Giúp học sinh Lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
A. T VN
Mt trong nhng nguyờn tc c bn ca dy Ting Vit l dy hc thụng qua
giao tip. Cỏc hot ng giao tip, c bit giao tip bng ngụn ng l cụng c
cc mnh hc sinh tip cn, rốn luyn v phỏt trin kh nng s dng t
Ting Vit. Do ú, vic a hc sinh vo cỏc hot ng hc tp trong gi Ting
Vit c giỏo viờn c bit quan tõm, chỳ ý. Ngụn ng Ting Vit ca chỳng ta
thc s cú nhiu khớa cnh khú, mt trong nhng ni dung khú ú l phn ngha
ca t.
Trong chng trỡnh mụn Ting Vit lp 5, ni dung ngha ca t c tp
trung biờn son cú h thng trong phn Luyn t v cõu. Nhiu nm lin trong
quỏ trỡnh dy hc, tụi thng nhn thy cỏc em hc sinh d dng tỡm c cỏc t
trỏi ngha, vic tỡm cỏc t ng ngha cng khụng my khú khn, tuy nhiờn khi
hc xong t ng õm v t nhiu ngha thỡ cỏc em bt u cú s nhm ln v
kh nng phõn bit t ng õm v t nhiu ngha cng khụng c nh mong
i ca cụ giỏo, k c hc sinh khỏ, gii ụi khi cng cũn thiu chớnh xỏc. Trn
tr v vn ny, qua nhiu nm dy lp 5, tụi ó rỳt ra mt s kinh nghim
nh v cỏch hng dn hc sinh phõn bit t ng õm vi t nhiu ngha. Vỡ
th, tụi ó chn sỏng kin kinh nghim: Mt s bin phỏp giỳp hc sinh lp5
phõn bit t ng õm v t nhiu ngha
B. GII QUYT VN
I. Thc trng hc sinh trong quỏ trỡnh hc t ng õm, t nhiu ngha.
1. Nhng khú khn m hc sinh thng gp phi
- Hu ht hc sinh lp 5 khi hc cỏc tit luyn t v cõu v t ng õm, t
nhiu ngha u gp rt nhiu khú khn. C th l:
- Khú khn trong vic gii ngha cỏc t: hc sinh cũn gii ngha t sai, lỳng
tỳng v cũn lng cng.
-Phõn bit t ng õm v t nhiu ngha: cũn m h, nh tớnh.
- Phõn bit ngha gc v mt s ngha chuyn ca t: hc sinh cũn lm sai
n 40-45%.
- t cõu cú s dng t ng õm, t nhiu ngha: cha chớnh xỏc, cha hay,

