Ẩn dụ tri nhận trong ca từ trịnh công sơn tóm tắt

VIN HÀN LÂM KHOA HC XÃ HI VIT NAM
HC VIN KHOA HC XÃ HI













Chuyên ngành:

Mã s:
62.22.02.40




TÓM TT LUN ÁN TI 

HÀ NI - 2014
c hoàn thành ti:

HC VIN KHOA HC XÃ HI
VIN HÀN LÂM KHOA HC XÃ HI VIT NAM
VIN NGÔN NG HC VIN KHOA HC XÁC HI VIT
NAM
ng dn khoa hc: PGS.TS.  Vit Hùng

Phn bin 1:
Phn bin 2:
Phn bin 3:



Luc bo v ti Hng chm lun án cp Hc vin, hp ti
Hc vin Khoa hc xã hi, Vin Hàn lâm Khoa hc xã hi Vit Nam, 477
Nguyn Trãi, Thanh Xuân, Hà Ni.
Vào hi gi 

Có th tìm hiu lun án ti:
- n Quc gia Vit Nam
- n Hc vin Khoa hc xã hi
1



M U
1. TÍNH CP THIT CA  TÀI
1.1. n d c tu t hc xem là cách thc chuyi tên gi da
trên s so sánh ngm gia hai s vt có s ng hay ging nhau.
 ca n d to ra s chuy bin nht trong tt c các
ngôn ng. So sánh ng hiu n d.
1.2. Ngôn ng hc tri nhn cho rng n d là mt công c tri nhn hu
hi i ý nim hoá các khái nim tr
ci v th gin d d các ý nim. n d
là m tri nh ng tri giác liên t i
qua quá trình phi trong nhng bi cnh ý nim
mi.  tri nhng ti kh c trí tu ca
i. Tip cn ngôn ng ng ngôn ng hc tri nh
mc nhiu nhà ngôn ng hc hin nay quan tâm ng h.
1.3
Vic tìm hiu giá tr ca t Trn
 c nhiu nhà nghiên cc bit là soi chiu ca t i
 ngôn ng




La ch  tài lun án " 
", tác gi mong mun kha lp ng tr
2. TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CU
2.1. Nghiên cu v n d t góc nhìn ca ngôn ng hc tri nhn
2.1.1. Các nghiên cu  c
Nghiên cu v ngôn ng hc tri nhu t nhng thp k
80 ca th k XX, vi nhng tên tui ca G. Lakoff, M. Johnson, G.
Fauconnier, Ch. Fillmore, R. Jackendoff, R. Langacker, E. Rosch, L.
Talmy, M. Turner, A. Wierzbicka, Yu. Stepanov, Yu. Apresian, W.
Chafe, M. Minsky,
T cui nh   th k XX), Lakoff b u phát trin lý
thuyt v n d tri nhn. Trong nht ca phép n d
n ng ca các nghiên cu cho rng
phép n d ý nim ch y vào kinh nghim thân th. N
19    y nhng n d cm xúc xut hin
trong ngôn ng u xut phát t   sinh lý hc ca con
u nh
n d ý nim không ch nm  c thi gian, mà còn
2



       kin, nhân qu  c.   1997,
nghiên cu n d ý nim gn vi các lý thuyt thn kinh (Joseph
Grady (1997), Christopher Johnson (1997). 
hát trin mt lý thuyt v không gian pha trn, là mt
kiu không gian tinh thng kt hp vi lý thuyt thn kinh ca
ngôn ng n d c thc hi vt lý
git b th, chúng to thành  thn

kinh t nhiên trong các suy lun n d.
2.1.2. Các nghiên cc

      n Lai (1990) v quá trình phát trin ng
 a các t ch ng RA VÀO, LÊN XU N TI, LI
QUA, SANG V;  dùng thut ng tri
giác n n d vi cách tip cn và hiu v bn cht ca n d
t kim dân tc ca
nh danh ác gi u khnh mi dân
tnh danh riêng ca mình v bc tranh ngôn ng th
gii khách quan.
u tiên gii thiu ngôn ng hc tri nhn vào Vit Nam mt
cách có h thng vi khung lý thuyt c th là tác gi Lý Toàn Thng
(2005), tác gi ch yu nghiên cu v cách thc tri nhn không gian và
thi gian trong ngôn ng. Phan Th  
nim mi ca mình v n d  ph nhm so sánh
trong n d. Tr(2009);
Nguyc Dân (2001), (2009), (2012)

Nguyn Hòa (2007), (2011)
; các tác gi
(2009), Ly Lan (2012), (2012), 
(2013) nghiên cu v các n d ý nim cm xúc, các n d ch tình
cm ci; Trn Th (2012), Lý Toàn Thng (2012)
nghiên cu v n d thc vt; Võ Kim Hà (2011), Trnh Th Thanh Hu
(2012) nghiên cu n d tri nhn các t ng ch b ph i; Lê
Th Ánh Hin (2009), Nguyn Th Thanh Huyn (2009), Võ Th Dung
(2012), Nguyn Th Thùy (2013), Nguyn Th Kim Thoa (2013) nghiên cu
vai trò ca n d tri nhn trong s hành chc c th qua các tác ph;
Lê Th Kiu Vân (2011) n d ý nim thông qua các t khóa

v ca dân tc; Hà Thanh Hi
(2011) tip cn n d tri nhn trên các din ngôn kinh t, 
Tóm l môn có tính cht liên ngành  Vit
3



