Bài tiểu luận lịch sử kinh tế việt nam vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế việt nam thời nguyên thủy

Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
Bài làm
Thời nguyên thủy là thời kỳ mở đầu trong lịch sử phát triển của loài người.
Bắt đầu từ buổi bình minh, khi con người xuất hiện và tiến hóa từ loài vượn, loài
người đã có những bước đi đầu tiên để phát triển kinh tế. Ở Việt Nam, dấu vết đầu
tiên của con người cũng được xuất hiện ở hang Thẩm Khuyên, Thẩm Hai (Lạng
Sơn), núi Đọ (Thanh Hóa)…
(1)
Trong thời kỳ này, người ta cũng không quên đến
vai trò của phụ nữ trong sự phát triển mang tính nền tảng của kinh tế Việt Nam lúc
bất giờ.
Người Ê đê có câu:
“ Người con gái như hạt lúa giống, chính nó dệt áo may khăn, nó giữ thúng,
giữ kẽ, giữ nia, giữ đất đai rừng rú của ông bà tổ tiên”
(2)

Người phụ nữ được cả cộng đồng tôn trọng và kính phục. Hình ảnh người
phụ nữ không chỉ hiện diện trên những giá trị vật chất như: những bức tượng,
những chuôi dao bề nổi thậm chí được khắc họa trên những hoa văn trống đồng
thời Đông Sơn mà còn hiện hữu ở những giá trị tinh thần như tín ngưỡng thờ Nữ
thần, thờ Mẫu được mọi người tôn sùng. Cả xã hội tôn vinh người phụ nữ, họ đã
đóng góp một vai trò vô cùng quan trọng không chỉ trong xã hội mà còn trong kinh
tế. Kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy là một nền kinh tế sống chủ yếu là săn và
hái lượm. Trong đó, người phụ nữ giữ một vị trí nhất định mang tính mở đường
trong một số hoạt động kinh tế chính: hái lượm, nông nghiệp, thủ công nghiệp,
nghề gốm và nghề đánh cá và một số lĩnh vực kinh tế khác. Họ đóng góp vào sự
phát triển của kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy theo hai mặt trực tiếp và gián
tiếp.
(
1)

Phạm Văn Chiến, Lịch sử kinh tế Việt Nam, NXB ĐHQG, Hà Nội, 2003, tr.19.
(
2)
Người Ê đê, một tộc người ngày nay còn lưu giữ nhiều tàn dư của chế độ mẫu hệ, luôn đề cao, tôn trọng vai trò
của người phụ nữ nhất định trong cộng đồng.
1
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
1. Vai trò trực tiếp của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt
Nam thời nguyên thủy.
Đầu tiên, phụ nữ - người phát triển hoạt động kinh tế hái lượm. Thời nguyên
thủy, những hoạt động phân chia lao động đã manh nha. Ngay từ buổi đầu sơ khai,
đàn ông và phụ nữ đã có những công việc được sắp xếp. Với sự khéo léo của mình,
người phụ nữ đảm nhận công việc hái lượm, thu nhặt những hoa quả có sẵn trong
tự nhiên về làm thức ăn cho cả một cộng đồng người. Khi con người còn sống theo
bầy đàn, người phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống cho bầy
người nguyên thủy. Nền kinh tế hái lượm chủ yếu phụ thuộc rất nhiều vào tự
nhiên. Do đó, lúc bấy giờ hoạt động hái lượm mà vai trò quan trọng đánh dấu sự
phát triển là bàn tay khéo léo, chăm chỉ của những người phụ nữ ấy lại là một hoạt
động kinh tế thứ hai đưa con người phát triển nên những nền kinh tế cao hơn. Vốn
dĩ, hoạt động săn bắt là do đàn ông đảm nhiệm, họ có sức khỏe, sự mạnh mẽ để có
thể cùng nhau đi săn những con thú lớn. Nhưng hoạt động này được coi là khá bấp
bênh vì có những hôm săn được thú còn có những hôm thì không. Chính vì vậy,
hơn khi nào hết hái lượm lại càng trở nên quan trọng trong xã hội nguyên thủy.
Theo nhiều di chỉ khảo cổ được khai quật thì số lượng thức ăn của bầy người
nguyên thủy chủ yếu vẫn là hoa quả,thu nhặt ốc, sò ven sông, ven biển có được
nhờ hoạt động hái lượm:
“ Ở những nơi cư trú trong hang động, mái đá của người nguyên thủy từ
Hòa Bình, Lạng Sơn đến Thanh Hóa, Quảng Bình ngày nay còn tìm được vô vàn
vỏ ốc, trai bị đập dập, bẻ gẫy để lấy ruột ăn. Các cuộc khai quật khảo cổ học ở

các hang Sào – đông (Hòa Bình), Làng Bôn (Thanh Hóa) đã tìm được hàng 450-
600 mét khối vỏ trai ốc như thế”
(1)
(
1)
Lê Thị Nhâm Tuyết, Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại, NXBKHXH, Hà Nội, 1973, tr.45.
2
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
Hay ở một số địa điểm khác ở Việt Nam cũng xuất hiện dấu vết này. Ở di
chủ cồn sò, điệp Quỳnh Văn (Nghệ An), vỏ sò, điệp, ốc, ngao, hầu, thải ra sau các
bữa ăn của người nguyên thủy chất thành cồn, ngày nay còn cao đến 5 mét, rộng
hơn 1 vạn mét vuông.
Từ những chứng cứ trên, có thể khẳng định, một thời kỳ dài trong xã hội
nguyên thủy, con người đã sử dụng lượng thức ăn từ hoạt động hái lượm là chính.
Người phụ nữ thu lượm hoa quả, những con ốc ven sông để làm thức ăn. Nhiều di
chỉ khảo cổ còn xuất hiện dấu ấn ấy khá rõ trong những vỏ ốc, vỏ sò được tìm thấy.
Nó chứng tỏ rằng hoạt động săn mang tính bấp bênh và không ổn định rõ rệt.
Những thứ có sẵn trong tự nhiên được người phụ nữ thu nhặt và trở thành thức ăn
chính cho cả cộng đồng người. Điều này cho thấy người phụ nữ lúc này chiếm giữ
một vai trò vô cùng quan trọng để phát triển kinh tế nguyên thủy lúc đầu còn sơ
khai và phụ thuộc vào thiên nhiên là chủ yếu.
Có thể nói, hoạt động hái lượm đánh dấu những bước đầu tiên của kinh tế
con người Việt Nam thời nguyên thủy. Nó đặt một nền tảng vững chắc cho những
sự phát triển về sau. Phụ nữ chính là những người đem lại những bước đầu cho sự
phát triển. Vì thông qua hái lượm người phụ nữ sẽ tìm thấy những loại hoa quả,
động vật có thể thuần dưỡng được, để con người không còn phụ thuộc quá nhiều
vào thiên nhiên nữa, làm cho nền kinh tế Việt Nam có những bước tiến mới.
Tiếp theo, Người phụ nữ - người đặt nền móng cho một nền nông nghiệp sơ
khai. Việt Nam là một đất nước có nền nông nghiệp phát triển từ lâu đời. Ngay từ

