Phát triển thị trường trái phiếu Chính Phủ tại Việt Nam

Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
MỞ ĐẦU
* * *
1_ Tính cấp thiết của đề tài
Phát triển thị trường trái phiếu, đặc biệt là TPCP được coi là một trong
những ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển thị trường chứng khoán
Việt Nam từ nay đến năm 2020. Với mục tiêu duy trì tăng trưởng kinh tế cao
mà Việt Nam đang thực hiện, nhu cầu vốn đầu tư xã hội hàng năm ở Việt
Nam ước chừng cần khoảng 39% GDP. Để huy động được nguồn vốn này,
Chính Phủ Việt Nam hiện đang nỗ lực thực hiện việc thu hút vốn qua nhiều
kênh huy động khác nhau, trong đó kênh huy động vốn qua thị trường trái
phiếu Chính Phủ là một ưu tiên quan trọng. Để thị trường trái phiếu Chính
Phủ đáp ứng được mục tiêu huy động vốn cho nền kinh tế, cần phải đưa ra
được các biện pháp giải quyết phù hợp, phối hợp đồng đều giữa hai mảng thị
trường phát hành và thị trường giao dịch TPCP. Chính vì vậy, Đề tài “ phát
triển thị trường trái phiếu Chính Phủ tại Việt Nam “ được viết với mục tiêu
tập trung vào nghiên cứu lý thuyết kết hợp thực tiễn đối với thị trường TPCP
nhằm tạo lập một thị trường giao dịch hiệu quả tại Việt Nam.
2_ Mục đích nghiên cứu
Bài viết nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn cho việc phát triển thị
trường trái phiếu Chính Phủ ở Việt Nam hiện nay, qua đó làm sáng tỏ những
vấn đề về lí luận và đánh giá thực trạng thị trường trái phiếu Chính Phủ ở Việt
Nam , từ đây đề ra những giải pháp nhằm phát triển thị trường TPCP.
3_ Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu : Thị trường trái phiếu Chính Phủ
1
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
Phạm vi nghiên cứu: Thị trường trái phiếu Chính Phủ ở Việt Nam
những năm vừa qua.
4_ Phương pháp nghiên cứu
Dựa trên nguyên tắc khách quan, toàn diện, phát triển, lịch sử - cụ thể,

thống nhất giữa lí luận và thực tiễn, Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử. Nghiên cứu từ lí luận chung về thị trường trái phiếu
Chính Phủ và vai trò của thị trường TPCP trong nền kinh tế, đến thực trạng
hoạt động của thị trường TPCP hiện nay, từ đó, đề ra những giải pháp nhằm
phát triển thị trường TPCP.
5_ Những đóng góp của đề tài
Bài viết đã hệ thống hóa một số vấn đề lí luận cơ bản về thị trường
TPCP. Phân tích và luận giải có căn cứ khoa học về thực trạng thị trường
TPCP ở Việt Nam, đưa ra những đánh giá về kết quả đạt được cũng như
những tồn tại của thị trường. Nêu lên những nguyên nhân và đề ra những giải
pháp nhằm khắc phục những tồn tại của thị trường TPCP ở Việt Nam.
6_ Kết cấu bài nghiên cứu
Bài viết “ Phát triển thị trường trái phiếu Chính Phủ ở Việt Nam”
được chia làm 3 chương:
Chương 1: Các vấn đề cơ bản về thị trường trái phiếu Chính Phủ
Chương 2: Thực trạng thị trường trái phiếu Chính Phủ ở Việt Nam
Chương 3: Giải pháp phát triển thị trường TPCP ở Việt Nam.
2
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
Chương 1: Các vấn đề cơ bản về thị trường trái phiếu
Chính Phủ
1.1. Khái quát về trái phiếu Chính Phủ
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm trái phiếu Chính Phủ
1.1.1.1. Khái niệm
Trái phiếu là một loại chứng khoán quy định nghĩa vụ của người phát
hành(người vay tiền) phải trả cho người nắm giữ chứng khoán(người cho vay)
một khoản tiền xác định, thường là trong những khoảng thời gian cụ thể, và
phải hoàn trả khoản cho vay ban đầu khi nó đáo hạn. Như vậy, thực chất là
với trái phiếu, trái chủ là người cho vay và họ không chịu bất cứ trách nhiệm
nào về kết quả hoạt động sử dụng vốn của người cho vay. Nhà phát hành có

nghĩa vụ thanh toán theo các cam kết nợ được xác định trong hợp đồng vay.
Nếu một công ty không hoàn trả được lãi cho trái phiếu, người ta sẽ xem xét
vấn đề phá sản đối với công ty đó. Quyền yêu cầu về thu nhập và tài sản của
trái chủ được ưu tiên trước cổ phiếu ưu đãi và cổ phiếu thường. Đây sẽ là sự
đảm bảo quan trọng cho các nhà đầu tư và như vậy trái phiếu có mức độ rủi ro
thấp hơn so với cổ phiếu.
Trái phiếu Chính Phủ do Chính Phủ phát hành. Những trái phiếu này
được phát hành nhằm bù đắp sự thiếu hụt Ngân sách Nhà Nước hoặc để xây
dựng các công trình công cộng, hoặc để giải quyết những khó khăn về tài
chính. Trái phiếu Chính Phủ là loại chứng khoán không có rủi ro thanh toán
và cũng là loại trái phiếu có tính thanh khoản cao. Do đặc điểm đó, lãi suất
của trái phiếu Chính Phủ được xem là lãi suất chuẩn để làm căn cứ ấn định lãi
suất của các công cụ nợ khác có cùng kỳ hạn.Mệnh giá của trái phiếu có thể
được ghi bằng đồng ngoại tệ hoặc đồng bản tệ. Nếu trái phiếu Chính Phủ
3
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
được phát hành trong nước thì đó là bộ phận hình thành những khoản nợ
trong nước. Nếu trái phiếu Chính Phủ được phát hành tại nước ngoài thì hình
thành một khoản nợ nước ngoài. Trái phiếu Chính Phủ được đảm bảo chắc
chắn bởi uy tín của Chính Phủ và tài sản của quốc gia, trái phiếu Chính Phủ
có khả năng cầm cố, và chuyển nhượng. Các tổ chức nhân đạo, các tổ chức
tôn giáo, các công ty phục vụ cho mục đích công cộng thường ưu tiên mua
trước và được miễn giảm phí giao dịch. Hệ thống ngân hàng là người trợ giúp
đắc lực của nhà nước trong quá trình phát hành và thanh toán trái phiếu Chính
Phủ.
1.1.1.2. Đặc điểm của trái phiếu Chính Phủ
Thông qua khái niệm về trái phiếu Chính Phủ ở trên, ta thấy TPCP là công
cụ vay nợ đặc biệt của Chính Phủ, nó có độ an toàn cao. Vì nó đặc biệt nên
ngoài những đặc điểm chung của trái phiếu, TPCP còn có những đặc điểm
riêng đó là:

• TPCP là loại trái phiếu có độ rủi ro thấp nhất. Vì nó có nguồn ngân
sách Nhà Nước đảm bảo
• Là loại trái phiếu có uy tín cao, an toàn nhất trên thị trường
• Quy mô phát hành và giao dịch lớn chính vì vậy TPCP có ảnh hưởng
lớn đến thị trường chứng khoán nói riêng và thị trường tài chính nói chung
• Do TPCP là công cụ an toàn, khối lượng phát hành lớn, có nhiều ưu
đãi, do đó chủ yếu TPCP do trung gian tài chính nắm giữ.
4
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.1.2. Phân loại trái phiếu Chính Phủ
Có rất nhiều cách phân loại trái phiếu Chính Phủ, tùy theo từng mục đích
mà có cách phân loại khác nhau. Tuy nhiên, trong bài nghiên cứu này ta chỉ
nghiên cứu trái phiếu dài hạn.
1.1.2.1. Phân loại theo chủ thể ủy quyền phát hành
Theo điều 4 Nghị định 141/2003/NĐ-CP, TPCP bao gồm: tín phiếu kho
bạc, trái phiếu kho bạc, trái phiếu công trình, trái phiếu đầu tư, trái phiếu
ngoại tệ, công trái xây dựng tổ quốc.
• Tín phiếu kho bạc là: loại trái phiếu Chính Phủ có thời hạn dưới
1 năm, phát hành với mục đích bù đắp thiếu hụt tạm thời của ngân sách nhà
nước và tạo thêm công cụ cho thị trường tiền tệ.
• Trái phiếu kho bạc là: loại trái phiếu Chính Phủ có thời hạn từ 1
năm trở lên được phát hành với mục đích huy động vốn theo kế hoạch ngân
sách nhà nước hàng năm đã được Quốc hội phê duyệt.
• Trái phiếu đầu tư là: loại trái phiếu Chính Phủ có thời hạn từ một
năm trở lên, bao gồm các loại sau:
+ Trái phiếu huy động vốn cho từng công trình cụ thể thuộc
diện ngân sách đầu tư, năm trong kế hoặch đầu tư đã được Chính Phủ phê
duyệt nhưng chưa được bố trí vốn ngân sách trong năm kế hoạch
+ Trái phiếu huy động vốn cho Quỹ hỗ trợ phát triển theo kế
hoạch tín dụng đầu tư phát triển hàng năm được Chính Phủ phê duyệt.

5
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
• Trái phiếu công trình trung ương là: loại trái phiếu Chính Phủ có
kỳ hạn từ 01 năm trở lên do Kho bạc Nhà nước phát hành, nhằm huy động
vốn theo quyết định của Thủ tướng Chính Phủ, cho các dự án thuộc nguồn
vốn đầu tư của ngân sách trung ương, đã ghi trong kế hoạch nhưng chưa được
bố trí vốn ngân sách trong năm.
• Trái phiếu ngoại tệ là: loại trái phiếu Chính Phủ, có kỳ hạn từ 1
năm trở lên do Bộ Tài Chính phát hành cho các mục tiêu theo chỉ định của
Thủ tướng Chính Phủ. Đồng tiền phát hành là ngoại tệ tự do chuyển đổi.
• Công trái xây dựng Tổ quốc do Chính Phủ phát hành nhằm huy
động nguồn vốn trong nhân dân để đầu tư xây dựng những công trình quan
trọng quốc gia và các công trình thiết yếu khác phục vụ sản xuất, đời sống,
tạo cơ sở vật chất, kỹ thuật cho đất nước.
1.1.2.2. Phân loại theo thời gian đáo hạn
Do trái phiếu Chính Phủ phát hành có kỳ hạn 1 năm trở lên, nên khi
phân loại TPCP theo thời gian đáo hạn có những loại sau:
• Trái phiếu ngắn hạn (Shorts) có thời hạn từ 1 đến 5 năm;
• Trái phiếu trung hạn (Mediums) có thời hạn từ 5 đến 15 năm;
• Trái phiếu dài hạn (Longs) có thời hạn hơn 15 năm;
• Trái phiếu vô hạn (Perpetuities) không có ghi ngày đáo hạn.
6
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.1.2.3. Phân loại khác
Theo hình thức sử dụng vốn: Trái phiếu kho bạc gắn với việc thực hiện
những chính sách tài khóa, trái phiếu đầu tư huy động vốn cho các công trình
thuộc diện ngân sách nhà nước cấp phát…
Theo cách tính lãi: Lãi suất trái phiếu phát hành được xác định trên cơ
sở kết quả của từng phiên đấu thầu. Lãi suất trái phiếu có thể áp dụng cố định
cho cả kỳ hạn trái phiếu hoặc thả nổi hàng năm theo sự biến động của lãi suất

