Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS

Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
PHẦN A: MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam .Đảng ta luôn coi trọng sự
nghiệp giáo dục và đào tạo, xây dựng nhân tố con người là động lực trực tiếp
và lâu dài cho sự phát triển của đất nước. Đaị hội Đảng toàn quốc lần thứ VII
coi giáo dục là quốc sách hàng đầu .Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII lại
quyết định lấy Giáo dục –Đào tạo và khoa học công nghệ là khâu đột phá để
đẩy mạnh sự nghiệp cơng nghiệp hố –hiện đại hố đất nước.
Để góp phần vào sự nghiệp đào tạo con người mới .Là một giáo viên
công tác được 8 năm ơ û bậc THCS huyện Tân Châu, tơi ln có những trăn
trở ,suy nghĩ làm sao để nâng cao chất lượng giảng dạy bộ mơn Địa lí lớp
8A1 tại trường THCS Tân Đơng ?
Chức năng của kênh hình nói chung và bản đồ giáo khoa nói riêng có rất
nhiều, nó vừa là nguồn cung cấp kiến thức phục vụ cho nội dung bài học , vừa
là rèn luyện kỹ năng Địa lí cho học sinh, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi
cho giáo viên thực hiện phương pháp dạy học của mình theo hướng phát huy
tính tích cực của người học .Thơng qua kỹ năng phân tích so sánh ,tìm ra các
mối liên hệ địa lý trên bản đồ giúp học sinh tiếp thu bài nhanh, nhớ được nội
dung bài học bền lâu, góp phần kích thích sự phát triển năng lực tư duy nói
chung và tư duy địa lí nói riêng .Từ lí do trên tơi quyết định chọn đề tài
“Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS” nhằm giúp
học sinh có được những kỹ năng cơ bản về học tập bộ mơn, góp phần đào tạo
những thế hệ học sinh phát triển toàn diện ,tránh được tình trạng học lệnh ,học
tủ các mơn học lâu nay vẫn từng xảy ra .
PHẦN B : NỘI DUNG


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
I.CƠ SỞ LÍ LUẬN :
Hệ thống kênh hình trong bộ mơn địa lí ở trường phổ thơng ln giữ vai

trị rất quan trọng ,đặc biệt bản đồ ln được xem là cuốn sách thứ hai của
học sinh .Vì bản đồ là phần thu nhỏ các đối tượng tự nhiên kinh tế xã hội ở
ngồi thực tế thơng qua hệ thống kinh tuyến ,vĩ tuyến ,tỉ lệ và hệ thống kí
hiệu..... .Qua bản đồ, học sinh dễ dàng tìm ra các đối tượng ,nội dung bài học
được biểu hiện trên đó.
Đa số học sinh khối lớp 8, có kiến thức nhất định, nhưng còn hạn chế về
kỹ năng đọc bản đồ,nhận biết các đối tượng địa lí, quan sát tìm kiến thức,
phân tích mối quan hệ địa lí, phân tích bảng số liệu, biểu đồ ......cịn chậm,
mất nhiều thời gian, gây khó khăn trong việc giảng dạy cho giáo viên.
Ngoài việc cung cấp nội dung kiến thức, giáo viên hướng dẫn học sinh
học, làm bài tập

trong sách giáo khoa, tập bản đồ,biểu đồ,lát cắt tổng

hợp,bảng thống kê, các tranh ảnh tự nhiên, dân cư, kinh tế xã hội... các châu
lục ,các quốc gia trên thế giới và nước ta ...Muốn học tốt mơn địa lí học sinh
cần phải biết khai thác kiến thức từ kênh hình để mở rộng và nâng cao, làm cơ
sở khắc sâu kiến thức,tiếp thu bài tốt và nhớ lâu hơn.Vận dụng các kiến thức
đã học để hiểu và giải thích các hiện tượng ,các vấn đề về tự nhiên ,kinh tế xã
hội xảy ra trên thế giới và nước ta .
Như vậy việc hướng dẫn học sinh khai thác từ hệ thống kênh hình có vai
trị rất quan trọng trong việc dạy và học mơn địa lí.
II.CƠ SỞ THỰC TIỄN :
Trường THCS õlà trường nằm ở vùng nơng thơn, có nhiều em dân tộc
tham gia học cho nên cũng có nhiều khó khăn trong việc dạy và học Địa lí.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
Trong q trình giảng dạy bộ mơn cũng được sự quan tâm ,động viên
của Ban Giám hiệu nhà trường trong cơng tác chun mơn .