Nam, nhng v v ngôn ng hc tri nhn nói chung và lý thuyt n
d ý nim nói riêng trong m quan tâm ca nhiu
nhà nghiên cu. Tuy nhiên, n d ý nim xét trong s hành chc trong các
tác phm âm nhc bit là th hin ca t c
vn còn b ng, cc quan tâm khai thác, nghiên cu.
2.2. Các nghiên cu v Tr
gn 20 cun sách vit v cui và
s nghip âm nhc cat ít trong s nghiên cu ca t
 ngôn ng, càng him có nhng bài vit nghiên cu v n d
tri nhn dù ch  cn m: Bu Ý (2003) 
nhm ca ngôn ng nhc Trnh; Lê Hu (2004) nhn xét v cái
mi và các kt h Trnh; Cao Huy Thun (2004)
phân tích các ci nghch - nét riêng bi
ng nhc Trnh; Trn Hu Thc phân tích v giá tr ca nhng t ng
c lp li nhiu ln vng trong ca t nhc
Trnh;  (2008) ng ám nh ngh thut chi phi th
gii vô thn thoa tác gi và phân tích mt
s không gian ngh thut trong ca t Tr,  có
n mt s th pháp tu t n d, nhân hoá, hoán d, và các kt
hp t l. Nguyn Th Bích Hnh (2009), (2011) nghiên cu v h thng các
bing ngôn ng trong ca t nhc Trnh, khai thác các c phái sinh
ca bi n th ca các mu gc, tìm ra các lp
ng gc và bing phái sinh trong ca t

Tr
Ngoài ra, còn mt s công trình nghiên cu mang tính cht chuyên
 v ca t nhc Trnh a Nguyn Th Thanh Thúy (2006), Lê Th
Thu Hin (2007), Nguyn Th Huyn (2008), Nguyn Th Loan (2009),
Nguyn Th Hng Sanh (2009), Lê Si Na (2009), Nguyn Thùy Dung
(2011), Luu tiên nghiên cu ca t Tri góc
 Ngôn ng hc tri nhn là ca Nguyn Th Thanh Huyn (2009) v
n d tri nhn - Mô hình n d cu trúc trên c liu ca t Trnh Công
 lu tp trung khai thác 2 mô hình n d cu
:  và i là m
v, tuy nhiên, tác gi ch yu dng li  vic lit kê ng liu, phn lý
gii quy lut ánh x còn ht s nht.
Cn tip tc nghiên c ngôn ng hc tri nhn
trên c liu ca t  góp phn làm sáng t th gii tinh
thn ca nha tng sâu kín trong th gii vô thc
làm sáng t tính khác bit v trong ngôn t ca nh.

4



NG NGHIÊN CU VÀ PHM VI NGHIÊN CU
ng nghiên cu
i ng nghiên cu ca lun án là các mô hình n d tri nhn
trong ca t Tr
3.2. Phm vi nghiên cu
ng lun án có hn, lun án ch dng li  vic kho sát
n d cu trúc và n d ng trong ca t Trc
phân tích và lý gii các mô hình n d bn th trong khi liu ca t này s
c dành riêng trong mt nghiên cu khác.

4. MU VÀ NHIM V NGHIÊN CU
4.1. Mc u
t v ngôn ng hc tri nh lý gii nhng
mô hình n d tri nhn trên c liu ca t Tri góc nhìn
ca ngôn ng hc tri nhn, các mô hình n d c khai thác, gii mã da
trên kinh nghim thân th, tri nghim sinh h
phn xc n
i; bên cnh v 
giáo và nhnh ch v i c vn dng
 suy nghim các n d phân tích các mô hình n d, so sánh,
i chiu trong các min   làm sáng t tính
khác bit v  ca nha
cái mang tính ph quát toàn nhân loi vc thù mang tính d bit
ca tng dân tc.
4.2. Nhim v nghiên cu
(1) Lý gii các n d tri nh và các n d phái sinh trong ca t Trnh

(2) Phân tích mi quan h p gi n d tri nhn da
 hình nh da trên lý
thuyt hình và nnn th gii phn
chiu vào trong ngôn ng;
 ánh x gia min ngu
gán ghép gia hai min này.
U
Lun án s dng 
thng kê, ; 
; p chn; 
 s dng th pháp so sánh
A LUN ÁN
1. V lí thuyt

5



Lun án s góp ph  y vic nghiên cu khuynh ng lý
thuyt v ngôn ng hc tri nhn  Vit Nam, góp phn chng minh n d
tri nhn không ch là hình thái tu t ca thi ca mà còn là v c
là m cc k quan tr i nhn thc th gii.
2. V thc tin
Thông qua nh th, lu
các mô hình ý nim ca ngôn ng hc tri nh lý gi
  Tr u to nên tính
khác bit trong kt hp và s dng ngôn ng, làm nên phong cách cá
nhân ca nh
 lc gn phân tâm h ca trit Hi
 u nhng
mng trong ngôn ng và hình c th hin trong th
gii nhc ng ca Tr giúp ta khám phá ra nhng
ám i sng gic
ng ca mình. Tt c nhng ám i
vô thc ca tác gin thoa ngh 
Kt qui
nghe hiu sâu si ca Tr
ng dng vào vic ging d
.
7. B CC CA LUN ÁN
Luc chia thành ba phn m u, kt lun,
danh mc nhng công trình ca tác gi  công b có   n
lun án, danh mc tài liu tham kho và ph lc):  lí
lun; :      

