Phân tích hổi thứ 14 trong tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí của Ngô gia văn phái - văn mẫu

Phân tích hổi thứ 14 trong tác phẩm Hoàng Lê
nhất thống chí của Ngô gia văn phái

Phan tich hoi 14 trong tac pham Hoang Le nhat thong chi – Đề bài: Phân tích hổi thứ 14 trong tác
phẩm Hoàng Lê nhất thống chí của Ngô gia văn phái.


Hoàng Lê nhất thống chí là tác phẩm do một số người cùng trong dòng họ Ngô Thi viết. Có thể hai tác giả
chính là Ngô Thì Chí và Ngô Thì Du viết trong những thời điểm nối tiếp nhau.

Ngô Thì Chí (1758 – 1788) là em ruột của danh nhân Ngô Thì Nhậm. Ông làm quan dưới thời Lê Chiêu
Thống, từng chạy theo Lê Chiêu Thống khi Nguyễn Huệ sai Vũ Văn Nhậm ra Bắc diệt lộng thần Nguyễn
Hữu Chỉnh và dâng Trung hưng sách bàn kế khôi phục nhà Lê. Sau đó, ông được vua Lê Chiêu Thống cử
đi Lạng Sơn chiêu tập những kẻ lưu vong, lập ra đoàn nghĩa binh chống Tây Sơn, nhưng trên đường đi
ông bị bệnh và mất đột ngột tại huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Nhiều tài liệu cho rằng ông viết bảy hồi
đầu của truyện.
ágsgsgdgsdgsdgd


Ngô Thì Du (1772 – 1840) là anh em chú bác với Ngô Thì Chí ông học giỏi nhưng không đổ đạt gì. Dưới
triều Tây Sơn, ông ấn mình ở vùng Kim Bảng, Hà Nam. Thời nhà Nguyễn, ông ra làm quan, được bổ
nhiệm làm Đốc học Hải Dương, đến năm 1827 thì về nghỉ. Ông là tác giả bảy hồi tiếp theo của Hoàng Lê
nhất thống chí, trong đó có hồi mười bốn được trích giảng ở đây. Còn lại ba hồi cuối có thể do một người
khác trong Ngô gia văn phái viết vào khoảng đầu triều Nguyễn.

Hoàng Lê nhất thống chí là cuốn sách ghi chép về những sự kiện của vương triều nhà Lê, có lẽ là vào thời
điểm Tây Sơn diệt Trịnh, trả lại quyền cai trị đất Bắc Hà cho vua Lê, về hình thức, tuy tác phẩm chịu ảnh
hưởng lối viết tiểu thuyết chương hồi của Trung Quốc, những các tác giả rất tôn trọng sự thật lịch sử. Cho
nên, mặc dù do nhiều người viết và viết ở nhiều thời điểm khác nhau nhưng nội dung tác phẩm về cơ bản
vần giữ được tính nhất quán.

Trong văn học Việt Nam thời trung đại, có thể coi Hoàng Lê nhất thống chí là một tác phẩm văn xuôi viết
bằng chữ Hán có quy mô to lớn nhất và đạt được những thành công xuất sắc nhất về mặt nghệ thuật, đặc
biệt trong lĩnh vực tiểu thuyết.

Tác phẩm đã tái hiện chân thực và sinh động bối cảnh lịch sử đầy biến động ở nước ta trong khoảng hơn
ba thập kỉ cuôi của thế kỉ XVIII và mấy năm đầu thế kỉ xrx. Khởi đầu câu chuyện là sự sa đoạ, thối nát
đến cực độ của các tập đoàn phong kiến. Thời Lê mạt, vua chẳng ra vua. Vua Lê Hiển Tông ốm đau, bạc
nhược, chỉ còn biết chắp tay rủ áo, cam phận làm bù nhìn. Câu nói cửa miệng của ông ta là: Chúa gánh
cái lo, ta hưởng cái vui, Vua Lê Chiêu Thông đê hèn, cúi đầu khuất phục trước giặc Mãn Thanh, mong
cứu vãn cái ngai vàng mục ruỗng sắp sụp đổ. Ông vua cuối cùng là Lê Duy Mật thì tệ hại đến mức bị
người đời đánh giá cùng chỉ là một cục thịt trong cái túi da mà thôi.

