Đề tài rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9

Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9

A.ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LỜI MỞ ĐẦU:
Con người ta sống một cuộc sống gọi là đầy đủ với hai điều kiện: đầy đủ về
vật chất và đầy đủ về tinh thần. Chỉ nói riêng về cuộc sống tinh thần cũng thật đa
dạng và phong phú. Biểu hiện của sự đa dạng, phong phú ấy là: được yêu thương,
biết yêu thương; được ước mơ, được thưởng thức cái hay cái đẹp của cuộc đời;
được thưởng thức và được cống hiến. Và một trong những điều mang lại cho con
người niềm vui trong cuộc sống là biết thưởng thức những cái hay, cái đẹp, ý
nghĩa cuộc đời qua những áng thơ văn, dù sau này con người ấy có theo nghề nào
đi chăng nữa. Vì ở các tác phẩm văn chương, cuộc sống đã được kết tinh thành
cái đẹp qua tài năng, tình cảm, tâm huyết của người sáng tạo tác phẩm rồi.
Là loại hình tác phẩm được cấu trúc bởi một kiểu ngôn ngữ đặc biệt, khác
hẳn ngôn ngữ đời thường và ngôn ngữ văn xi, để bộc lộ ý thức tình cảm con
người một cách trực tiếp; là tiếng nói của tình cảm mãnh liệt, là sản phẩm của
những rung động đột xuất, độc đáo - thơ trữ tình đến với người đọc tự nhiên mà
nồng nàn, giản dị mà sâu sắc, dễ dàng mà khó qn, bất chợt để trường tồn, một
chút xơn xao để rồi sâu lắng. Một cái nhìn, một ánh mắt, một tiếng gọi trong thơ
ta gặp một lần để rồi cứ nhấp nháy mời gọi, ngân nga hoài trong ta mãi khơng
thơi. Cái “tơi” trữ tình ln cảm xúc thực sự, bộc lộ hẳn ra.Tiếng nói trữ tình trở
thành tiếng lịng thầm kín của mọi người. Quả thật nó là “Lời gửi của nghệ sĩ với
cuộc đời”. Nói như cố nhà thơ Tố Hữu: “Thơ là tiếng nói của người nào đó đến
với những người nào đó dựa trên cơ sở đồng ý, đồng tình. Thơ là tiếng nói
đồng ý, đồng tình, tiếng nói đồng chí”.
Tuy nhiên, có những bài thơ người ta đọc một lần rồi sau đó mãi mãi để trong
quên lãng; có những bài thơ người ta đọc đi đọc lại mãi không muốn thôi. Hoặc
lại cũng có bài thơ, người này đọc thấy hay, thấy xúc động, người khác lại chẳng
thấy gì là thích thú. Đấy là do sức hấp dẫn từ bản thân tác phẩm và một điều quan
trọng nữa là hứng thú và kĩ năng cảm nhận ở mỗi người khi đến với văn bản thơ.
Năng lực cảm thụ của mỗi người không giống nhau, cũng khơng phải tự nhiên

vốn sẵn có mà phải qua quá trình hình thành bồi dưỡng. Nhất là đối với các em
học sinh. Với những học sinh lớp 9 - những học sinh sắp tốt nghiệp THCS - trước
ngã rẽ đầu tiên của cuộc đời (các em có thể tiếp tục học lên hoặc bước sang một
hướng khác của cuộc sống), để các em có thêm những nhận thức và tình cảm tốt
đẹp với cuộc sống trong và sau tác phẩm văn chương, giúp các em tiếp tục nâng
cao năng lực cảm thụ khi học văn học ở cấp THPT, tôi mạnh dạn đưa ra vấn đề:
“Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9”. Với phạm
vi rất hạn hẹp là các tiết dạy thơ hiện đại cho đối tượng là học sinh ba lớp 9A, 9B,
9C của trường THCS Tuân Đạo; q trình tích luỹ kinh nghiệm cịn rất ngắn.
Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

1


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Song tơi hi vọng sẽ nhận được sự góp ý của đồng nghiệp để mình có thể góp một
kinh nghiệm nhỏ vào q trình dạy học ngữ văn của bản thân với những lớp học
sinh tiếp theo.
II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ.
Nói đến bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ văn là nói đến một vấn đề mang
tính chiến lược trong q trình dạy- học văn chương. Bản thân mỗi tác phẩm văn
chương đã có khả năng tạo cho người đọc sức hấp dẫn để rồi bằng nhiều con
đường, người ta được tìm hiểu về nó. Với mỗi học sinh lơp 9 THCS, đặt ra vấn đề
bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ văn khơng phải là sớm nhưng cũng khơng thể nói
là muộn. Kể từ khi các em chưa đến trường các em đã được tiếp xúc và cảm thụ
các tác phẩm văn chương. Nghe một truyện cổ tích, đọc theo người lớn một bài
thơ, nghe một người “ngâm” thơ trên các phương tiện thông tin đại chúng. Khi
đến trường cùng với việc đọc, học bài học ở trường các em còn tiếp tục được cảm