cha ỳng vi nột ngha yờu cu.
2, Ni dung dy t ng õm, t nhiu ngha lp 5:
* T ng õm: T ng õm c dy trong 1 tit tun 5, cỏc em c hc
khỏi nim v t ng õm. Cỏc bi tp v t ng õm ch yu giỳp hc sinh phõn
bit ngha cỏc t ng õm, t cõu phõn bit cỏc t ng õmbi luyn tp v t
ng õm ó c gim ti, vỡ th thi lng cũn ớt.
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
1
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
* T nhiu ngha: T nhiu ngha c dy trong 3 tit tun 7 v tun 8.
Hc sinh c hc khỏi nim v t nhiu ngha. Cỏc bi tp ch yu l phõn bit
cỏc t mang ngha gc v ngha chuyn, t cõu phõn bit ngha, nờu cỏc nột
ngha khỏc nhau ca mt t. Dng bi tp v phõn bit t ng õm, t nhiu
ngha khụng cú trong khi ú kh nng t duy tru tng ca cỏc em cũn hn
ch.
3. Thc trng ca vic dy v hc t ng õm, t nhiu ngha.
* Vic dy t ng õm, t nhiu ngha ca giỏo viờn:
Trong quỏ trỡnh dy hc cỏc bi hc ny, mi giỏo viờn u lm ỳng vai trũ
hng dn, t chc cho hc sinh. Tuy nhiờn do thi lng 1 tit hc cú hn nờn
giỏo viờn cha lng ghộp liờn h phõn bit t ng õm v t nhiu ngha trong
cỏc bi hc. Do ú, sau cỏc bi hc ú hc sinh ch nm c kin thc v ni
dung hc mt cỏch tỏch bch. ụi khi ging dy ni dung ny, giỏo viờn cũn
khú khn khi ly thờm mt s vớ d c th ngoi SGK minh ho phõn bit t
ng õm v t nhiu ngha.
* V vic hc t ng õm, t nhiu ngha ca hc sinh:
Trong thc t, hc sinh lm cỏc bi tp v t ụng õm nhanh v ớt sai hn khi
hc cỏc bi tp v t nhiu ngha, cng cú th do t nhiu ngha tru tng hn.
c bit khi cho hc sinh phõn bit v tỡm cỏc t cú quan h ng õm, cỏc ngha
ca t nhiu ngha trong mt s vn cnh thỡ a s hc sinh lỳng tỳng v lm bi
cha t yờu cu. Ban u, khi hc tng bi v t ng õm, t nhiu ngha thỡ

phn a cỏc em lm c bi, song khi lm cỏc bi tp lng ghộp phõn bit t
ng õm, t nhiu ngha thỡ cht lng bi lm yu hn.
kim tra kh nng phõn bit t ng õm, t nhiu ngha, trong bi kim
tra thng xuyờn sau phn hc t ng õm, t nhiu ngha tụi ó ra kim tra (
hc sinh lp 5
1,
nm hc 2009 -2010) nh sau:
Bi 1:Dũng no di õy cú t nhiu ngha?
a, n g mi n - hoa n- n n cui
b, vng om - vng hoe - vng ti
c, th thn - th ca - th ngõy
Bi 2: Cp t no di õy cú t ng õm?
a, v b - v tay
b, vỏch ỏ - ỏ búng
c, mt cỏ - mt li
d, lng nỳi - au lng
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
2
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
Bi 3: Trong cỏc t in m di õy, nhng t no cú quan h ng õm, nhng
t no cú quan h nhiu ngha vi nhau?
Vng: - Giỏ vng nc ta tng t bin.
- Tm lũng vng.
- ễng tụi mua mt b vng li chun b cho v ỏnh bt hi sn.
Kt qu:
Sĩ số Điểm 9, 10 Điểm 7,8 Điểm 5, 6 Điểm dới 5
28 4 = 14,3% 7 = 25% 14 = 50% 3 = 10,7%
Vi kt qu nh trờn thc s l mt vn ỏng lo ngi, vỡ th tụi ó trn tr tỡm
ra nguyờn nhõn ca thc trng trờn. Sau õy l mt s nguyờn nhõn.
4. Nguyờn nhõn ca nhng khú khn:

* Lý do th nht: T ng õm v t nhiu ngha u cú c im v hỡnh thc
ging nhau, c ging nhau, vit cng ging nhau ch khỏc nhau v ý ngha.
Vớ d 1: T ng õm bn(1) trong cỏi bn v bn trong bn cụng
vic xột v hỡnh thc ng õm thỡ hon ton ging nhau cũn ngha thỡ hon ton
khỏc nhau: bn (1) l danh t ch mt vt cú mt phng, chõn ng
c hoc lm vic, bn (2) l ng t ch s trao i ý kin.
Vớ d 2: T nhiu ngha: bn(1) trong cỏi bn v bn(2) trong bn
phớm. Hai t bn ny, v hỡnh thc ng õm hon ton ging nhau cũn ngha
thỡ bn (1) l danh t ch mt vt cú mt phng, cú chõn dựng i kốm
vi gh lm ni tht; bn(2) l b phn tp hp cỏc phớm trong mt s loi
n hoc mỏy tớnh. bn trong cỏi bn v bn trong bn cụng vicu
mang ngha gc, VD2 bn trong cỏi bn mang ngha gc cũn bn trong
bn phớm mang ngha chuyn.
* Lý do th hai: Trong chng trỡnh Ting Vit 5 cha cú dng bi tp phi
hp c hai kin thc v t ng õm v t nhiu ngha hc sinh rốn k nng
phõn bit.
* Lý do th ba: HS cũn cha phõn bit ngha gc v ngha chuyn ca t nhiu
ngha.
II. Bin phỏp thc hin
1. Coi trng vic dy cỏc tit hc v t ng õm, t nhiu ngha.
a. Nm vng kin thc v t ng õm, t nhiu ngha:
* T ng õm: L nhng t ging nhau v õm nhng khỏc nhau v ngha (theo
SGK TV5 - tp 1 - trang 51)
Vớ d: - bũ trong kin bũ. ch hot ng di chuyn t th ỏp bng xung nn
bng c ng ca ton thõn hoc nhng cỏi chõn ngn.
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
3
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
- bũ trong trõu bũ: ch loi ng vt nhai li, sng ngn, lụng thng cú mu
vng, c nuụi ly sc kộo, tht, sa

- m trong m sen: ch khong trng to v sõu gia ng gi nc.
- m trong b m : ch n b, con gỏi phng Tõy.
- m trong cỏi m t: ch vt nng, cú cỏn dựng nn t cho cht.
- õy l kin thc cụ ng, sỳc tớch nht dnh cho hc sinh tiu hc ghi nh,
vn dng khi lm bi tp, thc hnh.
- i vi giỏo viờn tiu hc, cn chỳ ý thờm t ng õm c núi ti trong
sỏch giỏo khoa Ting Vit 5 gm c t ng õm ngu nhiờn (ngha l cú 2 hay
hn 2 t cú hỡnh thc ng õm ngu nhiờn ging nhau, trựng nhau nhng gia
chỳng khụng cú mi quan h no, chỳng vn l nhng t hon ton khỏc nhau)
nh trng hp cõu trong cõu cỏ v cõu trong on vn cú 5 cõu l t
ng õm ngu nhiờn v c t ng õm chuyn loi (ngha l cỏc t ging nhau
v hỡnh thc ng õm nhng khỏc nhau v ngha, õy l kt qu ca hot ng
chuyn húa t loi ca t).
- VD: a) + cuc (danh t): cỏi cuc; ỏ (danh t): hũn ỏ
+ cuc (ng t): cuc t; ỏ (ng t): ỏ búng
b) + tht (danh t): ming tht
+ tht (ng t): tht con g
- T ng õm hỡnh thnh do nhiu c ch: do trựng hp ngu nhiờn( giú bay,
bn bay, cỏi bay), do chuyn ngha quỏ xa m thnh( lm k vỡ, vỡ lý do gỡ), do
t vay mn trựng vi t cú sn( m sen, b m, la mng, nt la), do t rỳt
gn trựng vi t cú sn( ht mt hai ly, cỏi ly, hai ký, ch ký )
Trong giao tip cn chỳ ý y n ng cnh trỏnh hiu sai ngha ca t
hoc dựng vi ngha nc ụi do hin tng ng õm.
* T nhiu ngha: l t cú mt ngha gc v mt hay mt s ngha chuyn. Cỏc
ngha ca t nhiu ngha bao gi cng cú mi liờn h vi nhau. (SGK Ting
Vit 5 - trang 67)
VD: Vớ d : - ụi mt ca bộ m to (b phn quan sỏt ca con ngi mc trờn
mt)
- T mt trong cõu qu na m mt l ngha chuyn.
i vi giỏo viờn cú th hiu: Mt t cú th gi tờn nhiu s vt hin tng,

