ôn tập lý thuyết kết hợp luyện tập theo từng phần nội dung kiến thức trong mỗi chương

S GD&T LÀO CAI
TRUNG TÂM GDTX S 1 TP LÀO CAI







Sáng kin kinh nghim cp tnh
Môn Vt lý


ÔN TP LÝ THUYT
KT HP VI LUYN TP THEO TNG PHN
NI DUNG KIN THC TRONG MI CHNG








H và tên: àm ình Hoa
n v: Trung tâm GDTX s 1 TP Lào Cai



Lào Cai, tháng 3 nm 2011

A- PHN M U

Hc sinh lp 12 B túc trung hc ph thông nói chung và hc viên lp
12 ca trung tâm GDTX s 1 thành ph Lào Cai nói riêng, đu rt hn ch và
khó khn trong vic tip thu kin thc mi do nhiu nguyên nhân khác nhau.
Trong chng trình Vt lý lp 12 hin hành, chng “Dao đng c” là
chng đu tiên và cng là mt chng thuc loi khó. Nu nm vng kin
thc ca chng này s giúp cho hc sinh vn dng đc khá nhiu  mt s
chng sau c trong lý thuyt và bài tp. Mt khác trong các bài kim tra 1
tit hay hc k và k c thi tt nghip luôn luôn có mt s câu hi thuc
chng này.  giúp cho hc sinh nm vng thêm kin thc, nht là nhng
hc sinh hc yu đc bit là hc viên B túc vn hoá (nhng ngi có ít điu
kin đ hc tp), ngoài vic dy, hng dn hc viên hc và làm bài tp sau
mi tit hc, ngi thy giáo phi t chc ôn tp cho hc viên mt cách phù
hp nht. Sau mi chng đu có nhng tit ôn tp, thông thng giáo viên
cho hc sinh h thng kin thc trng tâm c bn trong chng sau đó mi
luyn gii bài tp. Cách làm này ch phù hp vi nhng hc sinh có kt qu
hc tp trung bình khá tr lên, đi vi nhng hc sinh hc yu mà nht là hc
viên B túc trung hc ph thông thì vi cách ôn tp nh vy hc viên cha
kp nm vng và hiu rõ v lý thuyt thì đã chuyn sang luyn gii bài tp nên
hc sinh đã yu li càng yu hn.  gii quyt vn đ này, tôi đã có sáng
kin “Ôn tp lý thuyt kt hp vi luyn tp theo tng phn ni dung kin
thc trong mi chng”. Vi cách làm này, tôi đã thc hin trong mt s nm
gn đây và thy có hiu qu rõ rt. Sau đây tôi xin trình bày cách ôn tp
chng “Dao đng c” ca chng trình Vt lý lp 12 hin hành theo sáng
kin ca tôi.

1
B- PHN NI DUNG

I. NHÓM CÁC NI DUNG KIN THC TRONG CHNG:
1. Dao đng điu hòa.
2. Con lc lò xo, con lc đn.
3. Dao đng tt dn, dao đng cng bc s cng hng, tng hp hai dao
đng điu hòa cùng phng cùng tn s.
II. HNG DN HC VIÊN ÔN TP:
1. Dao đng điu hòa:
1.1. Lý thuyt:
- Khái nim dao đng c, dao đng tun hoàn.
- Dao đng điu hòa:
+ nh ngha: (SGK – 5)
+ Phng trình: x = Acos(t + )
+ Chu k:

2
T =

+ Tn s:
2

T
1
f ==

- Vn tc, gia tc ca vt dao đng điu hòa:
+ Vn tc: v = -Asin(t + )
Chú ý: v
Max
= A (Vt  v trí cân bng).
+ Gia tc: a = -

2
Acos(t + )
Chú ý: a
Max
= 
2
A (Vt  v trí biên).
1.2. Bài tp:
Bài tp 1:
Mt vt dao đng điu hòa có qu đo là mt đon thng dài 12cm. Bit
phng trình dao đng ca vt là
)
3
5cos(
π
π
+= tAx
(cm). Hãy xác đnh biên đ dao
đng và ly đ ca vt ti thi đim 2s?
* Hng dn hc viên gii:

2
- Qu đo dao đng ca vt là S = 12cm nên biên đ dao đng ca vt là
)(6
2
12
2
cm
S
A ===

- Ly đ ca vt ti thi đim t = 2s là:
3)
3
2.5cos(6 =+=
π
π
t
x
(cm)
Bài tp 2:
Phng trình dao đng điu hòa ca mt vt là
)
6
10cos(10
π
π
+= tx
(cm).
Hãy tính:
a. Chu k và tn s ca dao đng.
b. Vn tc cc đi và gia tc cc đi ca vt.
* Hng dn hc viên gii:
- T phng trình dao đng ta thy A = 10cm = 0,1m;  = 10 rad/s do đó
tính đc chu k và tn s ca dao đng là:
+ Chu k:
)(2,0
10
22
sT ===

π
π
ω
π

+ Tn s:
)(5
2,0
11
Z
H
T
f ===
- Vn tc cc đi ca vt là: v = A = 10.0,1 ≈ 3,14 (m/s)
- Gia tc cc đi ca vt là: a = 
2
A = (10)
2
.0,1 ≈ 100 (m/s
2
)
2. Con lc lò xo, con lc đn:
2.1. Lý thuyt:
Con lc lò xo Con lc đn
Phng trình x = Acos(t + )
s = s
o
cos(t + )
hoc x = Acos(t + )
Lc kéo v F = -kx

s
l
mg
F −=

Tn s góc
m
k
 =

l
g
 =

Chu k
k
m
2T =

g
l
2T =


3
C nng
W = W
đ
+ W
t

=
22
Am
2
1
2
kA
2
1
=

W = W
đ
+ W
t
=
)cos1(
2
1
2
ϕ
−+ mglmv


2.2. Bài tp:
Bài tp 1: Mt con lc lò xo gm mt vt có khi lng 0,4kg và mt lò xo có đ
cng 80N/m
2
. Con lc dao đng điu hòa vi biên đ 0,1m. Hãy tính vn tc ca
con lc khi qua v trí cân bng và c nng ca con lc?

* Hng dn hc viên gii:
- Vn tc ca vt  v trí cân bng có giá tr cc đi nên v = A.
Mà
(rad/s)210
0,4
80
m
k
 ===

=>
1,41(m/s).0,1210Av ≈==

- C nng ca con lc là
0,4(J)80(0,1)
2
1
kA
2
1
W
22
===

Bài tp 2: Mt con lc đn dài 2m dao đng điu hòa. Hãy tính chu k dao đng
ca con lc bit g = 9,8m/s
2
và tính s ln dao đng ca con lc trong 1,5 phút?
* Hng dn hc viên gii:
- Chu k dao đng ca con lc đn là

9(s)
9,8
2
2
g
l
2T ≈==

- S ln sao đng ca con lc trong thi gian t = 1,5 phút = 90s là:

10
9
90
T
t
N ===
(ln)
3. Dao đng tt dn, dao đng cng bc, tng hp hai dao đng điu
hòa cùng phng cùng tn s:
3.1. Lý thuyt:
- Khái nim các loi dao đng tt dn, duy trì, cng bc.
- Hin tng cng hng:
+ nh ngha.
+ iu kin đ có cng hng: f = f
o

4
- Véc t quay:
- Phng pháp gin đ Fre-nen:
+ Mt vt đng thi thc hin hai dao đng cùng phng cùng tn s:

x
1
= A
1
cos(t + 
1
)
x
2
= A
2
cos(t + 
2
)
=> Dao đng tng hp ca vt có dng: x = Acos(t + )
+ Biu din hai dao đng thành phn lên cùng mt gin đ véc t và xác đnh
dao đng tng hp qua gin đ.
+ Biên đ ca dao đng tng hp đc tính bng công thc:

222
12 12 21
2cos(AAA AA )
ϕ
ϕ
=++ −

+ Pha ban đu ca dao đng tng hp đc tính bng công thc:

112
112

sin sin
tan
cos cos
AA
AA
2
2
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
+
=
+

+ Chú ý:
* Nu hai dao đng cùng pha
ϕ
2
- ϕ = 2nπ thì A = A
1
+ A
2
* Nu hai dao đng ngc pha ϕ
2
- ϕ = (2n + 1)π thì
21
A = A - A

3.2. Bài tp:
Bài tp 1:
Mt vt đng thi thc hin hai dao đng điu hoà cùng phng theo
các phng trình x
1
= 100cos50t (mm) và x
2
= 173cos(50t -
2
π
) (mm). Hãy vit
phng trình dao đng tng hp ca vt.
* Hng dn hc viên cách gii:
- Phng trình dao đng tng hp có dng x = Acos(ωt + ϕ).
- Do pha ban đu ca các dao đng thành phn là các góc đc bit và biên đ
dao đng A
2
≈
3 A
1
(173 ≈ 3 .100) nên ta gii bng gin đ véc t.
- Trên gin đ: có phng nm ngang,
1
A
uur
2
A
u
ur
có phng thng đng và hng

xung di vì pha ban đu ca dao đng là
2

−
.

5
- Theo gin đ véc t ta có:
+ Biên đ ca dao đng tng hp:

22
1
2
2
A
AA=+
=>
22 2 2
12
100 173 200AAA=+= + ≈
(mm)
+ Pha ban đu ca dao đng tng hp là:

2
1
173
tan 3
100 3
A
A

π
ϕϕ
== ≈ ⇒≈
rad
Hoc:
2
173 3
sin
200 2 3
A
A
π
ϕϕ
== ≈ ⇒ ≈
rad
O
1
A
u
ur

ϕ





2
A
uur

A
u
ur

- Tn s góc ca dao đng tng hp đúng bng tn s góc ca các dao đng
thành phn
ω = 50 rad/s.
Vy phng trình dao đng tng hp ca vt là:

x = 200cos(50t + )
3
π
(mm)
Bài tp 2: Mt vt thc hin đng thi hai dao đng điu hoà cùng phng có
phng trình ln lt là
1
5
3cos( )
26
xt
π
π
=+
(cm);
2
5
3cos( )
23

xt
π
π
=+
(cm).
Hãy tính biên đ và pha ban đu ca dao đng tng hp.
* Hng dn hc viên cách gii:
- Biên đ ca dao đng tng hp:

222
12 12 21
A = A+A + 2AAcos( )
ϕ
ϕ
−

=>
22
12 12 2
A A + A + 2A A cos( )
1
ϕ
ϕ
=−

=
23
3 3 2.3.3cos( )
36
π

π
++ −
≈ 5,8 (cm)
- Pha ban đu ca dao đng tng hp:

6

112
112
Asin Asin
tan =
A cos A cos
2
2
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
+
+



13
3sin + 3sin
3 + 3
63
22
= = = 1


31
3cos + 3cos
3 + 3
63
22

=> ϕ =
4
π
(rad)

C- PHN KT LUN:

I. KT QU THC HIN:
Mc dù sáng kin này tôi đã thc hin mt s nm gn đây nhng đ thy rõ
hiu qu ca nó, ngay t đu nm hc tôi đã chn 2 lp có nhng đc đim tng
đi tng đng vi nhau đ kim chng. C th nh sau:
Lp S lng N Dân tc Cán b
h/s
chuyên
nghip
Trên
25 tui
12B 49 26 23 8 25 15
12D 52 26 28 32 5 22

Tin hành ôn tp cho các lp nh sau:
- Lp 12B: Tin hành ôn tp lý thuyt kt hp vi luyn tp theo tng phn
ni dung kin thc theo nhóm các ni dung kin thc đã nêu  mc I và đc thc

hin nh  mc II phn ni dung.
- Lp 12D: Tin hành ôn tp xong toàn b lý thuyt ri mi luyn tp vi ni
dung ging nh ni dung ôn tp  lp 12B (Ch khác  cách ôn tp).


