Bài giảng tâm lý bệnh nhân

TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Bài 11
TÂM LÝ BỆNH NHÂN
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
•
Trình bày khái niệm về bệnh tật và bệnh nhân
•
Trình bày 6 biểu hiện tâm lý thường gặp ở BN
•
Trình bày 3 trạng thái tâm lý của BN
•
Trình bày 3 nhân cách tiền bệnh lý
•
Trình bày 4 loại nhận thức của BN
•
Trình bày 7 loại phản ứng của BN và

ứng xử tương ứng của người thầy thuốc
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
BỆNH TẬT và BỆNH NHÂN
•
Bệnh là quá trình rối loạn sự sống do tổn thương các
cấu trúc, các chức năng dưới ảnh hưởng của các nhân
tố bên ngoài và bên trong.
•

Bệnh làm giảm hoàn toàn hoặc một phần khả năng
thích nghi với môi trường và hạn chế tự do trong hoạt
động sống.
•
Bệnh: thực thể, cơ năng hoặc hoàn toàn do căn
nguyên tâm lý

Bệnh tật
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Bệnh nhân
•
Bệnh nhân là người bị bệnh, bị rối loạn sự thoải
mái cơ thể, tinh thần và xã hội, bị rối loạn tính thích
nghi sinh học, tâm lý, xã hội, với cảm giác bị phụ
thuộc vào bệnh và với cảm nhận tự do bị hạn chế.
•
Bệnh nhân làm cho gia đình (cha mẹ, vọ, chồng,
con cái …) lo lắng và chính họ cũng lo lắng cho gia
đình.
•
Tập thể, cơ quan và xã hội cũng lo lắng về sức
khỏe của bệnh nhân; sự vắng mặt của bệnh nhân
cũng ảnh hưởng đến công tác, sản xuất
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Các biểu hiện tâm lý
thường gặp ở bệnh nhân

1. Sợ hãi
Bản năng tự vệ (sợ chết, sợ không khỏi bệnh ….)
Sợ do thầy thuốc, nhân viên y tế thiếu thận trọng
2. Lo âu, sao xuyến
Cảm nhận được nguy cơ khó tránh nhưng không định
được đó là gì, thường bực bội, bất lực trước nguy cơ ấy.
Biểu hiện kèm theo: sao xuyến, hồi hộp, ngộp thở, khó
ngủ, mệt mỏi, khó chịu toàn thân.
BN cảm thấy bất lực, tùy thuộc người khác (thân
nhân, thầy thuốc, nhân viên y tế …)
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Các biểu hiện tâm lý
thường gặp ở bệnh nhân (tt)
3. Trầm cảm
Tâm trạng buồn chán, ảm đạm khi mơ hồ cảm thấy
sự đổi khác của cơ thể. Cảm giác bị bỏ rơi, mất tự tin, có
thể đưa đến tự sát.
4. Bực tức
Phản ứng tự nhiên khi phải bó buộc, không làm
được mọi việc như ý mình.
Hay cau có, khó tính, bắt bẻ, thậm chí sỉ vả, hăm
dọa người khác; tùy nhân cách, có thể kín đáo hay rõ nét
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Các biểu hiện tâm lý
thường gặp ở bệnh nhân (tt)
5. Vị kỷ

Hướng mọi suy nghĩ vào bệnh tật và bản thân mình
Bệnh nhân chú ý vào các diễn biến của bệnh tật, theo
dõi các nhận xét của người khác về mình, không bỏ qua
sắc mặt, cái lắc đầu của thầy thuốc và nhân viên y tế.
6. Thoái hồi
Quay trở lại thời sơ sinh, là phản ứng tự vệ để sinh tồn.
Khi bệnh đỡ và dần khỏi, thoái hồi sẽ mất đi
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Các biểu hiện tâm lý
thường gặp ở bệnh nhân (tt)
7. Không gian và thời gian hẹp lại
Người bệnh lấy mình làm trung tâm, chỉ quan tâm đến
khung cảnh mình đang sống. Họ không chịu hiểu rằng thầy
thuốc còn rất nhiều việc phải làm, tỏ ra khó chịu khi phải
chờ lâu. Họ như trẻ con, muốn có nhiều người chơi với
mình, muốn được chiều chuộng, quan tâm …
8. Lệ thuộc và ỷ lại
Mặc cảm phải lệ thuộc người khác, cố tự làm, khi không
được lại trút bực tức lên người giúp đỡ mình.
Một loại BN khác lại thích thú với tình trạng lệ thuộc, tìm
cách nằm viện lâu ngày …
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
CÁC TRẠNG THÁI TÂM LÝ
Loạn TK chức năng Biến đổi tâm lý Loạn tâm thần
Rối loạn Ổ hưng phấn Rối loạn