Bên phủ Chúa, Trịnh Sâm sông xa hoa hưởng lạc, hoang dâm vô độ. Vì say mê Đặng Thị Huệ nên Chúa
Trịnh sẵn sàng phế con trưởng, lập con thứ, gây nên loạn từ trong nhà loạn ra. Anh em chém giêt lẫn
nhau.

Kiêu binh ỷ thế lộng hành, Sự tranh giành quyền lực giữa các phe phái phong kiến đã đến hồi quyết liệt,
cần được giải quyết. Trong bối cảnh đó, cuộc nổi dậy với khí thế ngất trời của phong trào Tây Sơn là một
tất yếu. Rồi Nguyễn Huệ đánh tan quân xâm lược Mãn Thanh, lập nên triều đại Tây Sơn. Nhưng cơ
nghiệp nhà Tây Sơn ngắn ngủi. Chúa Nguyền dần dần hồi phục thế lực, dẹp Tây Sơn, lập vương triều mới
(1802). Kết thúc tác phẩm là tình cảnh thảm hại, nhục nhã của vua tôi Lê Chiêu Thống khi nương thân ở
nước người.

Tất cả nhừng sự kiện lịch sử trên được các tác giả ghi chép lại thật cụ thể, tỉ mi. Nối bật lên trên bối cảnh
của thời đại nhiễu nhương ấy là hình bóng của những con người thuộc các phe phái đôi lập, đặc biệt là
hình ảnh ngời sáng của vua Quang Trung Nguyễn Huệ – người anh hùng tiêu biểu cho sức mạnh quật
cường của dân tộc.

Hồi thứ mười bốn là đoạn trích dài, kể lại diễn biến của nhiều tình tiết, sự kiện. Để hiếu rõ đoạn trích này,
chúng ta phải tìm hiểu đôi nét về nội dung của hồi mười hai và mười ba. Khi Bắc Bình Vương Nguyễn

Huệ kéo quân ra Bắc lần thứ hai đề bắt viên quan phản bội Vũ Văn Nhậm thì vua Lê Chiêu Thông sợ hãi
bỏ kinh thành Thăng Long chạy lên vùng biên ải phía Bắc, chiêu mộ nghĩa binh Gần vương đế chống lại.
Nhưng nhóm nghĩa binh ít ỏi ấy không đủ sức đối địch với quân Tây Sơn. Lê Chiêu Thống bèn cử hai
viên quan hầu cận là Lê Duy Đản và Trần Danh Án bí mật trốn sang Trung Quốc, gặp viên Tổng đốc
Lưỡng Quảng là Tôn Sĩ Nghị để cầu viện. Tôn Sĩ Nghị muốn nhân cơ hội này cướp nước ta liền tâu lên
vua Mãn Thanh,xin đưa quân sang đánh. Được lệnh, Tôn Sĩ Nghị kéo đại quân sang với danh nghĩa phù
Lê, diệt Tây Sơn. Trước thế giặc mạnh, quân Tây Sơn rút lui về cố thủ ở Tam Diệp. Quân giặc kéo thẳng
tới Thăng Long, không gặp sức kháng cự nào liền sinh ra kiêu căng, tự mãn. Lê Chiêu Thống cùng theo
về, nhận sắc phong bù nhìn An Nam Quốc Vương.

Đoạn đầu của hồi thứ mười bốn nói về việc Tôn Sĩ Nghị kéo quân vào Thăng Long, thấy dễ dàng, cho là
vô sự nên không đề phòng gì cả. Điều đó làm cho vua tôi Lê Chiêu Thống vốn đã biết rất rõ tài cầm quân
xuất quỷ nhập thần của Nguyễn Huệ, rất lo lắng.

Quân tướng Tôn Sĩ Nghị ở Thăng Long chỉ lo chơi bời, tiệc tùng, không hề để ý đến việc quân, lính thì tự
tiện bỏ cả đội ngũ, đi lại lang thang, không còn có kỉ luật gì cả. Người cung nhân cũ đến tâu với thái hậu
về thái độ chủ quan coi thường Tây Sơn của giặc Thanh và vua tôi Lê Chiêu Thống có nguy cơ phải chạy
sang đất Trung Hoa một chuyến nữa. Thái hậu hoảng hốt nói với vua. Nhà vua lúc bấy giờ mới hoảng sợ,
đến doanh trại xin Tôn Sĩ Nghị xuất quân, bị hắn mắng thẳng vào mặt nên sợ hãi lui về.

