luận văn thạc sĩ các tiêu chí đánh giá chất lượng phần mềm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN


NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG


CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ
CHẤT LƯỢNG PHẦN MỀM



LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÁY TÍNH



Thái Nguyên, 2010
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG

CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ
CHẤT LƯỢNG PHẦN MỀM

Chuyên ngành: Khoa học máy tính
Mã số: 60 48 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÁY TÍNH

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS. TSKH NGUYỄN XUÂN HUY


Thái Nguyên, 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu, tìm hiểu và tham khảo
của riêng tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


ii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan i
Mục lục ii
Danh mục các hình ảnh iv
MỞ ĐẦU 1
Chƣơng 1
TỔNG QUAN VỀ ĐÁNH GIÁ CHẤ T LƢỢ NG PHẦN MỀM
1.1. Các thuật ngữ 5
2.1. Quá trình phát triển phần mềm 6
1.2.1. Các giai đoạn phát triển phần mềm 7
1.2.2. Các mô hình vòng đời phần mềm 10
1.3. Yêu cầu về đánh giá chấ t lượ ng ph ần mềm 13
1.3.1. Tầ m quan trọ ng của việc đánh giá chấ t lượ ng ph ần mềm 13
1.3.2. Tiêu chí đánh giá chấ t lượ ng m ột số loại phần mềm 15

Chƣơng 2
TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ CHẤ T LƢỢ NG PHẦN MỀM
2.1. Tổng quan về tiêu chuẩn chất lượng phần mềm 20
2.1.1. Tìm hiểu về chất lượng phần mềm 20
2.1.2. Đánh giá chất lượng sản phẩm phần mềm bằ ng cá c bộ chuẩ n của các
tổ chức tiêu chuẩn quốc tế 20
2.2. Các tiêu chí đánh giá phần mềm 34

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


iii
2.2.1. Tiêu chí chứ c năng (Functionality) 35
2.2.2. Tiêu chí độ tin cậ y (Reliability) 36
2.2.3. Tiêu chí khả dụ ng (Usability) 36
2.2.4. Tiêu chí hiệ u quả (Effictiency) 37
2.2.5. Tiêu chí bả o trì đượ c (Maintainability) 37
2.2.6. Tiêu chí khả chuyể n (Portability) 38
2.3. Độ đo các tiêu chí 38
2.3.1. Khái niệm độ đo phần mềm 38
2.3.2. Độ đo các tiêu chí 38
Chƣơng 3
PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ PHẦN MỀM
3.1. Các giai đoạ n tiến hành đánh giá phần mềm 42
3.2. Đánh giá phần mềm về giao diện 48
3.3. Đánh giá phần mềm về chức năng 50
3.4. Đánh giá phần mềm về tiện ích 51
3.5. Đánh giá phần mềm về an toàn, bảo mật 52
Chƣơng 4
XÂY DỰNG MỘT SỐ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ PHẦN MỀM

4.1. Ví dụ đánh giá phần mềm 53
4.2. Xây dựng một số tiêu chí đánh giá phần mềm 62
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 68
TÀI LIỆU THAM KHẢO 69


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


iv

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH
Trang
Hình 2.1. Chất lượng trong vòng đời sản phẩm 28
Hình 2.2. Mô hình chất lượng cho chất lượng trong và ngoài 31
Hình 2.3. Mô hình chất lượng sử dụng 34
Hình 3.1. Quy trình đánh giá sản phẩm phần mềm 45
Hình 3.2. Giao diện chương trình BkavPro Internet Security 2010 54











Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

1
MỞ ĐẦU
Cơ sở khoa học và tính cấp thiết của đề tài
Trong hơn ba chục năm qua con ngƣời đã chứng kiến sự lớn mạnh về số
lƣợng cũng nhƣ mức độ quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào
cuộc sống. Ở trong nƣớc lĩnh vực công nghệ thông tin đang phát triển mạnh mẽ với
sự xuất hiện ngày càng nhiều những công ty phần mềm. Chất lƣợng các sản phẩm
phần mềm do các công ty này sản xuất chủ yếu là sự thỏa thuận với ngƣời sử dụng
và họ tự đƣa ra quy trình cũng nhƣ tiêu chí cho riêng mình. Để đánh giá đƣợc chất
lƣợng phần mềm có đáp ứng đƣợc nhu cầu cho trƣớc hay không thì cần phải đƣa
các tiêu chí đánh giá chấ t lƣợ ng ph ần mềm về một tiêu chuẩn chung và phải đánh
giá chấ t lƣợ ng phần mềm trong thực tế (tức là phầ n mề m phải qua sử dụng).
Mục tiêu và nhiệm vụ của luận văn
Các tổ chức tiêu chuẩn quốc tế nhƣ ISO, IEEE . . . đã công bố các bộ chu ẩn
gồ m cá c tiêu chí đánh giá chất lƣợng sản phẩm phần mềm nhƣ:
a. ISO 9126: Software engineering Product quality
b. ISO 14598: Information technology Software product evaluation
c. ISO 12119: Software Packages – Quality Requirement and Testing
d. ISO 9000-3: Quality Management and Quality Assurance Standards- part 3
e. IEEE Std 1061-1992: Standard for Software Quality Metrics Methodology
Tuy nhiên một trong các chuẩn thông dụng về tiêu chí đánh giá chất lƣợng
phần mềm chúng ta chỉ có thể áp dụng một phần nhỏ. Vì vậy, chúng ta cần có các
tiêu chí theo một tiêu chuẩn chung, có mức tƣơng đƣơng với quốc tế để áp dụng.
Trong phạm vi luận văn với đề tài "Các tiêu chí đánh giá chất lƣợng phần mềm" với
mong muốn tìm hiểu về các tiêu chuẩn quy trình, phƣơng pháp đánh giá chất lƣợng
phần mềm giúp khách hàng cũng nhƣ ngƣời sử dụng phần mềm có thể đánh giá
khách quan về chấ t lƣợ ng phần mềm sử dụng trong thực tế.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


