Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào doanh nghiệp việt nam

Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
PHẦN 1: PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị.
Kế toán trách nhiệm xuất phát từ sự phân quyền trách nhiệm của nhà
quản trị. Cơ sở của sự phân quyền phụ thuộc vào quyết định của nhà
quản trị, thái độ, quy mô, đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh và
các yếu tố khác. Từ khi được hình thành đến nay, kế toán trách nhiệm
đã được vận dụng và có những đóng góp đáng kể vào sự thành công
của nhiều doanh nghiệp, các tập đoàn kinh tế … trên khắp thế giới.
Càng ngày, kế toán trách nhiệm càng có vai trò và vị trí quan trọng
trong quản lý ở các doanh nghiệp trên thế giới.
Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, kế toán quản trị nói chung
và kế toán trách nhiệm nói riêng là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẽ.
Tổng công ty xây dựng là một đơn vị có nhiều công ty thành viên hoạt
động trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Phạm vi hoạt động của Tổng
công ty xây dựng trải rộng, cơ chế quản lý tài chính đối với các công ty
thành viên cũng khá đa dạng nên việc đánh giá thành quả quản lý của
từng đơn vị, bộ phận, cá nhân ở các công ty và toàn bộ Tổng công ty
vẫn còn nhiều bất cập. Bên cạnh đó, chất lượng các công trình xây dựng
1
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
hiện nay có thể nói rất thấp, không đảm bảo đúng thiết kế và thật đáng
báo động. Công trình xây dựng đường mới vừa làm xong chưa bàn giao
đã xuống cấp, Công trình Thủy điện Sông Tranh 2 bị rò rỉ nước ảnh
hưởng nghiêm trọng đến tính mạng 40.000 người dân sinh sống trong
vùng, Công trình Thủy điện Ia Krêl vỡ đập do thấm nước, lỗi kỹ thuật
… những thông tin như vậy tràn lan trên các mặt báo thường ngày.
Thực trạng thất thoát, lãng phí và tiêu cực trong xây dựng cơ bản đã

được đăng tải nhiều trên các phương tiện truyền thông và tại nhiều diễn
đàn, gây nhức nhối trong toàn xã hội. Thi công không đảm bảo khối
lượng theo thiết kế được phê duyệt hoặc thi công không đúng thiết kế
dẫn đến phải phá đi làm lại; sử dụng vật liệu không đảm bảo chất
lượng; khai khống khối lượng; ăn bớt vật liệu, chất lượng công trình
không đảm bảo gây lãng phí lớn trong quá trình thi công các công
trình xây dựng. Ngoài ra, công tác tổ chức thi công các công trình xây
dựng hiện nay đang gây ra một số vấn đề tác động đến môi trường và
xã hội. Điển hình là các vụ việc người dân bức xúc vì bụi do các đơn vị
thi công gây ra đã chặn đường không cho xe, máy đơn vị thi công làm
chậm trễ tiến độ; không chịu hợp tác di dời… , thậm chí tiêu cực đến
mức đã đập phá trụ sở làm việc của đơn vị thi công. Tuy nhiên, những
vấn đề nêu trên không dễ gì tìm thấy được đối tượng hay bộ phận nào
2
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
chịu trách nhiệm cũng như các công ty phải tiêu tốn thêm nhiều chi phí
cho việc khắc phục hậu quả.
Cạnh tranh toàn cầu ngày càng diễn ra gay gắt cộng với những
thay đổi không ngừng của khoa học công nghệ, môi trường cạnh tranh
dẫn đến các hệ thống kiểm soát cũ không đủ khả năng đáp ứng nếu
không chịu cập nhật, điều chỉnh. Nhu cầu cung cấp thông tin cho nhà
quản lý trong quá trình ra quyết định hiện nay bên cạnh các chỉ tiêu tài
chính còn phải xét đến các chỉ tiêu phi tài chính …Trong báo cáo quốc
gia về Thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam tại Hội nghị cấp cao
của Liên hợp quốc về phát triển bền vững (RIO + 20), mục tiêu tổng
quát của Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam là
“Đạt được sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh thần và văn hóa, sự
bình đẳng của các công dân và sự đồng thuận của xã hội, sự hài hòa
giữa con người và tự nhiên; phát triển phải kết hợp chặt chẽ, hợp lý và

hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ
môi trường”. Đây chính là trách nhiệm và thách thức lớn đặt ra cho các
doanh nghiệp trong nước nói chung và các công ty xây dựng nói riêng.
Vì vậy, trong tiến trình phát triển và hội nhập, vấn đề bảo vệ môi
trường, nâng cao chất lượng cuộc sống … đòi hỏi các đơn vị thi công
3
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
xây lắp phải chủ động quan tâm, đánh giá trách nhiệm quản lý của các
bộ phận có liên quan đến các vấn đề trên.
Để thực hiện được những vấn đề và các yêu cầu nêu trên, cần
thiết phải có một công cụ kiểm soát hữu hiệu giúp cho nhà quản lý thực
hiện việc kiểm soát quản lý trong môi trường cạnh tranh toàn cầu hiện
nay; phù hợp với xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Tổ chức hệ
thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng là một trong
những công cụ cần thiết có thể đáp ứng được các yêu cầu của thực tiễn,
phù hợp với xu thế hiện nay.
Xuất phát từ những yêu cầu cần thiết, khách quan đã nêu trên, tác giả đã
quyết định chọn đề tài “Những nhân tố ảnh hưởng tổ chức hệ thống
kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng” làm đề tài
nghiên cứu cho luận án của mình.
2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu kế toán trách nhiệm
2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
Nhu cầu về thông tin để hoạch định và kiểm soát tài chính hoạt
động sản xuất kinh doanh đã thúc đẩy sự hình thành kế toán trách
nhiệm (Responsibility Accounting). Từ khi Robert Anthony giới thiệu
quyển sách kế toán quản trị năm 1956 tập trung vào ba vấn đề chính:
giới thiệu kế toán quản trị là gì, làm thế nào có thể hệ thống và phân
4
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị

vào doanh nghiệp Việt Nam
tích vấn đề mới để ra quyết định, giới thiệu các công cụ kiểm soát chi
phí thích hợp, các nghiên cứu tiếp theo sau về kế toán quản trị nói
chung, kế toán trách nhiệm nói riêng được nhiều sự quan tâm, nghiên
cứu của các chuyên gia, nhà khoa học.
- Martin N. Kellogg (1962) thông qua công trình “Fundamentals
of Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “National Association
of Accountants” đã trình bày những nghiên cứu về sự phát triển của kế
toán trách nhiệm trong mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với cơ cấu
tổ chức, kế toán trách nhiệm với kế toán chi phí, kế toán trách nhiệm
với ngân sách, kế toán trách nhiệm với kiểm soát chi phí. Kế toán trách
nhiệm có mối quan hệ chặt chẽ với phân cấp quản lý và với kế toán chi
phí. Nguyên tắc để thiết lập một hệ thống kế toán trách nhiệm là phải
phân chia tổ chức thành các bộ phận, đơn vị theo từng chức năng cụ
thể; phân công trách nhiệm cho các bộ phận đã được phân chia; yêu cầu
các bộ phận này phải lập các báo cáo và thực hiện giám sát từng cấp
quản lý. Ngoài ra, tác giả cũng đề cập đến hệ thống kế toán chi phí
được sử dụng như là công cụ quản lý, trước hết phải gán trách nhiệm
cho từng khoản chi phí. Để kiểm soát được chi phí thì cần phải tìm hiểu
và xác định được nguồn gốc phát sinh chi phí.
5
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
- Tác giả Joseph P. Vogel (1962) cũng đã bàn về kế toán trách
nhiệm thông qua công trình “Rudiments of Responsibility Accounting
in Public Utilities” đăng trên tạp chí “National Association of
Accountants”. Kế toán trách nhiệm trước hết được sử dụng để kiểm soát
chi phí. Tác giả đã đề cập đến việc xây dựng và thiết lập hệ thống kế
toán trách nhiệm trong doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm được thiết kế
phù hợp với cơ cấu tổ chức của từng doanh nghiệp, tùy thuộc vào quy