Ở hồi thứ mươi bốn này, với cảm quan lịch sử nhạy bén và niềm tự hào dân tộc to lớn, các tác giả đã khắc
hoạ thành công hình ảnh người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ qua chiến công thần tốc đại phá quân
Thanh, miêu tả sự thảm bại của các tướng lĩnh nhà Thanh và số phận bi đát của vua Lê Chiêu Thống phản
nước, hại dân.

Bài văn có thể chia làm ba đoạn:

Đoạn một: Từ đầu đến … hôm ấy nhằm vào ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân (1788): Được tin báo
quân Thanh đã chiêm Thăng Long, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế và thân chinh cầm
quân lên đường ra Bắc dẹp giặc.

Đoạn hai: Từ Vua Quang Trung tự mình đốc xuất đại binh… đến vua Quang Trung tiến binh đến Thăng
Long rồi kéo vào thành: Cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng lẫy lừng của vua Quang Trung.

Đoạn ba: Phần còn lại: Sự đại bại của quân tướng nhà Thanh và tình trạng thảm hại của vua tôi Lê Chiêu
Thống.

Từ đầu đến cuối đoạn trích, Nguyền Huệ được miêu tả là con người tài ba, hành động một cách quả
quyết, xông xáo, nhanh gọn và có chủ đích rõ ràng. Nghe tin giặc Thanh dã chiếm đến tận Thăng Long.
Nguyễn Huệ đã thân chinh cầm quân đi ngay. Rồi chỉ trong vòng hơn một tháng (từ 24 tháng 11 đến 30
tháng Chạp), Nguyễn Huệ đã làm được bao nhiêu việc lớn: tế cáo trời đất, lên ngôi hoàng đế đốc xuất đại
binh ra Bắc, gặp gỡ người cống sĩ ở huyện La Sơn, tuyển mộ quân lính và mở cuộc duyệt binh lớn ở
Nghệ An, phủ dụ tướng sĩ, định kế hoạch hành quân, đánh giặc và nghĩ đến cả kế hoạch đối phó với nhà
Thanh sau chiếu thắng.

Nguyễn Huệ là ông vua có trí tuệ sáng suốt, nhạy bén trong việc phân tích tình hình thời cuộc và thế
tương quan chiến lược giữa ta và địch. Trong lời phủ dụ quân lính ở Nghệ An, Nguyễn Huệ đã noi theo
việc làm của Nguyễn Trãi trong Đại cáo bình Ngô. Ông khẳng , định chủ quyền dân tộc của ta và lên án
hành động xâm lăng phi nghĩa, trái đạo trời của giặc: Trong khoảng vũ trụ, đất nào sao ấy , đều đã phân
biệt rõ ràng, phương Nam, phương Bắc chia nhau mà cai trị. Người phương Bắc không phải nòi giống
nước ta, bụng dạ ắt khác. Từ đời Hán đến nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại nhân dân,
vơ vét của cải, người mình không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi. Đời Hán có Trưng Nữ
Vương, đời Tống có Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, đời Nguyên cỏ Trần Hưng Đạo, đời Minh có Lê
Thái Tổ, các Ngài không nỡ ngồi nhìn chúng làm điều tận bạo, nên đã thuận lòng người, dậy nghĩa quân,
đều chỉ đánh một trận là thắng và đuổi được chúng về phương Bắc…

Nguyên Huệ đã nhắc lại truyền thống chống giặc ngoại xâm kiên cường, bất khuất của dân tộc ta từ xa
xưa. Ông đưa ra một hệ thống dẫn chứng song hành liên tục, cứ một triều đại phương Bắc đi liền với một
nhân vật kiệt xuất tiêu biếu của phương Nam. Việc khởi binh của Nguyễn Huệ nằm trong cái tất yếu song
hành ấy. Cũng từ cái nhìn sắc sảo này, hơn ai hết, ông vạch ra bản chất việc phù Lê của Tôn Sĩ Nghị

chẳng qua là sang cướp nước ta: Nay người Thanh lại sang, mưu đồ lấy nước Nam ta đặt làm quận
huyện… Vì vậy ta phải, kéo quân ra đánh đuổi chúng. Các ngươi đều là những kẻ có lương tri, lương
năng, hãy nên cùng ta đồng tâm hiệp lực, để dựng nên công lớn. .