biu th nhiu khỏi nim (khỏi nim v s vt, hin tng) trong thc t khỏch
quan thỡ t y c gi l t nhiu ngha. Cỏc ngha trong t nhiu ngha cú mi
liờn h mt thit vi nhau.
Mun hiu rừ hn khỏi nim v t nhiu ngha ta cú th so sỏnh t nhiu
ngha vi t mt ngha. T no l tờn gi ca mt s vt, hin tng biu t
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
4
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
mt khỏi nim thỡ t y ch cú mt ngha.T no l tờn gi ca nhiu s vt, hin
tng, biu th nhiu khỏi nim thỡ t y l t nhiu ngha.
Nh vo quan h liờn tng tng ng (n d) v tng cn (hoỏn d) )
ngi ta liờn tng t s vt ny n s vt kia trờn nhng c im, hỡnh dỏng,
tớnh cht ging nhau hay gn nhau gia cỏc s vt y .T ch gi tờn s vt, tớnh
cht, hnh ng ny (ngha 1) chuyn sang gi tờn s vt, tớnh cht, hnh ng
khỏc ngha ( ngha 2), quan h a ngha ca t ny sinh t ú.
Vớ d: Chớn: (1) ch qu ó qua mt quỏ trỡnh phỏt trin, t n phỏt trin
cao nht, hon thin nht, mm nht nh, mu sc c trng.
(2) Ch quỏ trỡnh vn ng, quỏ trinh rốn luyn t ú, khi t n
s phỏt trin cao nht. ( Suy ngh chớn, tỡnh th cỏch mng ó chớn, ti nng ó
chớn)
(3) S thay i mu sc nc da .( ngng chớn c mt )
(4) Tri qua mt quỏ trỡnh ó t n mm .(cam chớn).
Nh vy mun phõn tớch c ngha ca t a ngha , trc ht phi, miờu t
tht y cỏc nột ngha ca ngha gc lm c s cho s phõn tớch ngha.
Ngha ca t phỏt trin thng da trờn hai c s :
*Theo c ch n d ngha ca t thng cú ba dng sau :
- Dng 1: Ngha ca t phỏt trin da vo s ging nhau v hỡnh thc gia
cỏc s vt, hin tng hay núi cỏch khỏc l da vo cỏc kiu tng quan v
hỡnh dỏng.
Vớ d: Mi

1
( mi ngi) v Mi
2
( mi thuyn) :Ming
1
( ming xinh) v
ming
2
( ming bỏt)
- Dng 2 : Ngha ca t phỏt trim trờn c s n d v cỏch thc hay chc
nng, ca cỏc s vt, i tng .
Vớ d : ct
1
( ct c) vi ct
2
( ct quan h )
- Dng 3 : Ngha ca t phỏt trin trờn c s n d kt qu do tỏc ng ca
cỏc s vt i vi con ngi.
Vớ d: au
1
(au vt m ) v au
2
(au lũng )
*Theo c ch hoỏn d cú tỏc dng.
- Dng
1
:Ngha ca t phỏt trin trờn c s quan h gia b phn v ton th.
Vớ d: Chõn
1
, Tay

1
, mt
1
l nhng tờn gi ch b phn c chuyn sang ch cỏi
ton th ( anh y cú chõn
2
trong i búng Tay
2
bo v ca nh mỏy s ba cú
Mt
2
trong hi ngh)
Dng
2
: ngha ca t phỏt trin trờn quan h gia vt cha vi cỏi c cha.
Vớ d : Nh
1
L cụng trỡnh xõu dng (Anh trai tụi ang lm nh)
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
5
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
Nh
2
l gia ỡnh ( C nh cú mt)
Vớ d 2: Thỳng
1
: vt dựng ng an bng tre hoc na( Cỏi thỳng ny
an khộo quỏ)
Thỳng
2