• Tình hình Học sinh :
Tổng số học sinh lớp 8 là: em
Tổng số học sinh có SGK :em .
Học sinh dân tộc em
Số học sinh có bài tập bản đồ bài tập và bài thực hành địa lí 8 : em
Học sinh chưa có tập Atlat địa lí .
Học sinh tương đối ngoan chịu học .Tuy nhiên cũng có những khó khăn
nhất định ,ảnh hưởng đến chất lượng học tập bộ môn ,đầu vào của học sinh
tương đối thấp ,đời sống kinh tế gia đình cịn gặp nhiều khó khăn nên chi phối
thời gian học tập của các em ,ở nhà phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến
việc học tập của các em.Có đầy đủ sách giáo khoa ,vở ghi và đồ dùng học tập,
nhưng thiếu tập bản đồ, các em lại chưa trang bị tập Atlat Đại lí Việt Nam .
Đa số các em có có ý thức học tập tốt .Tuy nhiên việc học mơn Địa lí
chỉ dừng lại ở mức học thuộc lòng những nội dung kiến thức ngắn gọn được
ghi trong vở ,kỹ năng khai thác kiến thức từ kênh hình để hiểu sâu kiến thức
bộ mơn cịn hạn chế .Qua nghiên cứu có 25 học sinh biết đọc bản đồ treo
tường , đọc biểu đồ xem bảng chú giải , đọc tên các dãy núi, cao nguyên,sơn
nguyên, đồng bằng lớn dựa vào thang màu . Có 16 chưa biết quan sát bản đồ,
lược đồ SGK, biểu đồ, bảng chú giải , thang màu …
•Nguyên nhân :
- Giáo viên làm việc với các em rất ít 1 tiết / tuần / học kì I nên việc ơn
tập các kĩ năng làm việc với kênh hình của học sinh có phần hạn chế .


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
- Ở lớp các em không chú ý tập trung quan sát đồ dùng dạy học, khi
bạn lên xác định, trình bày thì lơ là khơng quan sát .
- Ở nhà học sinh chưa chịu khó đọc SGK, khơng chịu nghiên cứu hệ
thống kênh hình trong SGK, khơng soạn kĩ bài ở nhà khi đến lớp, ít chịu khó
làm bài tập bản đồ, khơng mua tập Atlát địa lí Việt Nam .

* Giải pháp :
Từ tình hình thực tế lớp 8 là giáo viên trực tiếp giảng dạy bản thân đề
ra một số biện pháp cụ thể để giúp các em chưa biết khai thác kiến thức từ
kênh hình như sau :
-Đối với học sinh khá giỏi gọi học sinh lên trình bày trên bản đồ bằng
câu hỏi, phân tích biểu đồ, bảng số liệu thống kê .
- Đối tượng học sinh trung bình, yếu giáo viên gọi học sinh làm việc
với bản đồ nhiều hơn chỉ từng đối tượng địa lí dựa vào kí hiệu, nhắc nhở các
em đọc bảng chú giải trên bản đồ thang màu .
- Yêu cầu các em trang bị tập Atlát địa lí Việt Nam để học tốt hơn .
Giáo viên chia nhóm học sinh 2 em biết khai thác kênh hình trong
SGK và bản đồ, giúp đỡ bạn chưa biết, sau đó giáo viên kiểm tra trên bản đồ
treo tường .
Khi phân tích biểu đồ giáo viên phân theo nhóm và hướng dẫn học sinh
phân tích và cách vẽ biểu đồ .
•Tình hình phụ huynh :
Đa số phụ huynh trong lớp làm nương rẫy, mặt bằng dân trí thấp,
khơng có khả năng hướng dẫn cho con tự học ở nhà. Phụ huynh ít quan tâm
đến việc học của con .


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
Do điều kiện kinh tế cịn khó khăn nên nhiều học sinh khơng có vở bài
tập thực hành mơn Địa lý nên gây khó khăn cho giáo viên trong việc củng cố
rèn luyện kỹ năng địa lý cho học sinh cịn lệch lạc. Có nhiều phụ huynh HS
cho rằng mơn Địa lý chỉ là mơn phụ nên ít quan tâm, nhiều gia đình chỉ chú ý
đầu tư cho con đi học thêm những môn mà họ cho là quan trọng như: tốn, lý,
hố, anh văn… Vì vậy chất lượng của bộ môn địa lý và một số môn khoa học
xã hội khác chưa cao.
•

Giáo viên :

Trường THCS là trường ở vùng nông thôn, không mấy thuận lợi, quy
mô trường lớn nhưng cơ sơ vật chất còn thiếu chưa đáp ứng yêu cầu , với hai
giáo viên môn địa lí .
Giáo viên được tham gia đầy đủ các lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp
vụ ,tham gia bồi dưỡng thay sách giáo khoa mới của ngành.

Các thiết bị

dạy học được trang bị khá đầy đủ ,phù hợp với chương trình sách giáo khoa
mới như bản đồ ,tranh ảnh...
Giáo viên có ý thức nghề nghiệp ,nhiệt tình và tâm huyết với nghề .
Qua thực tế trong giờ học và các tiết thực hành, dự giờ các đồng nghiệp,
quan sát trong quá trình dạy – học, tơi nhận thấy nổi lên những vấn đề sau:
+ Các bản đồ treo tường và lược đồ trong sách giáo khoa chưa có sự
đồng bộ về màu sắc, kí hiệu…
+ Từ thực tế trên tơi đã tiến hành khảo sát và điều tra đưa ra những biện
pháp cụ thể nhằm tạo cho học sinh sự say mê hứng thú học tập bộ môn địa lý
để nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn.
III / NỘI DUNG VẤN ĐỀ :
1/ Vấn đề đặt ra cần tìm giải pháp để nghiên cứu :