3: 

 S LÍ LUN
1.1. n d
1.1.1. n d m truyn thng
Trong các nghiên cu v n d  n nay,
n d c coi là phép hay cách thc chuyi tên gi da trên
s so sánh ngm gia hai s vt có s ng hay ging nhau. Các
nhà ngôn ng hc Vit Nam u cho rng,  to thành n d là da
vào s ng gia hai s vt  Hu Châu, 1962; Nguyn Thin
Giáp, 1998; Nguyc Tn, 2007).

Khác vm truyn thng, Lakoff và Johnson (1980, 1999)
6



li nhìn nhn và nghiên cu n d c kinh nghim và
cho rng n d là hing tri nht hing ngôn ng. n
d là m
ch nhn thc mà thông qua nó, logic ca nhng khái nim
có tính trc thay
bng logic ca nhng khái nim có tính c
th   quan tr, chúng ta có th thc
hin nhng lp lun phc tp.  tri nhn ca n d bao gm hai
min ngun ti tin gi nh trong ý thc ci, trong
ng thuc tính ca min nguc ánh x, phóng chiu lên min
 hai min nguu là nhng ý nic cu trúc hoá
ng-ch-ngot nhân là
khái nim nm  trung tâm, mang tính ph quát toàn nhân loi, và ngoi

vi là nhng yu t ngôn ngc, nm trong m
c thù. n d gn lin vi c
n ci bn ng.

1.2.1. Mô hình tri nh
Trong quá trình tri nh ý nim t chc kin thc ca
chúng ta, chúng to ra nhng mô hình tri nhn v ma
th gii. Các mô hình tri nhn không phi là nhng mô hình ca ý thc,
chúng thuc v tim thc s dng mt cách máy móc và d dàng,
c vn dng mt cách vô thc và t ng, c suy ra t nhng ánh x
n dc hiu bng chính nhng tri nghim trc tip ca chúng ta v
th gii thc hu và thông qua ni tích
n bn: bng kinh nghim trc
tip và thông qua tri th
1.2.2. Ý nim và s ý nim hóa
Cm ny
sinh trong quá trình cu trúc hóa thông tin v mt s tình khách quan trong
th gii, nó có cu trúc ni ti bao gm mt mt là ni dung thông tin v th
gii hin thc và th ging, mang nhng nét ph quát; mt khác,
bao gm tt c nhng gì làm cho nó tr thành s kin ca
ng nh- dân tc. Các quá trình tinh thn có trong
s ý nim hóa/ngôn gii còn c gn
S phân ct th gii thành tng mnh (ý nim) t cách nhìn th gii
khác nhau cc gi là s ý nim hóa th gii, t 
thành nên bc tranh ý nim v th giic th hin ra trong ngôn ng to
nên bc tranh ngôn ng v th gii.
1.2.3. Tính nghim thân
Tri nghim ci vi th gii xung quanh t
7

quyi hiu bit th gi





Tri nghim ca thân th va kích hot, v to thành n d.
1.2.4 hình nh
 
             
nghi
n d ch phn
ánh mt ph mt s bình din ca min nguc chiu
x sang mi
n d ý ni n, tc là ánh x c cu trúc t min
ngun sang mic li.
1.2.5
Trong n d ý nim, nhng min ngun thông d ng xut
hi i; sc khe và bnh tng vt; thc vt; nhà
ca và xây dng; máy móc và công c thao; tin bc và
giao dch kinh t; nc phm; nóng và lnh; ánh sáng và bóng
ti; lc và sc mnh; chuy ng và chi ng,   
thông dc nhm xúc; ham mu
duy; xã hi; quc gia; chính tr; kinh t; quan h i; giao tip; s
sng và cái cht; s ki   ng, s chiu x gia hai min
không gian này luôn tuân theo nguyên tc bt bin.
1.2.6. C ca n d
n d gm hai c: n d  (primarymetaphor) và n d phc

hp (complex metaphor). n d  xut phát t nhng tri nghim mang
tính ch quan ci, phn ln là vô thc và mang tính ph quát.
Mi n d c có mt cu trúc ti thiu, xut hin t nhiên thông qua
kinh nghim hàng nht. n d phc hc
hình thành bi s kt hp ý nim.
1.2.7. S p trong n d
n d liên kt vi nhau không ch bi vì chúng là nhng
ng hc bit ca mt n d i vì chúng
ánh x thành mt c nn
trong nhng tri nghim hàng ngày hay cùng mt kin thng
 Lakoff (1994) cho rng các n d ý ni
vi nhau theo mt h th to thành mt cu trúc tôn ti trt t các ý
8



ni ánh x n d không din ra bit lp vi nhauôi lúc
chúng t chc thành các c ánh x 
lc thng các cu trúc thu ánh x .
1.3. Phân loi n d
1.3.1. n d cu trúc
n d cu trúc là loi n d c giá tr) ca mt t (hay
mt biu thc hiu trúc ca mt
t (hoc mt biu thc khác). S hiu bit này din ra thông qua các ánh
x m gia các yu t ca min ngun và .
1.3.2. n d bn th
n d bn th quy nhng tri nghim vn không th phác ha rõ ràng,
ho, trng ca chúng ta v nhng trn
i dng thc s vt, cht lic v cho nhng m
dng.  nhng hing tr