trên thị trường tài chính, tiền tệ. Trường hợp áp dụng lãi suất thả nổi, căn cứ ý
kiến thoả thuận của Bộ Tài Chính, tổ chức phát hành công bố mức lãi suất
tham chiếu trước khi đấu thầu. Lãi suất chính thức sẽ được công bố trước theo
từng thời gian hoặc vào các thời điểm thanh toán lãi trái phiếu trên cơ sở lãi
suất tham chiếu tại thời điểm công bố.
Theo hình thức biểu hiện: Trái phiếu đấu thầu qua thị trường giao dịch
chứng khoán tập trung được phát hành dưới hình thức chứng chỉ hoặc bút
toán ghi sổ; có ghi tên hoặc không ghi tên.
• Đối với hình thức chứng chỉ: Bộ Tài Chính quy định nội
dung để tổ chức phát hành in và phân phối cho các tổ chức trúng thầu.
• Đối với hình thức bút toán ghi sổ: Do Trung tâm Giao dịch
chứng khoán (Sở Giao dịch chứng khoán) và các tổ chức lưu ký ghi và quản
lý sổ sách.
Theo tiêu thức quản lí: có trái phiếu ghi danh và trái phiếu vô danh
• Trái phiếu vô danh: là trái phiếu không mang tên trái chủ,
cả trên chứng chỉ cũng như trên sổ sách của người phát hành. Những phiếu trả
7
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
lãi đính theo tờ chứng chỉ, và khi đến hạn trả lãi, người giữ trái phiếu chỉ việc
xé ra và mang tới ngân hàng nhận lãi. Khi trái phiếu đáo hạn, người nắm giữ
nó mang chứng chỉ tới ngân hàng để nhận lại khoản cho vay.
• Trái phiếu ghi danh: là loại trái phiếu có ghi tên và địa chỉ
của trái chủ, trên chứng chỉ và trên sổ của người phát hành. Hình thức ghi
danh có thể chỉ thực hiện cho phần vốn gốc, cũng có thể là ghi danh toàn bộ,
cả gốc lẫn lãi. Dạng ghi danh toàn bộ mà đang ngày càng phổ biến là hình
thức ghi sổ. Trái phiếu ghi sổ hoàn toàn không có dạng vật chất, quyền sở hữu
được xác nhận bằng việc lưu giữ tên và địa chỉ của chủ sở hữu trên máy tính.
Tuy nhiên, cho dù phân loại theo hình thức nào thì TPCP cũng có
những đặc điểm giống trái phiếu khác về mệnh giá, lãi suất, kì hạn.
• Mệnh giá( giá trị danh nghĩa hay giá trị bề mặt ) là giá trị

ghi trên trái phiếu, nó xác định tổng số tiền gốc mà trái chủ được nhận cho tới
hết thời hạn của trái phiếu. Khác với cổ phần, mệnh giá trái phiếu là yếu tố
được xác lập rất rõ ràng, vì đây là cơ sở đặt nền móng cho các quan hệ nghĩa
vụ suốt chiều dài tồn tại của trái phiếu. Mệnh giá trái phiếu thường được định
chuẩn ở các số càng chẵn càng tốt, tuỳ theo giá trị đồng bạc ở mỗi nước, đồng
thời cũng là để giúp cho việc giao dịch thuận tiện. Thường mỗi thị trường sẽ
có những mệnh giá được chuộng nhất và được khuyến khích sử dụng. Ví dụ ở
Mỹ hiện nay, khi nói đến trái phiếu trong TTCK thì dân chúng có thói quen
liên tưởng ngay đến loại 1.000USD. Loại 5.000USD cũng phổ biến nhưng
không bằng loại 1.000USD. Những loại nhỏ hơn 1.000USD gọi là "baby
bond" (trái phiếu nhỏ lẻ) được các công ty cần huy động vét (thường là để lập
quỹ hoàn trái hoặc hoán nợ cho các loại trái phiếu trả lãi cao đã huy động
trước đó) nhưng không nhỏ hơn 1.000USD. Các baby bond phải chịu phí giao
dịch đắt hơn.
8
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
Tại Việt Nam, trong thời gian khởi động để chuẩn bị cho việc ra đời
TTCK, ta cũng đang quan tâm đến một mệnh giá đồng bộ để đáp ứng yêu cầu
kỹ thuật trong giao dịch. Có thể nói, Ngân Hàng Đầu Tư Phát Triển VN
(BIDV) là nhà phát hành tiên phong loại trái phiếu tiêu chuẩn này, vào tháng
11 và 12 năm 1999, với các mệnh giá chuẩn là 10.000.000 VNĐ và 1000
USD.
• Lãi suất: Đây là thành tố xác định quyền lợi về thu nhập
định kỳ (phần cứng) cho người sở hữu trái phiếu (chủ nợ). Tiền lãi, theo
thông lệ đã phổ biến, được trả cứ nửa năm một lần, nên khi tính toán ta cần
chia đôi lãi năm ra hai phần bằng nhau. Chẳng hạn trái phiếu mệnh giá
10.000.000đ, lợi suất danh nghĩa (nominal yield = lãi suất = rate of interest) là
10% thì mỗi sáu tháng trái phiếu đó nhận được 500.000đ, và từ đó tính ra
tháng, ra ngày. Lãi suất chia làm 2 loại: lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực tế.
Lãi suất danh nghĩa: là lãi suất ghi trên trái phiếu. Nó quy