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
Qua nghiên cứu chương trình nội dung SGK mơn Địa lí 8 gồm có 52
tiết và chia thành 2 phần :
Phần I : Thiên nhiên , con người ở các châu lục ( tiếp theo chương trình
địa lí lớp 7 ) gồm 21 tiết chia ra :

+ Châu Á : 18 tiết ( 15 tiết lí thuyết, 3 tiết thực hành )
+ Tổng kết ( địa lí tự nhiên và địa lí các châu lục ) 3 tiết
Phần II : Địa lí Việt Nam :23 tiết
+ Bài mở đầu Việt Nam đất nước con người -1 tiết
+ Đại lí tự nhiên Việt Nam -22 tiết ( 15 tiết lí thuyết, 7 tiết thực
hành )
Phần : Oân tập, kiểm tra -8 tiết .
Để giải quyết vấn đề đặt ra tôi đã đề ra các giải pháp như sau :
a/ Kiểm kê phân loại đồ dùng dạy học:
-Ngay từ đầu năm tôi đã liên hệ với bộ phận thư viện,thiết bị kiểm kê lại
toàn bộ những đồ dùng dạy học đã có sắp xếp theo thứ tự từng khối lớp, từng
chương, bài
-Có kế hoạch vẽ thêm những đồ dùng dạy học đã hư hỏng hoặc cịn
thiếu.
b/ Có kế hoạch hướng dẫn học sinh ôn và bổ sung những ký hiệu,
màu sắc của bản đồ, lược đồ:
-Mặc dù học sinh đã làm quen với bản đồ từ lớp 6,7 nhưng bài đầu tiên
của lớp 8 tôi phải dành ra 5 – 7 phút đầu giờ để giới thiệu những ký hiệu cơ
bản của bản đồ như:
+ Ký hiệu về màu sắc ( phân tầng độ cao, độ sâu ).
+ Ký hiệu về khoáng sản.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
+ Ký hiệu về sơng, hồ, dịng biển.
+ Về hệ thống kinh vĩ tuyến…
c/ Có kế hoạch cho hoc sinh bổ sung những ước hiệu địa lý cần
thiết của lược đồ trong sách giáo khoa mà nhiều khi không đồng nhất với
bản đồ treo tường:
-Giáo viên phải thường xuyên lưu ý nhắc nhở học sinh có thói quen đọc

bảng chú giải trước khi tìm hiểu, khai thác nội dung trên bản đồ, lược đồ, như
vậy dần dần học sinh sẽ quen dần và dễõ dàng khai thác được nội dung kiến
thức từ kênh hình dưới sự gợi ý hướng dẫn của giáo viên.
d/ Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ kênh hình trong giờ
dạy:
-Kênh hình trong địa lý rất đa dạng bao gồm nhiều loại: bản đồ, lược đồ,
biểu đồ, bảng số liệu, tranh ảnh, băng hình…
-Tuy nhiên trong thực tế hiện nay các trường trên địa bàn nơng thơn tỉnh
Tây Ninh chưa có điều kiện đưa băng hình vào giảng dạy nên trong đề tài này
tôi chỉ đề cập đến những đồ dùng dạy học thơng thường.
-Tuỳ theo từng loại kênh hình, từng nội dung kiến thức khác nhau mà
giáo viên xây dụng hệ thống câu hỏi hướng dẫn khác nhau.
d1/Khai thác kiến thức từ lược đồ, bản đồ:
+ Bản đồ chứa đựng rất nhiều nội dung kiến thức, được coi như quyển
sách giáo khoa địa lý thứ hai phục vụ cho việc dạy học và học môn địa lý.
+ Để việc dạy và học môn địa lý đạt hiệu quả cao, giáo viên phải đầu tư
suy nghĩ xây dựng kiến thức chứa đựng trong bản đồ mà nội dung kênh chữ
không chuyền tải hết được. Giáo viên không nên sử dụng bản đồ, lược đồ như
một phương tiện để minh hoạ kiến thức.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
+ Để hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ bản đồ, lược đồ có hiệu
quả cần thực hiện các bước sau:
Đọc tên bản đồ, lược đồ để biết nội dung địa lý thể hiện trên đó là gì ?
Ví dụ: Bản đồ dân cư Châu Á thể hiện các nội dung: phân bố dân cư,
mật độ dân cư, các đô thị đông dân…
- Đọc bảng chú giải để biết cách người ta thể hiện các đối tượng đó trên bản
đồ như thế nào bằng các ký hiệu gì, màu sắc ra sao? Dựa vào các ký hiệu,
màu sắc trên bản đồ để xác định các đối tượng địa lý.