nhận, thưởng thức văn chương qua những sinh hoạt tập thể của Đội - Đoàn, đoc
báo, diễn thơ trong hoạt động văn nghệ, nghe nói chuyện về thơ. Nhưng ở đây,
điều tơi muốn nói đến thiên về những việc làm của Thầy và Trị trong q trình
chuẩn bị và thực hiên đọc- hiểu văn bản thơ trữ tình. Làm thế nào để qua một bài
dạy - học thơ có thể góp thêm một kinh nghiệm để rèn kĩ năng cảm thụ thơ văn
cho các em. Hay nói cách khác những việc làm cụ thể để rèn luyện kĩ năng cảm
thụ tác phẩm diễn ra trước, trong và sau tiết bài dạy- học đọc - hiểu văn bản thơ
trữ tình. Đây là những việc làm khó.
Như trên đã nói, việc cảm thụ văn chương ở mỗi người khơng hề giống
nhau hơn nữa hoạt động thưởng thức văn chương của học sinh trong nhà trường
không giống như hoạt động thưởng thức của bạn đọc ở ngoài xã hội. Hoạt động
thưởng thức văn chương ở ngoài xã hội là hoàn tồn tự do, hồn tồn mang tính
chất cá nhân. Cịn hoạt động thưởng thức văn chương trong nhà trường là có giới
hạn nhất định về thời gian kể cả trong chính khố và ngoại khố; có sự hướng dẫn
của giáo viên, có sự kích thích tác động lẫn nhau của những người cùng thưởng
thức, được khuyến khích phát hiện thưởng thức những cái hay, cái đẹp theo một
cách riêng nhưng chủ yếu phải thưởng thức, tiếp nhận cái hay, cái đẹp là những
kiến thức có tính mục tiêu khái qt về tác phẩm. Và nguyên tắc dạy học văn
cũng chỉ ra rằng: dạy học văn chương phải vừa dạy môn khoa học vừa dạy môn
nghệ thuật bởi văn học vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật. Vì thế việc cảm thụ tác
phẩm phải dựa trên cả tính khoa học, nghệ thuật và tính nhà trường. Rõ ràng việc
rèn kĩ năng cảm thụ thơ văn, nhất là qua đọc - hiểu văn bản thơ trữ tình là một
việc địi hỏi tính liên kết khá cao.
Phần nữa, xét về kĩ năng cảm thụ tác phẩm văn chương của những học sinh
lớp 9 hiện tại - cụ thể là ở lớp 9 của trường THCS Tuân Đạo tôi được phụ trách

Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

2


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
cũng cịn nhiều điều nan giải. Chỉ nói về kĩ năng tiếp xúc với tác phẩm đã có rất
nhiều điều phải bàn.
Thứ nhất là các em rất lười đọc. Chưa nói đến những kĩ năng cao siêu, đọc là
khâu đầu tiên để học sinh tiếp cận tác phẩm, song vì có lẽ cho là mình đang là
người lớn nên phần lớn các em học sinh chỉ đọc bằng cách lia mắt lướt qua để rồi
sau đó vội vội vàng, vàng trả lời mấy câu hỏi hướng dẫn trong sách giáo khoa
cho xong việc chuẩn bị bài để tránh bị cán bộ lớp hoặc cơ giáo phê bình. Thử làm
một phép điều tra nho nhỏ đầu năm với bài chuẩn bị học đoạn trích “Quang
Trung đại phá qn Thanh”- trích “Hồng Lê nhất thống chí ” (đây là một tác
phẩm truyện), tơi khơng khỏi giật mình. Khi được hỏi các em đã cho biết:
• Số lần đọc bài: nhiều nhất là một lần .
• Số lượng học sinh đọc đầy đủ từ đầu đến cuối đoạn trích:
9A: 15/26
9B: 18/27
9C: 16/25
• Số cịn lại đọc loáng thoáng một số câu, một vài đoạn. Đặc biệt có em khơng
cần đọc một câu nào. Lý do khơng đọc hết hoặc đọc một lần: văn bản dài, là văn
xi khó đọc.
Đến thơ, tình trạng có khá hơn. Số em đọc bài thơ “ Bếp lửa” từ 2 lần trở lên
đã có
9A: 21 em
9B : 23 em
9C : 20 em
Đọc một lần :

