đánh giá tình hình chăn nuôi và một số biện pháp nâng cao năng suất chăn nuôi dê tại lào





  !!"#$ 
%"#&"'()
)* +#,
-./00

 '1


  !!"#$ 
%"#&"'()
)* +#,
2345262789:;4<=>
?@A6B.CB.CD/C/0
4EF92EG4HIJ2K2LM6
#C#C4NOPQRM2
#C#C927S2
-./00
)
 !""#$%& #'()*
+%"#$%, /%0#% %12 %"3,"4546
78",970,9*":,;(
"< ="+> %12?%46" @;
"A%B8,:C3DEF?%462G(
Hà Nội, tháng 11 năm 2011
Tác giả luận án



)TU
Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận
tình của các Thầy hướng dẫn: PGS. TS. Nguyễn Xuân Trạch và PGS. TS.
Đinh Văn Bình. Tôi xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn tận tình đó.
Cảm ơn TS. Ngô Thanh Vinh, TS. Ngô Hành Chớn – Trung tâm Nghiên
cứu Dê và Thỏ Sơn Tây, TS. Phan Xuân Hảo, ThS. Đỗ Đức Lực - Trường
Đại học Nông nghiệp Hà Nội về các lời khuyên quý báu cho Luận án này.
Trong quá trình nghiên cứu chúng tôi cũng nhận được sự giúp đỡ tận
tình về mọi mặt của Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội,
Khoa Chăn nuôi và Nuôi trồng Thủy sản, Viện Đào tạo Sau đại học, Bộ môn
Di truyền và Chọn giống vật nuôi, Chương trình hợp tác CUI-HUA 2008-
2012; Bộ môn Chăn nuôi chuyên khoa, Bộ môn Sinh học động vật - Trường
Đại học Nông nghiệp Hà Nội; Ngành Chăn nuôi, Sở Nông nghiệp và Dự án
Nâng cấp cuộc sống hộ nông thôn (IFAD) tỉnh Attapeu, Viện Nghiên cứu Nông
Lâm nghiệp Quấc gia (NAFRI), Trung tâm Nghiên cứu Chăn nuôi Nậm Xuụng
(LRC). Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi
hoàn thành luận án.
Nhân dịp này tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm và giúp đỡ quý
báu của các đồng nghiệp đã dành cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận
án.
Cuối cùng tôi dành lời cảm ơn vợ và các con tụi đó cổ vũ, động viên và
tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt thời gian thực hiện nghiên cứu này.
Hà Nội, tháng 11 năm 2011
TÁC GIẢ LUẬN ÁN



1)1
QK4
HIJKJL(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((

HIMKNL(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
KH ,
JLOKOPQR(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
JLOKML((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
JLOKOSLO((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
JLOKTOU(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
JLOKVNT((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
WXLY(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
Z([LOX\OQ]JYLO^L_`(((((((((((((((((((((((((((((((((((Z
(K^`LO^L_`((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
a(bLOcJdOeJOfOghL]JY((((((((((((((((((((((((
OiNLZ(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
jLk`JLHl`((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
Z(Z(WmKVLOnioLVLOVML]Jp(((((((((((((((((((((((q
Z((pOOMpH((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((r
Z(a(Vgn`sYL[LOnLVtHiuL((((((((((((((((((((((((((Z
Z(q(HJtL(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((Zr
Z(v(KVtOw^`LxLV`XyOXHiuLOU
sQ`tMLOOioL(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((aZ
Z(z({LOO{LOOxLL`|pnpLOQ}oH((((((((((((av
OiNL(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
tiuL~L`L~\OiNL\O\LO^L_`((((((((((((((((((
(Z(tiuLLO^L_`((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((qv
((UJmKOIJLLO^L_`(((((((((((((((((((((((((((((((((((((qv
(a(L`LLO^L_`((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((qz
,
(q(\OiNL\O\LO^L_`((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((qr
OiNLa(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
dQk`MOMH`•L(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
a(Z({LOO{LOOxLL`|pH((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((z€