là nhng vt th c th nh c vt th hóa ca tri giác chúng ta.
1.3.3. n d ng
n d ng không cu trúc ý nim thông qua mt ý nim khác
mà t chc c mt h thng ý nim trong mi nhau. Hu
ht n d nh v
-xung, trong-c-sau, hong-ngh, sâu-cn,
trung tâm-ngoi biên,  
 kinh nghi
Tiu k
 tri nhn  các ý nim. Ý nim có tính
nghim thân và chng ca hiu n d
hóa. Ý nim không ch mang tính ph 
hóa-dân tc.  ca n d ý nim  ánh x ki
gia hai min không gian. Ánh x n d có tính cht b phn vô thc và
n. Các mô hình tri nhn nhn mnh vào bn cht tinh thn, kinh
nghim tri giác và nhn thc khoa hc ci. Tri nghim ca
thân th va kích hot, v to thành n d.


2.1. n d tri nhân
n d này phn ánh  quan trng ca nhn thc v
th gii da trên ý nim v các loài cây c ca ý nim
gm min ngu ánh x lên mi
thuc tính và tri thc v c ánh x, sao phng, gán ghép cho
9



NGUN (CÂY C)
. C hai min u thun túy là nhng ý nic cu trúc

hoá theo mô hình trung tâm - ngoi vi.
n d I LÀ CÂY C va là mt ý nim mang tính ph
quát, vt. i Vit,
nhiu t ng c cu tc chuya trên nhng
ng gia cây c  thng t vng toàn
dân và tnh trong t n. Trong ca t Trnh Công
có mt s chuyn di ca duy nht mt s thuc tính t min ngun
(cây c) n mi i) (xem hình 2.1).

Hình 2.1. Khung tri nhI LÀ CÂY C
Trong ca t Tru x các thuc tính ca cây c lên
i, nha chn nhng thuc tính t min ngu ánh x
lên mi i ca cây ánh x thành chu k i
ng ci cây ánh x n sinh
ng ci; màu sc ca hoa, lá ánh x thành màu ca tóc, ca
mt, ca làn da, thm chí ca tâm hn, c
ca hoa ánh x a da th ca trái qu ánh x
I)
Thuc tính vòng i ni
n bào thai
n ht, mm
Thui cây

Chiu
x


xxx

ng, thiu
niên
n cây non
n dy thì (hoàn
thin các ch
lý c)
n dy
ng thành v tâm,
sinh lý)
ng thành

(nh v các quá trình
ng)
n v già
(nhi ca
cui và cái cht)
n già ci (thi
gian cui ci
n khi khô, héo,
cht)

n phát trin mnh
(bu có kh 
sn)
10



 c l ánh x gia các thuc tính ca min
ngu trong ca t Trc
th hin qua bng 2.1.
Bng ánh x trong n d ý nim
I LÀ CÂY C trong ca t Tr
Stt
ng gia hai
min không gian ngun 

Các thuc tính 
min ngun
c kích hot,
chiu x

S ca khúc
xut
hin/228 ca
khúc
T
l, %
1
ng v các ý nim
ch b phn
Cng
02
0,9
Cành
03
1,3
Nhánh
03
1,3
Ci
04
1,8
N
13
5,7

02
0,9
Trái
05
2,2

Ht
08
3,5

01
0,5
Cánh
02
0,9
2
ng v các giai
ng
Mm
02
0,9
Mc
03
1,3
Tr
03
1,3
N
06
2,6
3
ng v cách thc
to sinh
Cy
01
0,5

4
ng v màu sc
Hng
04
1,8
Rc r
01
0,5
Xanh
13
5,7
Phai
07
3,1
5
ng v trng thái
Khô
05
2,2
Héo
07
3,1
Rng, rt
05
2,2
Chín
02
0,9
Rã cánh
01

0,5
Thu bóng
02
0,9
Rong rêu
01
0,5
Úa
03
1,3
11




01
0,5
6
ng v 

06
2,6
7
ng v cm nhn v
giác
Ngon
02
0,9
8
Tng s ca khúc xut hin/

ca khúc kho sát

118/228
51,75
Trong nhc phm xut hin nhiu li ca mà ý nim v
ng vi ý nim v c cây, vi các trng thái ca cây c.
 a chn mt s t lý   chuyn
c tính c và nim hnh phúc ci; 
c
 i; ci r c ci ngun ci
i; tin trình tàn li ca lá, quá trình bii cht trong lá
 ng vi quá trình lão hóa ci; nhng
c ngot c
ng ca cây (tr nhánh, mc cành)
(, tay xanh, tay kt n, ); 
ng v o sinh (cy nim tin); trng
thái (tàn, rng, rã cán).
n d tri nhn
Mô hình n d này cho thy cách tri nhn ca Tr i
i da trên ý nim v  th ca ý nim bao gm
min ngu th lên mii
c tính và tri thc v khong th
m phân chia thn, du hiu nhn bit
c ánh x, sao phng, gán ghép cho các giai
n ci. , ý nii các chu k i,
n ci sng nét thung vi
các thn c ca ánh sáng và sc nóng
là tiêu chí chính y  ng gia
thi gian vt lý và thi.
Trong n d I LÀ MT NGÀY, d nhn thy m quy