9A: 24/26

9B : 26/27
9C : 23/25

Đấy là việc đọc trước. Còn việc chuẩn bị trả lời câu hỏi đọc - hiểu văn bản thì
sao ?
Cũng đã nói ở trên, vì tâm lý “sợ’’ cơ giáo và tập thể phê bình nên các em có trả
lời các câu hỏi chuẩn bị bài vào vở bài tập ngữ văn. Song việc trả lời chỉ là sao
chép lại những gợi ý trong sách “Để học tốt Văn và Tiếng Việt 9” sao chép
khơng cần suy nghĩ, miễn sao có đủ bài.
Như thế, ở khâu đầu tiên tiếp xúc với văn bản, các kĩ năng đọc, tìm hiểu
nếu khơng được rèn luyện sẽ dần dần chuyển sang kĩ năng sao chép tài liệu hướng
dẫn thành thạo hay không thành thạo mà thôi.
Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

3


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Cịn trong q trình đọc - hiểu, rất nhiều giờ dạy - học, nhất là giờ dạy học những bài thơ trữ tình hay. Trước đây, với phương pháp dạy học cũ, thầy
giảng trị nghe, dạy những bài thơ như: “Đồn thuyền đánh cá”, khơng ít giáo
viên đã để “cháy” giáo án vì thầy giáo quá say sưa với những ngôn từ, vẻ đẹp
trong cách thể hiện của tác giả. Hiện nay, với phương pháp dạy học mới, người
thầy lại không bị “cháy” vì mình quá say sưa mà “cháy” vì học sinh khơng biết
tìm ra những tín hiệu nghệ thuật để phân tích, hoặc giả các em chẳng hề rung
động trước bất cứ hành động nào. Kĩ năng đọc đã yếu, kĩ năng phát hiện và cảm
nhận các tín hiệu nghệ thuật trong một bài thơ ở các em lại càng yếu.
Hay nói đến các biện pháp nghệ thuật cũng vậy. Học sinh nhầm lẫn biện
pháp nghệ thuật và biện pháp tu từ. Hoặc các em đồng nhất hai khái niệm đó,

hoặc nhầm giữa biện pháp tu từ này với biện pháp tu từ khác và hầu như việc tìm
ra giá trị của biện pháp nghệ thuật ấy trong bài thơ là rất hạn chế.
Một điều đáng nói nữa là hình tượng trong tác phẩm trữ tình. Nếu như hình
tượng trong tác phẩm tự sự là hình tượng tính cách, các em dễ hình dung thì hình
tượng trong tác phẩm trữ tình lại là hình tượng tâm sự. Tiếng nói trong tác phẩm
trữ tình là tác phẩm của những tâm trạng. Thơ trữ tình chứa đầy tâm trạng, cảm
xúc và tâm trạng đó được gắn liền với sự rung động về vần điệu, hình tượng âm
thanh. Việc hiểu tâm trạng trong thơ để đồng điệu cũng rất khó. Hiểu khơng đúng
dễ dàng dẫn đến cảm nhận cũng lơ mơ, trệch hướng.
Tóm lại: Thực trạng của vấn đề có nhiều điều tác động, địi hỏi trong q
trình thực hiện dạy - học văn bản thơ trữ tình phải giải quyết để đạt hiệu quả:
Làm thế nào để khơi gợi hứng thú cảm nhận cho các em, taọ cơ sở cho việc
rèn kỹ năng cảm thụ ?
Làm thế nào để giúp các em có được và phát triển kĩ năng cảm thụ trong
điều kiện thực tế và thời lượng cụ thể giành cho mỗi văn bản thơ trữ tình?
Làm thế nào để các em biết vận dụng kỹ năng cảm thụ để làm tốt bài tập
làm văn nghị luận về đoạn thơ, bài thơ trong chương trình để đảm bảo nguyên tắc
dạy học văn theo hướng thích hợp?
Đó là những điều đặt ra với tơi trong q trình dạy học văn bản thơ trữ tình.
Căn cứ vào tình hình thực tế học sinh, bám sát đặc điểm loại thể thơ trữ
tình; thơng qua một số tiết dạy cụ thể, tôi đã tiến hành các giải pháp như sau:
B. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
1.Đảm bảo nguyên tắc dạy học Ngữ Văn theo đặc trưng thể loại - bồi
dưỡng hứng thú tiếp nhận tác phẩm thơ trữ tình.
Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