thời nguyên thủy, những dấu hiệu manh nha cho một nền nông nghiệp đã thể hiện
khá rõ rệt. Khi lượng thức ăn cũng như con thú đã bắt đầu trở nên hiếm hoi, nó
không còn đủ để nuôi sống các thành viên trong cộng đồng người nữa. Điều này tất
yếu sẽ đặt cho con người đứng trước tình thế phải tìm một cách mới để bộ tộc của
mình thoát khỏi cơn đói. Và chính lúc đó, những người phụ nữ với óc suy đoán
3
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
nhạy bén cộng với sự khéo léo khi quan sát trong quá trình lao động đã phát hiện ra
những cây có thể trồng được, những con vật có thể thuần dưỡng được. Có một số
nhà nghiên cứu cho rằng, người phụ nữ chính là người phát sinh ra nghề nông của
nước ta. Chính họ là người đã phát hiện và đem những phát hiện đó vào thực tế, để
tiếp tục nuôi sống bộ tộc của mình.
“ Giai đoạn đầu, trồng trọt chủ yếu là công việc của người phụ nữ. Mãi về
sau từ khi công việc trồng trọt trở nên nặng nhọc hơn mới có sự tham gia của
người đàn ông”.
(1)
Trong trồng trọt cũng như trong chăn nuôi, người phụ nữ luôn gánh vác
những nhiệm vụ quan trọng và hoàn thành xuất sắc điều đó. Họ chính là những
người truyền lửa cho nghề nông nước ta, đặt những dấu mốc nền tảng bước đầu để
phát triển một nền nông nghiệp về sau rực rỡ hơn. Đúng là trong lao động mới có
sáng tạo, những người phụ nữ là người đã đưa những dấu ấn đầu tiên của mình cho
sự phát triển kinh tế nông nghiệp. Trong một số truyền thuyết của người Việt cũng
đã từng ghi nhận những vai trò to lớn của người phụ nữ trong bước đầu khởi thủy
nên nghề nông nước ta:
Truyền thuyết “ Pú Lương Quân” của đồng bào Tày kể lại rằng nàng Sao
Cải, người đàn bà tổ tiên của dân tộc Tày, ngày xưa trong một buổi đi từng, tìm
được một thứ “cỏ xanh nân trắng” liền hái lượm lấy, gieo trồng thử xuống bùn, 7
ngày thì thấy cỏ mọc xanh, 3 tháng thì có đòng và mấy tháng sau thì biến thành
lúa.

Truyền thuyết là những câu chuyện được lưu truyền trong dân gian đã mang
nhiều màu sắc kỳ ảo hóa, nhưng đằng sau màu sắc huyền ảo kia đã cho ta một sự
thực rằng, người phụ nữ đã có công rất lớn trong việc phát triển nghề nông của
nước ta. Và đặc biệt hơn cả, người phụ nữ có vai trò phát tích ra nghề nông trồng
(
1)
Đặng Phong trong cuốn Lịch sử kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy, NXBKHXH, Hà Nội, 1970 cho rằng phụ nữ
phát sinh ra nghề nông, đánh giá cao vai trò của người phụ nữ trong phát triển nông nghiệp thời kỳ nguyên thủy.
4
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
lúa ở Việt Nam.Cây lúa chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống nông nghiệp
Việt Nam. Cây lúa ra đời đánh dấu bước chuyển mình quan trọng trong nền kinh
tế, nó làm cho con người giờ không còn phụ thuộc quá nhiều vào sự săn bắt hay
hái lượm của mình. Giờ đây, họ có thể chủ động hơn trong việc tìm nguồn thức ăn,
chủ động để thuần dưỡng những con vật mà mình muốn cho nó sinh sản chứ không
phải là tìm nó trong tự nhiên một cách bị động. Người phụ nữ là người chiếm giữ
vị trí quan trọng trong việc phát tích, chăm sóc cây lúa.
Trước tiên, họ là người nắm giữ những công đoạn quan trọng chăm sóc cây
lúa: người phụ nữ là người cấy lúa, chăm sóc lúa trong suốt quá trình phát triển,
nhổ cỏ và thu hoạch. Họ từ lâu đã biết chăm sóc cây lúa để đạt năng suất, hiệu quả
nhất. Cùng với đó, sau này, khi công việc này trở nên nặng nhọc hơn như cuốc đất,
cầy xới… thì người đàn ông có vai trò phụ giúp những công đoạn đó trong việc
trồng cây lúa, người phụ nữ vẫn không hề mất đi vai trò, tầm quan trọng của mình.
Ở một số nơi, người phụ nữ còn hầu như nắm giữ hết những công việc liên quan
đến trồng lúa cũng như thu hoạch. Sau khi thu hoạch, người phụ nữ cũng đảm nhận
những công việc phụ khác như gồng gánh, giã gạo… Họ chính là những người
không chỉ chăm sóc mà còn phát triển nghề nông trồng lúa. Cây lúa đã có một ảnh
hưởng lớn trong đời sống kinh tế người Việt thời nguyên thủy. Điều này, đánh
những dấu ấn quan trọng và đồng thời cũng tạo nên những giá trị văn hóa tinh thần

