slide bài giảng ktct chủ nghĩa tư bản độc quyền & chủ nghĩa tư bản độc quyền - nhà nước

11/16/14 1
Chương 5
CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
&
CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
- NHÀ NƯỚC
11/16/14 2
NÔI DUNG
I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
II. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
-NHÀ NƯỚC
11/16/14 3
I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
1. Sự chuyển biến từ CNTB Cạnh tranh Tự do
thành CNTB Độc Quyền

PTSX. TBCN phát triển qua 2 giai đoạn:
(1) CNTB Cạnh tranh Tự do;
(2) CNTB Độc quyền
Giữa 2 giai đoạn có sự khác biệt về chất
11/16/14 4
I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

Nghiên cứu CNTB trong giai đoạn CTTD,
Marx và Engels đã có dự kiến thiên tài:
CNTB tất yếu sẽ chuyển sang một giai đoạn mới –
Giai đoạn Độc quyền
Theo tiến trình:
Cạnh tranh Tự do
⇒
Tích tụ -Tập trung TB

⇒
Tập trung Sản xuất
⇒ Độc Quyền
11/16/14 5
I. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

Lê nin là người trực tiếp nghiên cứu về CNTBĐQ,
chỉ ra 5 đặc điểm kinh tế cơ bản của CNTBĐQ:
(1).Tập trung s.x và sự hình thành các tổ chức độc
quyền;
(2). Sự hình thành và thống trị của tư bản tài
chính;
(3). Xuất khẩu tư bản trở thành một hiện tượng phổ
biến và vô cùng quan trọng;
(4) Sự hình thành các tập đoàn tư bản độc quyền
quốc tế và sự phân chia thế giới về mặt kinh tế;
(5) Các cường quốc đế quốc phân chia thế giới về
mặt lãnh thổ
11/16/14 6
2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của
CNTB Độc quyền
11/16/14 7
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ
a) Nguyên nhân hình thành các TCĐQ

Vào 30 năm cuối thế kỷ XIX, quá trình tập
trung s.x ở các nước TB có sự phát triển nhảy
vọt, do:


Sự phát triển mạnh mẽ của LLSX và KHKT
buộc DN phải có qui mô lớn, cấu tạo hữu cơ
cao

Các cuộc khủng hoảng KT xảy ra trong toàn
bộ thế giới tư bản (1873, 1900)
11/16/14 8
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ
Trong điều kiện đó:
Các QLKT của CNTB tác động mạnh, quá trình tích
tụ và tập trung TB được đẩy mạnh, dẫn tới tập trung
sản xuất cao độ
Lê nin:
Trong những năm cuối TK19, đầu TK20, ở các
nước TB phát triển như Anh, Pháp, Đức… đều có hiện
tượng: 1% tổng số xí nghiệp mà chiếm tới hơn ¾ tổng
số năng lượng điện, gần ½ tổng số công nhân, s.x gần
½ tổng số sản phẩm của tòan ngành …
11/16/14 9
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ

Quá trình tập trung s.x khi phát triển tới mức độ cao,
tất yếu dẫn tới khuynh hướng liên minh, thỏa hiệp
Do:

Một số ít DN lớn sẽ dễ dàng đi đến thỏa hiệp với
nhau (hơn là hàng ngàn, vạn DN nhỏ)


Qui mô to lớn của các DN khiến cho cạnh tranh trở
nên gay gắt, gây tổn thất lớn cho cả hai bên

11/16/14 10
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ
b)Thực chất và các hình thức của TCĐQ

Tổ chức Độc quyền là tổ chức liên minh giữa những
nhà TB nắm phần lớn việc s.x hoặc tiêu thụ một loại
hàng hoá, nhằm mục đích khống chế việc s.x và tiêu
thụ để thu lợi nhuận độc quyền cao.

TCĐQ thường xuất hiện và tồn tại dưới các hình thức
phổ biến như:
Cartel, Syndicat, Trust, Consortium, Congloméra
11/16/14 11
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ

Các hình thức của tư bản độc quyền phản ánh một
bước phát triển về chất của QHSX TBCN:
Từ “Sở hữu tư bản tư nhân thuần túy”
chuyển thành “Sở hữu tư bản tập thể”
(Với các mức độ khác nhau)
11/16/14 12
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ
c) Quan hệ giữa Độc quyền và Cạnh tranh
Mặc dù “Độc quyền” là đối lập với “Cạnh tranh”,

nhưng sự hình thành và thống trị của TBĐQ:

Không thủ tiêu cạnh tranh

Làm cho cạnh tranh phát triển ở mức độ cao hơn
11/16/14 13
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ

Trong thời kỳ độc quyền, có các hình thức cạnh
tranh sau:
1. Cạnh tranh giữa tổ chức độc quyền với
doanh nghiệp ngoài độc quyền; 2. Cạnh tranh giữa
độc quyền với độc quyền; 3. Cạnh tranh trong nội
bộ một tổ chức độc quyền

Trong thời kỳ độc quyền, mức độ cạnh tranh là hết
sức gay gắt:
1. Cạnh tranh diễn ra trên mọi lĩnh vực; 2.
Phạm vi cạnh tranh cả ở trong với ngoài nước; 3.
Thủ đoạn cạnh tranh là vố cùng phong phú, tinh vi,
tàn bạo.
11/16/14 14
(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành
Tổ chức ĐQ
d) Hậu quả của sự hình thành và thống
trị của TCĐQ
Sự hình thành và thống trị của Tư bản độc quyền có
hậu quả hai mặt:


Một mặt
Không làm mất đi những thuộc tính vốn có của
CNTB, trái lại còn làm cho những thuộc tính này phát
triển ở mức độ cao hơn

Mặt khác
Làm xuất hiện những ĐĐ mới, làm cho CNTB ĐQ
khác với CNTB Cạnh tranh Tự do
11/16/14 15
(2) Sự hình thành và thống trị của
TB Tài Chính
Sự hình thành TBTC

Cùng với tích tụ - tập trung trong sản xuất, trong
lĩnh vực ngân hàng cũng diễn ra quá trình tích tụ -
tập trung.
Quá trình này khi phát triển tới một trình độ nhất
định cũng dẫn tới khuynh hướng liên minh - thoả hiệp
giữa các ngân hàng khổng lồ,
⇒ Hình thành nên các TCĐQ Ngân hàng
11/16/14 16
(2) Sự hình thành và thống trị của
TB Tài Chính

Khi mối quan hệ đã trở nên khăng khít:
TBĐQ Ngân hàng và TBĐQ Công nghiệp sẽ tìm
cách thâm nhập lẫn nhau
⇒
Xuất hiện một loại hình TB mới: “TB Tài chính”
11/16/14 17

((2) Sự hình thành và thống trị của
TB Tài Chính
Thực chất và thủ đoạn thống trị của TBTC

TB Tài chính là sự kết hợp giữa TBĐQ Ngân hàng
và TBĐQ Công nghiệp.
Lênin:
TB Tài chính là kết quả của sự hợp nhất giữa TB
ngân hàng của một số ít ngân hàng ĐQ lớn nhất và
TB của liên minh các ĐQ công nghiệp
11/16/14 18
(2) Sự hình thành và thống trị của
TB Tài Chính

Biểu hiện quyền lực của TB Tài chính là sự thống
trị của giới tài phiệt trên mọi lĩnh vực của đời sống
xã hội.
Về kinh tế: Chế độ tham dự
Về chính trị: Thâm nhập vào bộ máy nhà nước,
lũng đoạn bộ máy nhà nước
Thống trị thế giới: Xuất khẩu tư bản
11/16/14 19
(2) Sự hình thành và thống trị của
TB Tài Chính
Lê nin
Thời đại của CN Đế quốc là thời đại thống trị của
Tư bản Tài chính
11/16/14 20
(3) Xuất khẩu Tư bản


Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước
ngoài nhằm mục đích chiếm đoạt giá trị thặng dư và
các nguồn lợi khác ở nước ngoài.
Lê Nin
Đặc điểm của CNTB cũ, trong đó cạnh tranh tự do
còn hoàn toàn thống trị, là xuất khẩu hàng hoá; Đặc
điểm của CNTB mới, trong đó các tổ chức độc quyền
thống trị, là xuất khẩu tư bản
11/16/14 21
(3) Xuất khẩu Tư bản

XKTB thực hiện dưới hai hình thức chủ yếu:
Đầu tư (trực tiếp hoặc gián tiếp)
Cho vay.
Chủ thể thực hiện việc xuất khẩu tư bản:
Tư bản Tư nhân
Nhà nước TS

XKTB là một công cụ quan trọng của TB Tài chính:
Để thống trị thế giới
Đem lại Tỷ suất LN vô cùng cao, Khối
lượng LN vô cùng lớn

11/16/14 22
(4) Sự hình thành các Tập đoàn TB ĐQ Quốc
tế và sự phân chia thế giới về mặt kinh tế

Các tổ chức TBĐQ trong nước khi phát triển tới một
trình độ nào đó tất yếu sẽ mở rộng phạm vi hoạt động
ra nước ngoài


Quá trình cạnh tranh trên qui mô thế giới cũng dẫn
tới sự tập trung sản xuất và sự liên minh giữa các
TCĐQ của các nước, hình thành nên Các tập đoàn
TBĐQ Quốc tế
11/16/14 23
(4) Sự hình thành các Tập đoàn TB ĐQ Quốc
tế và sự phân chia thế giới về mặt kinh tế

Tập đoàn TBĐQ Quốc tế là sự liên minh giữa các
TCĐQ lớn nhất của các nước TB nhằm thu lợi nhuận
độc quyền cao.

Các Tập đoàn TBĐQ Quốc tế thường đi tới thoả
thuận về các vấn đề như:
Phân chia thị trường, nguồn nguyên liệu, qui mô
sản xuất, giá cả sản phẩm …
→ Dẫn tới sự phân chia thế giới về mặt kinh tế
11/16/14 24
(5) Các cường quốc đế quốc phân chia thế giới
về mặt lãnh thổ

Khi đã chuyển sang giai đoạn ĐQ, các nước TBPT
đều ra sức xâm chiếm thuộc địa
Vì …

Kết quả là vào đầu thế kỷ XX, các cường quốc đế
quốc đã hoàn thành việc phân chia thế giới về lãnh
thổ.


Tuy nhiên, do sự phát triển không đều giữa các nước
đế quốc đã dẫn tới các đấu tranh để phân chia lại thế
giới.
11/16/14 25
II. CNTB ĐỘC QUYỀN -NHÀ NƯỚC