: Ch n v ( Hai thỳng lỳa)
i vi hc simh lp 5, chỳng ta khụng th yờu cu hc sinh nm vng cỏc
thnh phn ý ngha ca t, cỏch thc chuyn ngha ca t song yờu cu hc sinh
phi gii ngha mt s t thụng qua cỏc cõu vn, cỏc cm t c th, xỏc nh
c ngha gc v ngha chuyn ca t, phõn bit t nhiu ngha vi t ng
õm, tỡm c mt s vớ d v s chuyn ngha ca t, t cõu vi cỏc ngha ca
t nhiu ngha.
b. Nắm vững phơng pháp dạy từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
* Bi hc v t ng õm v t nhiu ngha l loi bi khỏi nim. Giỏo viờn t
chc cỏc hỡnh thc dy hc gii quyt cỏc bi tp phn nhn xột, giỳp hc
sinh phỏt hin cỏc hin tng v t cỏc bi tp t ú rỳt ra c nhng kin
thc v t ng õm v t nhiu ngha. Bc tip theo giỏo viờn tng hp v kin
thc nh ni dung phn ghi nh. n õy, nu l HS khỏ, gii, GV cú th cho
cỏc em ly vớ d v hin tng ng õm, nhiu ngha giỳp cỏc em nm sõu v
chc phn ghi nh. Chuyn sang phn luyn tp, giỏo viờn tip tc t chc cỏc
hỡnh thc dy hc giỳp hc sinh gii quyt cỏc bi tp phn luyn tp. Sau
mi bi tp giỏo viờn li cng c, khc sõu kin thc liờn quan n ni dung bi
hc, liờn h thc t v liờn h ti cỏc kin thc ó hc ca phõn mụn LTVC núi
riờng v tt c cỏc mụn hc núi chung.
Trong quỏ trỡnh dy hc cỏc bi v t ng õm, t nhiu ngha, giỏo viờn cn
s dng dựng dy hc, tranh nh minh ho nhm giỳp hc sinh d dng phõn
bit ngha ca t.Vớ d:

Túm li khi dy khỏi nim v t ng õm v t nhiu ngha, cn thc hin
theo quy trỡnh cỏc bc.
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
6
hũn ỏ
ỏ búng
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa

- Cho hc sinh nhn bit ng liu phỏt hin nhng du hiu bn cht ca
t ng õm v t nhiu ngha.
- Hc sinh rỳt ra cỏc c im ca t ng õm, t nhiu ngha v nu nh
ngha
- Luyn tp nm khỏi nim trong ng liu mi
Vic dy hai bi hc trờn cng tuõn theo nguyờn tc chung khi dy luyn t
v cõu v vn dng cỏc phng phỏp, hỡnh thc dy hc nh:
- Phng phỏp hi ỏp - Hỡnh thc hc cỏ nhõn
- Phng phỏp ging gii - Tho lun nhúm
- Phng phỏp trc quan - T chc trũ chi
- Phng phỏp luyn tp thc hnh
* i vi cỏc tit dy luyn tp v t ng õm, t nhiu ngha, giỏo viờn ch yu
thụng qua vic t chc cỏc hỡnh thc dy hc giỳp hc sinh cng c, nm
vng kin thc, nhn din, t cõu, xỏc nh ỳng ngha
+ Yờu cu hc sinh hiu v nm ghi nh vn dng
Tõm lớ hc sinh lm nhng bi tp n gin, l kin thc, ngi hc thuc
lũng, ngi vit cỏc on, bi cn yu t t duy. Bit vy tụi thng cho hc sinh
ngt ý ca phn ghi nh cho c ni tip, ri ghộp li cho c ton phn, c
theo nhúm ụi, cú lỳc thi ua xem ai nhanh nht, ai c tt. Cỏch lm ny tụi ó
cho cỏc em thc hin cỏc tit hc trc ú (v t ng ngha, t trỏi ngha) do
ú dy n t ng õm, t nhiu ngha cỏc em c sn cỏch t chc nh trc m
thc hin. V kt qu cú ti 27/30 hc sinh thuc ghi nh mt cỏch trụi chy ti
lp ch cũn 3 em cú thuc song cũn p ỳng, ngc ng.
+ Giỳp hc sinh hiu ỳng ngha ca cỏc t phỏt õm ging nhau
iu c bit ca t ng õm v t nhiu ngha l phỏt õm ging nhau (núi
c ging nhau vit cng ging nhau). Ta thy rừ rng l ng (1) trong
ng rt ngt, ng (2) trong ng dy in thoi v ng (3)
trong ngoi ng xe c i li nhn nhp u phỏt õm, vit ging nhau. Vy
m ng (1) vi ng (2) v ng (1) vi ng (3) li cú quan h
ng õm, cũn ng (2) vi ng (3) li cú quan h nhiu ngha.