2
Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu, tìm hiểu về các tiêu chuẩn đánh giá phần
mềm, ý nghĩa của các tiêu chuẩn đó và tìm hiểu quy trình, phƣơng pháp đánh giá
phần mềm, để từ đó có thể áp dụng để đánh giá một phần mềm cụ thể.
Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu, tìm hiểu các tiêu chí đánh giá chất lƣợng
phần mềm của các tổ chức tiêu chuẩn quốc tế.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu, tìm hiểu các tiêu chí đánh giá chất lƣợng sản
phẩm phần mềm thông qua việc thu thập, tổng hợp các sách, các bài báo, các tài liệu
trên mạng bằng tiếng Việt, tiếng Anh.
Nghiên cứu các tiêu chuẩn, hƣớng dẫn của các tổ chức tiêu chuẩn quốc tế (ISO/IEC,
IEEE ) về đánh giá chất lƣợng sản phẩm phần mềm qua các bộ chuẩn.
Cấu trúc của luận văn
Cấu trúc của luận văn gồm: phần mở đầu; chƣơng 1, 2, 3 và 4; phần kết luận và đề
nghị; tài liệu tham khảo;

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


3


Nội dung chính của luận văn
Chƣơng 1: Trình bày tổng quan về quá trình phát triển phần mềm, các tiêu chí
đánh giá sản phẩm phần mềm cho một số loại phần mềm.
Chƣơng 2: Trình bày tổng quan về tiêu chuẩn chất lƣợng phần mềm, một số
tiêu chí đánh giá chất lƣợng phần mềm và độ đo các tiêu chí.
Chƣơng 3: Trình bày các bƣớc tiến hành đánh giá sản phẩm phần mềm.
Chƣơng 4: Đƣa ra ví dụ đánh giá một phần mềm cụ thể, từ đó xây dựng một số
tiêu chí đánh giá phần mềm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


4

Lời cảm ơn
Luận văn này đƣợc hoàn thành tại Khoa Công nghệ Thông tin – Đại học Thái
Nguyên dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TSKH NGUYỄN XUÂN HUY. Tác giả xin
bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới thầy về sự tận tình hƣớng dẫn trong
suốt thời gian tác giả làm luận văn.
Trong quá trình học tập và làm luận văn tác giả thƣờng xuyên nhận đƣợc sự
quan tâm giúp đỡ và đóng góp ý kiến của các thầy cô trực tiếp giảng dạy cũng nhƣ
các thầy cô trong khoa CNTT – ĐHTN. Từ đáy lòng mình tác giả xin bày tỏ lòng
biết ơn sâu sắc đến các thầy cô.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám Hiệu, các thầy cô trƣờng THCS
TRƢNG VƢƠNG đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong thời gian làm luận văn.
Xin chân thành cảm ơn anh chị em học viên lớp CAO HỌC K7 và bạn bè
đồng nghiệp đã trao đổi và khích lệ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và
làm luận văn.
Luận văn sẽ không hoàn thành đƣợc nếu không có sự quan tâm, động viên
của ngƣời thân trong gia đình tác giả. Đây là món quà tinh thần, tác giả xin gửi tặng
gia đình thân yêu của mình với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc.

Tác giả

Chƣơng 1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


5
TỔNG QUAN VỀ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƢỢNG PHẦN MỀM
1.1. Các thuật ngữ:
Tiêu chí: là bộ tiêu chuẩn dùng để kiểm định hay để đánh giá một đối tƣợng,
mà bao gồm các yêu cầu về chất lƣợng, mức độ, hiệu quả, khả năng, tuân thủ các
qui tắc và qui định, kết quả cuối cùng và tính bền vững của các kết quả.
Tiêu chuẩn: Là những quy định thống nhất đƣợc xây dựng theo một thể thức
nhất định do một cơ quan có thẩm quyền ban hành để bắt buộc hay khuyến khích áp
dụng cho các bên liên quan.
Đánh giá phần mềm: Tập hợp các tiêu thức xác định chất lƣợng phần mềm
và các phƣơng pháp xác định tiêu thức này.
Phần mềm: là những chƣơng trình điều khiển các chức năng phần cứng và
hƣớng dẫn phần cứng thực hiện các tác vụ của mình.
Chất lượng phần mềm: Là sự đáp ứng các nhu cầu chức năng, sự hoàn thiện
và các chuẩn (đặc tả) đƣợc phát triển.
Quy trình phát triển phần mềm RUP (Rational Unified Process): Quy trình
hợp nhất của Rational (hãng IMB) dùng riêng cho phát triển phần mềm. Quy trình
gồm 4 pha cơ bản: Inception (khởi đầu), Elaboration (phân tích, phân rã),
Construction (xây dựng) và Transition (bàn giao).

Tính mềm dẻo: Nỗ lực cần để cải biên một chƣơng trình là chấp nhận đƣợc.
Tính phổ biến: Mức độ tiềm năng trình ứng dụng của các bộ phận trong
chƣơng trình.
Tính toàn vẹn: Có thể khống chế đƣợc việc truy cập của những ngƣời không
đƣợc phép sử dụng phần mềm và dữ liệu.
Tính thiết thực: Là mức độ sản phẩm các công việc thích hợp đƣợc chuyển
tiếp tới các chức năng hợp thức dƣới các điều kiện hoặc tình huống khác thƣờng.
Tính an ninh, an toàn: Là khả năng của sản phẩm phần mềm bảo vệ các
thông tin và các dữ liệu khi bị xâm nhập bất hợp pháp.
Tính đơn giản: Mức độ dễ hiểu của một chƣơng trình.
Tính ổn đinh: Là khả năng của sản phẩm phần mềm tránh đƣợc các tác