đặc sắc. Người phụ nữ nguyên thủy được cả xã hội trân trọng, họ được tôn vinh
thành “Mẹ Lúa”, “Nữ thần Lúa”… Đó là những vị thần được mọi người nể phục,
và những giá trị của người phụ nữ thời đó đã được vinh danh. Ngoài ra, những
người phụ nữ cũng giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát tích ra một số
loại củ quả trồng khác như khoai lang, bí, đậu…
Khi phân tích đến vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển nông nghiệp
trồng trọt, tôi đặc biệt nhấn mạnh vai trò của họ đến sự phát triển của nghề nông
5
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
trồng lúa bởi hơn ai hết, chúng ta hiểu rằng, cây lúa có vai trò quan trọng như thế
nào trong sự phát triển kinh tế nông nghiệp trồng trọt của Việt Nam. Cho đến tận
ngày nay, khi nước ta là một nước xuất khẩu lúa gạo hàng đầu trên thế giới thì
chúng ta vẫn phải cảm ơn những người phụ nữ. Vì dù là trong thời nguyên thủy
hay cho đến tận hôm nay, người phụ nữ vẫn đóng góp một vai trò vô cùng quan
trọng trong việc chăm sóc và phát triển cây lúa.
Sẽ thật thiếu sót khi tìm hiểu vai trò của người phụ nữ trong việc phát triển
nông nghiệp trồng trọt mà không nhắc đến vị trí của họ trong ngành chăn nuôi
Việt thời nguyên thủy. Khi ngành săn ngày càng phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, bấp
bênh thì người ta đã nghĩ đến việc thuần dưỡng những con vật cho nó phát triển và
sinh sản, điều này sẽ thuận lợi hơn trong việc tìm nguồn thức ăn. Những con vật
được thuần dưỡng sớm nhất như lợn, gà, vịt… đã được những người nguyên thủy
nuôi dưỡng. Bằng bàn tay đảm đang của những người phụ nữ, họ đã biết làm sao
chăm sóc những con vật này để nó sinh sản tốt, phát triển tốt nuôi sống thị tộc. Và
trong ngành chăn nuôi, chính những người phụ nữ đảm nhận những công việc đầu
tiên. Họ là những người bước đầu đảm nhận những công việc trong lĩnh vực chăn
nuôi, thuần dưỡng động vật. Như vậy, trong chăn nuôi, đánh một dấu ấn quan
trọng thuộc về người phụ nữ. Để giai đoạn đầu phát triển ngành chăn nuôi, những
người phụ nữ đã tiếp tục hoàn thành xuất sắc vai trò của mình trong tiến trình lịch
sử - họ là những người giữ những công việc chính để thuần dưỡng thành công con

vật. Việc thuần dưỡng con vật thành công đã đặt một cột mốc quan trọng trong sự
phát triển của ngành chăn nuôi. Từ những bước đầu tiên còn phụ thuộc nhiều vào
tự nhiên, giờ đây con người đã tự biết tìm ra những nguồn thức ăn bằng cách nuôi
dưỡng, thuần dưỡng chúng. Nông nghiệp trồng trọt và chăn nuôi chiếm có một mối
liên hệ khăng khít với nhau, những phế phẩm của ngành trồng trọt sẽ là nguồn thức
ăn quan trọng để thuần dưỡng những loài động vật. Vì thế người phụ nữ đóng một
6
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
vai trò là người chuyển giao để tạo nên mối quan hệ khăng khít ấy. Họ là người tận
dụng những tiềm lực sẵn có của một nền kinh tế còn nguyên sơ để phát triển những
ngành nghề khác. Vai trò của họ trong lịch sử kinh tế là điều đáng để chúng ta
ngày nay tôn vinh. Người phụ nữ luôn chăm chỉ với công việc của họ vì bộ tộc, vì
gia đình thân thương của họ. Giai đoạn sau, khi xã hội phát triển hơn, con người đã
biết tách khỏi bộ tộc lớn để hình thành cho mình những gia đình nhỏ thì người phụ
nữ luôn là người đảm nhận những công việc nội trợ, tiếp tục thuần dưỡng những
động vật sẵn có trong tự nhiên để làm thức ăn cho gia đình.
Người phụ nữ - người truyền hồn vào nghề gốm Việt Nam thời nguyên thủy.
Khi kinh tế người nguyên thủy phát triển đến một mức độ nhất định thì bắt đầu
xuất hiện nghề gốm. Nghề gốm ra đời đánh một dấu ấn quan trọng trong lĩnh vực
sản xuất. Gốm xuất hiện chứng tỏ người nguyên thủy đã biết nấu chín thức ăn. Sản
xuất phát triển sẽ sản sinh ra đồ gốm. Nếu như gốm thời văn hóa Hòa Bình còn
chưa được phổ biến thì đến thời văn hóa Bắc Sơn người ta đã phát hiện gốm được
dung để làm đồ đun nấu, tiếp tục đến Hậu kỳ Đá mới, người ta thấy đồ gốm còn
xuất hiện những hoa văn khá đẹp. Như vậy, đồ gốm ra đời đánh dấu một bước
ngoặt to lớn của con người trong lịch sử phát triển kinh tế. Đánh dấu thành công
của nghề gốm ta phải nhắc đến vai trò của người phụ nữ. Theo một số nhà nghiên
cứu hiện nay, người phát tích ra ý tưởng làm gốm chính là những người phụ nữ.
(1)
Người phụ nữ với khả năng khéo léo, sáng tạo của mình đã tạo ra những sản phẩm