TK cao cấp ưu thế ở não ý thức
Suy nhược RL hành vi
Nghi bệnh Hội chứng mất khả năng
hysteria tâm lý của phê phán
bệnh thực thể bệnh tật
Ám ảnh lo sợ
Phê phán hoang tưởng
sức khỏe
bệnh tật
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Loạn thần kinh chức năng
Gián đoạn và rối loạn quá trình hoạt động của
hệ thần kinh cao cấp dẫn đến hội chứng suy
nhược, nghi bệnh, hystaria, ám ảnh, lo sợ.
Ý thức không bị rối loạn: bệnh nhân có thái
độ phê phán đối với bệnh tật và sức khỏe của
mình
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Biến đổi tâm lý
Thay đổi hứng thú, thay đổi suy nghĩ, thay đổi tri giác
Quan hệ chọn lọc với người xung quanh
Mong muốn được cứu chữa
Ích kỷ, đầu óc lộn xộn
Cảm giác sự sống bị đe dọa ….
TamLyBenhNhan
PGS.TS.

TranXuanMai
Loạn tâm thần
(Loạn thần kinh thực thể)
Nhiều yếu tố tác động vào:
Giai đoạn và đặc điểm của bệnh
Nhân cách
Các yếu tố nhiễm độc, nhiễm trùng
Hoàn cảnh bên ngoài
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
NHẬN THỨC và THÁI ĐỘ
CỦA BỆNH NHÂN
Nhân cách tiền bệnh lý
Tầng sinh học (thần kinh cao cấp)
Cơ sở sinh lý phản ứng với bệnh (cường độ,
phản ứng cân bằng ….)
Giai đoạn cảm giác, nhận thức
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Tầng tâm lý
Quá trình, trạng thái, đặc điểm tâm lý tác động
lẫn nhau
Chức năng phản ánh đối với bệnh tật
Giai đoạn đánh giá, nhận thức
Tầng xã hội
Nhu cầu, động cơ, phương hướng, nhân sinh
quan, thế giới quan sẽ xác định hành vi, từ đó thái
độ của bệnh nhân đối với bệnh tật

TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Các kiểu nhân cách tiền bệnh lý
•
Nhân cách
bình thường
•
Nhân cách
đậm nét
(hướng nội, hướng ngoại,
hưng phấn, ức chế, không ổn định, cứng nhắc)
•
Nhân cách
bệnh thái
(gần như bệnh lý)
•
Nhân cách
bệnh lý
(mất bù trừ, không thích nghi,
hưng phấn, ức chế …)
•
Nhân cách
bệnh tâm thần
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Tính chất của bệnh
•
Cấp tính, bán cấp tính, mạn tính

•
Mức độ: nhẹ, vừa, nặng.
•
Thể tiềm tàng, toàn phát
• Giai đoạn: phát bệnh, lui bệnh, khỏi bệnh
• Theo chuyên khoa: nội, ngoại, sản, nhi,
nhiễm, da liễu …
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Hoàn cảnh khi bị bệnh
•
Bản thân: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội …
•
Gia đình: tình cảm ông bà, cha mẹ, anh chị
em ….
•
Cộng đồng: cơ quan, xí nghiệp, trường học,
khu phố, làng xã (mối quan hệ bạn bè, đồng
nghiệp, lãnh đạo … )
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
CÁC LOẠI NHẬN THỨC CỦA BỆNH NHÂN
1. Nhận thức đúng đắn, bình thường
•
Hưng phấn cân bằng ức chế
•
Tiếp thu mau lẹ ý kiến của bác sĩ, chỉ dẩn của điều
dưỡng; nhưng nông cạn, vội vã và dễ thay đổi ý