4

Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Tác phẩm nghệ thuật là kết quả của sự thăng hoa về tâm hồn, và trí tuệ của
người nghệ sĩ. Vì thế, nó có những giá trị vượt ra ngồi ý đồ sáng tạo của tác giả.
Hình tượng càng lớn, càng có tính nghệ thuật cao thì càng có nhiều khía cạnh, nội
dung phong phú, hấp dẫn. Sáng tạo một tác phẩm, nhà văn muốn nói với người
đọc, muốn truyền cho người đọc qua các thế hệ một cách nhìn, cách hiểu, cách
đánh giá với chính mình và đối với cuộc sống con người, đối với thế giới. Những
người đọc, do sự chi phối của thời đại, do trình độ, thị hiếu thẩm mỹ và tâm lý lứa
tuổi, đến với tác phẩm lại muốn tìm được những điều nào đó phù hợp với mình và
cần thiết cho mình. Chính vì vậy, bản thân hình tượng đã phong phú đa dạng, đối
diện với người đọc càng làm cho nó trở nên phong phú đa dạng hơn.
Như trên đã nói, tác phẩm thơ - đặc biệt là thơ trữ tình - hình tượng trong
đó là hình tượng tâm tư. Ngồi cái thơng điệp mà tác giả muốn gửi tới người đọc
cịn có cả những điều mà tác giả muốn bộc lộ ra với người đọc. Để học sinh say
mê đọc tác phẩm, tái hiện hình tượng trong tác phẩm, tiếp nhận được những giá
trị của tác phẩm cũng như có sự tìm tịi phát hiện riêng về tác phẩm. Giáo viên
phải tác động bằng nhiều hình thức để các em chủ động đến với tác phẩm một
cách hứng thú bằng những nhu cầu tình cảm, những nhu cầu từ bên trong. Làm
sao để các em sống với tác phẩm bằng cả tâm hồn mình, tiếp nhận kiến thức về
tác phẩm bằng những rung động sâu xa, mãnh liệt của tâm hồn.
Nhận thức tác phẩm tức là học sinh phải trực tiếp đối diện với tác phẩm và
từ đó có nhu cầu và niềm say mê thưởng thức, khám phá tác phẩm. Là chủ thể
chủ động, học sinh khơng chỉ có đọc, sáng tạo lại hình tượng tác phẩm thành hình
tượng của mình, mà qua đó các em nghe được tiếng nói, lắng nghe được giọng
điệu, cảm nhận được cái nhìn của nhà thơ về cuộc sống, con người. Các em buồn
cái buồn, vui niềm vui của nhà thơ, bị nhà thơ thuyết phục hoặc tranh luận với
nhà thơ. Là chủ thể chủ động, các em phải có sự giao tiếp, sự cộng hưởng cảm
xúc với nhà văn, tiếp nhận những thông điệp thẩm mỹ của nhà văn qua tác phẩm.
Để học sinh thực sự trở thành chủ thể tiếp nhận tác phẩm, trong giờ dạy - học đọc

- hiểu văn bản nhất là văn bản trữ tình cần:
Trước hết các em phải được khơi gợi hứng thú đọc tác phẩm và hướng dẫn
chuẩn bị tìm hiểu tác phẩm ở nhà một cách cụ thể. Làm sao để khi bước vào giờ
học, các em như mong muốn được thể hiện giọng đọc, sự đồng sáng tạo của
mình, muốn trình bày, muốn tranh luận những điều cảm thụ, nhận thức được về
tác phẩm. Thưởng thức nghệ thuật chỉ thực sự bắt đầu khi có nhu cầu về thỏa mãn
về tình cảm, tâm hồn, trí tuệ, những nhu cầu về bên trong.
Với chương trình Ngữ Văn 9, những bài thơ trữ tình được đưa vào dạy học phần lớn đề cập đến những tình cảm đẹp đẽ của con người, rất phù hợp với
tâm lý tuổi mới lớn của các em (tình đồng chí đồng đội, tình bà cháu, tình yêu quê
Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

5


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
hương đất nước, yêu thiên nhiên). Người giáo viên phải bám sát đặc trưng “tiếng
nói tình cảm” của các bài mà hướng các em vào việc đọc, tìm hiểu, tạo cho các
em sự đồng cảm cùng nhà thơ để đạt hiệu quả cảm thụ.
Tiếp theo việc khơi gợi hưng thú đọc là tiến trình dạy - học. Trong tiết dạy
- học, giáo viên cần hướng dẫn các em tự phát hiện, thưởng thức tác phẩm,
khuyến khích các em có những cảm nhận, những phát hiện riêng nhưng khơng
suy diễn tuỳ tiện, có những điều trăn trở vấn vương của các em về tác phẩm cần
được thầy cô giúp đỡ giải đáp kịp thời. Sau tiết học, các em được mở ra những
khả năng mới để tiếp tục thưởng thức, khám phá tác phẩm ở mức sâu, rộng hơn,
các em như cảm nhận được những biến đổi, vận động phong phú hơn trong tâm
hồn mình. Với ưu thế dễ đọc, dễ nhớ và tình cảm sâu lắng, các bài thơ trữ tình
đầy đủ khả năng tạo ra hứng thú cho các em. Người giáo viên bám sát đặc trưng
thể loại kết hợp với khéo léo khơi dậy tình cảm tiềm ẩn trong mỗi học trò sẽ từng