ng vi bình minh, tung thành
ng vi bung vi hoàng hôn, và tình trng cht
ng vi bn ca nó là m hình nh bao
gm mt thm bng thành, kt thúc, và tr v bên kia th
gii. Có th hi c (xem hình 2.2).
Trong ca t Trc ông dùng vi
các bin th t v
12



ng, thiên thu, tui tri, v thi gian sng hin ti,
vng v khong thi gian mang tính ý ning v cái
chvin. Tn xut xut hin c ch chin thi
gian ngày trong ca t Trc th hin trong bng 2.2.
NGÀY Bình minh BuBui chiu 



I Sinh ra ng thành Trung niên Tui già (cht)
Hình 2.2. S ng hai không gian ngun  
I LÀ MT NGÀY
 l xut hin các chin thi gian c
trong ca t Tr
Các chin thi giat

S ca khúc xut
hin/228 ca khúc
T l, %
Sáng

2
0,8

3
1,3
Chiu
15
6,6

21
9,2
Ch ngày nói chung
12
5,3
Tng s ca khúc xut hin/ca
khúc kho sát
53/228
23,2
Trong ca t Tr, thi khc bình minh xut hin 2/228 ca
khúc (chim 0,8%) thi gian bui  3/228 ca khúc (chim 1,3%) u
gn vi ám t gãy, cht chóc ca chin tranh; thi gian bui chiu và
t hin  36/228 ca khúc (chim 15,8%ây là khong thi gian
u cho s mun màng ca mt  n s tàn t và chm
dt ct tín hiu thm m c bit mà Tr
dng công gi g y cm quan trit hc v cui và thân
ph  i. Trong ca t Tr   u c   
chiu ci ngi, chim kt thúc ci (Níu tay
nghìn trùng, u tri, Mt ,, );
 ám ch cái cht (c ngõ, Mi
ngày). Thi gian cui ngày và s tàn li ca ánh sáng ngm ch ra quãng

thi gian ngn ngi cc khi cht (t li chia tay, Ru
t, Ngm ngùi riêng ta, m lng). 
(Bun tng phút giây, Còn có bao ngày, Nghe
ting muôn trùng ).
T n d  I LÀ MT NGÀY trong ca t nhc Trnh,
có th suy kt ra các n d bc c biu di hình 2.3.
13













Hình 2.3. S suy kt t n d ý niI LÀ MT NGÀY
Nh vào nhng kin thc và tri nghim chung mang tính ph quát,
nhi nghe cm nhn v s hu hn ca kii mà
cái chm dng cui cùng trên chi st
quy lut bt bing hng
2.3. n d tri nhn
Trong ca t Tr   n d ý nim CU I LÀ MT
CUC HÀNH TRÌNH xut hin  khá nhiu ca khúc vm
u s tham gia, và cái chm n cui cùng. Mô hình n d ý
nim này biu hin cách tri nhn ca Tr cui và con

i da trên ý nim v các quá trình trong mt cuc hành trình c th. 
ch ánh x ca n d ý nim này có th biu din qua bng 2.3.
B ánh x ca n d ý nim
 

CUI
c hiu
gi
MT CUC
HÀNH TRÌNH
Ý nim chun
CUI
LÀ
MT CUC HÀNH TRÌNH
Mu ý nim
chung
Ý nim A
Là
Ý nim B
Thut ng
Ý ni
(mi -
trng)
c hiu

Ý nim ngun
(min ngun - ít trng)
n d CUI LÀ MT CUC HÀNH TRÌNH là mt ý nim
mang tính ph quát ca mi nt nn tng kinh nghim
vng chc. Cn ca nó là m m mt

m bun. Mi,
công vic, c hii d c mc tiêu
 trình t m xuc
I LÀ MT NGÀY
BÌNH
MINH
BUI

BUI CHIU

S
SNG
LÀ
ÁNH
SÁNG
S
SNG
LÀ
SC
NÓNG
S SNG LÀ MT
CHU KÌ CA S
M DN VÀ YU
H CA ÁNH
SÁNG VÀ SC
NÓNG
CÁI
CHT
LÀ
GIC

NG
CÁI
CHT
LÀ S
NGH

CÁI
CHT
LÀ
BÓNG

14



i ta có th b chng hay gp phng ngi vt,
nhng s tình phc tc hiu i d 
(xem hình 2.4).
 

NGUN L TRÌNH N
 
Trong ca t Trm thc v cui luôn gn bó vi cm
thc v cuc hành trình, t cui ca Trc
th hia cuu cuc hành trình
m dng chân trong cuc hành trình
i sng hay các ngã
r ng vi nhng phút giây mng ho
vic la chn tình cm hay n ca cung
vi thm kt thúc cui, cái cht (xem bng 2.4).