a((dQk`MHJtLO•‚pHJƒZ„H…V}
pHnLY`dlLL`†L|LO(((((((((((((((((((((((z‡
a(a(MLOOioL]JOQL`†iˆLQLLxLV`X
\O‰KOXOU]JpHJƒZ„H…pH((((‡Z
dQH`•LYLOU(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
Z(dQH`•L(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((Z€
(YLOU(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((Z€a
JLOK|Ln{LO|LtH^Lk`JLQLH`•LL
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
Hl`OJKdOM(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
,
'1 V +W
JLJ JCCŠ, ‹„\"="E"4GC…
 2""0
 )
d "p-"
 ,
 "@"*
dH d"846
dV dŒC" •
H HŽ
HK H•B
K• K‹C7‹•‹ „L•46 ‘…
 V846
\ d"846
\V• \‹yVŠy•%+,‹„";"6%y"?%4’y"“…
V• V+ +•  „VC8&C8 %7!"…
VV VGC"
J "$•
  • :

L  ”3
,
'1 T
QK4
0Z(Z(K*C8•–C"C0&+#ƒZ„2""0)…y
‹‹,—%E ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0Z((V3E""•C%p&+#+C9" %7!"&+#
;E"4G„\…((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0Z(a(V846+˜ ˜".’,2-"%,3(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0Z(q(V046";yC<+# #".’,2-"%(((((((((((((((((((((((((((((((
0Z(vV846,™9•+#&*C84’"%(((((((((((((((((((
0Z(zV846+#,™9• 4••*C84’L
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0Z(r(V846+#,E"78+#Ž),3•9L(((((((((((((((((((((
0Z(‡(V846+# "<•š(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0(Z"="9%'+˜C" 4•((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Z(V846+#,C046";+#/%2•((((((((((((((((((((((((((((((((
0a((™9C8"'
›
%'+˜ 2?% (((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(a(V8"*"•%+#•2/%-"2"%((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(q(2Ž"$•467‘C%"+#Ž"%'
œ
„•v€"*…(((((((((
0a(v(2-–%"%'
œ
%'+˜"*((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(z(V846+#72"•&"*"•%„•€€ž…((((((((((((((
0a(r(d./%0E"88<+#32""0,+#3HŽ,’
+#2HŽ(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((

0a(‡(Kš%CŸ&+#ƒZ„H…,+#HŽ(((((((((((((((((((((((((((((((
0a(ž(d"846&+#HŽ,+#ƒZ„H…•2*%‘
-"2"%„-…(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Z€(d=""4’*C8"?%&+#3HŽ,+#3
ƒZ„H…•2*%‘„K‹ V•y…((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Z€7(d=""4’*C8"?%&+#2HŽ,+#2
ƒZ„H…•2*%‘„K‹ V•y…((((((((((((((((((((((((((((((((
,
0a(ZZ(OE‹ ¡0*"2C" 4•&+#
ƒZ„×H…,+#HŽ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Z(K*C8"A#%C"C0&+#2HŽ,+#2ƒZ„
H…(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Za(H462"p+"+4F"%"15"$•7‘C%(((((((((((((
0a(Zq("‘-"846&+#"="9(((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zv(d"846,-"0••-"846&+#"‹E"¢
8,".*%+4F((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zz(M""4•&E"¢8,".*%+4F.™9
";£,2E"š "";„¤…((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zz7(™9";£,2E"š "";&+#"‹E"¢
8,".*%+4F„¤…(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zr(M""4•&E"¢8,".*%+4F.™9
2G/%y7*E"1 G"–(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zr7(™92G/%y7*E"1 G"–&+#"‹E"¢
8,".*%-"2"%„¤C,’-"846 4’
-".";…(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Z‡(M""4•&E"¢8,".*%+4F.™9
";,4G "";+#„¤…((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Z‡7(™9";,4G "";&+#"‹E"¢8
,".*%-"2"%((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zž(M""4•&E"¢8,".*%."p46

";G"•,G72%9&+#(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(Zž7("p46";G"•,G72%9&+#"‹E"¢
8,".*%-"2"%((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
0a(€(‘"6E"E"=,6"%1CG7*"‹E"¢8(((((((((((((((((
0a(Z(‘"6E"E"=,6"%1CG7*"‹".*%+4F
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
,