bước bồi dưỡng được hứng thú tiếp nhận tác phẩm cho các em trong quá trình dạy
học.
Cùng với việc bồi dưỡng hứng thú, trong điều kiện hiện nay rèn luyện kỹ
năng cảm thụ cho các em, người thầy còn phải chú ý đến việc đổi mới phương
pháp bồi dưỡng theo hướng tích hợp, tích cực.
2.Đảm bảo nguyên tắc dạy học văn theo hướng tích hơp, tích cực, giúp các
em nắm vững kiến thức Tiếng Việt để vận dụng phân tích văn bản thơ trữ tình:
Phát hiện và phân tích bình giá các dấu hiệu nghệ thuật, sử dụng hệ thống
câu hỏi hướng dẫn phân tích bình giá- sử dụng phương pháp gợi tìm, phương
pháp nghiên cứu để giúp học sinh làm tốt các bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ
trong chương trình lớp 9.
Về chủ quan, các văn bản thơ trữ tình được đưa vào chương trình trong thời
điểm cụ thể từng bài, tuần đã đảm bảo tính tích hợp bởi đó là ngun tắc xây
dựng chương trình. Tích hợp giữa Văn - Tiếng Việt và Tập làm văn (tích hợp
ngang) và tích hợp dọc các nội dung, các kiểu văn bản đã học từ lớp 6 đến lớp 9.
Thực thế dạy - học Tiếng Việt từ lớp 6 - lớp 9 đã cung cấp cho các em các tri thức
về các dấu hiệu nghệ thuật trong văn bản, nhất là văn bản thơ. Các kiểu từ loại,
các kiểu câu, các cách cấu tạo câu, các phép liên kết , tất cả đều có giá trị sử dụng
của chúng. Ứng dụng các kiến thức Tiếng Việt các em sẽ phát hiện và phân tích
bình giá các tín hiệu nghệ thuật ấy để hiểu và cảm thụ bài thơ sâu sắc. Song có
điều, những kiến thức về Tiếng Việt có thể các em đã học từ lớp 6, lớp 7 nên các
em dễ quên. Với mỗi bài, các em phải được hướng dẫn ôn tập thường xuyên để
củng cố kiến thức và tăng cường kỹ năng phát hiện, vận dụng phân tích. Sau mỗi
một bài dạy - học thơ trữ tình cần có bài tập viết đoạn trình bày cảm thụ để học
sinh luyện về kiểu bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ. Thông thường, phần luyện
Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

6

Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
tập của mỗi bài đều có, song khơng nhất thiết phải luyện tập ngay trên lớp. Phần
vì đảm bảo thời gian, phần vì để cho học sinh có độ “ngấm” sâu hơn nên cho các
em về nhà làm bài tập viết đoạn (vào giấy) và kiểm tra lại bằng cách cho các em
nộp lại cho giáo viên đánh giá.
Phương pháp dạy học tích cực chỉ ra rằng: người học - chủ thể hoạt động phải tự mình tìm ra kiến thức cùng với cách tìm ra kiến thức thơng qua hành động
của chính mình. Chỉ có bằng hành động tự tìm hiểu khi các em tự nói ra những
điều mình cảm nhận được thì bài thơ sẽ “sống” mãi, và lúc đó q trình cảm thụ
mới thật sự thành cơng.
3.Vận dụng cụ thể vào việc rèn kĩ năng.
a. Rèn luyện kĩ năng đọc: Như trên đã nói, đọc là bước đầu tạo tiền đề cho
hoạt động tái hiện và có khả năng thực hiện dễ dàng, đầy đủ hoạt động tái hiện.
Với tác phẩm trữ tình, đọc vừa là đồng cảm, vừa là diễn cảm. Cũng nhờ đọc mà
học sinh vừa được chứng kiến, vừa được thể nghiệm. Vì thế đọc - tái hiện, tri giác
hình tượng thơ là hoạt động khơng thể coi nhẹ trong quá trình dạy - học thơ trữ
tình. Tái hiện hình tượng trong thơ khơng những là một thao tác tư duy để đi vào
tác phẩm mà còn là một bí quyết truyền thụ nữa.
Một bài thơ như bài thơ “Bếp lửa” chẳng hạn mà việc đọc và tái hiện hình
tượng khơng thực hiện tốt thì khó thu được kết quả. Cả một dịng hồi niệm tn
chảy theo thời gian sống dậy trong tâm tưởng nhà thơ nếu như khơng được tái
hiện thì khó mà gợi được rung động cảm xúc.
Nhận thức như vậy nên khi dạy - học bài thơ “Bếp lửa” tôi chú trọng
hướng dẫn học sinh đọc trước ở nhà. Đọc và hình dung cảnh “Bếp lửa” quê
hương có Bà tần tảo nắng mưa, có Bà chăm chút cháu, có Bà gắn liền bên “Bếp
lửa”. Đến lớp, cô giáo bằng giọng đọc truyền cảm của mình, đọc mẫu cho học
sinh đoạn thơ đầu: “Một bếp lửa chờn vờn ……… sống mũi cịn cay”, sau đó
hướng dẫn học sinh đọc và đọc tiếp trong quá trình phân tích. Kết hợp đọc của
thầy, đọc của trị, học sinh đã có những cảm nhận bước đầu về bài thơ theo đúng