- Đối chiếu, so sánh các ký hiệu với nhau để tìm ra đặc điểm của đối
tược trục tiếp trên bản đồ.
Ví dụ: Cũng trên bản đồ dân cư Châu Á ( Lớp 8 ) sau khi giáo viên
hướng dẫn học sinh thực hiện các bước trên để rút ra nhận xét về mật độ dân
cư, sự phân bố dân cư, sự phân bố các đô thị đông dân, u cầu học sinh giải
thích vì sao dân cư Châu Á có sự phân bố như vậy? Từ đó rút ra hình thành
mối quan hệ địa lý giữa các yếu tố địa lý: địa hình, đất đai, khí hậu, gió mùa,
biển…


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS

Bản đồ, lược đồ có thể dùng để khai thác kiến thức ở nhiều dạng bài
khác nhau.
•

Xác định vị trí địa lý:

-Giáo viên phải hướng dẫn học sinh dựa vào bản đồ, lược đồ để khai
thác theo thứ tự sau:
+ Xác định kinh độ, vĩ độ của các điểm cực.
+ Nếu là châu lục thì xác định xem châu lục đó nằm ở nửa cầu nào?
( dựa vào kinh tuyến gốc, vĩ tuyến gốc ).
+ Xác định xem châu lục, khu vực hay quốc gia đó trải dài trên bao
nhiêu vĩ độ, kinh độ để biết ảnh hưởng của vị trí địa lý với khí hậu.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
+ Xác định tứ cận: Giáp những đâu, ở phía nào, có những biển nào,
những vịnh nào, có những dịng biển nào ở ven bờ biển..

Ví dụ: Xác định vị trí địa lý Châu Á:
-Học sinh phải xác định được kinh tuyến gốc, đường xích đạo để biết
Châu Á nằm ở nửa cầu Đông và nửa cầu Bắc.
-Xác định các điểm cực Bắc, Nam, Đông, Tây để rút ra nhận xét về
kích thước, lãnh thổ rộng lớn và ảnh hưởng tới sự phân bố các đới khí hậu.
-Xác định tứ cận: Tiếp giáp với những châu lục nào, đại dương nào, về
phía nào, để từ đó tìm hiểu được ý nghĩa của vị trí địa lý của Châu Á về mặt
kinh tế, qn sự quốc phịng…

Quan sát, mơ tả nhận biết địa hình:
Ví dụ: Hướng dẫn học sinh khai thác đặc điểm địa hình của Việt Nam.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
-Dựa vào màu sắc để xác định xem nước ta có những dạng địa hình
nào? Dạng địa hình nào chiếm diện tích lớn nhất, phân bố như thế nào?
-Xác định độ cao trung bình của địa hình, nơi cao nhất, thấp nhất?
-Xác định các dãy núi chính, hướng núi, hướng nghiêng của địa hình…
-Quan sát ký hiệu màu sắc trên bản đồ,lược đồ nhận xét đặc điểm địa
hình của nước ta ( Tên các dãy núi, hướng núi, các đồng bằng …) phân bố
như thế nào?
Tìm trên hình 28.1 đỉmh Phan-xi-păng và đỉnh Ngọc Linh .
-Từ đặc điểm địa hình gợi ý hướng dẫn học sinh tìm hiểu mối quan hệ
giữa địa hình với khí hậu, sơng ngịi…

* Quan sát, mơ tả, nhận xét sơng ngịi:


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
Ví dụ: Bài 33: Đặc điểm sơng ngịi Việt Nam ( Địa lý 8 ).

Hướng dẫn học sinh khai thác theo các bước sau:
-Quan sát ký hiệu sông ngịi trên bản đồ, nhận xét chung về mạng lưới
sơng ngòi của nước ta ( dày hay thưa ) phân bố như thế nào? Độ lớn của sông,
hướng chảy chủ yếu, nơi đổ nước, nguồn nước cung cấp…
-Hướng dẫn học sinh xác lập mối quan hệ giữa các đặc điểm của
sơng với địa hình, khí hậu, chế độ nước… và giải thích các đặc điểm đã nêu.
d2/ Khai thacù kiến thức về biểu đồ:
-Có những biểu đồ làø một đơn vị kiến thức cần được khai thác, cũng có
những biểu đồ có thể dùng để củng cố những kiến thức mà học sinh đã học.
Tuy nhiên dù ở dạng nào thì giáo viên cũng phải hướng dẫn học sinh khai
thác, phân tích theo các hướng sau:
+ Đọc tên biểu đồ: biểu đồ thể hiện cái gì? ( Khí hậu, gia tăng dân số,
tăng trưởng kinh tế…).
+ Quan sát toàn bộ biểu đồ để biết các đại lượng thể hiện trên biểu đồ là
gì? ( Số dân, các ngành kinh tế…) Trên lãnh thổ nào? Vào thời gian nào? Các
thể hiện trên biểu đồ như thế nào? ( Theo đường, theo cột, hình quạt…) trị số
các đại lượng được tính bằng gì? ( %, triệu người, nghìn ha, tấn…).
+ Đối chiếu, so sánh độ lớn của các hợp phần ( Biểu đồ cột chồng, biểu
đồ miền, biểu đồ quạt ), chiều cao của các cột ( Biểu đồ cột ), độ dốc của đồ
thị ( Biểu đồ đường ), kết hợp với số liệu ( Nếu có ) rút ra nhận xét về các đối
tượng và các hiện tượng địa lý được thể hiện trên biểu đồ.
+ Kết hợp kiến thức đã học, xác lập mối quan hệ để giải thích.
d3/ Khai thác kiến thức từ các bảng số liệu thống kê:
-Khi khai thác kiến thức từ bảng thống kê cần lưu ý học sinh:


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
+ Khơng bỏ sót số liệu nào, phân tích số liệu tổng quát trước rồi đi vào
phân tích cụ thể.
+ So sánh các số liệu để tìm ra trị số lớn nhất, nhỏ nhất, trung bình.