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


6
động bất ngờ từ các cải biên của phần mềm.
Tính dung thứ được: Kết hợp các khả năng mở rộng chƣơng trình, khả năng
thích ứng và tính tiện lợi.
Tính thử nghiệm được: Là khả năng của sản phẩm phần mềm cho phép cải
biên nó, và quá trình thử nghiệm không ảnh hƣởng đến cấu hình và các bộ phận
đƣợc tạo ra.
Tính dời chuyển được: Là những thuộc tính liên quan đến chi phí vận chuyển
một sản phẩm phần mềm từ ổ cứng gốc đến ổ cứng khác hoặc từ một môi trƣờng
hoạt động này đến môi trƣờng hoạt động khác.
Tính tin cậy được: Khả năng của hệ thống có thể cung cấp cho ngƣời sử dụng
các thông tin về lỗi dịch vụ.
Tính hiểu được: Là khả năng của sản phầm phần mềm cho phép ngƣời sử
dụng hiểu đƣợc phần mềm có thích hợp hay không và sử dụng nó nhƣ thế nào.
Tính tiện lợi: Là khả năng của sản phẩm phần mềm trở nên dễ hiểu, dễ học,

dễ sử dụng và hấp dẫn ngƣời sử dụng.
Tính tiện ích: Là mức độ cho phép nhiều ngƣời sử dụng truy cập và sử dụng
phần mềm ở các kiểu khác nhau.
Tính thẩm tra được: Là không phụ thuộc vào các trình ứng dụng hay các bộ
phận đƣợc kiểm tra.
Tính không ổn định: Là các thuộc tính liên quan đến các văn bản thủ tục khi
sản phẩm phần mềm đƣợc thay đổi thƣờng xuyên.
1.2. Quá trình phát triển phần mềm
Quá trình phát triển phần mềm là tập hợp các thao tác và các kết quả tƣơng
quan để sản xuất ra một sản phẩm phần mềm. Quá trình phát triển phần mềm là sự
kết hợp giữa mô hình vòng đời phần mềm, các công cụ đƣợc sử dụng và những
ngƣời xây dựng nên phần mềm đó. Những thao tác đó hầu hết đƣợc tiến hành và
thực hiện bởi các kỹ sƣ phần mềm.
Nền tảng của hầu hết các quá trình phần mềm là 4 thao tác sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


7
 Đặc tả phần mềm: Các chức năng của phần mềm và điều kiện để nó hoạt
động phải đƣợc định nghĩa.
 Sự triển khai phần mềm: Để phần mềm đạt đƣợc đặc tả thì phải trải qua
quá trình phát triển này, đó chính là quá trình tạo ra phần mềm.
 Đánh giá phần mềm: Phần mềm phải đƣợc đánh giá để xem nó làm đƣợc
những gì, có đáp ứng đƣợc yêu cầu cũng nhƣ những mong muốn của
ngƣời dùng.
 Sự tiến hóa của phần mềm: Phần mềm phải đƣợc đổi cũng nhƣ phát triển
để thỏa mãn sự thay đổi các yêu cầu của khách hàng.
1.2.1. Các giai đoạn phát triển phần mềm:
Quá trình phát triển phần mềm luôn đƣợc xây dựng trên cơ sở các giai

đoạn chuẩn, theo đúng thứ tự đã đặt ra:
 Xác định yêu cầu phần mềm – Requirement Engineering
 Phân tích hệ thống phần mềm – Anslysis
 Thiết kế phần mềm – Design
 Cài đặt phần mềm – Development
 Kiểm thử phần mềm – Testing
 Bảo trì phần mềm – Maintenance
Các công ty phần mềm khác nhau có các quá trình phát triển phần mềm
khác nhau. Trong một số trƣờng hợp thì tên các giai đoạn (pha) này có thể
khác.
1.2.1.1. Xác định yêu cầu phần mềm
Khách hàng và ngƣời phát triển trong những lần gặp nhau đầu tiên,
khách hàng phác thảo các yêu cầu, chức năng, các công việc của phần mềm
mà họ muốn đặt hàng. Nhiệm vụ của ngƣời phát triển là phải tìm hiểu xem
khách hàng cần gì. Những khảo sát ban đầu về nhu cầu khách hàng đƣợc
gọi là tìm hiều vấn đề (concept exploration).
Kiểm thử pha yêu cầu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


8
Nhóm bảo đảm chất lƣợng phần mềm (SQA = software quality
assurance) bắt đầu thực hiện vai trò của mình ngay từ pha khởi đầu. Nếu sử
dụng bản mẫu thì trong pha này nhóm cùng khách hàng kiểm thử phiên bản
cuối cùng của bản mẫu xem nó đã đƣợc thực hiện đúng các yêu cầu mà
khách hàng cần không.
Tài liệu báo cáo trong pha yêu cầu
Tài liệu báo cáo trong pha yêu cầu này bao gồm bản mẫu và các ghi
chép trong quá trình trao đổi với khách hàng.

1.2.1.2. Phân tích (hay đặc tả) hệ thống phần mềm
Nhóm phân tích sẽ biên soạn tài liệu đặc tả (hay tài liệu phân tích).
Những điều đƣợc nêu lên trong tài liệu của pha yêu cầu sẽ đƣợc chi tiết và
chính xác hóa. Tài lệu đặc tả còn chỉ rõ đầu vào (input) và đầu ra (output)
của phần mềm. Tài liệu đặc tả đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm thử
và bảo trì phần mềm. Những thành phần chính của kế hoạch là: những phần
sản phẩm chuyển giao cho khách hàng, các mốc thời gian cần chuyển giao,
chi phí của các phần sản phẩm này
Kiểm thử pha đặc tả
Nhóm SQA kiểm tra tài liệu đặc tả một cách kỹ lƣỡng, nhận ra những
điều mâu thuẫn hay chƣa đầy đủ. Ngoài ra, nhóm SQA còn phải xem xét
tính khả thi của đặc tả. Tài liệu đặc tả phải có thể kiểm thử đƣợc. Nếu có
bản mẫu trong pha yêu cầu thì trong đặc tả cũng nên có các mục tƣơng ứng
với các chức năng trong bản mẫu.
Tài liệu trong pha đặc tả
Tài liệu trong pha này bao gồm: bản báo cáo đặc tả và bản thiết kế
quản lý dự án phần mềm.
1.2.1.3. Thiết kế phần mềm
Nhóm thiết kế tìm hiểu, nghiên cứu bản báo cáo đặc tả, xác định cấu
trúc bên trong của phần mềm, phân chia phần mềm thành các module, là
những phần mã lệnh độc lập nhau và có các giao tiếp phù hợp với các phần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