Đồng thời, ông cũng ban ra kỉ luật thật nghiêm đế răn dạy quân lính: Chớ có quen theo thói cũ, ăn ở hai
lòng, nếu như việc phát giác ra, sẽ bị giết chết ngav tức khắc, không tha một ai, chớ bảo ta không nói
trước. Lời phủ dụ có thể xem như một bài hịch ngắn gọn mà ý tứ thật phong phú, sâu sắc, có tác dụng
kích thích lòng yêu nước và động viên tinh thần quân sĩ.

Nguyễn Huệ sáng suốt trong việc xét đoán và dùng người, thế hiện qua cách xử trí với các tưởng sĩ tại
Tam Điệp. Ông rât hiểu sở trường, sở đoản của từng người, khen chê đều đúng người, đúng việc.,. Chẳng
hạn khi đại binh thần tốc ra tới Tam Điệp, hai viên tướng Sở và Lân đều mang gươm trên lưng và xin chịu
tội. Nguyễn Huệ hiểu trong binh pháp đã nêu rõ 1 “Quân thua chém tướng” nhưng ông đánh giá rất đúng
rằng: Sở, Lân không phải hạng người hèn nhát. Hơn nữa, họ làm theo mưu kế của Ngô Thì Nhậm. Khi thế
giặc đang mạnh, Thăng Long lại ở trong tình trạng bị cô lập, thì việc rút lui để bảo toàn lực lượng, chờ đại
quân kéo ra là thượng sách. Lẽ ra Sở, Lân bị trừng phạt nhưng cuối cùng lại được Nguyễn Huệ ngợi khen.
Hiểu người và dùng người đến mức “tri kỉ, tri âm” như thế là tài của người cầm quân. Hay như khi
Nguyễn Huệ sai đại tướng là Hám Hổ Hầu đi kén lính ở Nghệ An theo định mức cứ ba trai tráng, tức là ba
suất đinh thì lấy một người. Vì thế nên chẳng mấy chốc đã tuyển được hơn một vạn quân tinh nhuệ.

Nguyễn Huệ có ý chí quyết thắng và tầm nhìn xa trông rộng. Hiếm có một niềm tin nào vững chắc như
niềm tin của Nguyền Huệ. Mới khởi binh đánh giặc, chưa giành lại được một tấc đất nào, vậy mà trước
mọi người, ông khẳng định chắc chắn rằng: Lần này ta ra thân hành cầm quân, phương lược tiến đánh đã
có tính sẵn. Chẳng qua mươi ngày có thể đuổi được người Thanh. Ông còn chuẩn bị cả kế hoạch ngoại
giao sau khi chiến thắng đổi với một nước lớn gấp mười nước mình. Thắng thì thắng, nhưng việc binh
đao chưa thể dứt được ngay vì sỉ nhục của một nước lớn dễ gì nguôi ngoai. Vì thế cần phải hoà hiếu tạm
thời: Chờ mười năm nữa cho ta được yên ổn mà nuôi dưỡng lực lượng, bấy giờ nước giàu quân mạnh, thì
ta có sợ gì chúng?

Quang Trung Nguyễn Huệ có tài dụng binh như thần. Cuộc hành quân thần tốc do ông đích thân chỉ huy.

Ngày 25 tháng Chạp bắt đầu xuất quân ở Phú Xuân (Huế), ngày 29 đã ra tới Nghệ An, vượt khoảng mấy
trăm dặm qua núi, qua đèo. Tại đây, ông vừa tuyển quân, vừa tổ chức đội ngũ duyệt binh, chỉ trong một
ngày. Hôm sau, tiến quân ra Tam Điệp, giáp giới Ninh Bình, Thanh Hoá. Đêm 30 tháng Chạp, quân sĩ lập
tức lên đường, tiến ra Thăng Long. Tất cả đều đi bộ. Có sách còn kể vua Quang Trung sử dụng cả cáng và
võng. Cứ hai người khiêng thì một người được nằm nghỉ, luân phiên nhau suốt đêm ngày. Từ Tam Điệp
ra tới Thăng Long khoảng hơn trăm dặm. Vừa hành quân, vừa đánh giặc, vậy nên vua Quang Trung
khẳng định là mồng 7 tháng giêng sẽ ăn Tết ở Thăng Long. Thực tế đã rút gọn được hai ngày. Hành quân
xa liên tục như vậy, nhưng cơ nào đội ấy vẫn chỉnh tề, cùng do tài năng tổ chức của người đứng đầu.
Hơn một vạn quân mới tuyển đặt ở trung quân, còn quân tinh nhuệ từ đất Thuận Quảng ra thì bao bọc ở
bốn doanh tiền, hậu, tả, hữu.