'1 X
QK4
O!"(Z(".* %?"8((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"((".*0.(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"(a(2E"š"";&+#((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"(q(K‘-"0C22"2•C%p"";((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"(v(¥2;""p46";((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"a(Z(#HŽ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"a((#ƒZ„H…((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
O!"a(a(#HŽ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
'1 YZ
QK4
B";a(Z(4˜E‹ ¡7–%+†*"2C" 4•&
+#HŽ,+#ƒZ„H…(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
B";a((•-"846&+#ƒZ„×H…,+#HŽ
„¦¦…((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
'1 #UY
QK4
VGBZ(Z(VGB-"."8(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
VGB(Z(H0Ž+#HŽ„H…7§+#32""0„9L…
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((


Z
[&\
0C]&+^\_`
"•%+#š=,8y/%,”,8""y1+'46*
,?%-93"#&"?%,•C""2y"p?D(\"2 –
"•%+#;""4’E"•"6E"E"2–"•%&+
"S(d"%.-"=""•%+#"=""6E–0/%.2,p?D
"8 "("•%+#1E %•24’E"2 –y
"4"&.%•-"%,'"*/%")y•"<,•-"§y
+"S(o"<4’E"2 –y"•%+˜D/%’"G,
"•%"‹E"4G"$"",’'="pC<E"2
"•"%#p";"#%+• 4’"%p-"¢%(L y"•
%+#".’¨“%pE*-"846-"2’C0E"¢,?
,+(
oH"•%+#*"? %?"8yŸ?,’;"C©E"2 –
&?"9E(H*4’ª?%-9–E"2 –"•%+#
"˜ª"?%+9="BDª"?%)E"2 –(%,1y".y
"•%+#•H"A"‹E"4G"$3%3pEy1+')3
"#yE"'E"¢"9E,"$•"5 !"(8+#46
%"&.%+#;E"4G„+#HŽ…(#;E"4G•+•"=""8,’
?%-9Ž0"y";%-"-"‘yªC$?-"279"18y"4Žª
8*C" 4•"1y"–,ª")7«y•C%p"pE(
L"1 @"%š%,š/% :&"•%+# ,9E"2
 –"9E,"•H"§2E$"%š%";+#
•&"; 4˜ 4’¨"4,9Ž•,9y0
70‘;",˜C8&+y0,L"4’HªD
"& 4G-"%.-"="E"2 –"• %+#(K* "<"&
 4Gª"1E28+#Ž,?–,5"8"%š,50

Ž+#;E"4G–••C%p,"9%/%0"•%(#2""0&

9L*8+˜D•C%p";,C"C08#46
*%B‹/%Œ–0Ž+#;E"4G&H("3.•9Ly
+#2""0“46+•–,’+#);E"4G„4G3"4+#HŽ
&H…" /%0 p8(•,1y+3+˜2""0"1E59L
–,’+#HŽ&H46":?"#$%C"(
.C1__`
.C0CaM>93>b4cd>
••C%p"•%+#"§E"2 –"9E7?,<,
•4˜"4G"3"3E"¢"H(
.C.CaM:eM2Ma>2f
~2"2"9 Ž,?•E"2 –"•%+#•H(
~2"2-"0•0Žš,ª,•C%p&+#;E"4G
7§2"8,’+#Ž"1E(
~2"2-"0•@C$C0%p";,"9%/%0"•%+#
"/%0"9".*%+4F(
gCh,ijk^\
gC0Ch42lKJ2K2LM
d./%0"#$%“%pEGC•-"":ªEE"š-"¬;"
§,9Ž8,7‘C%+"+4F"0E"2Eª"9%/%0
 ,9••C%p"•%+#ŽH(
@šš%# /%0+#2""0"1E59L,’+#
;E"4G„HŽ…46"#$%".,78(•79y"< 
/%0‘-"0C2,?""E"šG"–y""E"š"@";¨"42"A
#%E"@=""9Ž,?"p46";&+#HŽ,+#ƒZ„H…
"’(L"?%"A-"0C2 #"846¨ª"–
9%"".%8""Ž+#4G3•9L+#),+#ƒZ
a
„)…,!•9L¨"4"?-"0C2462"A#%ª #"
846(
d./%0?7‘C%49%,?+#ªEE"šE"','0+Žy