9
còn lại của phần mềm, tiếp theo là công việc thiết kế chi tiết cho từng
module. Với mỗi module cần chọn các thuật toán và các cấu trúc dữ liệu
thích hợp.
Kiểm thử pha thiết kế

Bản thiết kế đƣợc nhóm SQA thực hiện phải đƣợc xem xét kỹ, xem
nó đã thực sự phù hợp với báo cáo đặc tả chƣa. Các lỗi thƣờng đƣợc phát
hiện trong pha này là: lỗi logic, lỗi giao tiếp, thiếu phần xử lý các trƣờng
hợp ngoại lệ, và quan trọng nhất là không tƣơng hợp với báo cáo đặc tả.
Tài liệu báo cáo trong pha thiết kế
Sản phẩm chính trong pha này là bản thiết kế kiến trúc và thiết kế
chi tiết.
1.2.1.4. Cài đặt phần mềm
Trong pha này các lập trình viên viết chƣơng trình cho các module
theo thiết kế chi tiết.
Kiểm thử pha cài đặt
Mỗi module cần kiểm thử trong khi thực hiện và sau khi hoàn thành
(desk checking) đƣợc ngƣời lập trình thực hiện bằng cách chạy thử các số
liệu mẫu, xem xét các mã nguồn để tìm ra lỗi lập trình. Sau đó nhóm SQA
sử dụng một số phƣơng pháp đã có để thử lại các module.
Tài liệu báo các trong pha cài đặt
Tài liệu trong pha cài đặt chính là các mã nguồn của mỗi module cùng
với lời chú thích.
1.2.1.5. Kiểm thử phần mềm
Trong pha cài đặt từng module đã đƣợc kiểm thử. Trong pha kiểm thử
các module sẽ đƣợc kết hợp thành phần mềm và chúng ta cần kiểm tra xem
các chức năng của phần mềm có hoạt động chính xác không. Bƣớc cuối của
kiểm thử là kiểm thử chấp nhận (acceptance testing).
Tài liệu báo cáo trong pha kiểm thử

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


10
Sản phẩm trong pha kiểm thử là các mã nguồn đã đƣợc hiệu chỉnh

cùng các chú thích. Kèm theo đó là tài liệu hƣớng dẫn sử dụng, tài liệu
hƣớng dẫn cài đặt và vận dụng chƣơng trình, giải thích các cơ sở dữ liệu
1.2.1.6. Bảo trì phần mềm
Bảo trì là một phần của quy trình phần mềm và thƣờng có chi phí lớn
hơn tất cả các pha khác cộng lại. Pha bảo trì là pha trải qua nhiều thách thức
nhất trong quá trình sản xuất phần mềm.
Kiểm thử pha bảo trì
Việc kiểm thử ở đây bao gồm hai phần: thứ nhất cần kiểm tra xem
phần mềm đƣợc sửa theo đúng yêu cầu đặt ra chƣa. Thứ hai là sau khi sửa
đổi lại một phần của phần mềm thì những phần còn lại có bị ảnh hƣởng
không.
Tài liệu báo cáo trong pha bảo trì
Tài liệu quan trọng trong pha bảo trì là các ghi chép về các sửa đổi đã
đƣợc thực hiện cùng các lý do.
1.2.2. Các mô hình vòng đời phần mềm
Mô hình vòng đời phần mềm (SLC – Software Life Cycle) là tập hợp
các công việc và quan hệ giữa chúng với nhau diễn ra trong quá trình phát
triển phần mềm. Có nhiều mô hình khác nhau, một số trong đó đƣợc ứng
dụng khá phổ biến trên thế giới.
1.2.2.1. Mô hình thác nƣớc
Trong mô hình thác nƣớc, các pha phải đƣợc thực hiện một cách tuần
tự, kết thúc pha trƣớc, rồi mới đƣợc thực hiện pha tiếp theo. Do đó, nhƣợc
điểm chính của mô hình thác nƣớc là rất khó khăn trong việc thay đổi các
pha đã đƣợc thực hiện. Giả sử, pha phân tích và xác định yêu cầu đã hoàn
tất và chuyển sang pha kế tiếp, nhƣng lúc này lại có sự thay đổi yêu cầu của
ngƣời sử dụng, thì chỉ còn cách là phải thực hiện lại từ đầu.
Cho nên, mô hình này chỉ thích hợp khi các yêu cầu đã đƣợc tìm hiểu
rõ ràng và những thay đổi sẽ đƣợc giới hạn một cách rõ ràng trong suốt quá