mô hoạt động mà phân cấp quản lý. Kế toán trách nhiệm phải được xây
dựng trên cơ sở phân cấp quản lý nhằm thu thập thông tin cũng như
kiểm soát thông tin tại các bộ phận, từ đó cung cấp thông tin cho nhà
quản trị ra quyết định một cách có hiệu quả. Việc làm này theo tác giả
là không hề đơn giản.
- Năm 1963, N.J. Gordon đã thông qua công trình “Toward a
Theory of Responsibility Accounting System” đăng trên tạp chí
“National Association of Accountants” đã trình bày những nghiên cứu
về lý thuyết của hệ thống kế toán trách nhiệm. Cơ sở của hệ thống kế
toán trách nhiệm là lý thuyết kinh tế về tổ chức. Kế toán trách nhiệm
chỉ phát huy hiệu quả khi doanh nghiệp có phân cấp quản lý và có tổ
chức. Lý thuyết tổ chức được quan tâm trong mối quan hệ với phân
6
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
quyền. Vì vậy, nghiên cứu về kế toán trách nhiệm là nghiên cứu đến
vấn đề về kinh tế lẫn xã hội.
- Tác giả Ahmed Belkaoui (1981) thông qua công trình “The
Relationship between self – disclosure Style and Attitude to
Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “Organization and
Society, Vol.6, N4, P 181-189” đã trình bày những nghiên cứu chuyên
sâu về khái niệm, điều kiện thực hiện kế toán trách nhiệm trong tổ chức
với phương pháp nghiên cứu cụ thể. Nhiều khái niệm mới liên quan đến
kế toán trách nhiệm cũng được tác giả làm rõ như trung tâm trách
nhiệm, trung tâm chi phí … Tác giả cũng đã nhấn mạnh rằng nhân tố
con người, nhân tố cá nhân đóng vai trò quan trọng trong sự thành công
của hệ thống kế toán trách nhiệm vì nhà quản lý phải tự chịu trách
nhiệm về hiệu quả của đơn vị mình.
- Bên cạnh các nghiên cứu về lý thuyết, các nghiên cứu thực
nghiệm về kế toán trách nhiệm cũng dần dần được triển khai, ứng dụng.

Năm 1992, các tác giả Brian P.Bloomfield Rod Coombs, David J.
Cooper, David Rea đã nghiên cứu, phân tích hệ thống thông tin quản lý
trong bệnh viện tại Anh qua công trình “Machines and Manoeuvres:
Responsibility Accounting and the Construction of Hospital
Information Systems”. Năm 1977, tác giả Shih, Michael SH đã thực
7
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
hiện quá trình điều tra làm thế nào các công ty thiết kế hệ thống đánh
giá hiệu năng cho các nhà quản lý cây trồng qua công trình
“Responsibility Accounting and Controllability: Determinants of
Performance Evaluation Systems for Plant Managers in Canada” …
- Bổ sung và nhấn mạnh thêm các nghiên cứu về kế toán trách
nhiệm, các tác giả Rick Antle và Joel S. Demski (1998) thông qua công
trình “The Controllability Principle in Responsibility Accounting” đăng
trên tạp chí “The Accounting review, Vol. 63, No 4, P 700-718” đã làm
sáng tỏ nguyên tắc có thể kiểm soát được trong kế toán trách nhiệm là
như thế nào. Tác giả Emma I. Okoye (2009) thông qua công trình
“Improvement of Managerial Performance in Manufactoring
Organizations: An Application of Responsibility Accounting” đăng trên
tạp chí “Journal of Management Sciences, Vol.9, No. 1, P 1-17” đã
trình bày những nghiên cứu về mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm và
thành quả quản lý trong các doanh nghiệp sản xuất; kế toán trách nhiệm
là công cụ để đánh giá trách nhiệm quản lý…
- Trong hơn một thập niên gần đây, vấn đề về môi trường, trách
nhiệm xã hội, phát triển bền vững được nhiều quốc gia, tổ chức và các
nhà khoa học quan tâm nhiều hơn. Các ấn phẩm, các quy định, luật lệ
về môi trường, phát triển bền vững được công bố ngày càng nhiều hơn
8
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị

vào doanh nghiệp Việt Nam
như: “Environmental Management Accounting Procedures and
Principles” của UNITED NATIONS (2001); “Sustainability Report”
của European Commission, “Integrated Financial and Sustainability
Reporting in the United States” của IRRC Institute v.v…Các nghiên
cứu về kế toán nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng cũng không
nằm ngoài xu thế đó. Nghiên cứu của Jaroslava HYRŠLOVÁ và
Miroslav HÁJEK (2006) “Environmental Accounting - an Important
part of an Information System in the Conditions when the Company
Approach to the Environment Influences its Prosperity” được đăng trên
tạp chí Economics and Management: Ekonomika ir Vadyba; nghiên
cứu của Emma I. Okoye, 2009. “Improvement of Managerial
Performance in Manufactoring Organizations: An Application of
Responsibility Accounting” được đăng trên tạp chí “Journal of
Management Sciences, Vol.9, No. 1,P 1-17”; nghiên cứu của Fredrik S.
Larsson & Stefan Svensson, 2010 “Does Corporate Environmentalism
have an Influence on Management Accounting Practices ? A study of
companies in environmental-sensitive industries” đăng trên “School of
Business, Economics and Law, University of Gothenburg” là những
nghiên cứu rất có ý nghĩa về việc nghiên cứu và đưa vấn đề môi trường
vào trong kế toán. Thêm vào đó, một trong những nghiên cứu về kế
9
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
toán trách nhiệm xã hội cần phải kể đến đó là nghiên cứu của Sajad
Gholami và các cộng sự (2012) “Social Responsibility Accounting:
From Theory to Practice” được đăng trên tạp chí “Journal of Basic and
Applied Scientific Research”. Nghiên cứu này đã chỉ ra bên cạnh các
mục tiêu về tài chính, các doanh nghiệp phải chú trọng đến trách nhiệm
đối với xã hội vì những hành vi phi đạo đức sẽ ảnh hưởng lớn đến hiệu