cú c kt lun trờn õy, trc ht hc sinh phi hiu rừ ngha ca cỏc
t ng (1), ng (2), ng (3) l gỡ?
ng (1): (ng rt ngt): ch mt cht cú v ngt
ng (2): (ng dõy in thoi): ch dõy dn, truyn in thoi phc v
cho vic thụng tin liờn lc
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
7
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
ng (3): (ngoi ng, xe c i li nhn nhp) chi li i cho cỏc phng
tin, ngi, ng vt
cú th gii ngha chớnh xỏc cỏc t ng nh trờn, cỏc em phi cú vn
t phong phỳ, cú vn sng. Vỡ vy trong dy hc tt c cỏc mụn, giỏo viờn luụn
chỳ trng trau di, tớch ly vn t cho hc sinh, nhc hc sinh cú ý thc tớch ly
cho mỡnh vn sng v yờu cu mi hc sinh phi cú c mt cun t in
Ting Vit bit cỏch tra t in Ting Vit ng thi nm c mt s bin
phỏp gii ngha t.
Tip ú hc sinh cn c vo nh ngha, khỏi nim v t ng õm, t nhiu
ngha xỏc nh mi quan h gia cỏc t ng.
Xột ngha ca 3 t ng trờn ta thy:
T ng(1) v t ng(2) cú ngha hon ton khỏc nhau khụng liờn quan
n nhau kt lun hai t ng ny cú quan h ng õm. Tng t nh trờn t
ng(2) v t ng(3) cng cú mi quan h ng õm.
T ng(2) v t ng(3) cú mi quan h mt thit v ngha trờn c s ca
t ng (3) ch li i, ta suy ra ngha ca t ng(2) (truyn i) theo vt di
(dõy dn). Nh vy t ng (3) l ngha gc, cũn t ng(2) l ngha chuyn
kt lun t ng(2) v t ng(3) cú quan h nhiu ngha vi nhau.
2. T chc dy trờn lp cú s lng ghộp, gi m kin thc
Trong chng trỡnh sỏch giỏo khoa, bi dy v t nhiu ngha c sp xp
sau bi dy v t ng õm. Nh vy phũng xa s nhm ln gia t ng õm
vi t nhiu ngha thỡ ngay bi dy v t ng õm ngoi vớ d ỳng v cỏc