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

11
trình thiết kế. Tuy nhiên, trong thực tế có rất ít những hệ thống nghiệp vụ có
các yêu cầu ổn định.
Phân tích các yêu cầu và định nghĩa: hệ thống dịch vụ, khó khăn và
mục tiêu đƣợc hình thành bởi sự trợ ý của hệ thống ngƣời tiêu dùng.
Thiết kế phần mềm và hệ thống: thiết kế hệ thống các quá trình, các bộ
phận và các yêu cầu cả phần mềm lẫn phần cứng. Hoàn tất hầu nhƣ tất cả
kiến trúc của hệ thống này.
Thực hiện và thử nghiệm các đơn vị: trong giai đoạn này, thiết kế phần
mềm phải đƣợc chứng thực nhƣ là một tập hợp nhiều chƣơng trình hay
nhiều đơn vị nhỏ. Thử nghiệm các đơn vị bao gồm xác minh rằng mỗi đơn
vị thỏa mãn đặc tả của nó.
Tổng hợp và thử nghiệm toàn bộ: các đơn vị chƣơng trình riêng lẻ hay
các chƣơng trình đƣợc tích hợp lại và thử nghiệm nhƣ là một hệ thống hoàn
tất và chứng tỏ đƣợc các yêu cầu của phần mềm đƣợc thỏa mãn. Sau khi thử
nghiệm phần mềm đƣợc cung ứng cho ngƣời tiêu dùng.
Sản xuất và bảo trì: thông thƣờng (nhƣng không bắt buộc) đây là pha
lâu nhất của chu kỳ sống (của sản phẩm). Phần mềm đƣợc cài đặt và đƣợc
dùng trong thực tế. Bảo trì bao gồm điều chỉnh các lỗi mà chƣa đƣợc phát
hiện trong các giai đoạn trƣớc của chu kỳ sống, nâng cấp sự thực hiện của
hệ thống các đơn vị và nâng cao hệ thống dịch vụ.
Chỗ yếu của mô hình này là nó không linh hoạt. Các bộ phận của đề
án chia ra thành những phần riêng của các giai đoạn. Hệ thống phân phối
đôi khi không dùng đƣợc vì không thỏa mãn đƣợc yêu cầu của khách hàng.
Mặc dù mô hình này phản ánh thực tế công nghệ. Nhƣ là một hệ quả đây
vẫn là mô hình cơ sở cho đa số các hệ thống phát triển phần mềm - phần
cứng.
1.2.2.2. Mô hình phát triển tiến hóa của phần mềm

Phân tích mô hình: Mô hình phát triển tiến hóa này hiệu quả hơn mô hình
thác nƣớc. Tuy nhiên, nó vẫn có khuyết điểm:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


12
- Quá trình không nhìn thấy rõ đƣợc: Các nhà quản lý cần phân phối
thƣờng xuyên để đo lƣờng sự tiến bộ. Nó không kinh tế trong việc làm ra
các hồ sơ cho phần mềm.
- Phần mềm thƣờng đƣợc cấu trúc nghèo nàn: Sự thay đổi liên tục dễ làm
sai lệch cấu trúc của phần mềm, tạo ra sự khó khăn và tốn chi phí.
- Thƣờng đòi hỏi những kỹ năng đặc biệt: Hầu hết các hệ thống khả dĩ
theo cách này đƣợc tiến hành bởi các nhóm nhỏ có kỹ năng cao.
Mô hình này hợp với:
 Phát triển các loại phần mềm tƣơng đối nhỏ.
 Phát triển các loại phần mềm có đời sống tƣơng đối ngắn.
 Tiến hành trong các hệ thống lớn hơn ở những chỗ mà không thể
biểu thị đƣợc các đặc tả chi tiết trong lúc tiến hành. Thí dụ của trƣờng hợp
này là các hệ thống thông minh nhân tạo (AI) và các giao diện cho ngƣời
dùng.
1.2.2.3. Mô hình xoắn ốc Boehm
Mô hình Boehm có dạng xoắn ốc. Mô hình Boehm có thể chỉ ra các
rủi ro có thể hình thành trên căn bản của mô hình quá trình (sản xuất) tổng
quát. Mỗi vòng mô hình đại diện cho một pha của quá trình phần mềm.
Vòng trong cùng tập trung về tính khả thi, kế đến là vòng định nghĩa các
yêu cầu, vòng tiếp theo là thiết kế
Không có một pha nào đƣợc xem là cố định trong vòng xoắn. Mỗi
vòng có 4 phần tƣơng ứng với 1 pha.
- Cài đặt đối tƣợng: chỉ ra các đối tƣợng của pha trong đề án. Những

khó khăn của quá trình và của các sản phẩm đƣợc xác định và đƣợc lên kế
hoạch chi tiết. Xác định các yếu tố rủi ro của đề án. Các phƣơng án thay thế
tùy theo các rủi ro này có thể đƣợc dự trù.
- Lƣợng định và giảm thiểu rủi ro. Tiến hành phân tích mỗi yếu tố rủi
ro đã xác định. Đặt ra các bƣớc để giảm thiểu rủi ro.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


13
- Phát triển và đánh giá: Sau khi đánh giá các yếu tố rủi ro, một mô
hình phát triển cho hệ thống đƣợc chọn.
- Lên kế hoạch: Đề án đƣợc xem xét và quyết định có nên hay không
tiếp tục pha mới trong vòng lặp.
1.3. Yêu cầu về đánh giá phần mềm
1.3.1. Tầ m quan trọ ng của việc đánh giá chấ t lƣợ ng phần mềm
Trong kỷ nguyên hiện đại, phần mềm đóng vai trò vô cùng quan trọng,
có thể so sánh nhƣ một hệ thần kinh số điều khiển toàn bộ hoạt động hệ
thống thông tin toàn cầu. Trong bối cảnh đó, một sai lầm, dù rất nhỏ của
phần mềm cũng có thể gây ra hậu quả khôn lƣờng. Chỉ vì một dấu phẩy
nhầm lẫn trong hệ thống phần mềm điều khiển mà tàu vũ trụ Apollo 11 của
Mỹ đã nổ tung khi phóng lên quỹ đạo, gây thiệt hại hàng tỷ USD và nghiêm
trọng là đã cƣớp đi mạng sống của toàn bộ phi hành đoàn.
Theo kết quả nghiên cứu của Viện Công Nghệ và Tiêu Chuẩn Quốc
Gia (NIST) thuộc Bộ Thƣơng Mại Mỹ, các nhƣợc điểm trong phần mềm
không chỉ gây phiền phức cho ngƣời dùng mà hàng năm còn gây tổn thất
lớn cho nền kinh tế Mỹ ƣớc tính 59,5 tỷ USD. Tuy nhiên, cũng theo NIST,
thử nghiệm để phát hiện và loại bỏ khiếm khuyết ngay từ quá trình sản xuất
phần mềm có thể giảm mức thiệt hại khoảng 22,2 tỷ USD trong tổng số
59,5 tỷ này.