định mức lợi tức mà trái chủ được hưởng so với mệnh giá của trái phiếu. Như
vậy, bất kể điều gì xảy ra đối với giá của một trái phiếu coupon có lãi suất
hàng năm 8% và mệnh giá 1000 USD, nó sẽ vẫn được trả 80 USD lợi tức
hàng năm cho đến khi đáo hạn
Lãi suất thực tế: được xem xét trong mối liên hệ giá trị
thời gian của tiền. Lãi suất thực tế (lãi suất hiệu quả) là lãi suất mà bạn thực
sự thu được từ một khoản đầu tư hoặc phải trả cho một khoản vay sau khi tính
đến tác động của lãi suất ghép. Thông thường cái mà chúng ta hay nhìn thấy
là lãi suất danh nghĩa, còn lãi suất thực tế sẽ được tính toán từ lãi suất danh
nghĩa theo một số phương pháp nhất định. Lãi suất danh nghĩa gắn liền với
9
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
phương pháp tính lãi đơn giản, còn lãi suất thực tế là kết quả của phương
pháp tính lãi kép.
• Kỳ hạn: Là độ dài thời gian cho đến khi người phát hành
trái phiếu trả lại toàn bộ tiền gốc cho trái chủ và nhận lại trái phiếu. Với tất cả
các loại trái phiếu bình thường, việc hoàn trả lại tiền gốc sẽ được thực hiện
vào ngày đáo hạn (maturity). Ngày đáo hạn còn là cơ sở quan trọng để xác
định các kỳ trả lãi. Kỳ trả lãi được xác định mỗi năm hai lần. Ví dụ: trái phiếu
J&J, trả lãi vào ngày 1 tháng Giêng và 1 tháng Bảy; trái phiếu F&A trả lãi vào
ngày 1 tháng Hai và 1 tháng Tám; J&D trả lãi ngày 1 tháng Sáu và 1 tháng
Chạp (dương lịch),… Tại các thị trường phát triển, việc quy định số ngày
trong năm và phương pháp đếm ngày được chuẩn hoá tuỳ theo loại trái phiếu.
Ở Mỹ trái phiếu công ty và trái phiếu đô thị được tính theo năm có 360 ngày
và tháng có 30 ngày (kể cả tháng Hai). Nhưng trái phiếu Chính Phủ thì lại
tính một năm là 365 ngày và tháng tính theo ngày lịch thực tế.
Có 3 loại cơ cấu đáo hạn căn bản của một đợt phát hành trái phiếu:
• Loại trái phiếu có thời hạn cố định (term bonds) đáo hạn tất cả cùng
một lúc.
• Loại trái phiếu đáo hạn theo nhóm (serial bonds) từng kỳ, loại này

được phát hành một đợt nhưng có kỳ đáo hạn khác nhau theo lịch trình định
trước. Ví dụ: một trái phiếu đô thị có lượng phát hành 100 tỷ đồng có lịch đáo
hạn mỗi năm 5 tỷ suốt trong chiều dài tồn tại của đợt đó là 20 năm.
• Loại trái phiếu đáo hạn kết hợp (balloon bonds) đáo hạn từng phần
nhưng đa phần là vào kỳ cuối cùng. Ví dụ một đợt phát hành trái phiếu
"balloon" có thể mỗi năm thu hồi 3% giá trị phát hành ban đầu trong vòng 20
10
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
năm, rồi sau đó tất toán 40% còn lại vào năm đáo hạn. Từ balloon cho ta khái
niệm phần phình ra nằm ở cuối trái bóng.
Để phù hợp với kế hoạch sử dụng tài chính và tính toán hiệu quả kinh
tế, một nhà phát hành có thể bán trái phiếu trải ra qua vài ba năm, họ sẽ thu
xếp đợt phát hành theo từng sê- ri tách biệt.
1.2. Thị trường trái phiếu Chính Phủ
1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của thị trường trái phiếu Chính Phủ
Thị trường TPCP là một bộ phận của thị trường chứng khoán, mà
TTCK lại là một bộ phận cấu thành quan trọng của thị trường tài chính. Chính
vì vậy, trước khi tìm hiểu về thị trường TPCP ta sẽ tìm hiểu qua vài nét về thị
trường tài chính.
1.2.1.1. Khái niệm, cấu trúc của thị trường tài chính
Thị trường tài chính là nơi diễn ra sự luân chuyển vốn từ những
người có vốn nhàn rỗi tới những người thiếu vốn. Thị trường tài chính cũng
có thể được định nghĩa là nơi mua bán, trao đổi các công cụ tài chính. Hoạt
động trên thị trường tài chính có những hiệu ứng trực tiếp tới sự giàu có của
các cá nhân, tới hành vi của các doanh nghiệp và người tiêu dùng, và tới động
thái chung của toàn bộ nền kinh tế.
Cấu trúc của thị trường tài chính: Tùy theo các tiêu thức khác nhau,
người ta có thể phân loại thị trường tài chính theo nhiều cách khác nhau:
• Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn, thị trường tài chính
được chia thành thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Thị trường tiền tệ là thị

trường mua bán, trao đổi các công cụ tài chính ngắn hạn. Thị trường vốn là thị
11
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
trườngmua bán, trao đổi các công cụ tài chính trung và dài hạn. So với các
công cụ trên thị trường tiền tệ, các công cụ trên thị trường vốn có tính thanh
khoản kém hơn và đội rủi ro cao hơn, do đó chúng có mức lợi tức cao hơn.
• Căn cứ vào cách thức huy động vốn, thị trường tài chính
được chia ra thành thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần. Thị trường nợ là
thị trường mua bán các công cụ nợ như trái phiếu, các khoản cho vay,…Thị
trường nợ có đặc trưng là các công cụ giao dịch đều có kỳ hạn nhât định, có
thể là ngắn hạn, trung hạn hoặc dài hạn tùy theo cam kết nợ giữa chủ nợ và
người mắc nợ. sự hoạt động trên thị trường nợ phụ thuộc rất lớn vào biến
động của lãi suất ngân hàng. Thị trường vốn cổ phần là thị trường mua bán
các cổ phần của công ty cổ phần. Đặc trưng của thị trường này là các công cụ
trên thị trường này không có kỳ hạn mà chỉ có thời điểm phát hành, không có
ngày mãn hạn. Người mua cổ phiếu chỉ có thể lấy lại tiền bằng cách bán lại cổ
phiếu trên thị trường hoặc khi công ty tuyên bố phá sản. Khác với thị trường
nợ, hoạt động của thị trường vốn cổ phần chủ yếu phụ thuộc vào hiệu quả
kinh doanh của công ty cổ phần.
• Căn cứ vào tính chất của việc phát hành các công cụ tài
chính, thị trường tài chính được chia thành thị trường sơ cấp và thị trường thứ
cấp. Thị trường sơ cấp là thị trường trong đó các công cụ tài chính được phát
hành lần đầu và được bán cho người đầu tiên mua chúng. Do là phát hành lần
đầu nên thị trường này còn được gọi là thị trường cấp một. Thị trường thứ cấp
là thị trường giao dịch các công cụ tài chính sau khi chúng đã được phát hành
trên thị trường sơ cấp. Thị trường thứ cấp còn được gọi là thị trường thứ hai
12
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.2.1.2. Khái niệm, đặc điểm thị trường trái phiếu Chính Phủ
Sau khi đã hiểu rõ về thị trường tài chính ta có thể khái quát về thị