trng hp khụng phi ng õm cỏc em nhn xột.
Vớ d: T i trong cỏc trng hp sau õy cú phi hin tng ng õm hay
khụng?
- M hay i b vo bui ti gim bộo
- B mi i H Ni v
- Hố ny, c nh em i du lch
- C m nng, ó i hụm qua ri
- Anh i con mó, tụi i con tt
- Thng bộ ó n tui i hc
Bi tp ny giỏo viờn ch yu yờu cu hc sinh nhn din t i trong cỏc
cõu vn trờn l hin tng ng õm hay khụng phi ng õm, khụng yờu cu cỏc
em gii thớch gỡ v s cú hai phng ỏn tr li: ng õm/khụng ng õm. n
õy giỏo viờn gi m bit t i trong cỏc cõu vn trờn cú phi l quan h
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
8
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
ng õm hay khụng, cỏc em v nh suy ngh tỡm hiu SGK cỏc tit luyn t v
cõu sau cụ s giỳp cỏc em tỡm cõu gii ỏp.
khụng mt nhiu thi gian tit hc cho ni dung trờn, giỏo viờn vit sn
ni dung cõu hi gi m ra bng ph v tin hnh sau khi hc sinh ly vớ d v
t ng õm khng nh li ghi nh. Lỳc ú t cỏc em s cú mt s so sỏnh
gia cỏc vớ d v t ng õm vi vớ d trờn õy, ng thi giỏo viờn kớch thớch
c t duy ca hc sinh. Trc khi kt thỳc tit hc, giỏo viờn cng khụng
quờn nhc hc sinh v nh tip tc suy ngh tr li gii thớch v hin tng t
i trong cỏc cõu vn ó cho.
Trong bi dy t nhiu ngha giỏo viờn cú th ly thờm mt hai trng hp
v t nhiu ngha, sau ú quay li ly mt vớ d v t ng õm cho hc sinh
nhn nh v cỏc t trong vớ d.
VD: t ch trong cỏc trng hp sau l t ng õm hay nhiu ngha? Vỡ
sao?

Cỏi kim si ch chiu ch ch ng mt ch vng. cõu hi ny, giỏo
viờn yờu cu hc sinh gii thớch lớ do la chn khng nh kin thc v kh
nng nhn din, phõn bit t ng õm vi t nhiu ngha. Sau khi hc sinh tr
li giỏo viờn cht li t ch trong cỏc trng hp trờn cú quan h ng õm vỡ
ngha ca t ch trong mi trng hp khỏc nhau, khụng cú quan h vi nhau.
Ni dung trờn, giỏo viờn cng tin hnh nh trong khong 2-3 phỳt, dnh
thi gian cho cỏc em lm bi tp phn luyn tp. Cui tit hc giỏo viờn nhn
mnh: cỏc em cn lu ý phõn bit t ng õm v t nhiu ngha, trỏnh nhm ln
ỏng tic gia hai hin tng ny.
3. Da vo yu t t loi giỳp hc sinh phõn bit c t ng õm v t
nhiu ngha.
Bin phỏp ny thc ra ớt khi tụi vn dng bi nu hc sinh ó hiu ỳng
ngha ca t. Thuc c nh thỡ khụng cn thit phi dựng n cỏch da vo
yu t t loi, tuy nhiờn i vi mt s hc sinh trung bỡnh v yu giỏo viờn cú
th kt hp c 3 bin phỏp.
Nu trong thc t hng ngy hc sinh cú th bt gp hin tng mt t no
ú phỏt õm gn nhau nhng xột v t loi khỏc nhau thỡ kt lun ú l hin
tng ng õm. Chng hn khi chi ựa hc sinh hũ reo ng thnh c v
cho mt hc sinh c mnh danh l c c vỡ em ny nh, yu:
c lờn c c.i !
C th nht l tớnh t, c th 2 l danh t. õy l hin tng ng õm d
nhn din.
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
9
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
Tựy trng hp nhng t phỏt õm ging nhau nhng cựng t loi (cựng loi
danh t, ng t, tớnh t) thỡ phi vn dng bin phỏp gii ngha t trong vn
cnh ng thi xột xem cỏc t ú cú mi quan h v ngha hay khụng trỏnh
nhm ln nhng t ng õm vi t nhiu ngha hoc quan h ng ngha nu cú.
Trong trng hp ny thụng thng ta da vo ng cnh nhn bit ngha ca