gốm đầu tiên mang tính nguyên thủy. Trên cơ sở đó họ đã phát triển nghề gốm và
nắm giữ những công đoạn vô cùng quan trọng để tạo ra một sản phẩm gốm. Các
nhà khảo cổ học đã xét nghiệm dấu tay để lại trong quá trình tạo ra đồ gốm nguyên
thủy, và một điều đặc biệt đó là tất cả các dấu tay được phát hiện này đều là dấu
(
1)
Lê Thị Nhâm Tuyết trong cuốn Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại của NXBKHXH, Hà Nội, 1973 đã nêu lên ý
kiến rằng: Một nguồn gốc xuất hiện đồ gốm có thể là đồ đựng đan bằng tre nứa xó trái đất sét bị rơi vào bếp lửa, tre
nữa bị cháy đi, còn đất sét thì rắn lại. Phụ nữ là người đầu tiên có thể đã được gợi ý bằng cách làm đồ gốm như vậy,
vì họ là người phụ trách kinh tế gia đình và giữ lửa.
7
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
tay của phụ nữ. Như vậy dấu vết khảo cổ cũng như sự lập luận của các nhà nghiên
cứu đều cho thấy, người phụ nữ có vai trò quan trọng trong việc tìm ra cũng như
phát triển nghề gốm ở nước ta thời nguyên thủy. Chúng ta không phủ nhận vai trò
của nghề gốm đối với sự phát triển của kinh tế - xã hội lúc bấy giờ. Người phụ nữ
đã làm cho nghề gốm nước ta có những sự phát triển mang tính nền tảng bước đầu.
Từ lúc nó chỉ là để làm ra một đồ vật đựng thức ăn, nấu chín thức ăn, con người đã
biết phát triển nó cao hơn nữa tạo nên tầm nghệ thuật đó không những là những giá
trị vật chất hiện hữu trên các đồ gốm ngày càng thể hiện sự tinh xảo, tài hoa mà
còn là giá trị tinh thần được thể hiện và gửi gắm trên những nét hoa văn đồ gốm.
Người phụ nữ đã truyền hồn vào nghề gốm bằng sự tỉ mỉ, đôi bàn tay khéo léo và
sự chăm chỉ cố gắng không mệt mỏi. Họ đã cho ra đời những sản phẩm gốm từ
đơn giản đến phức tạp, từ cụ thể đến trừu tượng. Họ cùng nhau tạo ra sức sống cho
nghề gốm được lan tỏa trong cộng đồng người Việt nguyên thủy. Đồng thời, trong
quá trình phát triển của nghề gốm ta không thể không kể đến vai trò của người đàn
ông. Họ cũng là những người tham gia vào những công đoạn để tạo ra một sản
phẩm gốm. Khi người đàn ông tham gia vào nhiều công việc hơn như làm gốm hay
một số nghề nông thì vai trò của người phụ nữ vẫn có thể thấy rõ trong nghề gốm.

Họ là những người phát sinh và đưa nghề gốm dần dần phát triển bằng đôi tay đầy
khéo léo và trải nghiệm của mình. Đó là lý do tại sao người ta thấy nhiều dấu tay
của người phụ nữ trên những đồ gốm được khai quật lên nó càng chứng tỏ hơn nữa
người phụ nữ nắm giữ một vai trò quan trọng như thế nào trong sự phát triển của
nghề gốm.
Một số ngành nghề khác cũng có sự có mặt của người phụ nữ. Nghề đánh cá
là một nghề vô cùng quan trọng đối với người Việt. Trong cơ cấu thành phần bữa
ăn của người Việt cổ luôn xuất hiện các món “Cơm – rau – cá”. Đây là đồ ăn chủ
yếu của người xưa. Trong sách Lĩnh Nam Trích Quái đã kể lại rằng:
8
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
“ Người Việt chuyên ăn cơm gạo và canh cá”
Như vậy, canh cá là món ăn quan trọng thứ hai của người Việt chỉ sau cơm
gạo. Chính vì thế, không chỉ trong bữa ăn mà còn trong sự phát triển kinh tế sau
này, người Việt luôn chú trọng đến nghề cá. Ở Việt Nam, với ưu thế là có nhiều ao,
sông ngòi, kênh rạch, cùng với diện tích bờ biển dài. Đó là những điều kiện vô
cùng thuận lợi để phát triển nghề đánh bắt cá, đặt một dấu ấn quan trọng trong lịch
sử phát triển của kinh tế Việt Nam. Và trong sự phát triển và thành công đó của
nghề đánh cá, ta không thể không nhắc tới vai trò của người phụ nữ trong nghề
này.Như chúng ta đã biết, người phụ nữ thường nắm giữ những công việc hái
lượm, thu nhặt những thứ đã có ở trong tự nhiên. Trong quá trình thu nhặt ấy, họ -
những người luôn cần mẫn trong công việc dường như chính là người phát tích ra
nghề cá ở ven sông, ven biển. Theo một số nhà nghiên cứu, phụ nữ chính là những
người phát tích ra nghề đánh cá nguyên thủy trong quá trình thu lượm:
“ Tìm bắt cua ốc trên bãi cát, rệ sông, ven suối, xưa cũng như nay, gắn liền
với việc bắt cá nhỏ. Cho đến ngày nay, người Việt vẫn còn lỗi tháo cạn ao hồ,
mương rạch, rồi bắt cá bằng tay. Phụ nữ là người đảm nhiệm kinh tế hái lượm.
Chính vì vậy mà họ là những người bắt cá đầu tiên”.
(1)