kiến, hoang mang, dao động
•
Rất tín nhiệm thầy thuốc, biết được bệnh của mình
sẽ tiến triển ra sao, bản thân phải phấn đấu thế nào
để góp phần cùng thầy thuốc chữa khỏi bệnh …
•
Với loại BN này, thầy thuốc cần nhận xét thận
trọng, lời nói phải có trọng lượng, không hứa xuông
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
2. Nhận thức quá mức
•
Hưng phấn mạnh hơn ức chế
•
Dễ bị kích thích, quan trọng hóa tình trang sức khỏe,
bệnh tật của mình, dễ nổi nóng, dễ phản ứng trên lời nói,
nét mặt, đòi hỏi phục vụ cao, chẩn đoán nhanh, hết bệnh
nhanh ….
•
Chỉ tin ở mình, nhạy cảm với cảm giác đau, cô đơn, dễ
buồn phiền, dễ mất hi vọng, dễ phản ứng, dễ thay đổi ý
kiến, hoang mang, dao động, tự ý tô đậm các triệu chứng,
sự nghiêm trọng của bệnh.
•
Với loại BN này, thầy thuốc cần phân tích, gợi ý, uốn nắn
những suy nghĩ quá tầm, bình tĩnh, nén giận, không tự ái,
tránh gây gỗ to tiếng …
TamLyBenhNhan
PGS.TS.

TranXuanMai
3. Nhận thức yếu
•
Coi thường bệnh tật, đánh giá thấp tính nguy kịch
của bệnh, ít quan tâm đến khám nghiệm, điều trị
•
Ưu tư, mặc cảm, khép kín, tự giải quyết cho mình,
không chú ý nghe lời khuyên răn của thầy thuốc;
nhưng khi đươc nângđỡ tinh tần, giải thích, phân tích
cặn kẽ, họ biết tiếp thu. Tích cực thực hiện chỉ dẫn của
thầy thuốc
•
Thầy thuốc cần gần gũi, động viên, nâng đỡ tinh thần
bệnh nhân
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
4. Nhận thức không ổn định
•
Phủ định, không thừa nhận bệnh tật do coi
thường, liều lĩnh hoặc sợ hãi bệnh tật
•
Có lúc lại bi quan, lo lắng, sợ chết, sợ biến chứng
•
Không tn tưởng mình nên dần dần cũng không tin
thầy thuốc
•
Nếu được giải thích, cảm thông, BN vẫn giữ được ý
thức đúng mức, khắc phục những nhược điểm của
mình

TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
CÁC PHẢN ỨNG CỦA BỆNH NHÂN
Hợp tác
•
Nhận thức đúng đắn, dễ tiếp thu, cởi mở với
người khác, lắng nghe ý kiến của thầy thuốc,
hợp tác trong quá trình điều trị
Phản ứng nội tâm, bình tĩnh chờ đợi
•
Suy nghĩ có nội tâm, nghiêm chỉnh tiếp thu (có
nghiên cứu), phát biểu đúng lúc, có tổ chức, trầm
lặng, khó tính
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Bàng quang
•
Coi thường bệnh tật, thờ ơ với tất cả
•
Thầy thuốc bảo sao nghe vậy, không sốt sắng
điều trị
•
Ít kêu ca, phàn nàn, âm thầm chịu đựng
•
Với loại BN này, thầy thuốc cần chú ý động viên,
thường xuyên trò chuyện để họ có ý thức quan tâm
đến bệnh tật của mình, động viên vai trò tích cực,
chủ động phòng chống bệnh của họ

TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Hốt hoảng
•
Loại thần kinh không ổn định, dễ hoang mang, dao
động, phản ứng không kềm chế được
•
Dù bị bệnh nặng hay nhẹ, dễ hốt hoảng, hoang
mang, cần được an thần
•
Thầy thuốc cần kiên trì tác động nhận thức, tâm lý
bệnh nhân, giúp họ tin tưởng, ổn định
TamLyBenhNhan
PGS.TS.
TranXuanMai
Nghi ngờ
•
Luôn nghi ngờ, thiếu tin tưởng, sợ không tìm được
thầy thuốc giỏi
•
Nghi ngờ chẩn đoán, kết quả điều trị, kết quả xét
nghiệm, X quang; hoặc nghe lời người khác, từ đó
hoang mang, dao động
•
Với loại BN này, thầy thuốc cần có tác phong, thái độ
gây ấn tượng mạnh mẽ để giúp họ củng cố niềm tin