương tiền trả thêm hoặc thu thêm. Khi không xác định được giá trị hợp lý
của hàng hóa hoặc dịch vụ nhận về thì doanh thu được xác định bằng giá trị
hợp lý của hàng hóa hoặc dịch vụ đem trao đổi, sau khi điều chỉnh các khoản
tiền hoặc tương đương tiền trả thêm hoặc thu thêm.
b, Điều kiện ghi nhận doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
Theo VAS 14, doanh thu bán hàng được ghi nhận khi đồng thời thỏa
mãn cả 5 điều kiện sau:
- Doanh nghiệp đã chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền
sở hữu sản phẩm hoặc hàng hóa cho người mua.
- Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý hàng hóa như người sở
hữu hàng hóa hoặc quyền kiểm soát hàng hóa.
- Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn.
- Doanh nghiệp đã thu được hoặc sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch bán
hàng.
- Xác định được chi phí liên quan đến giao dịch bán hàng.
Doanh nghiệp phải xác định thời điểm chuyển giao phần lớn rủi ro và
lợi ích gắn liền với quyền sở hữu hàng hóa cho người mua trong từng trường
hợp cụ thể.
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Trong trường hợp doanh nghiệp vẫn còn chịu phần lớn rủi ro gắn liền
với quyền sở hữu hàng hóa thì giao dịch không được coi là hoạt động bán
hàng và doanh thu không được ghi nhận. Doanh nghiệp còn phải chịu rủi ro
gắn liền với quyền sở hữu duới nhiều hình thức khác nhau như:

- Doanh nghiệp còn phải chịu trách nhiệm để đảm bảo cho tài sản được hoạt
động bình thường mà việc này không nằm trong các điều khoản bảo hành
thông thường.
- Khi việc thanh toán tiền bán hàng còn chưa chắc chắn vì phụ thuộc vào
người mua hàng hóa đó.
- Khi hàng hóa được giao còn chờ lắp đặt và việc lắp đặt đó là phần quan
trọng của hợp đồng mà doanh nghiệp chưa hoàn thành.
- Khi người mua có quyền hủy bỏ việc mua hàng vì một lý do nào đó được
nêu trong hợp đồng mua bán và doanh nghiệp chưa chắc chắn về khả năng
hàng bán có bị trả lại hay không.
- Nếu doanh nghiệp chỉ còn phải chịu một phần nhỏ rủi ro gắn liền với quyền
sở hữu hàng hóa thì việc bán hàng được xác định và doanh thu được ghi nhận.
- Doanh thu bán hàng được ghi nhận chỉ khi đảm bảo là doanh nghiệp nhận
được lợi ích kinh tế từ giao dịch. - Doanh thu và chi phí liên quan đến cùng
một giao dịch phải được ghi nhận đồng thời theo nguyên tắc phù hợp.

Cũng theo VSA 14 Doanh thu cung cấp dịch vụ được ghi nhận khi thỏa mãn 4
điều kiện:
- Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn.
- Có khả năng thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch cung cấp dịch vụ đó.
- Xác định được phần công việc đã hoà thành vào ngày lập Bảng cân đối kế toán.
- Xác định được chi phí phát sinh cho giao dịch và chi phí để hoàn thành giao dịch
cung cấp dịch vụ đó.
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
2. Tác dụng, ý nghĩa của hạch toán doanh thu
Khi doanh nghiệp bước vào một thị trường cạnh tranh, hội nhập thì việc
đánh giá, xem xét một cách chính xác doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả
hay có lợi nhuận không thông qua công tác hạch toán các khoản doanh thu có
hệ thống, đúng nguyên tắc và đúng chuẩn mực kế toán là vấn đề quan trọng

hàng đầu trong quản trị doanh nghiệp hiện nay. Ngược lại, có thể làm cho nhà
quản trị nhận định sai lầm về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, từ đó có
thể làm cho nhà quản trị đưa ra những quyết định sai lầm ảnh hưởng đến hiệu
quả hoạt động của doanh nghiệp
3. Nguyên tắc hạch toán doanh thu
- Đối với sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế
GTGT theo phương pháp khấu trừ, doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ là
giá bán chưa có thuế GTGT;
- Đối với sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ không thuộc diện chịu thuế
GTGT, hoặc chịu thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp thì doanh thu bán
hàng và cung cấp dịch vụ là tổng giá thanh toán;
- Đối với sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế tiêu thụ
đặc biệt, hoặc thuế xuất khẩu thì doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ là tổng
giá thanh toán (bao gồm cả thuế tiêu thụ đặc biệt, hoặc thuế xuất khẩu);
- Những doanh nghiệp nhận gia công vật tư, hàng hoá thì chỉ phản ánh
vào doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ số tiền gia công thực tế được
hưởng, không bao gồm giá trị vật tư, hàng hoá nhận gia công.
- Đối với hàng hoá nhận bán đại lý, ký gửi theo phương thức bán đúng
giá hưởng hoa hồng thì hạch toán vào doanh thu bán hàng và cung cấp dịch
vụ phần hoa hồng bán hàng mà doanh nghiệp được hưởng.
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Trường hợp bán hàng theo phương thức trả chậm, trả góp thì doanh
nghiệp ghi nhận doanh thu bán hàng theo giá bán trả ngay và ghi nhận vào
doanh thu hoạt động tài chính về phần lãi tính trên khoản phải trả nhưng trả
chậm phù hợp với thời điểm ghi nhận doanh thu được xác nhận.
- Những sản phẩm, hàng hoá được xác định là tiêu thụ, nhưng vì lý do
về chất lượng, về qui cách kỹ thuật,... người mua từ chối thanh toán, gửi trả
lại người bán hoặc yêu cầu giảm giá và được doanh nghiệp chấp thuận; hoặc
người mua mua hàng với khối lượng lớn được chiết khấu thương mại thì các