quả hoạt động của đơn vị. Các nghiên cứu về kế toán trách nhiệm cũng
không tách rời xu hướng nêu trên. Nghiên cứu của Simmons, A (2002)
“Turf wars at work” đăng trên tạp chí “Strategic Finance” (August):
P.51-55 (Problems with Relationships between Responsibility Centers,
and how to deal with them); nghiên cứu của Lin, Z. J. and Z. Yu (2002)
“Responsibility Cost Control System in China: A Case of Management
Accounting Application” đăng trên tạp chí “Management Accounting
Research” (December): P.447-467; nghiên cứu của Schoute, M (2008)
“Determinants of Responsibility Centre Choices – An Empirical Study
at the Managerial Level” đăng trên tạp chí “Journal of Applied
Management Accounting Research” (Winter): P.47-58; nghiên cứu của
Garber, M (2011) “Profit Center Accounting: Theory and Practice”
đăng trên “The CPA Journal” (April): P.6-12… Đặc biệt là nghiên cứu
của Verschoor, C. C (2012) “Responsibility Reporting is getting more
10
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
attention” đăng trên tạp chí “Strategic Finance” (December): 12, P.14-
15 nhấn mạnh tầm quan trọng của kế toán trách nhiệm cũng như đề
nghị kế toán trách nhiệm cần phải được quan tâm, chú ý nhiều hơn nữa.
Như vậy, trong những năm gần đây, kế toán nói chung và kế toán
trách nhiệm nói riêng đã đi sâu vào những vấn đề về môi trường, trách
nhiệm xã hội và phát triển bền vững. Để đánh giá thành quả của các bộ
phận, các mô hình đánh giá thành quả đã được các nhà khoa học nghiên
cứu, đề xuất thực hiện. Một trong những mô hình đánh giá kết hợp cả 3
vấn đề kinh tế (tài chính), môi trường và xã hội phục vụ phát triển bền
vững đó là mô hình Knowledge Management Star (KM Star) do Nirmal
Pal và các cộng sự công bố năm 2004 qua nghiên cứu “Knowledge
Quoitient
TM

(KQ): A way to Measure the Knowledge Intensity of your
Team” của đại học Penn State. Cụ thể mô hình này đánh giá thành quả
của bộ phận dựa trên 5 khía cạnh: tài chính, tính bền vững, khách hàng,
quy trình và nhận thức. Đây chính là tài liệu mà tác giả đã nghiên cứu
và kết hợp với lý thuyết về kế toán trách nhiệm (Responsibility
Accounting) để vận dụng, triển khai các ý tưởng xây dựng việc đánh
giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận trong chương 3 của luận án.
Đây cũng chính là điểm mới mà chưa có tác giả nào trong nước công
bố.
11
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
Tóm lại, kế toán trách nhiệm là công cụ kiểm soát rất hiệu quả đã
được các tác giả ngoài nước nghiên cứu dưới các góc độ khác nhau.
Đây là những nội dung rất bổ ích cho việc kế thừa để vận dụng tổ chức
hệ thống kế toán trách nhiệm trong điều kiện thực tiễn ở Việt Nam. Tuy
nhiên, có thể nói các công trình nghiên cứu được giới thiệu, trình bày
trên đây tập trung chủ yếu ở tầm vĩ mô, hoặc có tính khái quát mà chưa
đưa ra cụ thể về tổ chức kế toán trách nhiệm trong loại hình công ty xây
dựng, trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Đây chính là “lổ
hổng” trong nghiên cứu mà tác giả đã phát hiện ra để tiếp tục nghiên
cứu.
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
Việc nghiên cứu kế toán trách nhiệm nói chung và tổ chức kế
toán trách nhiệm trong các tổng công ty nói riêng trong thời gian qua đã
có một số cơ quan, tác giả đã đề cập và nghiên cứu. Ngoài ra, một số
công trình đăng tải trên các tạp chí, sách, báo … về vấn đề này cũng
được công bố. Tuy vậy, có thể nói mảng đề tài kế toán trách nhiệm nói
chung hay kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty nói riêng hiện
nay trong nước có rất ít tài liệu cũng như tác giả nghiên cứu, trình bày.