Quả thật, theo dõi cuộc hành quân của Nguyễn Huệ từ Tam Điệp trở ra, người đọc mới hiếu thế nào là
thần tốc, về lực lượng, quân cua Nguyễn Huệ chia làm năm đạo, có cả thuỷ và bộ, nhưng bộ binh là
chính. Phương tiện hành quân không thấy nói đến lừa, ngựa, chỉ có một ít voi, trong đó có con voi do vua
Quang Trung cưỡi. Vậy thì đại quân chủ yếu là đi bộ. Từ Nghệ An ra, sau khi nhà vua hạ lệnh tiến quân,
các quân đều – nghiêm chỉnh mà đi Từ Tam Điệp trở ra, tình hình cụng chẳng khác gì hơn. Đó là chưa
nói vừa đi vừa đánh giặc. Đêm 30 tháng Chạp năm Mậu Thân (1788), đạo quân của Nguyễn Huệ còn ở
Tam Điệp, mà đến đêm mùng 3 tháng giêng năm Kỷ Dậu (1789) đá tới Hà Hồi, vượt qua hai con sông
Gián Khẩu và Thanh Quyết, tiếp cận Thăng Long. Hơn một trăm dặm mà chỉ đi có ba ngày! Giữ nguyên
tốc độ ấy, mờ sáng ngày mùng 5 Tết, đại quấn đã đến đồn Ngọc Hồi, dập tắt sự kháng cự dữ dội của giặc
dưới sự chỉ huy của tên thái thú Sầm Nghi Đống.

Trong trận chiến, vua Quang Trung thân chinh cầm quân. Ông là vị tổng chỉ huy chiến dịch, tự hoạch
định chiến lược tiến đánh, tổ chức quân sĩ, tự mình thông lĩnh một mũi tiến công, xồng pha tên đạn… Đội
quân Tây Sơn chưa được luyện tập, lại vừa trải qua những ngày hành quân vất vả, vậy mà đà đánh những
trận áp đảo kẻ thù. Khi công phá đồn Ngọc Hồi, ông chỉ đạo quân ta lấy ván ghép phủ rơm dấp nước để
làm mộc che; giáp lá cà thì quăng ván xuống đất, ai nấy cầm dao ngắn chém bừa, những người cầm binh
khí theo sau củng nhất tề xông tới mà đánh… Khí thế của nghĩa quân làm cho kẻ thù phải khiếp vía: Thật
là: Tướng ở trên trời xuống, quân chui dưới đất lên, Hình ảnh dũng mãnh của vua Quang Trung cưỡi voi
đi đốc thúc trận đánh phản ánh cuộc chiến đấu thật quỵết liệt và cũng thật hào hùng.

Cùng ngày hôm đó đại quân đà tiến đến Thăng Long. Cuộc hành quân thần tồc ây đà đem lại hiệu quả
ngoài sức tưởng tượng. Mưu lược quân sự của vua Quang Trung biến hoá như thần, không có trong bất cứ
một cuốn binh thư nào từ trước đến nay.

Nguyên nhân của những thắng lợi to lớn ấy trước hết là nhờ quân ta đảm bảo được yếu tố “ bất ngờ”. Mỗi
trận đánh, Quang Trung đều dồn đối phương vào một ván cờ đã bày sẵn mà ông nắm chắc phần thắng,
khiến chúng không kịp trở tay. Chính vì coi trọng yếu tố bất ngờ nên khi tới sông Thanh Quyết, Quang
Trung đã cho truy đuổi và tiêu diệt gọn toán do thám của giặc để đảm bảo bí mật nhừng trận đánh lớn tiếp
theo, để quân Thanh đóng ngoài Thăng Long không kịp biết tin tức mà chủ động dề phòng. Trong chiến
tranh, đảm bảo được bí mật, bất ngờ đã là nắm chắc một nửa thắng lợi trong tay.