"#$%-"":•),˜y %y2 4˜Ž":y¬y
 4˜ "%1"9E,9%"-"0"2""#
$%y27* "%1yC",#""9E,4˜"•%+#(
gC.Ch42lK>2mM>9N
H%12“%pE46C89%‘"–,?!""!",E"@="
46?•"•%+#ŽH(OG<y?%12“ªEE"š"
,9;""4’8+#"";ª•C%p"G8+#*"9
ªE"•"6E,’9%-9"•%&HyªEE"š•C846y
070"p468+#y4""•%+#E"2 –4G$
,’?•,"; 4˜ 4’y",,9"%–‘Gp%
,1%yŽ•,9y"%"1Ey0"9+"+4F"
4˜+y"p+"S(
q
U0
no)
0C0C[p#q##T^'(
0C0C0C rM:9f@92>QEs4<5t2d>>Q9fMuKH3
V" 4•/%2 !"="¨2"p+"+4F G"––
CD•,?-=""4’„thay đổi về lượng) "/%2 !"="¨,?-"8
46&2G/%,7*G"–yB"˜C3•#,?-="
"4’2"?%&G"–+3 #GC•/%%1+ %?&C"’(
\"2 –C3"‘y•"#,""A"2•="y"$
•&27*E"1&G"–„thay đổi về chất). V3C" 4•,E"2
 –%,’"%Ž#C3E"2 –&G"–(O/%2 !"
";%0""4•’&2.%8+ %?,2.%85 4˜7#
 ªªC34G2<-–%+ %?,Ž0"(
V3C" 4•&+#"4˜%"‹/%%1C" 4•-"B
?%"‹Ž,’="(d"0•C" 4•&CDE"'"%*
,8y"$•y Ž"2C$-")‹&G"–yB"˜”E"'"%*
,C3E"2+'&’="y,1E="&CD,?%-9 4˜

C8(,1y4˜ª"–C©+'2E"4GE"2E"::yŽ
8y•,’22*/%0Œy%+4F"•Cª8y"6EŒ–
-"0•C" 4•(
k%2 !"C" 4•,E"2 –&CD""Ž"="®
- Giai đoạn trong bào thai: L%B+"+4F&"""E"'
"%*,G"–¯(,1–""E"2 –7!""4˜yš%pE"
G"–¯*-"846"$•"6EŒy")“"%š%2"Ž*
C"Œ&+#2 2Ž-"2"%&-°"y7B"%
š%"+% !&G"–¯yC3C" 4•,E"2 –&","%"
¨"4C3="¨,ŽC<š%&¯(
v
- Giai đoạn ngoài thai: H#""O0,*C3„Zžžq… ±q² "
7.®ŽŽG"–";%2* 3.E,’2?%
-9C""2 4˜(3,"<•–C"Œ• 4y4˜
"*˜CDª"%vŽ®3,"<•–
C"Œ• 4y4˜"*˜CDª"%vŽ®„Z…
ŽCGC"„"˜-Œ7DC<š%…y„…ŽC%CGC"".
C<"4+#"4˜C<Da"2%‘y")Z"2%‘ %7”z"2
%‘…y„a…ŽC%C<CDC" 4•E"2 –Ž
"1%7;="5C%C<.D,%‘E"88šš%+#="5C%
C<.‡~Z€"2%‘")C%C<.v~z"2%‘y„q…Ž
 4•"""""',?=",C0%p="5D%‘E"88š
š%".%‘".-"0•C0%p,„v…Ž".-"0•C0%p
E"0Ž"0"4+#r~‡•")a~ayv•( –2"2-"0•C"
 4•&+#y4˜+•E"4GE"2E5"˜–„thường từ
sơ sinh đến 36 tháng tuổi), -",1 4•"" "6E,’2;"(
V%ª /%0467–%+†7§B";y7–%B–2"2,1/%
C" 4•="¨y4˜*C" 4•4G8y%98,-=""4’
*C8"?%G70(
0C0C.CrM:9f<vJ2w74@92@wMuKH3