hướng.
Với những bài thơ khác như bài “Đồng chí ”, “Bài thơ về tiểu đội xe
khơng kính”, “Mùa xuân nho nhỏ”, “Viếng lăng Bác” là những bài thơ được
phổ nhạc hoặc có liên quan đến bài ca nào đó thì bên cạnh việc hướng dẫn đọc,
tơi cịn hướng dẫn cho các em sưu tầm, nghe băng đĩa nhạc, xem băng đĩa hình để
giúp các em tái hiện hình tượng một cách dễ dàng hơn.
b. Cùng với rèn kĩ năng đọc, tái hiện là rèn luyện kĩ năng phát hiện và
bình giá các dấu hiệu nghệ thuật.

Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

7


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Nói đến thơ là nói đến chất thơ, lời thơ. Điều đáng chú ý đầu tiên của hình
thức nghệ thuật trong thơ là nhịp điệu. Thơ là văn bản được tổ chức bằng nhịp
điệu của ngôn từ. Nhịp điệu thơ được tổ chức đặc biệt để thể hiện nhịp điệu tâm
hồn, nhịp điệu cảm nhận thế giới một cách thầm kín. Nhịp điệu được tạo ra bởi sự
trùng điệp: Trùng điệp của âm vận, trùng điệp ở nhịp, ở ý thơ, câu thơ hoặc bộ
phận của câu thơ. Ví dụ như dạy - học bài “Mùa xuân nho nhỏ”, phải hướng học
sinh chú ý đến nhịp điệu dồn dập, hối hả trong bài thơ để thấy được khí thế vào
xuân tưng bừng nhộn nhịp của mùa xuân đất nước.
Đặc biệt trong đoạn:
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ

Tất cả như hối hả
Tất cả như xơn xao…
Cùng với nhịp điệu là hình ảnh. Hình ảnh trong thơ trực tiếp truyền đạt sự
cảm nhận thế giới một cách chủ quan. Hình ảnh thơ thường gợi sự ngâm ngợi và
liên tưởng. Hình ảnh trong thơ là yếu tố được sử dụng với nhiều chức năng khác
nhau (có khi là những nhân tố trực tiếp của nội dung, là bức tranh nhỏ của cuộc
sống, có khi có được qua sự so sánh). Khi dạy các bài thơ trữ tình, cần cho học
sinh phát hiện và phân tích các hình ảnh, giá trị biểu đạt của các hình ảnh để các
em cảm thụ nội dung đầy đủ hơn.
Còn rất nhiều điều các em cần phải phát hiện và phân tích nữa như: ngơn
ngữ, các biện pháp tu từ, kết cấu. Trong phạm vi thời gian của từng tiết học, dưới
sự hướng dẫn của giáo viên qua mỗi bài sẽ củng cố, rèn luyện thêm cho các em.
Bằng hệ thống câu hỏi hướng dẫn, bằng phương pháp gợi tìm, nghiên cứu kết hợp
với quá trình truyền cảm thụ của giáo viên và với tính tích cực được phát huy, các
em sẽ có được kết quả cảm thụ tốt hơn.
c. Để cho những cảm nhận được kiểm nghiệm, để cho những câu thơ,
bài thơ hay sống mãi trong cảm nhận của các em thì chỉ đọc, tìm hiểu chưa gọi
là đủ. Các em cịn phải biết thể hiện, trình bày cảm nhận của mình.
Kết thúc quá trình dạy - học trên lớp với một tác phẩm trữ tình khơng phải
là hết mà các em cần tiếp tục “suy ngẫm”, “nhấm nháp”, “thưởng thức”. Sau mỗi
bài học, giáo viên cần ra những bài tập rèn luyện kĩ năng cảm thụ cho học sinh để
các em tự trình bày những điều mà các em đã thu nhận được.

Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

8

Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Thơng thường, phần luyện tập của mỗi tiết bài đọc - hiểu đều có bài tập.
Thiết nghĩ khơng nên u cầu học sinh làm ngay tại lớp những bài tập cảm thụ
mà nên để cho học sinh “thấm” bài học rồi về nhà làm bài tập viết đoạn thể hiện
cảm xúc, suy nghĩ của mình.
Ví dụ: Khi dạy xong bài thơ “Con cị” của Chế Lan Viên, tôi yêu cầu các
em làm bài tập cảm thụ.
Bài tập 1: (Cho những học sinh đối tượng trung bình)
Qua bài thơ, em có suy nghĩ gì về những lời hát ru?
Bài tập 2: (cho học sinh đối tượng khá hơn).
Suy nghĩ của em về tấm lòng người mẹ qua hai câu thơ:
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.
Với cả hai bài tập, hai đối tượng sau khi đã đọc, hiểu bài thơ đều đã viết
được những đoạn văn thể hiện cảm nhận của mình về lời hát ru (lời hát ru gắn
với tuổi thơ bên vành nôi và lời hát ru thể hiện tình cảm của người mẹ, lời hát ru
theo con, tiếp sức cho con; mẹ là nguồn tình cảm vơ tận đối với con , tình thương
của mẹ giành cho con khơng gì sánh được).
Nói tóm lại: Việc rèn kĩ năng cảm thụ thơ văn cho học sinh thơng qua
những bài thơ trữ tình, đặc biệt là những bài thơ hiện đại ở lớp 9 là rất có ưu thế.
Nhưng việc tổ chức biện pháp rèn luyện và nội dung rèn luyện là cả một quá trình
đầy những khó khăn, nhất là với những bài chỉ dạy trong một tiết. Để việc rèn kĩ
năng có hiệu quả, khâu chuẩn bị bài học phải thật chu đáo. Khâu tiếp xúc với tác
phẩm phải bằng nhiều con đường và tác động nhiều phía. Về nội dung cơng việc
trong tiết dạy - học rèn luyện kĩ năng phải dựa trên cơ sở những nguyên tắc,
phương pháp bộ môn. Người giáo viên cần khéo léo khơi gợi hứng thú, có hệ
thống câu hỏi xoáy vào những yếu tố trọng tâm và đặt ra những yêu cầu vừa sức
để học sinh từng bước cảm thụ tác phẩm. Điều quan trọng là mỗi cá nhân học
sinh phải thật sự có ý thức, có tình u đối với tác phẩm và chủ động tìm hiểu thì
việc rèn kĩ năng sẽ đạt được kết quả trọn vẹn hơn.

d. Sau đây là một vài việc làm trong một tiết bài cụ thể
Bài “Nói với con” của Y Phương .
“Nói với con” của Y Phương là một bài thơ nằm trong cảm hứng phổ biến
là lòng thương yêu con cái, mong muốn thế hệ sau nối tiếp xứng đáng, phát huy
truyền thống của tổ tiên, quê hương vốn là tình cảm cao đẹp của con người Việt
Nam từ bao đời nay. Ở bài thơ, Y Phương đã có một cách nói xúc động của riêng

Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

9


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
mình. Hình thức người cha tâm tình, dặn dị đối với con đã đem lại cho bài thơ
giọng điệu thiết tha trìu mến, ấm áp và tin cậy. Với bài thơ này khi dạy – học, để
rèn luyện kỹ năng cảm thụ cho học sinh, tôi đã tiến hành một số việc làm ở một
số “cơng đoạn” như sau:
Để tạo hứng thú tìm hiểu bài thơ, khi hướng dẫn chuẩn bị bài tôi tiến hành
đọc trước một lần. Với giọng đọc mẫu truyền cảm, tôi gợi cho học sinh hứng thú
nghe. Để các em thích đọc, tơi có giảng giải cho các em đơi điều sơ lược về cách
nói của đồng bào miền núi - xoá dần cho các các em cảm giác “bài thơ này trúc
trắc, khó đọc”, sau đó tơi giao nhiệm vụ cụ thể: đọc thầm 2 - 3 lần, đọc to 2 - 3
lần (ở nhà). Nếu có thể đọc theo trí nhớ 1 - 2 lần (ở lớp) và đọc thuộc lòng khi
học xong bài. Và khi dạy - học trên lớp, tơi có cho điểm đọc. Vì thế học sinh, đầu
tiên là quyết tâm đọc để có điểm cao, sau đó là học thuộc và thích đọc bài thơ.
Cũng để tạo hứng thú, trong giờ học tôi kể chuyện cho các em về cuộc sống
của đồng bào miền núi (vốn quen thuộc với các em). Vì thế các em biết đựơc sâu
hơn về cuộc sống sinh hoạt của người miền núi, giúp các em hiểu cách tư duy của