Có thể điểm sơ về tình hình nghiên cứu kế toán quản trị nói chung, kế
toán trách nhiệm nói riêng trong nước thời gian qua như sau:
12
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
Kế toán quản trị được các nhà nghiên cứu ở Việt Nam bắt đầu
nghiên cứu từ đầu những năm 1990. Tác giả Nguyễn Việt (1995) trong
Luận án “Vấn đề hoàn thiện kế toán Việt Nam” đã trình bày phương
hướng và giải pháp xây dựng hệ thống kế toán tài chính và kế toán quản
trị trong các doanh nghiệp Việt Nam. Đây là những đề xuất mang tính
sơ khai trong bối cảnh kế toán quản trị bắt đầu được nghiên cứu. Do đó,
những nội dung về kế toán quản trị được trình bày mang tính cơ bản.
Năm 1997, tác giả Phạm Văn Dược đã nghiên cứu về “Phương hướng
xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào doanh
nghiệp Việt Nam” trong đó so sánh về mặt lý luận sự giống và khác
nhau giữa kế toán quản trị và kế toán tài chính; vai trò, nội dung và các
nghiệp vụ của kế toán quản trị. Tác giả đã có những nghiên cứu cụ thể
và đề xuất các biện pháp ứng dụng kế toán quản trị vào thực tiễn trong
các doanh nghiệp Việt Nam với 5 giải pháp vĩ mô và 6 giải pháp vi mô.
Đây chính là bước khởi xướng cho những nghiên cứu tiếp nối về kế
toán quản trị sau này. Tuy nhiên, do tính mới mẻ của kế toán quản trị và
điều kiện nền kinh tế lúc bấy giờ nên những nghiên cứu này mang tính
đính hướng, chung chung cho tất cả các loại hình doanh nghiệp chứ
chưa đi vào cụ thể từng ngành nghề.
13
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
Từ đầu những năm 2000, yêu cầu cấp thiết của xã hội đặt ra là
phải xây dựng mô hình kế toán quản trị theo từng ngành kinh doanh để
các doanh nghiệp trong ngành làm cơ sở xây dựng riêng cho mình. Do

đó, đã xuất hiện một số nghiên cứu về các vấn đề cụ thể của kế toán
quản trị áp dụng riêng cho các loại hình doanh nghiệp. Luận án “Kế
toán quản trị và phân tích chi phí sản xuất trong ngành sản xuất công
nghiệp” của Tiến sĩ Lê Đức Toàn, Luận án “Phương hướng xây dựng
hệ thống báo cáo kế toán quản trị và tổ chức vận dụng vào các doanh
nghiệp Việt Nam” của Tiến sĩ Phạm Quang, Luận án “Tổ chức kế toán
quản trị chi phí và giá thành trong doanh nghiệp sản xuất ở Việt Nam”
của Tiến sĩ Trần Văn Dung…đã đi theo xu hướng trên. Nhìn chung, các
nghiên cứu lúc này chỉ mới đi sâu vào nội dung kế toán quản trị chứ
chưa đề cập hoặc chỉ mới đề cập sơ khai về kế toán trách nhiệm. Tuy
vậy, kế toán trách nhiệm đã có những manh nha ban đầu như việc tổ
chức các trung tâm trách nhiệm, các công cụ sử dụng để đánh giá trách
nhiệm quản lý về chi phí, đầu tư …
Năm 2010, tác giả Phạm Văn Dược đã thực hiện đề tài nghiên
cứu khoa học “Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán đánh giá trách nhiệm
bộ phận trong doanh nghiệp thương mại tại Việt Nam” tại Trường ĐH
kinh tế Tp Hồ Chí Minh. Đây là một trong những tài liệu rất có giá trị
14
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
cho việc nghiên cứu về kế toán trách nhiệm. Tài liệu này đã hệ thống
hóa được cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm, kinh nghiệm nước ngoài
rất cụ thể và đầy đủ. Tài liệu đã trình bày được một hệ thống báo cáo
đánh giá trách nhiệm quản trị được thiết lập phù hợp với cơ cấu tổ chức
trong doanh nghiệp thương mại; xác lập các trung tâm trách nhiệm
nhằm cung cấp thông tin phục vụ kiểm soát, và đánh giá trách nhiệm
quản trị của các cấp quản lý khác nhau. Mặc khác, để công tác xây
dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị có thể áp dụng
cho loại hình doanh nghiệp thương mại mang tính khả thi cao, nghiên
cứu đã xác định một số điều kiện để thực hiện quy trình xây dựng hệ

thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong các doanh nghiệp
thương mại. Ngoài ra, để hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản
trị được xây dựng có thể vận dụng thành công trong loại hình doanh
nghiệp thương mại, nghiên cứu cũng đã nêu lên một số giải pháp hỗ trợ
từ phía Nhà nước và doanh nghiệp. Cũng trong năm này, Luận án của
Tiến sĩ Hoàng Văn Tưởng “Tổ chức kế toán quản trị với việc tăng
cường quản lý hoạt động kinh doanh trong các doanh nghiệp xây lắp
Việt Nam” đã nghiên cứu đến việc tổ chức các trung tâm trách nhiệm
trong các doanh nghiệp xây lắp. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp nhỏ và
chỉ được trình bày ở góc độ phân công, phân nhiệm chứ chưa đi vào cụ
15
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
thể, chi tiết và đầy đủ mà một hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh
nghiệp xây lắp cần phải xây dựng. Luận án của Tiến sĩ Trần Văn Tùng
(2010) ““Xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị
trong công ty niêm yết ở Việt Nam” đã trình bày những nghiên cứu về
mặt lý luận của hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm nói chung, đặc
thù kế toán trách nhiệm trong các công ty cổ phần và mô hình tổ chức
kế toán trách nhiệm trong công ty cổ phần của một số quốc gia phát
triển trên thế giới. Nhằm cung cấp thông tin phục vụ kiểm soát, và đánh
giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý khác nhau, luận án này
cũng đã đưa ra mô hình cơ cấu tổ chức mang tính phổ biến trong công
ty niêm yết, với cơ chế quản lý theo mô hình Tổng công ty có sự phân
cấp và hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, từ đó đề nghị mô hình chung
về xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị cho Tổng
công ty. Luận án cũng đã xác định được một số điều kiện để thực hiện
quy trình xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị
trong các công ty niêm yết, như công ty phải xây dựng rõ động cơ, mục
tiêu chung và lựa chọn mô hình tổ chức quản lý phù hợp, phân cấp quản

lý rõ ràng, trên cơ sở đó xác lập cơ chế quản lý thành những trung tâm
trách nhiệm cụ thể; xây dựng hệ thống định mức – tiêu chuẩn liên quan
đến các chỉ tiêu của các báo cáo trách nhiệm; xác lập các phương pháp
16
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
phân bổ chi phí gián tiếp và phân tích báo cáo bộ phận; định giá sản
phẩm, dịch vụ chuyển giao nội bộ. Năm 2013, Luận án “Xây dựng mô
hình kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất Sữa Việt
Nam” của Tiến sĩ Nguyễn Thị Minh Phương đã nghiên cứu việc tổ
chức hệ thống kế toán trách nhiệm nhằm cung cấp các thông tin hữu ích
cho các nhà quản trị đánh giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản
lý của từng bộ phận trong đặc thù loại hình doanh nghiệp sản xuất Sữa
tại Việt Nam. Đây là một trong những tài liệu có giá trị về nghiên cứu
và tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp đặc thù.
Như vậy, có thể nói, các nghiên cứu trong nước về tổ chức kế toán trách
nhiệm trong những năm gần đây bắt đầu đã đi vào cụ thể một số loại
hình doanh nghiệp. Đã hệ thống hóa được những lý luận cơ bản về tổ
chức kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp và đã đề cập đến các mô
hình tổ chức kế toán trách nhiệm phù hợp với loại hình doanh nghiệp
như tổng công ty, công ty cổ phần. Đây cũng chính là những nội dung
mà luận án kế thừa và tham khảo trong quá trình thực hiện nghiên cứu.
Tóm lại, thông qua nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên
cứu liên quan đến kế toán trách nhiệm trong nước cũng như ngoài
nước, tác giả thấy rằng các công trình nghiên cứu được giới thiệu, trình
bày trên đây chưa thực hiện nghiên cứu cụ thể về tổ chức kế toán trách
17
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
nhiệm trong loại hình công ty xây dựng, trong xu thế hội nhập, phát