Như vậy, bằng con đường trực tiếp hay gián tiếp, người phụ nữ đã phát hiện
ra nghề đánh bắt cá nguyên thủy. Nó mang một ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với
sự phát triển nghề đánh cá sau này. Nghề cá tạo ra một lượng thức ăn lớn trong bữa
ăn của người Việt. Giờ đây, ngoài cơm, người ta còn thấy xuất hiện thêm cá, bổ
sung thêm vào nguồn thức ăn vốn cho bầy người nguyên thủy. Cá mang lại những
chất dinh dưỡng tốt để người nguyên thủy được phát triển khỏe mạnh. Người phụ
nữ chính là người phát tích và phát triển nghề cá. Cho đến ngày nay, nghề đánh bắt
cá ở Việt Nam đã phát triển. Có sự phân công công việc rõ ràng giữa phụ nữ và
(
1)
Lê Thị Nhâm Tuyết, Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại của NXBKHXH, Hà Nội, 1973, tr42.
9
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
nam giới. Theo đó, người có sức khỏe, to lớn có thể đánh bắt cá là được giao cho
người đàn ông, còn sự khéo léo, cần mẫn trong việc chọn lọc, chế biến thức ăn từ
cá cũng như buôn bán cả được giao cho người phụ nữ. Điều đó cho thấy rằng, kể
cả trong xã hội nguyên thủy hay trong xã hội hiện đại ngày nay, người phụ nữ luôn
đóng góp một vị trí quan trọng để phát triển nghề đánh bắt cá ở nước ta hiện nay.
Nghề dệt, nghề đan nát một số nghề thủ công truyền thống cũng có dấu ấn
của bàn tay người phụ nữ. Dệt là một nghề đòi hỏi sự tỷ mỉ và bàn tay khéo léo.
Nghề dệt ở nước ta đã xuất hiện từ thời nguyên thủy. Người xưa đã biết tìm bất cứ
những sợi cây để dệt lại với nhau. Và người phát triển cũng như duy trì nghề dệt
chính là người phụ nữ. Dưới đôi bàn tay của họ, từ những sản phẩm bước đầu còn
thô sơ thì cho đến ngày nay, nghề dệt đã trở thành một nghề có sự đóng góp vào
phát triển kinh tế nước nhà. Những sản phẩm từ dệt mang lại nguồn thu không nhỏ,
phục vụ nhu cầu xã hội. Họ nuôi tằm dệt vải từ ngày này qua ngày khác để đưa ra
những sản phẩm cho cả một cộng đồng. Người phụ nữ đã phát triển nghề dệt cùng
với sự cố gắng, nỗ lực của mình. Một số ngành khác như đan nát thêu thùa cũng có
sự góp mặt của người phụ nữ, họ là những người truyền hồn vào sự phát triển của

những nghề thủ công này, đem lại một sức sống bền lâu cho nghề để nó tiếp tục
phát triển cho đến ngày nay. Người phụ nữ, chăm chỉ trên những mảnh vườn của
họ, làm việc cần mẫn trên những cánh đồng để cho ra những sản phẩm có thể nuôi
sống cả cộng đồng. Họ có công rất lớn trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời
nguyên thủy, tạo tính nền tảng cho sự phát triển về sau.
2. Vai trò gián tiếp của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt
Nam.
Trong kinh tế, như đã nêu ở trên, người phụ nữ trực tiếp đóng một vai trò vô
cùng quan trọng trong sự phát triển kinh tế. Xã hội ổn định thì sẽ dẫn tới kinh tế
10
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
phát triển. Xét theo một khía cạnh nào đó, xã hội nguyên thủy đã trải qua một thời
kỳ phát triển dài trong đó người ta nhắc nhiều đến chế độ mẫu hệ
(1)
. Thời nguyên
thủy, khi con người còn sống trong những hang động, bầy đàn, và sau này phát
triển thành những gia đình nhỏ thì người phụ nữ luôn chiếm giữ một vai trò quan
trọng. Xã hội thời nguyên thủy tôn vinh giá trị của người phụ nữ, họ là những
người sinh con duy trì nòi giống cho cộng đồng người, hái lượm nuôi sống bầy đàn
và quan trọng hơn nữa là phân công lao động trong xã hội.
Điều quan trọng tôi muốn nhắc đến ở đây chính là vai trò của người phụ nữ
trong việc đứng đầu giải quyết những công việc quan trọng của tập thể người và
phân công lao động trong xã hội. Người thủ lĩnh là người nắm giữ những quyền
lực vô cùng quan trọng để phát triển cả cộng đồng người. Trong xã hội nguyên
thủy, người phụ nữ đứng đầu, giải quyết những công việc hệ trọng. Họ là những
người phân công lao động để tạo ra những biến chuyển về kinh tế:
“Một người đàn bà cao tuổi nhất đứng đầu một gia tộc mẫu hệ. Người nữ
tộc trưởng này điều khiển mọi việc sản xuất trong gia tộc, những người đàn ông đi
săn bắt và những người đàn bà đi hái lượm hoặc tra hạt, trồng cây: cử những

nhóm người khác, có thể vừa đàn ông, vừa đàn bà đi đánh cá hoặc chăn súc vật,
dạy bảo những người đàn và khác và những trẻ con đan lát, may mặc hoặc làm đồ
gốm”
(2)
Như vậy, những người phụ nữ là những người phân công lao động trong xã
hội, tạo sự ổn định kinh tế nhất định ở thời nguyên thủy. Họ có một vai trò quan
trọng trong việc tạo ra một xã hội có sự phân chia một cách hợp lý, công bằng, tạo
nền tảng cho kinh tế phát triển. Điều này càng cho thấy những người phụ nữ xứng
đáng được cả xã hội tôn vinh lúc bấy giờ.
(
1)
Chế độ mẫu hệ hay chế độ mẫu quyền là một hình thái tổ chức xã hội trong đó người phụ nữ, đặc biệt là người
mẹ, giữ vai trò lãnh đạo, quyền lực và tài sản được truyền từ mẹ cho con gái.
(
2)
Lê Thị Nhâm Tuyết, Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại, NXBKHXH, Hà Nội, 1973, tr53.
11
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
Chính họ cũng là người phân chia nguồn thức ăn, phân chia sản phẩm lao
động một cách công bằng. Ở nhiều nơi còn lưu giữ những câu nói về vai trò của
người phụ nữ đối với việc quản lý cộng đồng:
“ Vỏ quả bàu, đá mài, nồi luộc rau cũng do chị lớn quản lý. Tất cả những
cái gì phải đem ra phân chia như buồng gối đã chặt xuống, củ cây đã đào lên,
những thỏi bạc đã cất ra, lá lách bò và trâu phải thái ra, cũng đều giao cho người
chị lớn để nó phân chia cùng với các chị thứ và em gái”
(3)
Những câu nói trên đã mô tả cả một thời kỳ người phụ nữ nắm giữ quyền lực
trong tay. Chính họ là người duy trì sự ổn đỉnh về xã hội cũng như điều tiết sự phát
triển về kinh tế. Bởi xã hội ổn định thì kinh tế mới có thể có những bước phát triển

