TUYỂN TẬP LƯU HƯƠNG KÝ-Hồ Xuân Hương.

Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

TUYỂN TẬP LƢU HƢƠNG KÝ - BÀ CHÚA THƠ NÔM


Tập thơ Lưu Hương Ký chú dẫn: Hoan Trung Cổ Nguyệt Đường
Xuân Hương nữ sĩ sử tập Lưu Hương Ký viết xong năm Giáp
Tuất (1814) mãi đến năm 1964 được phát hiện (?). Tên di cảo
có nghĩa là ghi mùi hương thơm của ngọc lưu, chữ Lưu này
nhắc nơi Xuân Hương sinh ở huyện Quỳnh Lưu. Trong tập thơ
có 30 đầu đề ; 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài thơ Nôm, phần
xướng họa có lẫn thơ của văn nhân thời bấy giờ để lại số đề tài
khúc chiết, nồng nàn yêu đương mong đợi. Ở Cổ Nguyệt Đường
do Xuân Hương dựng lên ở phường Khán Xuân gần Hồ Tây khu
vực vườn Bách Thảo, trường Bưởi đường Cổ Ngư làng Yên Phụ.
Tình yêu, tình bạn của Xuân Hương rất nhiều bài gợi cảm, lãng
mạn với những văn nhân thi sĩ như:

Nguyễn Du bài:

Cảm cựu Kiêm Trình Cần Chánh học sĩ Nguyễn Hầu (11):

Dặm khách muôn nghìn nỗi nhớ nhung
Mượn ai tới đấy gửi cho cùng
Chữ tình chốc đã ba năm vẹn
Giấc mộng rồi ra nửa khắc không ?
Xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập
Phấn son càng tủi phận long đong
Biết còn mảy chút sưong đeo mái
Lầu Nguyệt năm canh chiếc bóng treo

Tốn Phong: Ngụ ý đến Tốn Phong Thi (bài 2):

Đường hoa dìu dặt bước đông phong
Nghĩ kẻ tìm thơm cũng có công
Lạ mặt dám quen, cùng gió nước
Nặng lòng nên nhẹ đến non sông
Da trời nắng nhuộm tươi màu biếc
Phòng gấm trăng in dải thức hồng
Ai nhớ lấy cho lòng ấy nhỉ !
Trước trăm năm hẳn nợ chi không ?

Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

Hiệp trấn Sơn Nam Thượng họ Trần Ngọc Quán:

Vác cắm đàn tao một ngọn cờ
Ấy người thân đấy, phải hay chưa ?
Lắc đầy phong nguyệt lưng bầu rượu
Giắt lỏng giang hồ nửa túi thơ
Đình nguyệt góp người chung đỉnh lại
Trời Hoan mỏ mặt nước non xưa
Bấy nay tài tử bao nhiêu tá ?
Thèo đảnh khen ai khéo đạt cho!

Mai Sơn Phủ: Họa thơ Mai Sơn Phủ:

Này đoạn chung tình biết với nhau
Tiễn đưa ba bước cũng nên câu
Trên tay khép mở tanh chiều nhạn,
Trước mặt đi về gấp bóng câu

Nước mắt trên hoa là lối cũ,
Mùi hương trong nệm cả đêm thâu
Vắng nhau mới biết tình nhau lắm
Này bạn chung tình biết với nhau…


Chiêu Hổ tức Phạm Đình Hổ: chùm xướng họa: (12)

Cặp xướng họa I
Hồ Xuân Hƣơng xƣớng:
Anh đồ tỉnh, anh đồ say
Sao anh ghẹo nguyệt giữa ban ngày
Này này chị bảo cho mà biết
Chốn ấy hang hùm chớ mó tay!

Chiêu Hổ họa:
Này ông tỉnh, này ông say
Này ông ghẹo nguyệt giữa ban ngày
Hang hùm ví bẵng không ai mó
Sao có hùm con bỗng trốc tay?



Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

Cặp xướng họa II
Hồ Xuân Hƣơng xƣớng:
Sao nói rằng năm lại có ba
Trách người quân tử hẹn sai ra
Bao giờ thong thả lên chơi nguyệt

Nhớ hái cho xin nắm lá đa

Chiêu Hổ họa:
Rằng gián thì năm quý thì ba
Bởi người thục nữ tính không ra
Ừ rồi thong thả lên chơi nguyệt
Cho cả cành đa lẫn củ đa!

Cặp xướng họa III
Hồ Xuân Hƣơng xƣớng:
Những bấy lâu nay luống nhắn nhe
Nhắn nhe toan những sự gùn ghè
Gùn ghè nhưng vẫn còn chưa dám
Chưa dám cho nên phải rụt rè

Chiêu Hổ họa:
Hỡi hỡi cô bay tố hão nhe
Hão nhe không được, gậy ông ghè
Ông ghè không được, ông ghè mãi
Ghè mãi rồi lâu cũng phải rè.

Sau khi viết xong tập Lưu Hương Ký (1814), bảy năm sau
(1822) Xuân Hương mất, nhưng mộ bà được táng ở đâu? ngày
nay vẫn chưa tìm được tung tích, chắc chắn cũng ở quanh Hà
Nội ? năm 1842 Tùng Thiện Vƣơng (13) ra thăm cảnh Hồ Tây
có làm bài thơ viếng mộ Xuân Hương, “Long Biên trúc chi từ”,
bản dịch ra Việt ngữ của học giả Hoàng Xuân Hãn:

Đây hồ rực rỡ hoa sen
Sai người xuống hái để lên cúng đàn

Chớ trèo qua mộ Xuân Hương
Suối vàng còn giận tơ vương lỡ làng
Sen tàn, phấn rữa mồ hoang
Xuân Hương đã khuất bên làn cỏ xanh
U hồn say tít làm thinh
Gió xuân mấy độ thế tình không hay !
Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

Tác phẩm của Hồ Xuân Hƣơng:
Gồm có ba phần: 1/ Thơ chữ Nôm và chữ Hán trong Lưu Hương
ký; 2/ Năm bài thơ đề Vịnh Hạ Long; 3/ Thơ Nôm lưu truyền.

l/ Thơ trong Lưu Hương ký:

NGỤ Ý TỐN PHONG KÍNH THỦ (*) I
Dồn bước may đâu khéo hẹn hò
Duyên chi hay bởi nợ chi ru?
Sương treo áo lục nhồi hơi xạ,
Gió lọt cành lê lướt mặt hồ.
Muốn chắp chi đào thêu trướng gấm,
Mà đem lá thắm thả sông Tô
Trong trần mấy kẻ tinh con mắt
Bến ngọc mà trao mới kể cho.

II
Đường hoa dìu dặt bước đông phong
Nghĩ kẻ tìm thơm cũng có công
Lạ mặt dám quen cùng gió nước
Nặng lòng nên nhẹ đến non sông.
Da trời nắng nhuộm tươi màu biếc

Phòng gấm trăng in dãi thức hồng
Ai nhớ lấy cho lòng ấy nhỉ
Trước năm trăm hẳn nợ chi không?

(*) Hai bài ngụ ý gửi Tốn Phong thị.
(1) Chưa rõ Tốn Phong thị là ai? Theo bài tựa, ông họ Phan.
Còn tên, có lẽ là Huân nghĩa là "Nam Phong" (gió Nam) cũng
gọi là Tốn Phong, Nham giác là tên hiệu Nham Giác phu là "anh
chàng ẩn ở núi nhưng hiểu sự đời"

TỐN PHONG ĐẮC MỘNG CHÍ DỮ NGÃ KHAN NHÂN THUẬT
NGÂM TỊNH KÝ

Nhớ ai mà biết nói cùng ai
Rằng chữ đồng ta quyết một hai
Hóa liễu vui đâu mình dễ khéo,
Non sông đành giả nợ còn dài.
Chén tinh dầu nhẫn lâu mà nhạt.
Giải ước nguyền âu thắm chẳng phai
Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

Đày đọa duyên trần thôi đã định,
Xương giang duyềnh để ngắm tương lai.