V    m CU I LÀ MT CUC HÀNH TRÌNH,
Tr
vi git l c, luôn mong ngóng
n ngày rt hii sng ca l
ng (xut hin  44/228 ca khúc, chim 19,2%)
là m tác gi gi gm cách nhìn, cách tri sng gi,
thác vc sm; là không gian ph - 
i sng, du khách
phm dng, ngã rn, cho chuy
các ca khúc Trn ng tìm v bên núi
(27/228 ca khúc, chim 11,8%) m hi
n ngh  bn th, tìm v an nhiên ca kii;
tìm v bên sông (8/228 ca khúc, chi gi gm nhng ni nim
 cui, tìm v ngun cn mt s gii thoát, ci b 
vin nhn ca kip nhân sinh; tìm v bên bin (5/228 ca khúc,
chi n mt s i, chia s,
ng hành vi l khách trong ca t Trn
( t qua vòng chuyn
a kii, i);
nhng chú nga (gian).
n trong cum dng cui cùng trong cui
nm  n cui cùng và cái chluôn ng tâm trí
mình a mut li hn hò t kip
c. Sau chng hành trình dài, du khách mt mi và cc ngh 
15



Bng 2.4. S ng gia hai min ngun - n d ý nim
 Tr


Stt


/228 ca khúc

I

1




44
19,2

25
11
2




6
2,6

9
4,0
3



27
11,8

8
3,5
Bin
5
2,2

5
2,2

3
1,3

4
1,8
4




2
0,9

4
1,8

5


137/228
60,1
II

1




4
1,8

3
1,3
2



Chiêm bao
3
1,3

1
0,5
3



11/228
4,8
c ng. Trong ca t Trc ng c n d cho cái
cht thông qua ý nim CÁI CHT LÀ GIC NG. Cái ch c
a gic ngn không tr dy; cõi chiêm bao kt thúc chuyn
ci h.
16



Thông qua ý nim CU I LÀ MT CUC HÀNH TRÌNH,
Tr n t tha nhng d cm ca mình v tính vô
ng ci vn sinh ra t cát bi và li tr v cát bi.

Trong ca t Trác mô hình n d cu tuân
theo quy lut ánh x n dng  t min ngun sang min
h him tính b phn ca quá trình ý nim hóa và tính
tng bc ca cu trúc ý nim hay cu trúc tôn ti ca n d ý nim, trong
 ý ni, và t
mt ý ni có th suy kt ra các n d phái sinh. S p gia
các n d trong cùng mt cu trúc ý ni n làm rõ mô
a Trt quán.


3.1. VUI LÀ NG LÊN, BUN LÀ NG XUNG
3.1.1. n d VUI LÀ NG LÊN
Các nhà ngôn ng hc tri nhn cho rng, v bn cht, cm xúc con
i là trng, phn lc ý nim hóa và biu hin qua n d da
trên tri nghim c i. Nhng trng thái u gn
v  vt cht c i:  r xu  i

trng thái cm xúc tiêu cc thi trng
thái cm xúc tích cc. Các kinh nghi c gii thích bng
kinh nghim vc mang tính ph quát.
Trong ca t TrNG LÊN không
xut hin nhim th hin trng thái tình cm bun (xem bng 3.1).
Trong ca t Trý ning
n kinh nghim sinh lý, phn x hành vi hay phn x biu l
ca ch th tri nghim tình c  cm thy nh nhõm, phn
chn, rng r, bay bng, lâng lâng v ng lên khi vui v
c kt hp vi n d th cp NG LÀ
BAY LÊN KHI MT (xut phát t hiu ng sinh lý ph quát ca
nim vui là cm giác nh nhàng bay bng và hiu ng hành vi ca nim
vui là ti i);  NG LÀ ÁNH SÁNG    
nghim thân: khi vui, phn ng sinh lý ng máu
t t cách ôn hòa, thân th m lên,
cm thng, hot bát và thích vng); NG LÀ S
M ÁP (da trên hiu ng sinh lý ca tình cng là s 
thân nhit, i cho ch th tâm trng phn chn và d c cm giác
); NG LÀ S MT TRÍ
17



tâm trng ph c biu hin ra bng nhng hành
ng gia nhng k lon trí, vô thc).
Bng 3.1. Các c ca n d ý niNG LÊN
trong ca t Tr
Stt
Tên gi ý nim
S ca

khúc xut
hin/228
ca khúc
T
l,
%
1
NG LÊN
4
1,8
2
NG LÀ CM GIÁC LÂNG LÂNG
2
0,9
3
NG LÀ BAY LÊN KHI MT
T
5
2,2
4
NG LÀ ÁNH SÁNG
11
4,8
5
NG LÀ S M ÁP
5
2,2
6
NG LÀ S MT TRÍ
1

0,5
7
Tng s ca khúc xut hin/tng s ca khúc
kho sát
28/228
12,4
N LÀ NG XUNG
Kinh nghim sinh lý ci cho th  ng
hành vi trng thái tinh thn tiêu cn bã, tht vng và chán nn.
Hic  các thc th sng khác, khi thc th
 v tinh thn hoc sc khe.
Trong ca t Trng thái tình cm bun luôn luôn gn
vi ý nim BU  NG XUNG. Ni bun trong ca t nhc
Trnh bt ngun t nhi n vì nhng lo âu và d cm v
ph i; vì chng kin thm cnh chin tranh; vì nhng ni nim
tuyt vng ca nhân v; c phn ánh bi
thit trong 52/228 ca khúc (chim 22,8%) (xem bng 3.2).
 vt lý và sinh hc cho thy, i  trng thái bun bã,
u su thì có tinh thn ru rã, u oi, không mung,
ng    xung thp, thm chí thích nm co qup li. Trong
ca t nhc Trnh, khi bui thu mình li, co cm trong bóng
ti (m ngùi); tìm quên trong gic ng vùi
(M); tìm v a mu (Ngng,  i);
ng v nhân th và thi cuc (); cm th
xung vc thm vì tuyt vng (Có m, Mi
ngày, Níu tay nghìn trùng).
t hin  13/228
ca khúc (chic khi ngun bi s t gãy ca tình yêu gia
chi cm th chôn i vc thm.