Thời gian gần đây, cùng với sự phát triển mạnh của ngành phần mềm
Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đã nhận thức đúng về vai trò của chất lƣợng
phần mềm và định hƣớng xây dựng các quy trình sản xuất phần mềm theo
chuẩn quốc tế với mục đích sản xuất phần mềm chất lƣợng.
Lĩnh vực công nghệ thông tin trong nƣớc đang phát triển rất mạnh mẽ
với sự xuất hiện rất nhiều các công ty phần mềm. Chất lƣợng của các sản
phẩm phần mềm do các công ty này sản xuất chủ yếu là sự thỏa thuận với
ngƣời sử dụng và họ tự đƣa ra quy trình cũng nhƣ tiêu chí cho riêng mình.
Để đánh giá đƣợc chất lƣợng phần mềm có đáp ứng đƣợc nhu cầu cho trƣớc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


14
hay không thì cần phải đƣa các tiêu chí đánh giá chấ t lƣợ ng ph ần mềm về
một tiêu chuẩn chung và phải đánh giá chấ t lƣợ ng ph ần mềm trong thực tế
(tức là phầ n mề m ph ải qua sử dụng). Tuy nhiên, hiện nay cơ quan quản lý
nhà nƣớc về ngành công nghệ thông tin còn thiếu cơ sở phƣơng pháp và các
tiêu chí đánh giá để xác định định mức cho sản phẩm phần mềm. Và một
vấn đề đặt ra đối với công tác quản lý chất lƣợng phần mềm là cần phải có
một tổ chức độc lập để xây dựng các tiêu chí đánh giá chất lƣợng phần
mềm. Nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp phần mềm Việt Nam trong việc nâng
cao chất lƣợng của sản phẩm phần mềm cũng nhƣ việc thống nhất quản lý
chất lƣợng phần mềm trong các doanh nghiệp thành viên của Hiệp hội
doanh nghiệp phần mềm Việt Nam (VINASA). Mới đây, VINASA đã chính
thức thành lập Ban công tác chất lƣợng VINASA (VINASA QUALITY
COMMITEE -VQC), với nhiệm vụ xây dựng “các tiêu chuẩn và đánh giá
chất lƣợng phần mềm Việt Nam” tƣ vấn cho các doanh nghiệp phần mềm
về quy trình đảm bảo chất lƣợng phần mềm, cung cấp cho doanh nghiệp các
chỉ tiêu, các tiêu chuẩn để đánh giá chất lƣợng phần mềm trong các lĩnh vực

khác nhau dựa trên các chuẩn quốc tế ISO-9000, ISO-9126, ISO-14598 …
Công ty cổ phần phần mềm Hà Nội (HanoiSoftware) kinh doanh trên các
giải pháp phần mềm cho Website thƣơng mại điện tử, phát triển và triển
khai các cổng thông tin tích hợp thì xây dựng các sản phẩm phần mềm đáp
ứng các mô hình chất lƣợng của tiêu chuẩn ISO-9126. Tập đoàn bƣu chính
viễn thông Việt Nam lại thực hiện đánh giá sản phẩm phần mềm theo tiêu
chuẩn ISO/IEC 12119:1994 về “Yêu cầu và kiểm tra chất lƣợng phần
mềm”. Các tiêu chí đánh giá về phần mềm của Trung tâm Công nghệ thông
tin CDiT thuộc Học viện Bƣu chính Viễn thông đƣợc xây dựng dựa trên 6
đặc tính chất lƣợng nêu trong tiêu chuẩn ISO/IEC 9126 và áp dụng tiêu
chuẩn ISO/IEC 12119:1994 để đánh giá chung cho các tài liệu hƣớng dẫn,
tài liệu mô tả sản phẩm, chƣơng trình và dữ liệu. Nói tóm lại hiện nay trong
nƣớc vẫn chƣa có một tiêu chuẩn chung nào để đánh giá chất lƣợng phần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


15
mềm, chƣa thể trả lời đƣợc câu hỏi đánh giá phần mềm trong nƣớc theo các
mặt nào, sử dụng tiêu chuẩn nào, bằng cách nào đánh giá đƣợc thực chất
chất lƣợng của phần mềm, độ tin cậy và chính xác của các phƣơng pháp
đánh giá. Hiện nay, khi chọn mua bất cứ một sản phẩm phần mềm nào
ngƣời sử dụng đều phải tìm hiểu tính năng tác dụng của sản phẩm phần
mềm đó, nhƣng việc tìm ra tính năng tác dụng của sản phẩm không chỉ dựa
vào quảng cáo, giới thiệu của ngƣời bán hàng mà phải tự mình đặt ra câu
hỏi đặc thù với nhu cầu cũng nhƣ đối với sản phẩm mình có ý định mua. Để
đánh giá sự đảm bảo về mặt chất lƣợng của sản phẩm phần mềm đáp ứng
các nhu cầu cho trƣớc thì cần áp dụng tiêu chuẩn về tiêu chí đánh giá chất
lƣợng sản phẩm phần mềm và có tiến trình đánh giá phù hợp. Các tổ chức
tiêu chuẩn quốc tế nhƣ IEEE, ISO … đã có các tiêu chuẩn về tiến trình đánh