trường trái phiếu Chính Phủ đó là:
• Thị trường trái phiếu Chính Phủ là một bộ phận cấu thành của
thị trường tài chính, qua đó Chính Phủ có thể huy động được vốn, bù đắp
thâm hụt ngân sách và đầu tư cơ sở hạ tầng
• Thị trường TPCP là nơi diễn ra các giao dịch mua – bán, trao
đổi TPCP, việc này diễn ra cả trên thị trường phát hành và thị trường giao
dịch
• Quy mô của thị trường TPCP thường lớn hơn so với thị
trường trái phiếu doanh nghiệp và cổ phiếu. Ở Mỹ, thị trường chứng khoán
cung ứng 30% vốn trực tiếp trong đó 2% từ cổ phiếu, 4% từ TPDN, 24% từ
TPCP.
Bảng 1.1: Các dòng vốn qua hệ thống tài chính đầu tư vào TPCP
13
Người có vốn
_ Hộ gia đình
_ tổ chức kinh
tế
_ nước ngoài
Người cần vốn
Chính Phủ
Vốn
VốnTT TPCPVốn
TGTC Vốn
(Nguồn: GT TTCK – Khoa NH – TC, ĐH KTQD)
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.2.2. Phân loại thị trường trái phiếu Chính Phủ
1.2.2.1. Thị trường phát hành trái phiếu Chính Phủ
Thị trường phát hành trái phiếu Chính Phủ( thị trường sơ cấp) là thị trường
mua bán trái phiếu Chính Phủ mới phát hành. Trên thị trường này vốn từ nhà
đầu tư sẽ được chuyển sang nhà phát hành thông qua việc nhà đầu mua trái

phiếu Chính Phủ mới phát hành
Vai trò của thị trường phát hành TPCP
- Trái phiếu hóa các nguồn vốn cần huy động, vốn mà Chính Phủ cần
sẽ được huy động thông qua thị trường phát hành.
- Thực hiện quá trình chu chuyển tài chính trực tiếp đưa các khoản tiền
nhàn rỗi tạm thời trong dân chúng vào đầu tư, chuyển tiền sang dạng vốn dài
hạn.
Đặc điểm của thị trường phát hành TPCP
- Thị trường phát hành trái phiếu Chính Phủ là thị trường tạo vốn cho
Chính Phủ và đồng thời cũng tạo ra hàng hóa cho thị trường giao dịch. Trên
bình diện toàn bộ nền kinh tế, thị trường phát hành trái phiếu Chính Phủ làm
tăng vốn đầu tư.
- Những người bán trái phiếu Chính Phủ trên thị trường trái phiếu
Chính Phủ là Kho bạc, Ngân hàng Nhà nước
- Thị trường phát hành chỉ được tổ chức một lần cho một loại chứng
khoán nhất định, trong thời gian hạn định.
14
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.2.2.2. Thị trường giao dịch trái phiếu Chính Phủ
Thị trường giao dịch TPCP là nơi giao dịch TPCP đã được phát hành trên
thị trường phát hành. Là thị trường chuyển nhượng quyền sở hữu trái phiếu.
Thị trường giao dịch đảm bảo tính thanh khoản cho TPCP đã phát hành.
Đặc điểm của thị trường giao dịch TPCP
- Trên thị trường giao dịch TPCP, các khoản tiền thu được từ việc bán
trái phiếu thuộc về nhà đầu tư và các nhà kinh doanh trái phiếu chứ không
thuộc về nhà phát hành. Nói cách khác, các luồng vốn không chảy vào những
người phát hành trái phiếu mà vận chuyển giữa những người đầu tư trái phiếu
trên thị trường. Thị trường giao dịch TPCP là một bộ phận quan trọng của thị
trường trái phiếu TPCP, gắn bó chặt chẽ với thị trường phát hành.
- Giao dịch trên thị trường giao dịch phản ảnh nguyên tắc cạnh tranh tự

do, giá trái phiếu Chính Phủ trên thị trường giao dịch do cung và cầu quyết
định.
- Thị trường giao dịch TPCP là một thị trường hoạt động liên tục, các
nhà đầu tư có thể mua và bán các chứng khoán nhiều lần trên thị trường giao
dịch
1.2.2.3. Mối liên hệ giữa thị trường phát hành và thị trường giao dịch
TPCP
Thị trường phát hành TPCP là cơ sở, là tiền đề cho sự hình thành và
phát triển của thị trường giao dịch TPCP vì đó là nơi cung cấp hàng hóa
TPCP trên thị trường giao dịch. Không có thị trường phát hành thì không thể
có sự xuất hiện của thị trường giao dịch. Thị trường giao dịch là một loại thị
15
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
trường đặc biệt, nó không thể ra đời chừng nào vẫn chưa có một thị trường
phát hành rộng rãi, vững chắc.
Ngược lại, thị trường giao dịch đến lượt nó là động lực, là điều kiện cho
sự phát triển của thị trường phát hành, vì một khi trái phiếu Chính Phủ đã
được phát hành ra trên thị trường, nếu không có một thị trường giao dịch
TPCP để lưu hành, mua bán, trao đổi tạo ra tính thanh khoản cho TPCP thì
thật khó có thể thuyết phục nhà đầu tư bỏ tiền ra mua trái phiếu Chính Phủ.
Chính việc mua bán giao dịch trái phiếu trên thị trường giao dịch làm cho lưu
động hóa vốn đầu tư, các nhà đầu tư có thể chuyển từ trái phiếu Chính Phủ
thành tiền mặt.
1.2.3. Phát triển thị trường trái phiếu Chính Phủ
1.2.3.1. Khái niệm
Phát triển là sự thay đổi cả về lượng và chất của chủ thể nghiên cứu
theo hướng tích cực.
Mục tiêu của thị trường TPCP là huy động vốn cho ngân sách Nhà
Nước và thực hiện mục tiêu chính sách tài chính, đồng thời tạo công cụ đầu tư
cho các nhà đầu tư. Thị trường sẽ đạt mục tiêu khi tạo khả năng tích tụ, tập