V"C0*•="/% :&CD"§+% !,70B
”85"."9C"."9-"2&G"–C8(*,1ª,D"3
"9/%2 !"C"C0"/%C3"'"<" •, $•G
/%C"+'2(–2"2C3C"C0&"D4˜"4˜"–
"97§2"A#%C"C0"4®tuổi thành thục về tính, tuổi phối giống
lần đầu, tuổi động dục lần đầu, tuổi đẻ lứa đầu, thời gian động dục lại sau
đẻ, khoảng cách giữa hai lứa đẻ B"˜y4˜”/%.*
C8"A#%C"ŒC"C0"4"%-°*+'y"˜,"<7–%"9
z
*+'&CD2y"˜"&2(V,’2CD
•)-")y+˜,1ª-"0•C"C0(2•="C"C0&
+#467–%"9 -""°ª"""',?="+'(
V3"""',?="&+#462;"-"+#2ª7–%"9"0
 $,+#3C0%p46" •,ª7–%"9="+'(%‘""
"'="+'"3C3.%*"Gy-"ªG"–,1“E"2 –-"0
š &, ª -"0•C"C0y" 8 46("‹ ‹,‹+ ,
KH‹ „Zž‡q…±vž²"!%‘"""',?=" %7!"&+#-"0
q~Z"2%‘y-"2"%"‹8,".*+"+4F("‹•
¥%@˜„Zžža…±vZ²+#)"""',?="+'Dq~z"2%‘(V%
-""""',?="yD+#’"3C374’,"˜-°C"C0(
"‹‹,‹+ ,% C„Zž‡a…±v‡²y"˜-°C"C0&+#5r~Z€
•( "˜-°C"C0y+#3"4˜ª"Ž*C"C0"4˜
%#,#'y+#2ª"Ž*C"C0"‹"%-°*+'y"©y
£y.C<y%y BŽ*+' •Ž(‹,‹+ ,KH‹ „Zž‡q…
±vž²" §•+˜D7Ž"%-°="+'Ž+,Ÿ-"E"‘
7.y”Ž,5„Zr~a…".™9,E"‘7.("%-°*
+'&+#0 ¨4G3"4"?%CD-"2"4˜-«+
 %7!"-"0Z,D)Ž,’27–%"9 ®
pha trước động dục (4-6 ngày), pha động dục (24-28h), pha sau động dục (5-
7 ngày) và pha yên tĩnh (11-16 ngày). d"+#*+'y+˜D)7–%"9®

7B"By-˜%-*y%,‹,¢y"*C4)y"0+;""y"0#
-"2,";%"-"2"0#y0•%8y0.C<(
; =%p"&3%8Žy"˜ $”ª-"0•
"'"®‡~Z"y" •ª"–C8 4˜C"+'&+#2-"0
q"("˜– ' $&+#2,%8"˜*+'(‹,‹+ ,
KH‹ „Zž‡q…±vž²" §y"˜– ' $&+#Z~az"-–5-"ª
r
7–%"9*+'(20"7.E"88+#28"p,"˜–Z"
,E"81EŽš,"˜–q"-–5-"+#27Ÿš%*+'(V3"'
"-" $," ••E"%•Z¦aE"= #8+> $(
V%Ž"'"y+#274’,Ž"("˜
"&+#*5Zqa~Zzv„"•!"yZžžv…±žq²(d.
"DŽ"/%2 !"£(/%2 !"C"ŒE"$ŽE+>
.,9¢","%" -")G"–¯(7*/%2 !"C"C0
46?%E"8*2"";E""CD*+'"‹"%
-°y<%"-""©,C"-"£y.C<% BŽ"%¢
7;""%-°*+'.E"‹(
#ŽCD"ª-"0•£5Z~q¦$,’*C8•
–C"C0"4•70Z(Z(
w40C0C;>@A:rM:9f@92@wMuKH3xK9y0zdM22w{|}~
••>Kx<5€KtKQ9
"A#%
ƒZ„2""0
)…
‹‹ —%E 
%‘*+'šš%„… Z‡ry‡ vzyv vvyr
"%-°*+'„… Zyq €y€ Zžyž
%‘£$š%„… azyq qZr qZzyr
"˜*+'ŽC%£„… rvyZ ‡ayq rvy‡
d"02"<$£„… z€y€ zryq z€y€

"˜"„… Zv€yq ZvZ Zvay€
V8£ ¦$„… Zyzq Zyr Zyvz
V8£ ¦2¦•„… yr yž yZz
(Nguồn: Đinh Văn Bình (1995) [94]
0C.C'( T'()
0C.C0C'3dM22w
- Nguồn gốc và phân bố
‡
#2""0 4’”46:2""0y2"0yŸ
O0( O*";"#$%,E"2 –"•%+#Ž""E"8
OB"=K""2ZZ•Zžžy8+#46"8"p•#
2""0(#2""0%pE"25"³‹G"%š¨8
+#)y8+#ª"–•46" •Ž)y2-"2"%„H#
""O0,*C3yZžžq…