đồng bào miền núi, hiểu các câu thơ trong bài, khơng ngỡ ngàng khi tìm hiểu tác
phẩm.
Khi hướng dẫn các em tìm hiểu bài thơ, tơi gợi ý cho các em tìm hiểu:
“Nói với con” là khúc tâm tình của người cha dặn dò con, thể hiện lòng thương
yêu con của người miền núi mong muốn con phát huy truyền thống của quê
hương. Nội dung này được gắn với nội dung bài thơ “Khúc hát ru những em bé
lớn trên lưng mẹ” để các em so sánh, đối chiếu hiểu thêm về sinh hoạt của các
dân tộc ít người và niềm ước mong của họ, tạo điều kiện cho các em hình thành
cảm xúc tự hào, ý nguyện phát huy truyền thống của cha ơng.
Hoặc khi phân tích đoạn đầu của bài thơ - tôi gợi ý cho các em phân tích
hình ảnh cụ thể gợi khơng khí gia đình đầm ấm, hạnh phúc mà ở đó cha mẹ chăm
chút con, thể hiện niềm vui trên từng bước đi của con “Một bước chạm tiếng nói,
hai bước tới tiếng cười ”, giúp các em hiểu và có thêm tình yêu gia đình và tự
hào với gia đình hạnh phúc.
Để các em có kĩ năng phát hiện và phân tích các biện pháp tu từ của bài
thơ, tôi yêu cầu các em ôn lại các biện pháp điệp ngữ, so sánh để tìm hiểu tác
dụng của chúng trong đoạn thơ; các câu hỏi tập trung khai thác về cách nói giàu
hình ảnh, phóng khống và cụ thể, vừa giàu sức khái quát, vừa mộc mạc giàu chất
thơ, giọng điệu thiết tha trìu mến và sau khi học xong bài thơ, tôi yêu cầu các em
học sinh suy nghĩ làm bài tập về nhà.

C. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC

Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

10

Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Qua quá trình dạy - học các tiết bài về tác phẩm thơ trữ tình, với những nội
dung, biện pháp tổ chức thực hiện như trên, tôi đã đạt được kết quả cụ thể là:
1. Kỹ năng đọc diễn cảm.
Cho đến nay học sinh hai lớp 9A, 9B, 9C tôi phụ trách đã đạt được những
kết quả về kĩ năng đọc là:
Nội dung đọc

Lớp

- Đọc đúng (ngữ điệu, câu, nhịp
thơ)
- Đọc thể hiện tình cảm - đọc
sáng tạo

Lớp 9A

Lớp 9B

Lớp 9C

18/26

22/27

18/25

15/26

17/227

12/25

2. Kĩ năng phát hiện, phân tích dấu hiệu nghệ thuật
Nội dung

Lớp Lớp 9A

- Biết nhận xét, đánh giá
- Biết trình bày cảm nhận về đoạn thơ, bài
thơ

Lớp 9C

16/26

- Biết phát hiện các hình ảnh.

Lớp 9B
16/27

12/25

12/26

15/27

11/25

15/26

14/27

13/25

* Bài học rút ra từ quá trình rèn luyện kĩ năng cảm thụ trên là:
1. Người giáo viên dạy thơ phải u thơ, ham thích tìm hiểu và có kĩ năng
tìm hiểu, phân tích bình giá thơ và phải có kế hoạch cụ thể để hướng dẫn cho các
em.
2. Người giáo viên phải khéo léo tác động vào tình cảm của các em, khơi
dậy những tình cảm có sẵn cho các em, tạo điều kiện cho các em nâng cao năng lực
cảm thụ và trong quá trình dạy – học; phải có kĩ năng hướng dẫn từng bước cho
học sinh.
3. Sự kết hợp hài hoà giữa chủ động của học sinh với hướng dẫn chu đáo
của giáo viên là điều kiện tất yếu dẫn đến kết quả.
4. Thời lượng quy định trên lớp là bắt buộc song rất ít, cần giành thời gian
ngoại khố để rèn kĩ năng cho các em.
Rèn kĩ năng cảm thụ thơ văn cho học sinh là việc làm không thể thiếu trong
quá trình dạy học văn chương, nhất là dạy tác phẩm trữ tình.
Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

11


Đề tài: Rèn luyện kỹ năng cảm thụ thơ trữ tình hiện đại cho học sinh lớp 9
Bám sát đặc trưng bộ môn, quán triệt các nguyên tắc dạy học, vận dụng
phương pháp đổi mới, tăng cương tính tích hợp, tích cực trong q trình dạy học
là những giải pháp thiết thực để thực hiện rèn kĩ năng .

Bước đầu những tiết dạy với những nội dung và biện pháp trên, tơi đã thu
được kết quả song cịn rất hạn chế.
Trong q trình dạy học những năm sau tơi sẽ tiếp tục bổ sung, rút kinh
nghiệm để đạt hiệu quả tốt hơn.
Tuân Đạo, tháng 5 năm 2010

Người thực hiện

Bùi Thanh Hải

Người thực hiện: Bùi Thanh Hải

Giáo viên trường THCS Tuân Đạo

12