Nói cho cùng, thắng bại của cuộc chiến phụ thuộc vào nhiều yếu tố" nhưng hai yếu tố chính là thế và lực.
Lực liên quan đến thế và thế có thể tạo ra lực. Quang Trung đã tận dụng và phát huy tối đa hai yếu tố"
then chốt ấy. Bất ngờ là một khía cạnh của thế. Quang Trung giữ kín yếu tố" bất ngờ về thời gian và địa
điểm tấu công. Ngoài ra còn có sự bất ngờ về cách đánh. Trường hợp đánh, đồn Hạ Hồi là một đồn nhỏ
thì chiến thắng của đại quân có phần đơn giản, bởi không cần bắn một mũi tên nào mà kẻ thù tự đem
mình chịu trói. Cái đó còn nhờ vào mưu. Người cầm quân phải có một sự quyền biến trong mưu lược đạt
tới mức nghệ thuật thì mới có thể vừa chiện thắng vẻ vang, vừa bảo toàn được lực lượng. Tới đồn Ngọc
Hồi, cửa ngõ của kinh thành Thăng Long thì tình thế lại hoàn toàn khác. Lực lượng lớn của giặc đóng ở
đây. Muôn áp đảo kẻ thù ngay từ phút đầu thì phải thay đổi cách đánh. Để vô hiệu hóa hoả lực của giặc,
Quang Trung đã ra lệnh cho quân sĩ dùng ván bọc rơm ướt làm thành một thứ khiên mộc đơn giản để che
chắn cho đại quân dàn chữ “nhất” tiến iên. Kết quả là quân giặc bắn ra chẳng trúng người nào cả. Đến khi
quân Thanh dùng ống phun khói để làm cho đại quân ta rối loạn thì bỗng chốc gió trở chiều, thành ra
quân Thanh lậi tự hại mình, dồn mình vào cái thế không thể chống đỡ được nữa. Uất ức vì tướng giỏi,
quân đông, ý chí xâm lược và mưu kế có thừa mà phải tự trói tay nộp mạng, sầm Nghi Đống đã thắt cổ tự
tử.

Để đạt được chiến thắng tuyệt đối, Nguyễn Huệ đặt ra mục đích vừa tiêu diệtlực lượng đối phương, vừa
bẻ gãy hoàn toàn ý chí của chúng. ông đã bày ra một thế trận mà giặc cảm thấy là một thiên la địa võng.

Cho nên quân tướng nhà Thanh càng đánh càng thua, phải hoảng loạn rút chạy. Ở vào cái thế cùng
đường, quân Thanh đều hết hồn hết vía, lội trốn xuống đầm Mực, làng Quỳnh Đô, quân Tây Sơn lùa Voi
cho giày đạp, chết đến hàng vạn người.
Giữ vững thế và lực ấy, tranh thủ thời cơ, không một phút nghỉ ngơi hay thoả mãn, đại binh của Tây Sơn
kéo thẳng vào kinh thành Thăng Long. Quy mô các trận đánh ngày càng mở rộng.

Quân tướng giặc kinh hoàng, Tôn Sĩ Nghị sợ mất mật, không kịp trở tay. Thế là, ngựa không kịp đóng
yên, người không kịp mặc áo giáp, Tôn tống đốc chỉ còn biết cắm đầu nhằm hướng Bắc mà chạy. Chi
tiết có thực này mang ý nghĩa rất lớn bởi vì chỉ mới ít ngày trước đó, hai chục vạn quân từ phương Bắc
hùng hổ kéo sang, tuyên bố “làm cỏ giặc Tây Sơn”. Hợm hĩnh, kiêu căng là thế, nay một mảnh giáp
không còn, nhục nhã biết bao!
Câu hỏi đặt ra ở đây là tại sao các tác giả Ngô gia văn phái vốn trung thành với nhà Lê mà lại có thể viết
thực và hay đến thế về người hùng Nguyễn Huệ? Ta thấy quan điếm phản ánh hiện thực của các tác giả là
tôn trọng sự thật lịch sử và nêu cao ý thức tự hào dân tộc. Dù có cảm tình với nhà Lê, nhưng họ không thể
bỏ qua sự thực là vua Lê Chiêu Thông hèn nhát đã cõng rắn cắn gà nhà và chiến công lẫy lừng của vua
Quang Trung là niềm tự hào lớn lao của cả dân tộc. Cho nên, họ mới có thể viết được những trang viết
hào hùng, phấn khích như vậy.