triển bền vững. Mảng nghiên cứu đề tài tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm tại các Tổng công ty xây dựng cho đến nay chưa có tác giả nào
thực hiện. Nói cách khác, các nghiên cứu trong và ngoài nước cho đến
thời điểm này vẫn chưa đề cập đến các nội dung:
- Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp đặc
thù ngành xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng nói riêng.
- Đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm một cách
toàn diện (trên cả phương diện định tính và định lượng).
- Yêu cầu đặt ra cho việc đánh giá thành quả quản lý các trung
tâm trách nhiệm trong tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập,
phát triển bền vững.
Do đó, việc nghiên cứu đề tài tổ chức kế toán trách nhiệm tại các
Tổng công ty xây dựng là cần thiết tiếp tục kế thừa các công trình trên
và đề xuất tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc thù
doanh nghiệp xây dựng, phù hợp với xu thế hội nhập, phát triển bền
vững.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Để tìm hiểu và làm sáng tỏ thực trạng tổ chức hệ thống kế toán
trách nhiệm ở các tổng công ty xây dựng trong thời gian để từ đó nhận
18
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
diện được những nguyên nhân, ảnh hưởng cũng như sự cần thiết phải tổ
chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các tổng công ty xây dựng trong
thời gian đến, luận án đã tiến hành khảo sát thực tế về kế toán trách
nhiệm đang được áp dụng trong các tổng công ty xây dựng.
Phạm vi khảo sát là 7 Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ GTVT:
- Tổng công ty xây dựng Thăng Long;
- Tổng công ty xây dựng Đường thủy;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 1;

- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 4;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 5;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 6;
- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 8.
4. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chính của luận án nhằm đề xuất tổ chức hệ thống kế
toán trách nhiệm cho các tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập,
phát triển bền vững. Vì vậy, mục tiêu cụ thể được đặt ra là:
- Tổng kết những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, các tiếp
cận về tổ chức kế toán trách nhiệm trên thế giới nhằm xây dựng những
luận cứ khoa học về tổ chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty
xây dựng.
19
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
- Đánh giá thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm trong các tổng
công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý trong những năm
qua.
- Xác lập mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm cho các tổng công
ty xây dựng trong thời gian đến.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Đề tài vận dụng những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-
Lenin, các quan điểm của Đảng, Chính phủ và các chính sách của Nhà
nước.
- Để đạt được mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ đặt ra, đề tài sử
dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp. Trong phương pháp này, tác
giả đã sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính (Qualitative
approach) mà cụ thể là phương pháp tình huống (case study research)
làm phương pháp nghiên cứu chính; sử dụng phương pháp định lượng
hỗ trợ thêm để làm sáng tỏ thêm vấn đề cần nghiên cứu. Đây chính là

dạng thiết kế hỗn hợp gắn kết. “Thiết kế hỗn hợp gắn kết là dạng thiết
kế trong đó một phương pháp (định tính hoặc định lượng) là chính và
phương pháp còn lại gắn vào với phương pháp chính. Như vậy, phương
pháp gắn kết (phụ) này đóng vai trò hỗ trợ thêm dữ liệu cho phương
pháp chính” (Nguyễn Đình Thọ, 2011, trang 198).
20
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
Trong phương pháp tình huống (case study research), công cụ tác
giả lựa chọn sử dụng để thu thập dữ liệu đó chính là khảo sát và quan
sát (observation). “Phân tích dữ liệu định tính là quá trình đi tìm ý
nghĩa của dữ liệu” (Nguyễn Đình Thọ, 2011, trang 130). Vì vậy, tác giả
tiến hành khảo sát các nhà khoa học, các chuyên gia trong lĩnh vực kế
toán và các cấp quản lý trong tổng công ty từ Hội đồng thành viên,
Tổng (phó) tổng giám đốc, ban giám đốc các công ty thành viên, các
trưởng, phó phòng kế toán; các đội trưởng, tổ trưởng tổ thi công các
công trình xây dựng. và quan sát đối tượng nghiên cứu (những vấn đề
về tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây
dựng) để thu thập và phân tích dữ liệu. Ngoài phương pháp chủ đạo nêu
trên, luận án còn sử dụng các phương pháp khác như phương pháp tổng
hợp, phương pháp điều tra, phỏng vấn sâu … để nghiên cứu và trình
bày các vấn đề lý luận và thực tiễn.
Quy trình áp dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp trải qua 7
bước:
21
Bước 1: Phát hiện lỗ hổng nghiên cứu
Bước 2: Xác định câu hỏi nghiên cứu
Bước 3: Chọn tình huống
Bước 4: Chọn phương pháp thu thập dữ liệu
Bước 5: Thu thập dữ liệu