khoản giảm trừ doanh thu bán hàng này được theo dõi riêng biệt trên các Tài
khoản 531 - Hàng bán bị trả lại, hoặc Tài khoản 532 - Giảm giá hàng bán, Tài
khoản 521 - Chiết khấu thương mại.
- Trường hợp trong kỳ doanh nghiệp đã viết hoá đơn bán hàng và đã
thu tiền bán hàng nhưng đến cuối kỳ vẫn chưa giao hàng cho người mua hàng,
thì trị giá số hàng này không được coi là tiêu thụ và không được ghi vào Tài
khoản 511- "Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ" mà chỉ hạch toán vào
bên Có Tài khoản 131- "Phải thu của khách hàng" về khoản tiền đã thu của
khách hàng. Khi thực giao hàng cho người mua sẽ hạch toán vào Tài khoản
511- "Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ" về trị giá hàng đã giao, đã thu
trước tiền bán hàng, phù hợp với các điều kiện ghi nhận doanh thu.
- Đối với trường hợp cho thuê tài sản, có nhận trước tiền cho thuê của
nhiều năm thì doanh thu cung cấp dịch vụ ghi nhận của năm tài chính là số
tiền cho thuê được xác định trên cơ sở lấy toàn bộ tổng số tiền thu được chia
cho số năm cho thuê tài sản.
- Đối với doanh nghiệp thực hiện nhiệm vụ cung cấp sản phẩm, hàng
hoá, dịch vụ theo yêu cầu của Nhà nước, được Nhà nước trợ cấp, trợ giá theo
qui định thì doanh thu trợ cấp, trợ giá là số tiền được Nhà nước chính thức
8
Website: Email : Tel : 0918.775.368
thông báo, hoặc thực tế trợ cấp, trợ giá. Doanh thu trợ cấp, trợ giá được phản
ánh trên TK 5114 - Doanh thu trợ cấp trợ giá.
4. Nội dung hạch toán doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
a. Chứng từ sử dụng
Các chứng từ nguồn: Phản ánh mục đích việc bán hàng (gồm hợp đồng mua
bán, cam kết khai thác hàng…)
Chứng từ bán hàng:
- Hoá đơn GTGT hoặc hoá đơn bán hàng (áp dụng với doanh nghiệp tính thuế
GTGT theo phương pháp trực tiếp). Có thể sử dụng hoá đơn 01-GTGT/3LL cho
các tổ chức cá nhân tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ và tiêu thụ với số

lượng lớn; mẫu hoá đơn 01-GTGT/2LL cho các tổ chức cá nhân tín thuế GTGT
theo phương pháp khấu trừ và tiêu thụ với số lượng nhỏ hoặc bán lẻ; mẫu hoá đơn
số 01a-Bha hoặc mẫu hoá đơn số 01b-Bha cho doanh nghiệp tính thuế GTGT theo
phương pháp trực tiếp
- Phiếu thu, phiếu chi để ghi nhận các khoản thu chi bằng tiền
- Giấy báo nợ, giấy báo có của ngân hàng
- Các chứng từ khác liên quan (nếu có)
b. Các tài khoản sử dụng
Tài khoản 511 “Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ” sử dụng để
phản ánh doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ của doanh nghiệp.
Tài khoản này có kết cấu và nội dung ghi như sau:
Bên Nợ:
- Số thuế tiêu thụ đặc biệt, hoặc thuế xuất khẩu phải nộp tính trên doanh thu
bán hàng thực tế của sản phẩm, hàng hóa, bất động sản đầu tư, và dịch vụ đã
cung cấp cho khách hàng và đã được xác định là tiêu thụ trong kỳ kế toán;
9
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Số thuế GTGT phải nộp NSNN đối với doanh nghiệp áp dụng phương pháp
trực tiếp;
- Khoản chiết khấu thương mại kết chuyển cuối kỳ;
- Trị giá hàng bán bị trả lại kết chuyển cuối kỳ;
- khoản giảm giá hàng bán kết chuyển cuối kỳ;
- Kết chuyển doanh thu thuần vào Tài khoản 911 “Xác định kết quả kinh
doanh”;
Bên Có:
- Doanh thu bán sản phẩm, hàng hóa, bất động sản dầu tư, và cung cấp dịch
vụ của doanh nghiệp thực hiện trong kỳ kế toán
Tài khoản 511 không có số dư cuối kỳ, và có 5 tài khoản cấp 2 sau:
- Tài khoản 5111 - doanh thu bán hàng hóa: phản ánh doanh thu và doanh thu
thuần của khối lượng hàng hóa đã được xác định là tiêu thụ trong một kỳ kế

toán của doanh nghiệp.
- Tài khoản 5112 - doanh thu bán các thành phẩm: Phản ánh doanh thu và
doanh thu thuần của khối lượng sản phẩm (Thành phẩm, bán thành phẩm) đã
được xác định là tiêu thụ trong một kỳ kế toán của doanh nghiệp.
- Tài khoản 5113 - doanh thu cung cấp dịch vụ: Phản ánh doanh thu và doanh
thu thuần của khối lượng dịch vụ đã hoàn thành, đã cung cấp cho khách hàng
và đã được xác định là tiêu thụ trong một kỳ kế toán.
- Tài khoản 5114 - doanh thu trợ cấp, trợ giá: dùng để phản ánh các khoản
doanh thu từ trợ cấp, trợ giá của Nhà nước khi doanh nghiệp thực hiện nhiệm
vụ cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ theo yêu cầu của Nhà nước.
- Tài khoản 5117 - doanh thu kinh doanh bất động sản đầu tư, dùng để phản
ánh doanh thu kinh doanh bất động sản đầu tư của doanh nghiệp.
10