+ Xử lý các số liệu khi cần thiết.
+ Xác lập mối quan hệ giữa các số liệu, so sánh đối chiếu với các số liệu
theo cột, theo hàng để rút ra nhận xét.
Ví dụ:ï Hướng dẫn học sinh khai thác bảng 7.2 ( Bài 7 - Địa lý 8 )
Bảng 7.2. Một số chỉ tiêu kinh tế – xã hội ở một số nước Châu Á năm
2001.
Quốc gia

Cơ cấu

GDP

Tỉ lệ tăng GDP/
GDP

Nông

Công

Nhật Bản
Cơ-oet
Hàn Quốc

nghiệp
1.5(2)
4.5

nghiệp
32.1 (2)
58.0(3)

41.4

Ma-lai-xi-a

8.5

49.6

41.9

Trung Quốc

15

52.0

33.0

Xi-ri

23.8

U-dơ-bê-ki-xtan
Lào
Việt Nam

36
53
23.6

29.7
21.4
22.7
37.8

Dịch

bình người

qn

năm (USD)

vụ
( %)
66.4(2)
-0.4
(3)
41.8
1.7
54.1
3

46.5
42.6
24.3
38.6

Mức thu nhập

33400.0
19040.0
8861.0

Cao
Cao
Trung Bình

0.4

3680.0

trên
TrungBình

7.3

911.0

trên
TrungBình

1081.0

dưới
Trung

449.0
317.0
415.0

Bìnhdưới
Thấp
Thấp
Thấp

3.5
4
5.7
6.8

-Học sinh đọc nội dung của bảng.
-Nhận xét chung về chỉ tiêu của các nước .
-Mức thu nhập của các nước được phân ra làm mấy loại.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
-Mức bình quân GDP cao nhất? Thấp nhất? Chênh lệch nhau khoảng
bao nhiêu lần?
-Nhận xét về tỉ trọng giá trị nông nghịêp trong cơ cấu GDP của các
nước có thu nhập cao khác nhau với nước có thu nhập thấp ở chỗ nào? Từ
phân tích bảng số liệu rút ra nhận xét chung về trình độ phát triển giữa các
nước và vùng lãnh thổ Châu Á không đồng đều.
d4/ Khai thác kiến thức từ tranh ảnh địa lý:
- Khác với các đồ dùng dạy học khác, tranh ảnh địa lý chỉ có tác dụng
giúp học sinh khai thác một số địa điểm và thuộc tính nhất định về đối tượng.
Vì vậy giáo viên cần gợi ý học sinh dựa vào kiến thức đã học kết hợp với bản
đồ, biểu đồ, các tư liệu địa lý khác để giải thích đặc điểm thuộc tính cũng như
sự phân bố ( vị trí ) của đối tượng địa lý được thể hiện trên tranh ảnh đó.
Ví dụ: Khi dạy bài 8 ( Địa lý lớp 8 ): Tình hình phát triển kinh tế xã hội

ở các nước Châu Á: Giáo viên hướng dẫn khai thác bức ảnh hình 8.3 theo thứ
tự sau:
- Bức ảnh thể hiện cái gì?( Cảnh thu hoạch lúa ), ở đâu? ( Indonêsia ).
- Gợi ý để học sinh nhận xét cụ thể từng đặc điểm và thuộc tính của đối
tượng được thể hiện trên ảnh:
+ Về diện tích mảnh ruộng ( Nhỏ ).
+ Số lao động ( Nhiều ).
+ Công cụ lao động ( Thô sơ ).
Từ các đặc điểm thuộc tính trên, rút ra nhận xét chung về trình độ sản xuất
nơng nghiệp của Indonêxia nói riêng và một số nước châu Á nói chung còn
thấp.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
e/ Những điểm cần lưu ý hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức
từ kênh hình:
Khai thác kiến thức địa lý từ kênh hình là một kỹ năng địa lý cần phải
được rèn luyện thường xuyên ở mọi lúc mọi nơi trong quá trình dạy và học.
e1/ Trong kiểm tra đầu giờ:
Khi kiểm tra bài học cũ giáo viên phải treo bản đồ phục vụ bài học trước
để học sinh quan sát và trả lời những câu hỏi của giáo viên đặt ra. Mọi câu
hỏi đặt ra phải yêu cầu buộc học sinh phải quan sát các đặc điểm trên bản đồ
để tự trả lời nội dung câu hỏi.
e2/ Trong giảng bài mới:
Kênh hình phải được treo vị trí thuận lợi nhất để học sinh cả lớp quan
sát được.
-Đưa ra và cất đi đúng lúc để tránh sự phân tán chú ý trong giờ học của
học sinh.
-Các câu hỏi gợi ý để học sinh khai thác kiến thức phải chú ý đến yêu
cầu buộchọc sinh phải quan sát kênh hình để trả lời. Đặt các câu hỏi với yêu