bền vững. Người phụ nữ đã làm tốt vai trò này, họ đã tạo nên mối quan hệ hài hòa
giữa kinh tế và xã hội, tạo nên những bước chuyển biến quan trọng sau này. Khi
vai trò của người đàn ông dần được khẳng định, thì vai trò ấy của người phụ nữ
cùng không hề suy giảm. Họ là những người giữ lửa cho gia đình, làm những công
việc nội trợ. Hơn hết, họ còn là người hòa giải trong gia đình nói riêng, hòa giải
những mối mâu thuẫn trong xã hội nói chung. Trong những cuộc xung đột gia
đình, bằng sự khéo léo của mình, người phụ nữ đã điều hòa những mâu thuẫn ngay
trong chính mái nhà của mình để gia đình luôn được êm ấm. Trong những mâu
thuẫn xã hội, với vai trò được cả cộng đồng tôn vinh kính trọng, người phụ nữ đã
thay mặt cả cộng đồng đó đứng ra hòa giải, giải quyết ổn thỏa những xung đột
bằng biện pháp hòa bình.
Như vậy, có thể nói, trong công việc thủ lĩnh đứng đầu, người phụ nữ chiếm
giữ vai trò quan trọng trong việc phân công lao động để có sự ổn định kinh tế. Họ
phân chia một cách công bằng cho những sản phẩm lao động xã hội làm ra, phân
chia thức ăn một cách hợp lý. Đồng thời họ cũng là người giữ lửa trong các gia
(
3)
Đặng Phong, Kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy, NXBKHXH, Hà Nội, 1970, tr302.
12
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
đình với phẩm chất đảm đang, tháo vát. Những điều không thể phụ nhận đó đã làm
cho người phụ nữ có được niềm tin trong cả cộng đồng. Cho thấy vai trò và tầm
quan trọng của mình. Họ không chỉ là những người tham gia trực tiếp vào những
công việc phát triển kinh tế chính mà còn là người gián tiếp điều tiết xã hội để kinh
tế có điều kiện phát triển ổn định nhất. Đưa nền kinh tế Việt Nam có những bước
phát triển đầu tiên mang tính nền tảng, đặt nền móng cho sự phát triển sau này.
Từ những phần tôi đã nêu ở trên, dễ dàng có thể thấy, trong sự phát triển
kinh tế thời nguyên thủy, người phụ nữ chiếm giữ những vai trò vô cùng quan
trọng. Nhờ họ mà kinh tế nước ta có những bước khởi đầu mang tính nền tảng đầy

vững chắc. Những bước đầu tiên ấy sẽ tạo ra một tiền đề vững chắc. Sau đây, tôi
xin đưa những đánh giá của mình về vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển
kinh tế nguyên thủy Việt Nam.
3. Đánh giá chung vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế
nguyên thủy Việt Nam.
Như đã phân tích, người phụ nữ trong thời nguyên thủy nắm giữ một vai trò
rất quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội:
Thứ nhất, người phụ nữ - bước đầu đặt nền móng cho sự phát triển kinh tế
trong một số ngành chính ở Việt Nam. Trong sự phát triển của lịch sử, vai trò của
người phụ nữ thể hiện khá rõ ràng. Đầu tiên, từ khi cuộc sống con người còn ở
trong những bầy người nguyên thủy, những hang động thì chính người phụ nữ,
bằng bàn tay khéo léo của mình đã hái lượm thức ăn có sẵn trong tự nhiên đem về
để nuôi sống cả cộng đồng. Họ là những người đặt nền móng và phát triển kinh tế
hái lượm. Từ những lúc đầu của nền kinh tế còn sơ khai, người phụ nữ đã hoàn
thành tốt vai trò, nhiệm vụ, vai trò lịch sử của mình. Và trong lao động họ đã phát
hiện ra những ngành kinh tế đầu tiên trong lịch sử kinh tế Việt Nam. Không ai
13
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
khác, chính họ đã phát tích ra nghề nông trồng lúa, thuần dưỡng những động vật
sẵn có trong tự nhiên, chăm sóc chúng để thu hoạch. Người phụ nữ đã bước đầu
đặt những dấu mốc quan trọng để phát một nền kinh tế không còn phụ thuộc quá
nhiều vào tự nhiên. Giờ đây, họ có thể tự phát triển nguồn thức ăn của mình để
nuôi sống bản thân và nuôi sống cả một cộng đồng người. Không chỉ nghề nông,
nghề cá cũng được người phụ nữ đặt những nền tảng, dấu mốc đầu tiên cho sự phát
triển. Họ là những người tìm ra cá và đưa chúng vào trong cơ cấu bữa ăn của người
Việt. Nghề cá ra đời đánh dấu bước phát triển của nền kinh tế Việt Nam, bởi đất
nước của chúng ta có rất nhiều tiềm năng để phát triển nghề này. Cùng với nghề
cá, nghề gốm, đan nát, nghề dệt cũng có sự góp mặt của bàn tay người phụ nữ.
Chính họ là những người truyền hồn cho thủ công nghiệp Việt Nam phát triển.