Bước 6: Phân tích dữ liệu
Bước 7: Xây dựng mô hình
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
Cụ thể:
- Bước 1: Phát hiện lỗ hổng nghiên cứu
Qua tham khảo các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về
tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, một số vấn
đề mà các tác giả đã chưa đề cập đến là:
22
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
+ Việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh
nghiệp đặc thù ngành xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây
dựng nói riêng.
+ Việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm trên
cả phương diện định tính và định lượng.
+ Yêu cầu đặt ra cho việc đánh giá thành quả quản lý các trung
tâm trách nhiệm trong tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập,
phát triển bền vững.
- Bước 2: Xác định câu hỏi nghiên cứu.
Để đạt được các mục tiêu mà đề tài đã đặt ra, cần phải trả lời một
cách thỏa đáng một số vấn đề nghiên cứu sau:
1. Kế toán trách nhiệm là gì? Tình hình nghiên cứu và ứng dụng
kế toán trách nhiệm trong và ngoài nước đã được giải quyết như thế
nào?
2. Tình hình tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng
công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý trong thời gian
qua đã được thực hiện như thế nào? Những hạn chế và nguyên nhân?
3. Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp

ngành xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao
thông vận tải quản lý nói riêng có những điểm đặc thù gì ? và cần phải
23
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
giải quyết như thế nào để phù hợp các yêu cầu tăng cao chất lượng và
hiệu quả về mặt kinh tế - môi trường - xã hội ?
4. Trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững, yêu cầu đặt ra cho
việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm trong tổng
công ty xây dựng như thế nào? Các chỉ tiêu sử dụng để đánh giá thành
quả quản lý của các trung tâm trách nhiệm trên cả phương diện định
tính và định lượng là các chỉ tiêu gì?
- Bước 3: Chọn tình huống.
Từ những câu hỏi được xác định như phần trên, tình huống mà
luận án lựa chọn đó chính là những vấn đề về tổ chức hệ thống kế toán
trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận
tải quản lý. Cụ thể là tập trung về công tác xây dựng tầm nhìn chiến
lược của các tổng công ty; công tác tổ chức bộ máy và phân cấp quản
lý; hệ thống các báo cáo và các công cụ được sử dụng để đánh giá trách
nhiệm quản lý cũng như những yêu cầu cấp thiết của xu thế hội nhập,
phát triển bền vững đối với các doanh nghiệp xây lắp.
- Bước 4. Chọn phương pháp thu thập dữ liệu.
Để có được thông tin về những vấn đề tổ chức hệ thống kế toán
trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận
tải quản lý, phương pháp được tác giả lựa chọn sử dụng để thu thập dữ
24
Phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị
vào doanh nghiệp Việt Nam
liệu chính là phương pháp khảo sát, phỏng vấn sâu kết hợp với tìm hiểu
và nghiên cứu trực tiếp trên cơ sở quan sát (observation) và một số

phương pháp khác như thống kê, tổng hợp …
Cụ thể, tác giả khảo sát, phỏng vấn sâu các nhà khoa học, các
chuyên gia trong lĩnh vực kế toán và các cấp quản lý trong tổng công ty
từ Hội đồng thành viên, Tổng (phó) tổng giám đốc, ban giám đốc các
công ty thành viên, các trưởng, phó phòng kế toán; các đội trưởng, tổ
trưởng tổ thi công các công trình xây dựng để khảo sát và phỏng vấn
trực tiếp các nội dung xoay quanh các câu hỏi nghiên cứu như phân cấp
quản lý, cơ cấu tổ chức, tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm, các
thông tin quá trình hoạt động và đánh giá trách nhiệm quản lý trong
việc thực hiện nhiệm vụ của các bộ phận … kết hợp với quan sát, điều
tra nghiên cứu, ghi chép tại các tổng công ty xây dựng, các công ty
thành viên. Ngoài ra, tác giả cũng tiến hành thu thập các thông tin về
tác động của hoạt động xây dựng đến môi trường, xã hội cũng như thái
độ của người dân, của xã hội liên quan đến hoạt động xây dựng và yêu
cầu của xu thế hội nhập, phát triển bền vững … với vai trò là người
quan sát hoàn toàn (The complete observer). Tuy số lượng mẫu khảo
sát chưa lớn do đặc thù đối tượng khảo sát hạn chế nhưng vẫn đảm bảo
được trên mức tối thiểu trong nghiên cứu thống kê.
25