cầu trả lời các nội dung từ đơn giản đến phức tạp.
-

Giáo viên phải có sư linh hoạt, sáng tạo trong xử lý các tình huống sư

phạm, ln có thao tác “ mẫu”, uốn nắn sửa sai kịp thời những thao tác chưa
chuẩn bị của học sinh.
e3/ Trong củng cố bài:
- Ln chú ý đặt ra những câu hỏi có yêu cầu rèn kỹ năng về bản đồ.
e4/ Trong hướng dẫn học sinh ở nhà:
- Hướng dẫn học sinh biết cách học ở nhà trên cơ sở dựa vào các kênh
hình ở sách giáo khoa kết hợp với vở ghi.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
- Đặc biệt chú ý hướng dẫn học sinh làm các bài tập củng cố kỹ năng
trong tập bản đồ in sẵn ( nếu có ) thường xuyên kiểm tra, sửa bài tạo thói
quen tốt và các kỹ năng địa lý cho học sinh
Dưới đây là Ví dụ cụ thể của tôi đưa ra kinh nghiệm :Hướng dẫn học
sinh học sinh từ hệ thống kênh hình để nâng cao hiệu quả dạy và học mơn
địa lí lớp 8A1 :
2/ Kết quả vận dụng các biện pháp:
a. Về vận dụng phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác kiến
thức qua hệ thống kênh hình, đồ dùng dạy học:
_ Giờ dạy địa lí theo tinh thần thay SGK hiện nay đòi hỏi phải kết hợp
nhiều phương pháp khác nhau, trong đó khơng thể thiếu việc tổ chức cho
học sinh khai thác kiến thức từ các hình ảnh, mơ hình, quả địa cầu, bản đồ…
để HS rút ra những nhận xét về các hình ảnh quan sát được.
* Nguyên nhân:
_ Nguyên nhân khách quan: các phương tiện dạy học dù đã được cấp cho

mỗi trường nhưng không phải bài nào cũng có đủ các đồ dùng dạy học. Một
số đồ dùng chỉ để treo lên minh hoạ chứ chưa phải để sử dụng để tổ chức
các hoạt động dạy học.
_ Nguyên nhân chủ quan: để dạy học có sử dụng phương pháp trực quan
thì khơng phải dễ. Phương pháp trực quan phải gắn liền với phương pháp
nêu vấn đề. Mặt khác, giáo viên phải chuẩn bị trước các đồ dùng dạy học, kể
cả phải làm thêm các đồ dùng khác để hỗ trợ.
b. Về khai thác các hình ảnh trong SGK, sử dụng các tranh ảnh,
mơ hình hiện có trong nhà trường:


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
_ Hình ảnh trong sách địa lí là những hình ảnh chủ yếu được thu thập từ
nhiều tư liệu, cả trong nước và ngoài nước nên rất sinh động và hấp dẫn.
Tuy nhiên việc khai thác các hình ảnh trong SGK chưa thật đúng theo yêu
cầu SGK và dạy mơn địa lí.
Mỗi giáo viên, mỗi tiết dạy có nhiều biện pháp sử dụng đồ dùng dạy học
sử dụng phương pháp dạy học khác nhau. Dưới đây là một số trường hợp
thực hiện một số biện pháp hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ kênh
hình của bản thân hoặc qua dự giờ đồng nghiệp, trong thực hiện đổi mới
phương pháp dạy học tại trường THCS .
c. Về làm đồ dùng dạy học và sưu tầm tranh ảnh:
Trong khi tranh ảnh chưa đầy đủ để sử dụng cho dạy học theo yêu cầu
của việc đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên cần phải sưu tầm tranh
ảnh, làm đồ dùng dạy học. Tuy việc làm ĐDDH không phải là dễ, chưa nói
đến việc tốn cơng sức và tiền, việc nghĩ ra một ĐDDH thích hợp để phục vụ
cho một hay nhiều tiết dạy rất khó khăn với giáo viên. Vì thế việc làm và sử
dụng ĐDDH cịn rất hạn chế. Trong một số tiết dạy giáo viên có đem nhiều
thứ ĐDDH nhưng thực tế chất lượng bài học chưa cao.
Nguyên nhân:

+Về khách quan: Điều kiện khó khăn như ở trường làm một ĐDDH là cả
một sự vất vả cho giáo viên. Ngoài ra, giáo viên chưa được bồi dưỡng một
cách hệ thống làm ĐDDH trong nhà trường. Trong lúc mơn địa lí bài nào
cũng có ĐDDH.
d. Một sốù vấn đề rút ra từ thực trạng:
- Để nâng cao chất lượng bộ môn, không thể không đổi mới phương
pháp giảng dạy.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
- Trong việc đổi mới phương pháp, phương tiện dạy học là yếu tố cần để
đảm bảo cho giờ học , không chỉ tạo hứng thú cho học sinh mà cịn phát huy
tính tích cực, chủ động cho mọi đối tượng học sinh, nhất là học sinh trung
bình, học sinh yếu.
- Sự sáng tạo trong dạy học địa lí là điều cần thiết, nhưng sáng tạo trong
việc sử dụng tranh ảnh, làm ĐDDH cũng hết sức quan trọng.
3. Một số kinh nghiệm : hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ
hệ thốnh kênh hình để nâng cao hiệu quả mơn học địa lí
Xây dựng bộ sưu tập:
Trong chương trình địa lí lớp 8 có nhiều bài đề cập đến tài nguyên thiên
nhiên. Để tập cho HS có thói quen quan sát, GV hướng dẫn HS xây dựng bộ
sưu tập.
Những bộ sưu tập đơn giản như làm về bộ sưu tập tranh ảnh về địa hình
các-xtơ và các hang động ở Việt Nam: HS sưu tầm tranh ảnh từ lịch, báo
chí, ảnh chụp, bộ sưu tập về các loại khoáng sản ở địa phương: như các loại
đá, cát, sỏi, bộ sưu tập về các dân tộc ở địa phương, các thắng cảnh du
lịch ,di tích lịch sử,hay vẽ bản đồ Việt Nam . Khi dạy học dựa vào bộ sưu
tập này GV cho HS nhận xét sự phong phú về tài nguyên thiên nhiên đất
nước. Đồng thời qua bộ sưu tập này GV hướng dẫn HS để HS cùng GV
chu:ẩn bị các đồ dùng học tập

4. Kết quả thực hiện :
a. GV chủ động tự tin khi lên lớp, linh hoạt trong quá trình tổ chức dạyhọc, làm chủ được thời gian, số tiết dạy thừa giờ hoặc quá giờ được khắc
phục. Ngày càng sử dụng và kết hợp tốt các phương tiện thiết bị dạy học phù
hợp đặc trưng bộ môn.


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
b. HS có kĩ năng khai thác kiến thức từ kênh hình. Tự tin vì trước mặt “
Là một tài liệu ngỏ”, khắc phục được tâm lí ngại học mơn địa lí vì đây là
mơn học thuộc bài ở đa số HS. Từ đó các em học địa lí với tinh thần tự giác,
hăng say hơn.
-Sau khi áp dụng các biện pháp trên ở các lớp 8A 1 của trường THCS
của năm học kết quả so sánh 3 giai đoạn như sau :
Giai

Lớp TS

đoạn

Điểm

Điểm 5

trở lên

dưới 5
0.5-4.5

Cộng
5-6

6.5-7.5

8-10

từ 5

điểm trở lên

Giữa
HKI
HKI
Giữa
HKII
Chất lượng bộ môn giữa các năm học ở lớp 8 ,tại trường THCS đến
nay tuy vẫn còn học sinh yếu, tỉ lệ HS đạt trung bình cịn cao. Song có sự tiến
bộ giữa học kì II so với học kì I, đặc biệt có sự thay đổi về số lượng HS khá,
giỏi so với HS trung bình.
* Nguyên nhân:
_ Là trường vùng nông thôn việc đầu tư cho học tập của HS còn hạn chế.
HS cuối cấp THCS, chất lượng đầu vào của trường cịn thấp, khơng đều
giữa các năm.
_ Do trường có nhiều HS dân tộc theo học …
V. MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỀ XUẤT HƯỚNG DẪN HỌC SINH
KHAI THÁC KIẾN THỨC TỪ HỆ THỐNG KÊNH HÌNH ĐỂ NÂNG
CAO HIỆU QUẢ DẠYVÀ HỌC MƠN ĐỊA LÍ LỚP 8 :


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
1. Việc sử dụng kênh hình sẵn có để hướng dẫn HS khai thác kiến

thức phục vụ nội dung dạy học GV cần:
_ Vận dụng linh hoạt các kênh hình trong từng bài dạy địa lí, hướng dẫn
học sinh khai thác đúng trọng tâm của bài học.
_ Phải căn cứ vào mục tiêu của bài học, đặc điểm tư duy nhận thức của
HS nơi trường mình phụ trách.
_ Có sự kết hợp với hệ thống kênh chữ trong SGK.
_ Hướng dẫn HS khai thác kiến thức qua kênh hình theo hướng phát huy
tính tích cực của người học, tuyệt đối khơng sử dụng theo hình thức minh
hoạ cho nội dung bài học
2. Sáng tạo đồ dùng dạy học, phải gắn liền với sáng tạo ra tình huống
dạy học theo mục tiêu những hình ảnh trực quan sẽ làm cho học sinh
hứng thú trong giờ học, HS hiểu và có thể thuộc bài ngay tại lớp:
_ Sự sáng tạo đồ dùng dạy học mơn địa lí trước hết phải đảm bảo tính
chính xác, khoa học.
_ Sáng tạo đồ dùng dạy học là phải xuất phát vào tình huống dạy học mà
GV đã thiết kế trước. Phải đảm bảo tính sinh động, hấp dẫn, tối thiểu là phải
hơn những hình ảnh, tranh ảnh trong SGK.
3. Đồ dùng dạy học không chỉ do GV làm ra mà còn tổ chức,
hướng dẫn cho HS cùng làm. Đồ dùng dạy học phải được sử dụng vào
nhiều hoạt động khác nhau: Ôn kiến thức cũ, hình thành kiến thức mới,
kiểm tra đánh giá, củng cố bài:
_ Hướng dẫn cho HS làm những mơ hình, tranh vẽ để phục vụ giờ học.
Điều này không những tạo cho các em làm quen với các mơ hình, có thói


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
quen sưu tầm tranh ảnh, mẫu vật, rèn luyện kĩ năng thao tác mà cịn góp
phần rèn luyện tư duy.
_ Khi sáng tạo một bộ đồ dùng dạy học GV nên chú ý đến tính năng,
hiệu quả sử dụng của nó. Những đồ dùng dạy học được sử dụng nhiều bài

với nhiều hoạt động học tập khác nhau thì khả năng rèn luyện tư duy của HS
càng cao.