giá sản phẩm phần mềm. Một trong các chuẩn thông dụng về tiến trình đánh
giá sản phẩm phần mềm là bộ tiêu chuẩn ISO/IEC-14598, bao gồm 6 phần:
(phần 1: tổng quan; phần 2: lập kế hoạch và quản lý; phần 3: tiến trình cho
ngƣời phát triển; phần 4: tiến trình cho ngƣời sử dụng; phần 5: tiến trình
cho ngƣời đánh giá; phần 6: tài liệu đánh giá).
1.3.2. Tiêu chí đánh giá chấ t lƣợ ng một số loại phần mềm
Phần mềm có thể phân thành nhiều loại theo nhiều tiêu chí khác nhau
tùy theo mục đích, tuỳ theo lĩnh vực ứng dụng: phần mềm kinh doanh, phần
mềm giáo dục, phần mềm giải trí, phần mềm tài chính kế toán, phần mềm
an ninh và bảo mật … Mỗi loại phần mềm đƣợc xây dựng các tiêu chí đánh
giá riêng biệt.
1.3.2.1. Tiêu chí đánh giá phần mềm giáo dục
Các tiêu chí để đánh giá phần mềm giáo dục:
Cài đặt và thiết lập cấu hình: Hƣớng dẫn rõ ràng, chính xác cho việc
cài đặt cũng nhƣ việc thiết lập cấu hình. Thời gian cài đặt phần mềm hợp lý,
chấp nhận đƣợc. Nơi cài đặt đã có đầy đủ phần cứng và phần mềm theo yêu
cầu. Dễ dàng thêm bớt thông tin trong việc quản lý học sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


16
Tiện lợi và thân thiện với người dùng: Tài liệu hƣớng dẫn sử dụng rõ
ràng, chính xác. Yêu cầu về kỹ năng Công nghệ thông tin phù hợp với
ngƣời sử dụng. Nội dung không có lỗi. Giao diện phần mềm thiết kế thân
thiện, dễ sử dụng. Sử dụng văn phạm và chính tả chính xác. Phần mềm dễ
sử dụng cho cả giáo viên và học sinh. Phần mềm có các hƣớng dẫn, gợi ý sử
dụng trong lớp học, trong công tác giảng dạy cũng nhƣ các hoạt động dạy
học liên quan.
Phù hợp, hữu ích và linh hoạt: Phần mềm đáp ứng đƣợc mục tiêu giáo

dục. Nội dung và nhiệm vụ phù hợp với học sinh. Phƣơng pháp luận của
phần mềm phù hợp với phƣơng pháp giảng dạy của giáo viên, tình hình
thực tế. Nội dung của phần mềm đƣợc tổ chức chặt chẽ. Phần mềm xây
dựng dựa trên nội dung kiến thức. Nội dung luôn đƣợc cập nhật mới, có
mục đích rõ ràng, chính xác. Phần mềm cung cấp nhiều hoạt động khác
nhau tùy theo việc lựa chọn tăng tính năng đa dạng và phức tạp.
Thi hành: Phần mềm chạy không bị lỗi. Hình ảnh, âm thanh, video
hiển thị nhanh, rõ nét, chính xác trong khoảng thời gian hợp lý. Các liên kết,
nút lệnh, dƣờng dẫn di chuyển chính xác. Phần mềm có các lựa chọn in ấn,
sao chép, nhập, xuất dữ liệu … Phần mềm hỗ trợ font tiếng Việt và các ký
tự đặc biệt.
Phản hồi cho học sinh: Học sinh có thể lựa chọn hoặc bỏ qua một số
phần trong chƣơng trình. Học sinh có thể xem phần trợ giúp hoặc hƣớng
dẫn. Học sinh nhận đƣợc phản hồi cho câu hỏi của mình, cũng nhƣ xem các
kiến thức liên quan.
Lợi ích chung: Phần mềm thúc đẩy việc học tập của học sinh. Phần
mềm duy trì sự quan tâm tới việc tìm hiểu kiến thức của ngƣời sử dụng.
Phần mềm tiết kiệm thời gian trong giờ học. Phần mềm cho phép theo dõi
sự tiến bộ của học sinh, ngƣời sử dụng và là nơi lƣu trữ thông tin.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


17
Hỗ trợ kỹ thuật: Đƣợc cung cấp các tài liệu hỗ trợ. Sẵn sàng đáp ứng
các hỗ trợ về mặt kỹ thuật. Công cụ hỗ trợ toàn diện có sẵn. Có thể truy cập
vào phần trợ giúp khi đang sử dụng chƣơng trình.
Chi phí: So với các chƣơng trình tƣơng tự chi phí bản quyền hợp lý.
Phần mềm đƣợc nâng cấp và hỗ trợ miễn phí.
1.3.2.2. Tiêu chí đánh giá phần mềm an ninh, bảo mật