trung tiền cho ngân sách Nhà Nước, chuyển thời hạn vốn, góp phần ổn định
và tăng trưởng kinh tế, tránh lạm phát…Nhưng để đạt được mục tiêu đó, thì
thị trường phải hoạt động với lượng vốn lớn, tính thanh khoản cao, khối lượng
giao dịch lớn, chi phí giao dịch nhỏ, có sự tham gia ngày càng đông của các
nhà đầu tư, đặc biệt nhà đầu tư có tổ chức, cơ sở vật chất kỹ thuật giao dịch
hiện đại, phương thức giao dịch tiên tiến, khả năng linh hoạt lớn, khả năng
kiểm soát thị trường tốt…Như vậy, phát triển thị trường TPCP là sự thay đổi
16
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
các yếu tố của thị trường theo hướng tích cực nhằm thực hiện tốt hơn chức
năng của thị trường trái phiếu Chính Phủ.
1.2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của thị trường TPCP
Đánh giá sự phát triển của thị trường TPCP ta dựa trên hai yếu tố: Các
yếu tố định tính, và các yếu tố định lượng
• Các yếu tố định lượng:
+ Doanh số phát hành, giao dịch: Thị trường TPCP càng phát
triển thì lượng vốn huy động được từ việc phát hành, giao dịch TPCP sẽ càng
lớn và ngược lại, nếu lượng vốn huy động được từ việc phát hành, giao dịch
TPCP là không đáng kể thì điều đó có nghĩa là thị trường TPCP còn rất nhỏ
bé và chưa phát triển.
+ Số lượng và sự đa dạng về hàng hóa trên thị trường TPCP: sự
phát triển của thị trường trái phiếu Chính Phủ được thể hiện bởi số lượng
TPCP phát hành, giao dịch trên thị trường và sự phong phú về chủng loại
hàng hóa trên thị trường, đa dạng về kỳ hạn TPCP. Nếu hàng hóa trên thị
trường trái phiếu Chính Phủ đa dạng sẽ giúp nhà đầu tư có nhiều lựa chọn
hơn, và sẽ thu hút được nhiều nhà đầu tư hơn.
+ Tần suất phát hành, giao dịch TPCP: tần suất phát hành, giao
dịch TPCP phải hợp lí, chưa hẳn tần suất lớn đã là tốt, lượng cung trái phiếu
lớn mà cầu trái phiếu nhỏ thì sẽ làm cho các đợt phát hành bị thất bại. Cần tập
trung phát hành TPCP theo lô lớn.

+ Phí giao dịch: Để thị trường TPCP trở nên sôi động thì phí giao
dịch thấp là một nhân tố thu hút nhà đầu tư.
17
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
+ Thời gian giao dịch: Thời gian giao dịch càng rút ngắn càng
thể hiện sự phát triển của thị trường TPCP. Thời gian giao dịch ngắn thể hiện
trình độ công nghệ được nâng cao, thị trường hoạt động chuyên nghiệp hơn.
+ Thành viên tham gia vào thị trường TPCP: một thị trường
TPCP phát triển là thị trường có sự tham gia của nhiều công ty chứng khoán,
ngân hàng thương mại, các quỹ đầu tư, nhà đầu tư nước ngoài, nhà tạo lập thị
trường…
• Các yếu tố định tính
+ Mức độ linh hoạt của thị trường: thể hiện ở sự kết hợp hài hòa
giữa các phương thức giao dịch, tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển của thị
trường TPCP
+ Khả năng kiểm soát thị trường: một thị trường phát triển tốt
đồng nghĩa với việc thị trường đó được quản lý và giám sát một cách có hiệu
quả. Giao dịch trên thị trường trở nên minh bạch, trung thực, tránh hiện tượng
gian lận, thao túng giá cả….
+ Tính thanh khoản của TPCP: Thị trường TPCP có phát triển thì
khả năng thanh khoản của trái phiếu Chính Phủ mới cao. Do đó, để đánh giá
một thị trường TPCP có phát triển hay không ta có thể xem xét đến tính thanh
khoản của trái phiếu.
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc phát triển thị trường trái phiếu
Chính Phủ
Thị trường trái phiếu Chính Phủ là một thị trường đóng vai trò quan
trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Do vậy, việc nghiên cứu các nhân
18
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
tố ảnh hưởng đến thị trường TPCP có một ý nghĩa vô cùng to lớn, nó giúp

Chính Phủ có những bước đi nhằm giúp cho thị trường trái phiếu phát triển và
hoạt động một cách có hiệu quả. Các nhân tố ảnh hưởng đến thị trường TPCP
được chia làm 2 nhân tố chính:
1.3.1. Các nhân tố vĩ mô
1.3.1.1. Nhân tố về sự ổn định chính trị và tăng trưởng kinh tế
Đây là nhân tố quan trọng nhất, nó quyết định tới sự phát triển của thị
trường tài chính nói chung cũng như thị trường TPCP nói riêng của bất kỳ
quốc gia nào trên thế giới. Cùng với sự ổn định về chính trị thì ổn định môi
trường kinh tế vĩ mô đặc biệt là thị trường tài chính là yếu tố cực kỳ quan
trọng trong sự phát triển của mỗi quốc gia. Các chỉ tiêu: tốc độ tăng trưởng
GDP, chỉ số lạm phát, tỷ giá hối đoái,… mang yếu tố quyết định khi tiến hành
hoạch định chiến lược phát triển hệ thống tài chính trong đó có thị trường
TPCP.Ngoài ra, các chính sách tài chính tiền tệ cũng có tác động tới sự quản
lý vĩ mô nền kinh tế của Chính Phủ.
Với một quốc gia có sự ổn định về chính trị và kinh tế sẽ làm cho đời
sống, thu nhập của toàn xã hội được nâng cao, phần tích lũy ngày càng lớn,
dẫn đến nhu cầu đầu tư tăng cao, khi Chính Phủ tiến hành thu hút vốn phục vụ
cho mục đích đầu tư phát triển bằng cách phát hành trái phiếu thì các nhà đầu
tư sẽ rất an tâm trong việc bỏ vốn vào đầu tư trung và dài hạn. Trong giai
đoạn đầu hình thành và phát triển TTCK, Chính Phủ sẽ tổ chức tiến hành phát
hành TPCP làm mặt hàng chính cho thị trường. Thêm vào đó, việc tiến hành
mua bán TPCP thường xuyên trên thị trường sơ cấp sẽ giúp cho tính thanh
khoản của TPCP được nâng cao và làm nguồn vốn khả dụng của các tổ chức
nắm giữ TPCP được tăng lên, từ đó tạo ra một khung lãi suất chuẩn cho các
19
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
loại trái phiếu khác giúp các nhà đầu tư có những sự lựa chọn đầu tư vốn của
mình một cách chính xác và có hiệu quả hơn.
Nếu một quốc gia không có sự ổn định về chính trị và kinh tế sẽ kéo
theo đời sống của người dân cũng gặp khó khăn, điều này đồng nghĩa với việc