7
Kt qu kim tra trc và sau khi ôn tp  c hai lp nh sau:
Kt qu đim
Thi
đim
Lp
S
bài
KT
Di
2
T 2
đn 4
%
di
TB
T 5
đn 7
T 8
tr
lên
%
trên
TB
Ghi

chú
12B 49 0 32 65,3 17 0 34,5
Trc
khi ôn
tp
12D 50 0 35 70,0 15 0 30,0
12B 49 0 14 28,6 34 1 71,4
Sau
khi ôn
tp
12D 52 0 20 38,5 32 0 61,5


Kt qu kim tra trc và sau khi ôn tp cho thy mc dù s chênh lch đim
không nhiu nhng phn nào cng khng đnh vic ôn tp lý thuyt kt hp vi
luyn tp theo tng phn ni dung kin thc trong chng đã có hiu qu là làm
cho hc viên nm vng kin thc hn.
II. KT LUN VÀ KHUYN NGH:
Vi kinh nghim ging dy nhiu nm tôi đã có sáng kin “Ôn tp lý thuyt
kt hp vi luyn tp theo tng phn ni dung kin thc trong chng”. Bng cách
ôn tp nh vy không nhng vn đáp ng đc mc tiêu ca gi ôn tp là cng c,
h thng đc ni dung kin thc trng tâm c bn trong chng và rèn luyn các
k nng cho hc viên mà còn giúp cho hc viên nm vng kin thc hn. Vic ôn
tp cho hc viên theo cách này không ch dng li  chng “Dao đng c” mà tôi
đã trình bày  trên mà còn có th áp dng ôn tp  tt c các chng ca tt c các
khi lp; Không ch  b môn Vt lý mà còn có th áp dng cho các môn khác nh
Toán hc, Hóa hc, Sinh hc, Ngoi ng …; Không ch áp dng  cp THPT mà
còn có th áp dng cho c cp THCS; Vic áp dng sáng kin này không ch có
hiu qu vi các trung tâm GDTX mà còn có th áp dng cho các lp  các trng
THPT vi hc sinh có lc hc không phi là khá và gii. Không nhng ch áp dng

trong tnh Lào Cai mà còn có th áp dng rng rãi trong toàn quc.

8
Cách ôn tp này ch là mt trong s rt nhiu bin pháp nhm nâng cao kt
qu hc tp ca hc sinh. Tuy có tính tích cc nhng không phi là không có
nhc đim nh: Vic chia ni dung kin thc trong chng còn mang tính ch
quan ca giáo viên; Nu ch có 1 tit ôn tp thì rt khó thc hin, nu có nhiu tit
ôn tp thì ging nh dy li kin thc đã hc.
Vi kh nng có hn và do nhiu yu t khách quan cng nh ch quan,
phn trình bày  trên có th không tránh khi nhng sai sót. Tôi rt mong các bn
đng nghip cùng trao đi góp ý kin đ vic ging dy ca chúng ta ngày càng đt
kt qu tt hn.
Tôi xin chân thành cám n!
NGI VIT




àm ình Hoa

9
DANH MC T LIU THAM KHO

1. Sách giáo khoa Vt lý 12 (Chng trình c bn)- Tng ch biên:
Lng Duyên Bình; Ch biên: V Quang; Các tác gi: Nguyn Thng
Chung, Tô Giang, Trn Chí Minh, Ngô Quc Quýnh – Nhà xut bn giáo
dc.
2. Sách Bài tp Vt lý 12 (Chng trình c bn) – Ch biên: V Quang;
Các tác gi: Lng Duyên Bình, Tô Giang, Ngô Quc Quýnh – Nhà xut
bn giáo dc Vit Nam.
3. Hng dn ôn tp môn Vt lý lp 12 (Dùng cho GDTX) – Các tác gi:
Kiu Th Bình, Nguyn Trng Su, V ình Túy – Nhà xut Bn giáo
dc Vit nam.
4. Chng trình khung môn Vt lý lp 12 GDTX ca B GD&T.
5. Chng trình giáo dc ph thông cp trung hc ph thông (Tài liu
chun kin thc, k nng) – B GD&T – Nhà xut bn giáo dc.


10