PHẦN C : KẾT LUẬN CHUNG VỀ ĐỀ TÀI SÁNG
KIẾN KINH NGHIỆM :
1/ Bài học kinh nghiệm :
. Qua thực tiễn tôi rút ra bài học kinh nghiệm cho bản thân như sau :
Để khai thác kiến thức từ hệ thống kênh hình để nâng cao hiệu quả dạyvà
học mơn địa lí lớp 8 có kết quả thì :
+ HS phải được trang bị đầy đủ SGK, tập bản đồ, bài tập và bài thực
hành đại lí 8 , Atlát địa lí Việt Nam .
+Giáo viên phải thực hiện tốt việc đổi mới phương pháp giảng dạy,
thường xuyên kiểm tra và bảo quản các thiết bị, đồ dùng dạy học phục vụ bộ
môn. Khi lên lớp, giáo viên phải chuẩn bị ĐDDH để phục vụ tiết học đó, nếu
thiếu thì đồ dùng cần thiết thì GV phải tự làm. Sử dụng co 1hiệu quả ĐDDH
sẵn có như : Bản đồ , tranh ảnh, mẫu khoáng sản … tuỳ bài mà giáo viên
hướng dẫn HS làm việc với ĐDDH đó .
+ Giáo viên kiểm tra thường xuyên, đánh gía khả năng khai thác kiến
thức của HS từ hệ thống kênh hình, sự tiếp thu bài của HS qua làm viậc với
ĐDDH ở các bước kiểm tra bài cũ và củng cố luyện tập .


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
HS cần quan tâm nhiều đến bộ môn : đọc kĩ SGK, soạn bài theo câu hỏi
, hoàn thành bài tập, học bài trước khi đến lớp .
2/ Hướng phổ biến, áp dụng và nghiên cứu tiếp của đề tài

sáng kiến kinh nghiệm :
Để học sinh biết khai thác nội dung kiến thức từ bản đồ để nâng cao
hiệu quả của việc dạy và học ,tăng cường các phương pháp dạy học thì giáo

viên phải biết mở đầu và kết thúc bài giảng bằng bản đồ .
Giáo viên phải tích cực đổi mới các phương pháp và hình thức tổ chức
dạy học ,tăng cường các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực hoạt
động học tập của học sinh ,mục đích là tạo cho học sinh dễ quan sát ,nhận biết
các đối tượng ,tránh hình thành cho học sinh nhận thức đối tượng một cách
máy móc .Đồng thời khả năng phát huy tính tích cực sáng tạo của người học
qua các phương tiện dạy học này đạt được hiệu quả tốt hơn.
Chương trình địa lí lớp ở 8 có sự địi hỏi cao về kiến thức cũng như kỹ
năng của người học .Nội dung kiến thức được sử dụng trong hệ thống kênh
hình nói chung và kênh hình nói riêng có phần phức tạp với tư duy nhận
thức của người học ,nó địi hỏi kiến thức đến kỹ năng đọc ,phân tích ,so
sánh và tìm ra các mối quan hệ địa lí giữa các đối tượng .Vì vậy giáo viên
phải biết đặt ra các câu hỏi gợi mở đến phức tạp ,lấy ví dụ gần gũi với cuộc
sống hoặc yêu cầu học sinh nhắc lại các kiến thức đã học để hướng dẫn học
sinh khai thác kiến thức.Trong quá trình khai thác kiến thức giáo viên nên đi
theo trình tự :Cho học sinh tìm hiểu ,nhận biết các đối tượng đơn giản đến
phức tạp thông qua các câu hỏi họăc các mẫu phiếu học tập .
Đối với những lớp có nhiều học sinh khá giỏi ,giáo viên cần tăng cường
các hoạt động nhận thức bằng các câu hỏi ,các bài tập nhỏ ,các tình huống


Hướng dẫn cách phân tích bản đồ cho học sinh lớp 8 THCS
có vấn đề theo hướng phát triển tư duy ,giáo viên đóng vai trị là người tổ
chức hướng dẫn quá trình nhận thức của học sinh ,học sinh là người chủ
động ,tích cực sáng tạo tìm ra kiến thức ,dưới sự hướng dẫn của giáo viên
.Ngược lại ,đối với những lớp có nhiều học sinh trung bình ,yếu ,giáo viên
cần lựa chọn những kiến thức bài giảng cơ bản ,kiên trì hướng dẫn học sinh
một cách cụ thể ,tỉ mỷ bằng các câu hỏi gợi mở ,gíup quá trình tiếp thu kiến
thức của các em được thuận lợi và đảm bảo được tinh thần dạy học theo
phương pháp phát huy tính tích cực của người học .