Bằng chính sự khéo léo, tỷ mỉ và sự cố gắng chăm chỉ không mệt mỏi, những
người phụ nữ Việt Nam đã tìm ra những nghề thủ công như đan nát, dệt. Họ chính
là tác giả của những cánh đồng trồng dâu nuôi tằm rộng lớn, của những tác phẩm
đan nát cần sự kỳ công và những đồ gốm có hoa văn từ đơn giản đến phức tạp, tinh
xảo. Chính người phụ nữ đã tạo nên những nét vẽ đầu tiên mang tính nền tảng cho
bức tranh kinh tế Việt Nam. Tuy những nét vẽ đó còn giản đơn nhưng lại đóng góp
một vai trò vô cùng quan trọng.
Thứ hai, người phụ nữ – người đưa kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy có
những bước tiến vững chắc. Kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy là một nền kinh tế
còn khá giản đơn. Để có một nền kinh tế phát triển như ngày nay đòi hỏi phải trải
qua nhiều thời kỳ. Trong đó, thời kỳ đầu là thời kỳ bắt đầu đánh dấu, tạo tiền đề vô
cùng quan trọng cho sự phát triển kinh tế. Như vậy, kinh tế Việt Nam thời nguyên
thủy cần có những bước tiến vững chắc để tạo ra những bước phát triển kinh tế về
sau. Và chính người phụ nữ là những người đưa nền kinh tế ấy phát triển một cách
vững chắc. Họ là những người duy trì những ngành kinh tế mang tính nền tảng.
14
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
Trong nông nghiệp, không ai khác, chính họ là những người đã giữ vững cho
ngành này phát triển theo thời gian. Với những sự phát tích đầu tiên trong nông
nghiệp trồng trọt, những người phụ nữ đã nắm giữ và không ngừng phát triển
chúng. Họ không ngừng tìm ra những loại cây trồng mới có khả năng nuôi dưỡng
để tăng thêm nguồn thức ăn cho bộ lạc, những kỹ thuật chăm sóc cây trồng cũng
bước đầu xuất hiện. Chính vì thế, một nền nông nghiệp trồng trọt không ngừng
được duy trì theo thời gian và có những bước phát triển mới. Trong nông nghiệp
chăn nuôi, người ta cũng thấy vai trò của người phụ nữ trong việc tạo ra một sự
phát triển vững chắc. Họ tìm ra những con vật có thể nuôi dưỡng và chăm sóc
chúng. Trong các ngành nghề thủ công truyền thống, những người phụ nữ đã duy
trì chúng theo thời gian bằng bàn tay khéo léo và sự kiên trì của mình, họ đã truyền
hồn và lòng nhiệt tình của mình đến những sản phẩm ấy để cho nó ngày càng phát

triển tinh xảo hơn. Những sản phẩm về dệt, gốm… đáp ứng nhu cầu trước mắt của
cả cộng đồng người: người ta cần nghề dệt để làm quần áo, cần gốm để làm đồ đun
nấu thức ăn nhưng càng về sau nó lại là một phần không thể thiếu đáp ứng nhu cầu
tâm linh của con người. Nó cho thấy cả một quan niệm thẩm mĩ của người xưa.
Như vậy, chính những người phụ nữ đã tạo ra những sản phẩm ấy, không chỉ là sản
phẩm vật chất mà còn là sản phẩm nghệ thuật tiếp tục đóng góp cho sự phát triển
các nghề, ngành kinh tế ấy. Người phụ nữ đã duy trì sự phát triển của nghề gốm.
Điều đó càng cho thấy rằng, người phụ nữ không chỉ tạo ra những bước đầu mang
tính nền tảng đề phát triển kinh tế mà còn làm cho chúng phát triển một cách vững
chắc theo đúng tiến trình lịch sử.
Thứ ba, người phụ nữ - người giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế
gia đình. Trong vai trò thứ ba này, tôi nhấn mạnh đến một phần không nhỏ của nền
kinh tế nguyên thủy Việt Nam. Sẽ thật là tiếc khi nhắc đến vai trò của người phụ
nữ trong sự phát triển kinh tế mà lại thiếu sự đóng góp của họ trong sự phát triển
15
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
kinh tế gia đình. Gia đình là tế bào của xã hội. Kinh tế gia đình phát triển sẽ tất yếu
dẫn đến kinh tế của cả xã hội cũng sẽ phát triển. Phụ nữ là những người giữ lửa
cho gia đình luôn êm ấm. Khi xã hội nguyên thủy phát triển đến một mức độ nhất
định, họ tách nhỏ bày đàn của mình ra thành những gia đình. Trong gia đình ấy,
người phụ nữ có vai trò vô cùng quan trọng. Họ không chỉ là những người “nội
trợ” mà còn là người hỗ trợ đắc lực cho người đàn ông trong việc xây dựng kinh tế
gia đình. Người phụ nữ trong gia đình ngoài đảm nhận những công việc như bếp
núc, trông con, làm công việc nấu nướng ra còn cùng người đàn ông của mình xây
dựng kinh tế. Điển hình là họ tham gia sản xuất nông nghiệp và chiếm giữ những
công đoạn quan trọng. Trong nông nghiệp trồng lúa, người đàn ông cầy ruộng,
người vợ gieo mạ, cấy lúa, người phụ nữ cũng trồng những loại cây khác như ngô,
bí…
“ Trên đồng cạn, dưới đồng sâu

Chồng cầy, vợ cấy con trâu đi bừa”
Trong chăn nuôi gia đình, người phụ nữ cũng chính là những người chăm
sóc vật nuôi nhiều nhất. Như vậy, kinh tế gia đình có phát triển hay không phụ
thuộc rất nhiều vào bàn tay của người phụ nữ. Gia đình nào có kinh tế khá giả
chứng tỏ gia đình đó có người phụ nữ đảm việc nhà giỏi làm kinh tế. Người phụ nữ
không chỉ đóng vai trò làm mẹ, làm vợ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc
phát triển kinh tế gia đình. Chính nhờ có họ mà kinh tế gia đình có những bước
tiến khá quan trọng trước hết là việc đảm bảo lương thực nuôi sống các thành viên
trong gia đình sau đó mới tạo ra những sản phẩm dư thừa trong xã hội. Như vậy,
người phụ nữ có những vai trò to lớn trong việc tạo ra một nền kinh tế gia đình ổn
định, để từ đó, kinh tế xã hội nguyên thủy có những bước tiến không nhỏ.
Mở rộng ra ngoài xã hội, dưới chế độ mẫu hệ, người phụ nữ còn có thêm
vai trò to lớn nữa đó là quản lý xã hội và phân công lao động. Việc phân công lao
16
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
động quyết định nhiều đến sự phát triển của kinh tế nước ta thời nguyên thủy. Nhờ
có phân công lao động mà người ta mới biết được những công việc nào thì phù hợp
với nam, công việc nào phù hợp với nữ. Người nam giới có sức khỏe, nhanh nhẹn
thì phù hợp với công việc như cày bừa, những công việc cần nhiều sức khỏe.
Trong khi đó, người phụ nữ khéo léo, chăm chỉ phù hợp làm những công việc như
cấy lúa, chăm sóc vật nuôi, đan nát, dệt vải… Do đó, người phụ nữ có đóng góp rất
nhiều đến sự phát triển của nền kinh tế nguyên thủy, cụ thể hơn đó là những công
việc, ngành kinh tế chính thức họ đảm nhận. Cũng nhờ sự phân công đó mà nền
kinh tế được đi theo đúng quỹ đạo của nó. Xã hội được ổn định dẫn tới kinh tế ổn
định.
Trong ba vai trò quan trọng của người phụ nữ mà tôi đã đánh giá từ những
phân tích trên, ta có thể thấy người phụ nữ chưa bao giờ đánh mất vai trò của mình
trong sự phát triển của nền kinh tế. Trong cả một tập thể cộng đồng người lớn hay
trong một gia đình nhỏ, họ luôn là những nhân tố thúc đẩy sự phát triển lâu dài. Họ