Tướng giặc Tôn Sĩ Nghị kéo quân sang cướp nước ta nhằm những lợi ích riêng, nhưng hắn lại không
muôn tốn nhiều xương máu. Như lời người cung nhân cũ nói với thái hậu: …những điều họ bắt buộc
mình phải đương lấy rất là nặng nề; còn họ thì chi lảng vảng ở bên bờ sông, lấy thanh thế suông để doạ
dẫm mà thôi.

Tôn Sĩ Nghị là một tên tướng bất tài, cầm quân mà không nắm được tình hình thực hư ra sao, lại còn kiêu
căng, tự mãn, chủ quan khinh địch. Dù đã được vua Lê Chiêu Thông cảnh báo trước, y vẫn không chút đề
phòng, suốt mấy ngày Tết chỉ chăm chú vào yến tiệc… không hề lo chi đến việc bất trắc, cho quân lính
mặc sức vui chơi

Khi quân Tây Sơn tiến đánh đến nơi, tướng thì sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp

mặc giáp… chuồn trước qua cầu phao, quán thì ai nấy đều rụng rời sợ hãi xin ra hàng hoặc bỏ chạy tán
loạn, giày xéo lên nhau mà chết… Quân sĩ các doanh nghe tin, đều hoảng hồn, tan tác bỏ chạy, tranh nhau
qua cầu sang sông, xô đẩy nhau rơi xuống mà chết rất nhiều… đến nỗi nước sông Nhị Hà vì thế mà tắc
nghèn không chảy được nữa. Cả đội binh hùng tướng mạnh, chỉ quen diễu võ đương oai, giờ đây chỉ còn
biết tháo chạy suốt đêm suốt ngày, không dám nghỉ ngơi.

Đoạn trích trên đây còn thễ hiện số phận thảm hại của bọn vua tôi phản nước, hại dân. Lê Chiêu Thống và
những bề tôi trung thành của ông ta đã vì lợi ích riêng của dòng họ mà đem vận mệnh của quốc gia, dân
tộc trao vào tay kẻ thù xâm lược. Lẽ tất nhiên, Lê Chiêu Thống phải chịu đựng nỗi sỉ nhục của kẻ đi cầu
cạnh van xin, tự đánh mất tư cách của bậc quân vương và kết cục cũng phải chịu chung số phận bi thảm
của kẻ vong quốc. Khi quân Tây Sơn tiến vào Thăng Long, Lê Chiéu Thống vội vã cùng mấy bề tôi thân
tín lên đưa Thái hậu ra ngoài, chạy bán sống bán chết, cướp cả thuyền dân dể qua sông. May gặp người
thổ hào thương tình đón về cho, ăn và chỉ đường cho chạy trốn. Đuổi kịp Tôn Sĩ Nghị, vua tôi chỉ còn
biết nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt. Tư cách hèn hạ của vua Lê Chiêu Thống được các tác
giả đặc tả trong nhiều trường hợp, nhưng giọt nước mắt ngậm ngùi tiễn biệt Tôn Sĩ Nghị ở biên giới của
ông ta thật thảm hại mà cụng thật nực cười…

Tác giả miêu tả chân thực tình cảnh khốn cùng của vua tôi Lê Chiêu Thống và kín đáo gửi gắm vào đó
một chút cảm xúc riêng của người bề tôi cũ. Cảm xúc ấy biểu hiện qua giọng văn có phần ngậm ngùi,
chua xót, khác với âm hưởng sôi nồi, hào hứng ở trên.

Bằng lối văn trần thuật kết hợp miêu tả chân thực, sinh động, tác giả đã giúp chúng ta cảm nhận được vẻ
đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ trong chiến công đại phá quân Thanh cùng sự
thảm bại của bộn xâm lược và số phận của lũ vua quan phần dân hại nước.
Theo: Thái Bảo