18



 l các ý nim phái sinh ca n d ý ni
BUNG XUNG trong ca t Tr
Stt
Tên gi ý nim
S ca khúc xut
hin/228 ca khúc
T l, %
1
NG XUNG


Bun chin tranh
13
13,0
Bun thân phn
16
7,0
Bun tuyt vng
6
2,6
Bun vì tình yêu
4
1,8
2
BUN LÀ VT NNG
6

2,6
3
BUN LÀ MÀU XANH
7
3,1
4
Tng s ca khúc xut hin/tng
s ca khúc kho sát
52/228
22,8
Bt lc ngoi cnh, i li thu mình li, co mình yên v trong
góc ti (m lng, Bun tng phút giây, Cúi xung tht gn, Du
mc); tui tr Vit Nam th ng, vùi mình trong gic ng  
nhi cuc (Em hãy ng ,  ngi
ch t do mt cách vô vng (Ch , Ngày dài
, i già em bé); chìm sâu trong mc cDã
tràng ca); sa sút tinh th     n, b tc (Phúc âm
bun); hoc thy v vn, tan chy .
Trong ca t Tr     i n d  ng
BUNG XUNG  BUN LÀ VT NNG; 
t trong s kt hp vi n d cu trúc CON
I LÀ CÂY Cc nh hin bng nhng sáng to hình
nh ht sc bit, gây hiu ng mnh m  i nghe.
NG LÊN TRÊN, VÔ THNH
NG XUI

C vt lý ca trng thái ý thc: i và  hu hng
vt có vú khác, khi   ng (vô thc) thì nm xung và khi  trng
thái thc dy (có ý thcng lên và hong. Theo quy lut tâm lý, khi
i  trng thái ý thc tích cng   ng lên,

ng lên, hong.
Trong ca t nhc Trnh, trng thái có ý thc ci luôn xut
hin gn vi ý niNH HNG LÊN TRÊN, xut hin 
10/228 ca khúc (chim 4,4%), ph tâm th và nhn thc
ca mc, ý thc nn tranh, quyt tâm c
u, chng lng thoái lui  mt b phn gii
19



tr thi by gi, t ý thc ct b- tin thân ca vòng luân hi kip
i (Cát bi) n ý thc công dân khi quyng lên giành ly hòa
c lp, vi tâm th ch ng (Chính chúng ta phi nói, Dân ta vn
sng), lan ta thành ý thc ca c cng, ca dân tc (Dng li,
dng li nhà). Ý thng lên nên nhn thc c
ng lên trên (ng c, Ta phi thy
mt tri, Ta quyt phi sng, Vi).

Vô thc là hing tâm lý  c c, ng hot
ng thn kinh nm  ngoài ý thc ci. Kinh nghim vt lý
cho thy, i và  hu hng vt có vú khác, khi  trng
thái ng (vô thc) thì nm xu xui. Trong ca t
Tr   ng thái vô thc luôn gn vi ý nim VÔ THC
NG XUI. M xut hin ca trng thái vô thc
c th hin qua bng 3.3.
Bng 3.3. Các c ca vô thc trong ca t Trnh C
Stt
Trng thái ca vô thc
S bài xut
hin/228 ca khúc

T
l, %
1
Ng
8
3,5
3
Dn nén, ám nh t tim thc
4
1,8
4
C  giá tr,
  tr thành ý thc
03
1,3
5
Tng s ca khúc xut hin/tng s ca
khúc kho sát
15/228
6,6
Trong ca t Trthuc c th 3 ca vô thc - hin
ng tâm th xut hin  mt s ca khúc, ng tâm lý
sn sàng ch ng nim và tip nhn cái chi luôn
trong tâm th sa son, chun b (C ng ngày
qua), cái cht ám nh tâm trí t thi , vng thành ting gi c
ng di lên t t (Còn có bao ngày) vào
trng thái ng, th ng, tìm quên trong vô thc (g, Du
mc, Em hãy ng , Dã tràng ca). Trong ca t Trvô thc
không phi ch có nhng cái b dn nén (n c) mà còn bao gm c nhng
 giá tr  tr thành ý thc (y ta là thác

); nhân v c hành trình hay chính là trng thái
ng mê ca vô thc (ng) gia hin hu và không
hin hu (Li thiên thu gi).
C KHE VÀ S SNG LÊN TRÊN;
BNH TT VÀ CÁI CHNG XUI
3.3.1. n d SC KHE VÀ S SNG LÊN
20



Theo kinh nghim vi khe mnh, h ng có xu
ng thng lên, vi, hong, chy nh
 khe mnh là du hiu ca mt s sng khe khoi,
sng khoái, ni ly sc sng, biu hi vt lý ci
t nhng sinh lc tràn tr ca cuc
sng hay nhng ngun an n.
Trong ca t Trn d v s sng và sc khe ch xut
hin  5/228 ca khúc, chim t l     

 (Hoa xuân ca, Hôm nay
tôi nghe).