±a



²,„"•!"yZžžq…±‡

a

²("
.%B8+#,>"4462;"*2""="2(
L"?%"-"":" §+#2""0ª"–ª%B85C3
ŽE3"#<*C88+˜"@%´%"4JE‹yV‹&\"2E
,*C88+#5X*"4—%E y‹‹,’+#);E"4G
•2A"E"=L(28+#Ž46+%"1E,9L
"‹4˜ %?Ž(

"‹ /%0"6E2"#$%<2"-"":L"10
,9L ³",3"#$%p%Ž‹,1%šy+3
 #C32"2yCC2"p% D‹&+#9L""p+#2"
"0ª%B85*C88+#&X*("°ª46ŽE
,’+#);E"4G"•ª"–"<"."9"2%&*
C88+#X*,*C84’/%"-"%,3d‹L¡µ„•¨
!"y€€€…±q



²(
#2""0 4’46%"?%•L""%1,*C8A"
E"=9L(š%"<•Zžž€y+#2""0464 %
"#$%Ž %L"#$%#,")VG,C%ª46
E"2 – * “ 2A"Ÿ*,Ÿ %*(.+#2"
"046%•"š%".2A""" 04’(
-Đặc điểm ngoại hình và thể vóc
"‹"•!"„Zžžq…±‡a²yL%†dH,*C3„€€q…
±aZr²y+˜2""0E"š’%‹ªC: Ÿ"‹•y¶q
ž
7", Ÿ•+4’7'(K*C8ª%‹%?, Ÿ‹
-"ª/%%1(#2""0ªš%",+y3š%‘,
""G2(C8ªC5")+,5E"0ª"4’0,?C%yC
"7#,=Ÿ,•(V8¨"G+( ¨%8(K9 *,
-"yE"š’-"ª %§(2ª‘"""Ÿy,7'
•y7š%,D"F"7)°EyD,D+q~z(H'+˜2""0
Ÿy46yC3"#"9",?*+<2E"šG"–-""?%y
3ª"y+"G2,"4˜ª7˜+"G•C%
2"Ž+:%8C84(d" 4•""y3•z€~r€-y
‡ryq¶2•a‡~qv-yzzyr‡(d.p%G"–+#2"

"0ª+Ž&+#-#+'";~C<(
-Khả năng sinh trưởng
d./%0"#$%+#2""0•L""%1&L%†";K
„Zžžž…±až²""py+#32""0ª-"0•C" 4•8( %
7!"03,)°CGC"yq-yDZ"2%‘ŽaZyrz-,q
"2%‘Žqqyž‡-¶"9C8+ %?,?-"8467.*5€yZ€z
„"2"$a….€ya„"2"$ž…(
#2""0-""<ª-"0•C" 4•8•/%#"4G
&ª„A"L""%1…ª-"0•"=""8,’"?%,•
-""1%-"2•4’9L("•!"„Zžžq…±‡a²"#$%•
–C"":,-"0•C0%p&+#2""0%• %
L"#$%#")VG„O…""p®DCGC"+#32"
"0ª-"846y‡-¶+#2yv-yD*•%‘-"846
&+#32""0Žq€-,+#2Žavy-(o"˜–•
%‘y+#32""0ª-"846vzy-y+#2ª-"846")
"G+#3,"AŽa‡yz-(
Z
#2""0ê-"846y-"846"",?%-9
"%ê%4""( ?%-9"%/%0"y"
D**C" 4"1y$*"$"p7!"/%z~r
ƯƯyC%ê0+"$"q~aƯƯy"$7
+4ƯƯ,"44"!-"2-L%"9
,"O.yZaaaz(
- Kh nng sinh sn
#2""046""18+#ê-"0C"C08y
"""',?=",74,"-C"C0-"2Cy-"0z~r"2
.Z~Za"2%,:8+#Êy %7!""Zyr~yZ
CGC"Ư$y-"02"$Êa~v(""
!"Zqayê-"0a~vÔC8$ÊC"4qƯ$ả #aÔC8
$C"a, #qÔC8$ÊC"( %7!"*+#2"yv~