(Tốn Phong thị nằm mộng ghi lại mang cho xem, nhân đó ghi,
thuật lại bằng thơ)

HỌA TỐN PHONG NGUYÊN VẬN
Kiếp này chẳng gặp nữa thì liều,
Những chắc trăm năm há bấy nhiêu.

Nghĩ lại huống đau cho phận bạc
Nói ra thêm nhẹ với thân bèo
Chén thề thuở nọ nay còn dính
Món tóc thời xa cánh vẫn đeo
Được lửa tài tình cho xứng đáng
Nghìn non muôn trước cũng tìm theo.

(Họa nguyên vần Tống Phong thị)

TẶNG TỐN PHONG TỬ
(Họa vận tại hậu)

Bướm ong mừng đã mấy phen nay,
Hồng nhạn xin đưa ba chữ lại.
Dám đâu mưa gió trở bàn tay,
Những sự ba đào xeo tấc lưỡi
Nam Bắc xa xa mấy dặm đây,
Hải sơn ước để ngàn năm mãi,
Bức tranh khôn vẽ tấm lòng ngay.
Tơ nguyệt rày se ba mối lại,
Hỏi khách đa tình nhỏ có hay.
Năm canh hồn bướm thêm bơ bải.

(Tặng chàng Tốn Phong, - Họa thơ ở phần sau. Tuy đầu đề ghi
vậy, nhưng không thấy bài thơ họa. Bài thơ như còn dang dở.
Thể thơ ít gặp. Có thể là một điệu ca từ nào đó? Hai chữ bơ bải
chỉ là phiên âm tạm).

Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm


BẠCH ĐẰNG GIANG TẶNG BIỆT

Khấp khểnh đường mây bước lại dừng,
Là duyên là nợ phải hay chăng.
Vin hoa khéo kẻo lay cành gấm,
Vục nước xem mà động bóng giăng.
Lòng nọ chớ rằng mây nhạt nhạt
Lời kia này đã núi giăng giăng,
Với nhau tình nghĩa sao là trọn,
Chớ thói lưng vơi cỡ nước Đằng (x)

(Tặng bạn khi chia biệt ở sông Bạch Đằng).
(x) Lưng vơi cỡ nước Đằng là một nước nhỏ ở thời Xuân Thu
Chiến Quốc, bị ép giữa hai nước lớn là Tề, Sở nên luôn phải gữ
gìn. Đây chỉ là sự lúng túng của người đa thê.

LƢU BIỆT THỜI TẠI AN QUẢNG, AN HƢNG NGỰ THỬ

Người về người ở khéo buồn sao,
Tức tối mình thay biết lẽ nào.
Tơ tóc lời kia còn nữa hết,
Đá vàng lòng nọ xiết là bao.
Nổi cơn riêng giạn ngày giời ngắn,
Mỏi mắt chờ xem bóng nguyệt cao,
Sớm biết lẽ giời lí có hợp,
Thì mời năm trước bạn chi nao.

(Ghi lại lúc chia tay tại An Quảng, An Hưng).

CẢM CỰU KIÊM TRÌNH CẦN CHÁNH HỌC SĨ NGUYỄN HẦU
(Hầu Nghi Xuân Tiên Điền nhân)

Dặm khách muôn nghìn nỗi nhớ nhung
Mượn ai tới đấy gửi cho cùng
Chữ tình chốc đã ba năm vẹn,
Giấc mộng rồi ra nửa khắc không.
Xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập,
Phấn son càng tủi phận long đong
Biết còn mây chút sương siu (x) mấy
Lầu nguyệt năm canh chiếc bóng chong.
Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm


(Nhớ người cũ, viết gửi Cần chánh học sĩ Nguyễn Hầu, (Hầu
người xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân) - tức Nguyễn Du (1765-
1820) tác giả Truyện Kiều).
(x) Sương siu: bịn rịn.

THU NGUYỆT HỮU ỨC MAI SƠN PHỦ KÍ

Lá ngọc chiều thu giận hẳn du
Tuần trăng sẽ nhớ bữa đêm thu.
Bên am Nhất Trụ trông còn đấy,
Ngọc nước Tam Kỳ chảy lại đâu (x),
Son phấn trộm mừng duyên để lại,
Bèo mây thêm tủi phận về sau.