Chính Phủ sẽ không huy động được vốn và thị trường TPCP sẽ không phát
triển được. Như vậy, Sự ổn định về chính trị và kinh tế là một yếu tố hết sức
quan trọng cho sự phát triển của thị trường TPCP.
1.3.1.2. Nhân tố pháp lý
Để thị trường TPCP có thể hoạt động và phát triển được thì điều kiện
trước tiên là phải có hệ thống các quy định về pháp luật đối với chính sách
phát triển kinh tế theo từng giai đoạn cụ thể. Để môi trường pháp lý phát huy
hiệu lực đối với hoạt động của thị trường, cần thiết phải có sự phối hợp nhịp
nhàng của các cơ quan quản lý nhà nước và đảm bảo có một khung pháp lý
đầy đủ, đồng bộ và thống nhất. Hệ thống chính sách có tác động rất lớn đến
bản thân TTCK và hoạt động của các doanh nghiệp. Mỗi thay đổi chính sách
có thể kéo theo các tác động tốt hoặc xấu tới TTCK nói chung và thị trường
TPCP nói riêng, nhất là trong những thời điểm nhạy cảm. Môi trường pháp
luật là yếu tố quan trọng tác động tới TTCK. Do vậy môi trường pháp lý cần
đuợc xem xét trên các góc độ: Hệ thống hành lang pháp lý của TTCK được
xây dựng như thế nào, có đủ bảo vệ quyền lợi chính đáng của người đầu tư
hay không? Những mặt khuyến khích, ưu đãi, hạn chế được quy định trong hệ
thống pháp luật ra sao? Và Sự ổn định của hệ thống luật pháp, khả năng sửa
đổi và ảnh hưởng của chúng đến TTCK như thế nào?
20
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.3.1.3. Nhân tố thuộc về mô hình tổ chức thị trường
Mô hình tổ chức thị trường TPCP có tác động rất quan trọng trong việc
thúc đẩy hoạt động của các nhà đầu tư tham gia vào thị trường, tạo cho thị
trường TPCP luôn sôi động và hiệu quả. Mô hình tổ chức thị trường TPCP
nếu được xác lập phù hợp sẽ thúc đẩy sự phát triển của thị trường, đồng thời,
tạo điều kiện cho cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức tự quản thực hiện
tốt chức năng quản lý, giám sát thị trường TPCP. Ngược lại, nếu mô hình tổ
chức thị trường TPCP không được xác lập phù hợp sẽ kìm hãm sự phát triển
của thị trường, làm cho thị trường hoạt động kém hiệu quả, không sôi động…

1.3.1.4. Các nhân tố khác
Ngoài các nhân tố trên, còn có 3 nhân tố vĩ mô cơ bản tác động trực tiếp
đến hoạt động đầu tư trên TTCK nói chung và trên thị trường TPCP nói riêng
• Tỷ giá hối đoái: tỷ giá hối đoái thay đổi không chỉ ảnh hưởng tới thị
trường ngoại hối mà còn tác động tới thị trường trái phiếu. Nguồn vốn nước
ngoài được đầu tư vào thị trường trái phiếu, nếu tỷ giá hối đoái tăng mạnh sẽ
làm nảy sinh lí do khiến các nhà đầu tư nước ngoài rút vốn khỏi thị trường trái
phiếu. Khi một lượng vốn lớn nhanh chóng bị rút khỏi thị trường sẽ làm giảm
giá trái phiếu và điều này sẽ tác động làm tăng lãi suất. Nếu lãi suất tăng sẽ
trở thành gánh nặng cho các doanh nghiệp. Do vậy, vấn đề hiện nay là cần
phải duy trì tỷ giá hối đoái ở mức cân bằng.
• Lạm phát: là sự mất giá của đồng tiền, nó làm thay đổi hành vi tiêu
dùng và tiết kiệm của dân cư và doanh nghiệp. Tỷ lệ lạm phát không hợp lý sẽ
gây khó khăn cho hoạt động sản xuất kinh doanh, ngăn cản sự tăng trưởng và
đổi mới doanh nghiệp. trong thực tế, cứ tăng trưởng kinh tế cao thì thường
kéo theo lạm phát. Hiện tượng này gần như là một nguyên lý mà các nhà kinh
21
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
tế, kế hoạch, tài chính quốc gia phải luôn luôn quan tâm để hài hoà giữa phát
triển và kiểm soát lạm phát, trong đó việc cân đối liều lượng, thời điểm,
phương thức áp dụng các biện pháp là rất quan trọng. Lạm phát cao làm đồng
tiền mất giá, kéo theo lãi suất tiết kiệm tăng cao, nhà đầu tư sẽ phân vân giữa
đầu tư vào thị trường trái phiếu hay gửi tiết kiệm. Lạm phát thuần túy (lạm
phát ngầm) không nguy hiểm cho TTCK vì tiền mua cổ phiếu thực chất là đầu
tư vào hiện vật.
• Lãi suất: Giá của trái phiếu là giá trị hiện tại của các dòng tiền. Khi lãi
suất thị trường càng cao thì các dòng tiền bị chiết khấu với lãi suất càng lớn,
do vậy dẫn đến giá trái phiếu càng nhỏ. Vì vậy, khi lãi suất cao, giá trái phiếu
thấp có thể là một cơ hội tốt để mua vào trái phiếu. Khi kinh tế phát triển mà
không có lạm phát lớn thì trái phiếu dài hạn là đối thủ cạnh tranh trực tiếp số