là những người đã đem đến cho nền kinh tế nguyên thủy Việt Nam những sự phát
triển mang tính nền tảng. Từ những bước đi chập chững đầu tiên cho đến khi nền
kinh tế ấy có được những thành quả đáng mừng. Trong bất kỳ một vai trò nào của
mình, người phụ nữ cũng luôn thể hiện được sự đảm đang, khéo léo và quyết tâm.
Họ là những người reo hạt giống vun trồng cho một số ngành kinh tế, cũng chính
là người làm cho nó nảy mầm và phát triển cho đến tận ngày nay. Họ đã làm tốt sứ
mệnh lịch sử giao cho mình, tạo ra những thành quả là tín hiệu cho sự phát triển
kinh tế. Mặc dù nền kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy còn mang tính sơ khai,
nhưng nó lại là một tiền đề vững chắc cho sự phát triển kinh tế Việt Nam sau này.
Có được những thành công to lớn ấy, phải ghi nhận vai trò cuả người phụ nữ đối
với nền kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
17
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
4. Liên hệ vai trò của người phụ nữ đến sự phát triển kinh tế Việt Nam
hiện nay.
Nền kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy là những nét vẽ sơ khai nhất trong
toàn thể bức tranh lịch sử phát triển kinh tế của nước ta. Nông nghiệp trước tiên
phải khẳng định là một ngành quan trọng trong kinh tế nước ta. Nước ta có nền
nông nghiệp cổ truyền từ lâu đời. Với một điều kiện tự nhiên vô cùng thuận lợi cho
việc phát triển ấy, người Việt cổ mà cụ thể hơn đánh dấu vai trò của người phụ nữ
đã phát hiện thuần dưỡng động vật và trồng cây đặt những dấu mốc mốc đầu tiên
cho sự phát triển nông nghiệp nước ta. Cho đến ngày nay, người phụ nữ vẫn giữ
một vai trò quan trọng trong sự phát triển nông nghiệp ấy, họ là người chăm sóc
cây trồng, chăm sóc con giống. Đến vụ thu hoạch thì người phụ nữ tham gia một
công đoạn quan trọng trong quá trình thu hoạch nông sản. Họ đem bán những sản
phẩm của mình cho thương lái hoặc bán ngay chính ở chợ - gần nơi họ sinh sống.
Như vậy, người phụ nữ là một thành phần lao động quan trọng trong sự phát triển
nông nghiệp nước ta hiện nay. Có được như vậy là nhờ sự nỗ lực không ngừng
nghỉ của những thế hệ đi trước đánh dấu bắt đầu từ thời nguyên thủy. Tiếp tục

trong các ngành nghề cá, nghề thủ công, gốm, ngành dệt hiện nay đã phát triển.
Hiện nay, các ngành nghề thủ công đang được nhà nước khuyến khích sản xuất.
Nhiều làng nghề thủ công đã được duy trì và phát triển, các ngành dệt, đan, làm
gốm cho ra những sản phẩm thể hiện độ tinh xảo hấp dẫn người tiêu dùng. Trong
đó, nắm giữ những công đoạn quan trọng làm ra những sản phẩm này có sự góp
mặt của người phụ nữ. Họ vẫn là những người giữ lửa, truyền hồn vào những sản
phẩm đó. Những sản phẩm ấy không chỉ được người trong nước biết đến mà còn
được cả thế giới biết đến. Bằng sự cố gắng và đôi bàn tay tài hoa của mình, họ đã
tạo nên những sản phẩm đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng. Có được điều đó, chúng
ta phải cảm ơn những người phụ nữ thời nguyên thủy đã góp phần lưu giữ và phát
18
Vai trò của người phụ nữ trong sự phát triển kinh tế Việt Nam thời nguyên thủy.
****************************************************************
triển những ngành nghề đó. Trong gia đình hiện đại, mặc dù đã chuyển sang chế độ
phụ quyền từ lâu nhưng vai trò của người phụ nữ đóng góp trong sự phát triển kinh
tế gia đình cũng không hề suy giảm. Họ là những người “nội trợ” tài giỏi, đồng
thời cũng là những người phụ nữ tham gia các hoạt động kinh tế. Nhiều người phụ
nữ đã trở thành những nữ doanh nhân thành đạt, những người hoạt động kinh tế
xuất sắc đem lại sự phát triển chung của kinh tế đất nước. Họ chính là những người
tiếp tục và phát triển nền kinh tế đi theo đúng quỹ đạo của nó.
Tóm lại, xuyên suốt từ thời nguyên thủy đến tận bây giờ, người phụ nữ luôn
giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển của kinh tế Việt Nam. Kể cả
trong chế độ mẫu hệ hay phụ hệ, những người phụ nữ ấy cũng chưa bao giờ làm
mất đi vai trò của mình. Họ là những người giữ lửa trong gia đình, đem đến sự ổn
định cho xã hội, mang đến hơi thở cho nền kinh tế Việt. Những người phụ nữ thời
nguyên thủy đã làm tốt sứ mệnh lịch sử của mình trong cả một hành trình dài phát
triển lịch sử. Tôi xin lấy nguyên văn lời của chủ tịch Hồ Chí Minh nói về người
phụ nữ thay cho lời kết:
“Non sông gấm vóc Việt Nam do phụ nữ ta, trẻ cùng già, ra sức dệt thêu mà
thêm tốt đẹp, rực rỡ”.

19