Trăm năm biết có duyên thừa nữa,
Cũng đỏ tay sơ cũng trắng đầu.

(Đêm thu, nhớ Mai Sơn Phủ, gởi bài này).
(x) Nguyên chú:"ĐÃ giải kết đưa tình". Giải kết, theo Đào Duy
Anh, là:"Gởi mối tình kết buộc với nhau (dénoeur). Còn giải kết
đưa tình là gì? chưa rõ lắm

HỌA SƠN PHỦ CHI TÁC

Này đoạn chung tình biết mấy nhau,
Tiễn đưa ba bước cũng nên câu.
Trên tay khép mở tanh chiều nhạn,
Trước mặt đi về gấp bóng câu.
Nước mắt trên hoa là lối cũ.
Mùi hương trong nệm cả đêm thâu.
Vắng nhau mới biết tình nhau lắm,
Này đoạn chung tình biết mấy nhau.

(Họa thơ Mai Sơn Phủ. Chưa rõ Mai Sơn Phủ là ai).

NGUYỆT DẠ CA
I
Lộ như châu hề nguyệt sai,
Thúc vãng lai hề chiếu dư hoài
Uyển cố nhân hề thiên nhai
Ai bất kiến hề tâm bồi hồi
Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

Đài hoang Thần Nữ miếu

Vân tán Sở Vương đài
Minh nguyệt quang như thử,
Ngã tư chi nhân hề, yên tại tai.

Dịch nghĩa:
BÀI CA ĐÊM TRĂNG
I
Sương như hạt châu chừ, trăng như ngọc
Vụt qua là chừ, soi chiếu lòng ta
Người xưa dịu dàng chừ phương trời
Yêu nhưng không gặp chừ lòng bồi hồi
Rêu hoang miếu Thần Nữ (x)
Mây tan đài Sở Vương
Ánh trăng sáng như vậy
Người mà ta nhớ chừng, ở nơi đâu?

(x) Thần nữ miếu: Ở phía đông Vu Sơn, tỉnh Tây Xuyên. Con
gái của Xích Đế là Giao cơ chết, chôn ở bắc Vu Sơn. Sở Hoài
Vương đi chơi ở Vu Sơn, tới Dương Đài nằm mở giao hoan cùng
nữ thần, bèn lập miếu thờ.
Phiên âm:
NGUYỆT DẠ CA
II

Hoan kì tự hề ba kì thi
Hà vi thường hề vân vì y
Diệc kí cấu chí hề ngã tâm tắc di
Ngữ hạt kí hề thê trì
Sàu lưu Tương Thủy thính
Muộn áp thục sơn đê

Nhật nguyệt hề có căn hề
Tình chi sở chung
Bất tri kì kì.

Dịch nghĩa:
BÀI CA ĐÊM TRĂNG
II

Hoa là chừ chừ, nhụy là thơ
Dáng làm xiêm chừ, mây làm áo.
Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

Cũng là gặp nhau chừ. lòng ta thảnh thơi
Lời ta đã chừ chậm trễ
Nghe sầu trôi trên sông Tương
Nén nỗi buồn dưới núi Thục (x)
Tháng ngày không gốc rễ chừ
Nơi tình hội tụ
Biết hẹn khi nào.

(x) Sông Tương (Tương thủy): còn gọi là Tương Giang, bắt
nguồn từ núi Duyên huyện Hưng Yên, tỉnh Quảng Tây (Trung
Quốc). Núi Thục (Thục sơn) ở phía đông nam huyện Tuyên
Hưng, tỉnh Giang Tô (Trung Quốc), là những danh lam thắng
cảnh nổi tiếng.

THỆ VIẾT HỮU CẢM

Mười mấy năm trời một chữ tình
Duyên tơ này đã sẵn đâu đành

Mái mây cắt nửa nguyền phu phát
Giọt máu đầy hai chén tử sinh
Một kiếp đã thề cùng dạ thắm
Trăm thân đừng phụ với đầu xanh
Mai sau lòng chẳng như lời nữa
Đao búa nguyền xin lụy đến mình.
(Lời thề)

TỰ THÁN
I
Con bóng đi về chốc bấy nay
Chữ duyên nào đã chắc trong tay.
Nghĩ cùng thế sự lòng như đốt,
Trong suốt nhân tình dạ muốn say,
Muôn kiếp biết là duyên trọn vẹn,
Một đời riêng mấy kiếp chua cay.
Nỗi mình nỗi bạn dường bao nả,
Dám hỏi ban đâu những cớ này.




Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm


TỰ THÁN
II

Lẩn thẩn đi về mấy độ nay
Vì đâu đeo đẳng với nơi vầy

Ấm trà tiêu khát còn nghe giọng
Chén rượu mừng xuân dạ thấy say
Điếm lữ trông chừng mấy đạm nhạt
Dòng thu xem cỡ nước vơi đầy.
Thương ai hẳn lại thương lòng lắm
Này nọ này duyên những thế này .

2/ Năm bài thơ đề Vịnh Hạ Long:
Năm 1962, ông Trần Văn Giáp (14) đã công bố 5 bài thơ chữ
Hán của Hồ Xuân Hương trên báo Văn nghệ viết về vịnh Hạ
Long. Đến năm 1983, giáo sư Hoàng Xuân Hãn (15) đã dịch
và đặt tên cho 5 bài thơ này (bao gồm: Độ Hoa Phong, Hải ốc
trù, Nhãn phóng thanh, Trạo ca thanh, Thủy vân hương) và
công bố trong bài Hồ Xuân Hương với vịnh Hạ Long, đăng trên
tập san Khoa học xã hội, tại Paris vào năm 1984. Dưới dây là
bài số 1: Độ hoa phong:

I. ĐỘ HOA PHONG
Phiếm phàm vô cấp độ Hoa Phong
Tiễu bích đan nhai xuất thủy trung
Thủy thế mỗi tùy sơn diện chuyến.
Sơn hình tà kháo thủy môn thông
Ngư long tạp xứ thu yên bạc,
Âu lộ tề phi nhật chiếu hồng
Ngọc động vân phòng tam bách lục,
Bất tri thùy nhị Thủy Tinh cung.
Dịch thơ
Lá buồm thủng thỉnh vượt Hoa Phong
ĐÁ dựng bờ sơn mọc giữa dòng
Dáng nước lần theo chân núi chuyển

Mình lên nghiêng để lối duyền thông
Có rồng lẩn nấp hơi thu nhạt,
Âu lộ cùng bay bóng xế hồng
Băm sáu phòng máy cùng động ngọc
Đâu nào là cái Thủy Tinh cung?
Tuyển Tập Lƣu Hƣơng Ký - Bà chúa Thơ Nôm

(Hoàng Xuân Hãn dịch)
3/ Thơ Nơm lƣu truyền:
Phần thơ Nôm này khá quen thuộc, nay xin trích lại ba bài mà
người viết bài này cho là hay nhất bởi nó không đến nỗi “tục”
mà lại nói được nhiều tâm sự của Hồ Xuân Hương:
Mời ăn Trầu
Quả cau, nho nhỏ, miếng trầu ôi,
Này của Xuân Hương đã quệt rồi.
Có phải duyên nhau thì thắm lại
Đừng xanh như lá, bạc như vôi.
Hỏi Trăng
Trải mấy thu nay vẫn hãy còn,
Cớ sao khi khuyết lại khi tròn.
Hỏi con bạch thố đà bao tuổi,
Hở chị Hằng Nga đã mấy con?
Đêm tối cớ chi soi gác tía?
Ngày xanh còn thẹn với vừng son.
Năm canh lơ lửng chờ ai đó?
Hay có tình riêng với nước non?
Vịnh Bán trôi nƣớc
Thân em vừa trắng, lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Lớn nhỏ mặc dù tay kẻ nặn,

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
___________________________________________

Chú Thích:

(*) Quỳnh Đôi là một xã thuộc huyện Quỳnh Lưu tỉnh Nghệ An. Xa xưa, Quỳn
Đôi là một làng ở phía Bắc huyện Quỳnh Lưu, khi đó chỉ là một vùng cây
hoang, cỏ dại