một của cổ phiếu. Lãi suất cao thu hút dân chúng đầu tư vào trái phiếu, kể cả
tiền gửi tiết kiệm có kỳ hạn vì đó là những bến đậu an toàn cho đồng vốn. Ở
mức lãi suất thấp, tiền tiết kiệm được đầu tư vào cổ phiếu nhiều hơn, tính
thanh khoản tăng cao làm TTCK phát triển.
Khi nền kinh tế phát triển tốt thì TTCK có xu hướng đi lên và ngược lại
khi kinh tế giảm sút thì TTCK đi xuống. Như vậy, nếu dự đoán được xu
hướng phát triển của nền kinh tế, thì có thể dự báo được xu thế phát triển
chung của TTCK. Vì vậy, các nhà đầu tư cần phải cố gắng dự đoán tình hình
kinh tế để tìm ra những đỉnh điểm của chu kỳ kinh tế và chọn thời cơ để tham
gia hoặc rút lui khỏi thị trường chứng khoán một cách hợp lý nhất.
22
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
1.3.2. Các nhân tố vi mô
1.3.2.1. Nhân tố về các tổ chức trung gian tài chính
Đây là một trong những chủ thể quan trọng của thị trường chứng khoán
nói chung cũng như thị trường trái phiếu Chính Phủ nói riêng, với vai trò của
mình các tổ chức phát hành, kinh doanh , và hỗ trợ cho thị trường thông qua
các nghiệp vụ như bảo lãnh phát hành, đại lý phát hành, mô giới, tư vấn….
Với sự tham gia của các trung gian tài chính đã tạo động lực thúc đẩy cho thị
trường trái phiếu ngày càng phát triển mạnh mẽ.
1.3.2.2. Nhân tố về công chúng đầu tư
Để thị trường TPCP hoạt động một cách có hiệu quả, cần có các chính
sách tạo dựng được lòng tin cho các nhà đầu tư, giảm thiểu những sự bất ổn
định hay những biến động xấu của thị trường. Thêm vào đó để duy trì lòng
tin của các nhà đầu tư thì các trái phiếu được phát hành phải đảm bảo chất
lượng và cần Chính Phủ phải thực hiện một cách nghiêm chỉnh các cam kết
đối với các nhà đầu tư. Ngoài các yếu tố của bản thân nhà phát hành thì sự hỗ
trợ của Chính Phủ, của các tổ chức trung gian tài chính cũng có ý nghĩa quan
trọng tác động đến quyết định của các nhà đầu tư khi tham gia vào thị trường
trái phiếu Chính Phủ.

1.3.2.3. Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước
Để bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư và để tạo lập một thị trường trái
phiếu Chính Phủ hoạt động có hiệu quả thì các cơ quan quản lý nhà nước cần
phải tập trung vào công tác quản lý và giám sát thị trường một cách chặt chẽ,
ngăn chặn kịp thời những hành vi trái pháp luật làm ảnh hưởng xấu tới hoạt
23
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
động của thị trường nhằm đảm bảo cho các giao dịch diễn ra minh bạch và
công bằng với tất cả các đối tượng tham gia thị trường.
Kết luận chương 1
Trái phiếu Chính Phủ trong nền kinh tế thị trường là một vấn đề tương
đối mới mẻ và mang tính thời sự, bằng việc sử dụng tổng hợp các phương
pháp nghiên cứu , trong chương 1 đã đưa ra một cái nhìn tổng quan về TPCP
và thị trường TPCP. Đồng thời chỉ ra sự cần thiết của thị trường TPCP trong
việc tăng nhanh tốc độ luân chuyển vốn và khả năng huy động các nguồn vốn
trong nền kinh tế.
24
Chuyên Đề Thực Tập Tốt Nghiệp
Chương 2: Thực trạng thị trường trái phiếu
Chính Phủ ở Việt Nam
2.1. Khái quát quá trình phát triển thị trường trái phiếu Chính Phủ ở
Việt Nam
Lịch sử phát hành và sự hình thành phát triển thị trường trái phiếu
Chính Phủ ở Việt Nam có thể chia thành các giai đoạn sau:
2.1.1. Giai đoạn trước năm 1990: Giai đoạn chưa hình thành thị trường
TPCP
Ở thời kỳ này, nhu cầu chi tiêu cho cuộc kháng chiến là rất lớn, trong
khi nguồn thu của ngân sách Nhà Nước còn hạn hẹp do chính sách giảm thuế
của chính quyền cách mạng, vì vậy việc huy động vốn qua hình thức TPCP đã
có ý nghĩa rất lớn, tuy nhiên, nó còn nhiều hạn chế do nguồn lực tài chính

trong dân còn nhỏ, dựa trên lòng yêu nước là chính, có loại công trái không
hoàn cả gốc lẫn lãi mà người dân vẫn mua, có thể thấy rằng giai đoạn này
việc phát hành công trái không dựa trên quan hệ kinh tế mà là trên quan hệ
chính trị, nhằm mục đích phục vụ cho chiến tranh là chính. Như vậy, ở giai
đoạn này chưa tồn tại khái niệm thị trường trái phiếu Chính Phủ.
2.1.2. Giai đoạn 1990 - nay: Giai đoạn bắt đầu hình thành và phát triển thị
trường trái phiếu Chính Phủ
Trong giai đoạn 1990 đến nay, Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới
toàn diện nền kinh tế - xã hội theo các nghị quyết của đại hội đảng lần thứ
VII, VIII và IX. Nền kinh tế trong giai đoạn này đã liên tục tăng trưởng và đạt
được những thành tựu quan trọng. Nhiệp độ tăng GDP bình quan hàng năm
25