              




K
.
m bnh tt và cái cht xut hin 

15/228 ca khúc (chim t l 

 
 (Ru em, );
ci co cm trong trng thái m yu, nm bnh (Góp lá mùa xuân,
m lng)là s chìm xung ca
ht cát (, ), là s tr v nhà  t m
(Cho mt ni nm xung, Tình ca ci mt trí, Ngu nhiên); 
mt gic ng, c gii thoát (Có m, Mi
ngày, Phúc âm bun); t quy lut tt yu (Cát bi).
Tiu k


i n d ng li có s
gn kt trong tng th h th gn kt gia các c ý
nim và s p gia các n d.
KT LUN

 n d tri nhn không ch là hình thái tu t c
21



c cc k quan tr i nhn thc th
gi này bm vic chuyn nhng tri thc,
khái nit c th sang nhc tr
chú tr n nhng d li   i thu nh c qua kinh
nghim cm tính trc tip, qua ngôn ng 

 n

1. 
, t




 kho sát và lý
gii các mô hình n d ý nim trong ca t Tr-
      


 

m, t u ca lun án
góp phn chng minh r Tr


c

2. 



I,
CU

       






22



c tính ca min ngun v chu k ng và các giai
i là thuc la ch chiu x. Bên cnh
n dng th cb phn, trng thái,
sc, ca min ngun cây c c chiu x hình
nh mt cách sáng to sang mii

a nh
c th hi
 gi
 Tru hình nh lu
tiên mi thy xut hin trong ngôn ng ting Vit.
Vi n d  I LÀ MT NGÀY, tác gi   
nhng tri nghim sinh hc và tri nghim mang tính v 
to ra các din ng n d. Vì ngày là mng thi gian mang tính
trng, ít có các du hiu nhn bit b, vì
vy, trong khung tri nhn, tác gi  ca ánh
sáng và s phân xut các thn trong ngày, t u
n ct trong m
     quát. Mô hình n d  I LÀ MT
c cu trúc  b vào chu k khép
kín c ca ánh sáng và sc tính hong
sinh hc ci trong múi thi gian 24h/ngày, tác gi 
suy nim v chu k khép kín ci nng vi các thn
trong ngày. Di lp ca ánh sáng

và s bóng ti; ngày  c nóng  s lnh lo,
m áp  l   mnh  s suy yu (ánh sáng, sc nóng);
chiu sáng  tt (lt m
gia ánh sáng, sc nóng trong mi quan h vi s sng; gia lnh lo,
i trong mi quan h vi cái cht u x các thuc
n dng trên sang ch i vi các u
 kt thúc; sinh ra  ln lên  suy yu - li tàn; s sng  cái cht; giai
n sc khe  n suy y n d bng danh này, có
th suy kt ra các n d h danh (b gia chúng to ra mt s
 p vi nhau, góp phn cu trúc hóa ý ni  I LÀ
MT NGÀY.
Mô hình n d CUI LÀ MT CUC HÀNH TRÌNH cho
thy t cui ca Trc th hi
kính ca cuu cuc xem
à thm sinh ra; các chng vi các
23



n khác nhau ca cu
b t  t v  m dng chân trong cuc
hành trình ca l ng là   o, cui sông, cui
ng, cui ph, cui trn thân vy gt m; vòng nôi; chn
 n trú n quen thuc, tìm v an nhiên ca
Trn an ngh sau cùng ci trên hành trình
i sn hành trình ca l khách trong ca khúc ca Trnh
ng là nhng chuyn xe, ngc tri nhng
chuyn xe cui, chuyên ch ph min cát bi. Nhng
ng ngi vt trong cuc hành trình rng là nhng ngi
v ng, v s la chnh gia

c hành trình ca du khách trong nhc Trnh
không có nhiu ngã r, rt ít khi ph  la
chhc cho mình mm
n duy nhm dng cui cùng c
t. Cái cht hin din trong ca t nhc
Trt li hn hò, mt s ch i sn ngay t khi mi sinh ra, và
i du i y không ngn ngi dành ht
tâm trí c suy ng  ng tìm v m
dng ca cuc hành trình - cái cht c Trm
qua mt lot các n d th cp: CU I LÀ MT NGÀY, CÁI
CHT LÀ GIC NG, CÁI CHT LÀ S NGH I
LÀ CÂY C. Ông luôn cho ri ch là nhng gic mng ngn
ngi ngc sinh ra trong cui và ch  trm
thcõi ti ngày chia tay vi quán tr trn  tr v cõi
thiên thu. Thông qua ý nim CUI LÀ MT CUC HÀNH TRÌNH,
n t tha nhng d cm ca mình v ng ca
i. Trit lý ci vn sinh ra t cát bi và li tr v
n.
3. 


Qua kinh nghim vn x biu l ca
t tâm lý ca con
n v

ng minh rng kinh
nghi tâm lý và khoa hc th quan trng ca
nhng n d có tính cht ph quát trong ca t nhc Trm giác nng