Những tiêu chí thƣờng đƣợc đƣa ra để đánh giá phần mềm an ninh,
bảo mật nhƣ sau:
Dễ cài đặt và sử dụng: Chƣơng trình phần mềm phải dễ và cài đặt
nhanh chóng. Dễ hiểu, dễ sử dụng cho ngƣời dùng dù ngƣời đó có là
chuyên gia về máy tính hay không. Khi thay đổi các thiết lập chƣơng trình
không làm khó khăn ngƣời sử dụng. Chƣơng trình phần mềm chỉ cần cài đặt
một lần trên hệ thống sau đó nó tự làm công việc của mình (phần mềm diệt
virus).
Phát hiện và cảnh báo nguy hiểm: Phần mềm tốt, hiệu quả luôn phát
hiện, cảnh báo và ngăn chặn nguy hiểm, sự lây nhiễm một cách nhanh
chóng trong hệ thống, hay trong các ứng dụng … Phần mềm an ninh, bảo
mật đƣợc coi là đáng tin cậy thông qua việc nó phát hiện và ngăn chặn các
file nhiễm virus. Tốc độ thực hiện cũng rất quan trọng vì nó có thể can thiệp
và làm chậm những ứng dụng đang đƣợc thực thi trên máy.
Cô lập và tiêu diệt những file bị lây nhiễm một cách hiệu quả: Việc
xác định các file nguy hiểm cũng nhƣ bị lây nhiễm nhanh chóng thông qua
việc xóa hay cách ly chúng một cách hợp lý - điều đó ngăn chặn nguy hiểm
và sự lây lan trong hệ thống hoặc trong mạng.
Nhiều tính năng: Điều này làm khả năng an ninh, bảo mật của chƣơng
trình phần mềm hoàn thiện hơn. Phần mềm tốt khả năng xử lý, bảo vệ nâng
cao … nhiều máy tính đƣợc bảo vệ an toàn hơn.
Báo cáo: Chƣơng trình đƣa ra thông báo ngay khi phát hiện tác nhân
gây hại cũng nhƣ những lựa chọn xử lý hợp lý cho ngƣời sử dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên


18
1.3.2.3. Tiêu chí đánh giá phần mềm kế toán
Với loại phần mềm này các tiêu chí đƣa ra để đánh giá nhƣ sau:

Tính dễ sử dụng: Khi thỏa mãn tính dễ sử dụng phần mềm phải thỏa
mãn: Thao tác nhập dữ liệu tối ƣu. Các danh mục quản lý vừa theo mã, vừa
theo tên. Có thể sửa dữ liệu ngay khi tìm kiếm. Khi xem báo cáo nếu phát
hiện thiếu sót có thể sửa chữa ngay khi ở màn hình báo cáo. Có hệ thống
hƣớng dẫn sử dụng trên màn hình làm việc. Thao tác tìm kiếm, truy xuất
thông tin, xem in báo cáo dễ dàng và nhanh chóng. Ngƣời sử dụng không
cần biết nghiệp vụ kế toán có thể sử dụng chƣơng trình.
Tính động đáp ứng được yêu cầu đặc thù: Chƣơng trình có khả năng
thay đổi, thêm bớt đầu vào và báo cáo đầu ra theo nhu cầu đặc thù. Giao
diện có thể thay đổi để phù hợp với yêu cầu quản lý của từng doanh nghiệp.
Có thể áp dụng nhiều phƣơng pháp để tính toán hàng hóa vật tƣ của doanh
nghiệp. Công thức tính lƣơng, tỷ lệ chiết khấu hao theo yêu cầu của doanh
nghiệp. Quản lý 2 đơn vị tính cho cùng 1 loại sản phẩm. Báo cáo có thể
thực hiện bằng tiếng Anh và tiếng Việt.
Tính tự động cao: Khách hàng có thể tự động đặt mã một số yếu tố lặp
lại thƣờng xuyên nhƣ: Định khoản tự động, tính thuế VAT tự động, khoản
mục chi phí … cho chứng từ nhập vào. Tự động xử lý chênh lệch tỷ giá.
Phân bổ chi phí sản xuất, chi phí bán hàng, chi phí quản lý … thực hiện một
cách tự động. Khi tổng hợp không cần qua bƣớc trung gian nào. Khi giá
thành sản phẩm thay đổi chƣơng trình tự động tính lại các khoản mục và dữ
liệu chƣơng trình cũng đƣợc tự động cập nhật theo.
Tính quản trị: Có tính quản trị xuôi. Truy xuất ra các thông tin dạng
thống kê, báo cáo theo các hình thức gộp, lọc thông tin nhanh khi có yêu
cầu tìm kiếm dữ liệu. Các báo cáo trƣớc khi in có thể sắp xếp, gộp lọc dữ
liệu theo bất kỳ trƣờng nào. Có tính quản trị ngƣợc. Khi đang xem báo cáo
tổng hợp có thể xem ngay số liệu chi tiết của từng mục tổng hợp. Có tính
quản trị theo kế hoạch. Sự chênh lệch giữa kế hoạch và việc thực hiện trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

19
thực tế. Thực hiện báo cáo tổng hợp so sánh theo thời gian. Có thể cung cấp
các báo cáo theo yêu cầu đặc thù của doanh nghiệp. Thay đổi báo cáo theo
yêu cầu mà không cần đến nhà cung cấp. Khi muốn thêm những tính năng
có thể yêu cầu nhà lập trình thêm.
Tính liên kết: thỏa mãn các tiêu chí sau: Các modul tài sản cố định, lao
động tiền lƣơng, thực hiện tính giá thành sản phẩm có tích hợp trong cùng
một phần mềm, cùng chung một cơ sở dữ liệu. Các bộ phận nghiệp vụ khác
trong cùng cơ quan có thể cập nhật dữ liệu và khai thác thông tin trong hệ
thống cơ sở dữ liệu có sẵn.
Tính chi tiết, bảo mật: Chƣơng trình quản lý chi tiết tới từng yếu tố
theo đặc thù của doanh nghiệp mà nhà quản lý muốn. Có thể thực hiện từng
yếu tố riêng lẻ hay kết hợp các yếu tố lại: chi tiết doanh thu, lỗ lãi, công nợ
theo từng hợp đồng, từng hóa đơn, từng khách hàng, từng kênh luồng phân
phối … Sau khi khóa sổ dữ liệu, các số dƣ chi tiết theo các yếu tố cần quản
lý đƣợc chuyển chính xác sang kỳ mới. Cho phép bù trừ công nợ và cho
biết công nợ và tồn kho tức thời. Chƣơng trình có thể sao lƣu dữ liệu tự
động. Cơ chế bảo mật chi tiết theo từng nghiệp vụ, từng báo cáo, từng chức
năng … Chƣơng trình lƣu vết tên ngƣời nhập, ngƣời sửa chữa, thay đổi dữ
liệu …