ayqCGC"Ư,9%C8+#.C< #Ô(?%
""p+#2""0ê-"0C"C08"GC,"?%8
+-") ".JEyVy7% ãă"428+
-+'&X*y%E (((
%"#y+#2""0ê"946+;"!"C"+'(%"9
22,1E"2 B "*y.%"""',?
"D7%"92=" C"+'E"'&3"4%
""Gy7C%2E"2 yêE"0"03,."
""-""0#4-"2(L"<+#2-" "pêZ~
+;""C5â%,8+> $(%"9+;"!"C"+'
3+;""y7+;""E"2 -"7!""4y"),
,9"ả7y-"+4G,1,+;""C2"%,ê
"êá+7+4G,1(L"<"946+;"!"C"+'"4 #
".-"0~aÔC8+#CGC""!"yZqa(
ZZ
- Khả năng sản xuất thịt
"‹H#•"8,*C3„Zžžž…±qq€²(#2""0ª™9
";£ %7!"5a‡yžv~qyq¤¶™9";"ryv€~žyž¤¶"
46E ‹ ";ŽZžyv€~Zžyzz¤¶4’‘C8rzyvž~r‡y€v¤(
™9";""A•$ %7!""4+#2""0ª-"0•C"
 4•""y-"846G"–’y#"<+#32""0-"<
8y"%–C%";C¹"•C%p";(K•,;";&+#
2""0¨"G"4";&+#)„"•!"yZžžq…±‡a²(
-Khả năng sản xuất sữa
"•!"„Zžžq…±‡a²"#$% #+#2""0%Ž
 %"#$%#º")VG,2!"•,•1“
"1"p §•C%pC< %7!"ŽZyZ‡=C<¦¦yC046
C< %7!"ŽZryqa-,’"˜C<Zqz(%"#y &
"#$%&H#•"„€€v…±zq²-""#$% #+#2"
"0%Ž,•""L"„""Oª…"pE"Gy•C%pC< %

7!"€y‡v=C<¦¦,’"˜.C< %7!"Zqžyvy
C046C<0"%-° %7!"ŽZzyrv-(
0C.CgC'3)R>
#HŽ•H8"4+#)&9L(#HŽª-"0•"="
"8,’?%-9Ž0"y";%-"-"‘yªC$?-"279"1
8y"4Žª8*C" 4•"1("°D%-""%š
"pyC¨ªZC8%"="®‹y y2"2(K*C8,••
ªC:%‹y+:45š%.-"p%%ª*+0'˜y78
"ª8‹y""Ÿ-")‹y,1*""Ž(#ªš,ª")y
2•z~‡-y3•q€~qv-(#HŽ"""',?="C’
„-"0z~zyv"2%‘…yDª-"846G"–"AŽ-"0ZZ-¶%‘
Z
£$š%C’„-"0aazyqq~a‡r %‘…yŽZyqv»ZyvCG
C"¦$(L•C%pC<&+# HŽ p"pEy"A&%Z+#(#¯
-"&C<% "?% 4˜"6EC","š%".2 4˜
"6EC"7(
0CgC#j'\ ]#$)•
=" Ž• 4 #&52"–ª"–/%C2"
2;"46(ª"Ž=" Ž®=" ŽC846,=" Ž"p
46( "#$%"D?1E"&.%.2=" Ž
C846(
0CgC0Ce2>QR4@AxE‚4
=" ŽC846ª"–yyy.46(=" ŽC846
ª•–®C3-"2"%<22"–,?$*"G-«C3C-"2
"%,?"&Ž(L.%«,?ª*2":y+“E"7822 ;"%
46•22"–,?=" ŽC846ª"4˜#'y”8,’
=" Ž"p46E"78-"#'(=" ŽC846”46
:=" Ž4˜y%"#ª"<=" Ž2 ;&"D
"%467§2"."4C846 *$yC846 $
£  *•,>46=" ŽC846(Oš%"."<="

 Žª2 ;-".&CD?%2=" ŽC846(=" Ž
C846ª"<• 4C%®
~ªC37."##'(
~\"78šC8&=" ŽC846"4˜E"78"%¢(
~=" ŽC846+"?%‹/%;"yC37–%"9&=" Ž
C846?%+4G2&2‹"(
~=" ŽC846+†";%2*&Ž0"(
~=" ŽC846-"Ž•"."9ƒ
Z
"%464G8
B"p„"4˜ %<78,¯.%•C%p&78,¯