t ng õm, núi cỏch khỏc l da vo cỏc trung i vi nú trong cõu. Ng cnh cú
tỏc dng hin thc húa ngha ca t v giỳp con ngi s dng ngụn ng trỏnh
s nhm ln.
VD: - ng tin cỏnh ng
- vc du con vc
- con cũ cũ sỳng
- xe p con xe (quõn c)
Xột cõu vn sau: Hụm nay tụi ỏnh ri mi nghỡn ng ngay on cỏnh
ng lng. Cỏc t trong cõu cú mi quan h vi t ng th nht gm ỏnh
ri mi nghỡn, nu ch dng li ỏnh ri 10 nghỡn ng thỡ ngi c
cha rừ mi nghỡn ng tin Vit Nam hay tin nc no v cha xỏc nh rừ
giỏ tr s tin ỏnh ri. Cú t ng ngay sau cm t ỏnh ri mn nghỡn
ng thỡ ta hiu rừ s tin ỏnh ri õy l tin Vit Nam v xỏc nh c giỏ
tr ca nú. Vy t ng th nht l n v tin Vit Nam, t ng th 2 nm
trong mi quan h vi t qua, cỏnh, lng, ng trong cỏnh ng l
khong t rng bng phng trng lỳa hoc hoa mu.
Hin tng ng õm cựng t loi nh trờn hc sinh rt d nhm ln vi t
nhiu ngha hu ht cỏc t nhiu ngha u cú cựng t loi. Trong quỏ trỡnh dy
hc, tụi gp phn ln cỏc t nhiu ngha u cú cựng t loi. T i trong cỏc
trng hp sau u l ng t.
i b i chi i ng i mỏy bỏy
Vỡ vy gp nhng t cú cựng v õm thanh ging nhau thỡ hc sinh khụng
c vi vng phỏn quyt ngay hin tng ng õm hay nhiu ngha m phi
suy ngh tht k. Gii ngha chớnh xỏc cỏc t ú trong vn cnh tỡm ra im khỏc
nhau hon ton hay gia chỳng cú s liờn h vi nhau v ngha. Trong mt s
bi tp bi dng hc sinh gii, cú mt s trng hp ging nhau v õm thanh
nhng khú phõn bit hin tng ng õm hay nhiu ngha.
VD: Cỏc t trong mi nhúm di õy cú quan h nh th no?
a) ỏnh c, ỏnh gic, ỏnh trng
b) Trong veo, trong vt, trong xanh

c) Thi u, xụi u, chim u cnh
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
10
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
Xột v t loi thỡ nhúm c cỏc t u cú quan h ng õm vi nhau vỡ u
trong thi u l tớnh t (, trỳng tuyn) u trong xụi u l danh t (ch
mt loi qu, c dựng lm lng thc, thc n), u trong chim u trờn
cnh l ng t ngh tm dng li.
nhúm a, cỏc t ỏnh u l ng t nhng xột v ngha cỏc t ỏnh c
(mt trũ chi), ỏnh gic (chin u vi k thự bng nhiu cỏch) v ỏnh
trng (dựng ựi hoc tay ỏnh vo mt trng cho phỏt ra õm thanh) thỡ ngha
ca chỳng cú liờn quan n nhau, u tỏc ng n mt s vt khỏc, lm cho s
vt ú cú s thay i, vỡ vy cỏc t ỏnh nhúm a cú quan h nhiu ngha.
Tuy nhiờn cỏc t trong nhúm b cng l cỏc t cú cựng t loi (tớnh t).
Song chỳng li cú quan h ng ngha vi nhau.
Trong quỏ trỡnh dy bi dng hc sinh gii giỳp hc sinh lm tt cỏc bi
tp nh trờn, giỏo viờn yờu cu cỏc em luụn nm chc ngha ca t v suy xột k
lng ngha ca cỏc t ú, khụng c bp chp ng nhn hoc mi ch nhiu
ngha mang mỏng m ó vi kt lun mi quan h gia cỏc t ó
4. Tỡm ra du hiu chung nht phõn bit t ng õm v t nhiu ngha
Sau cỏc bi hc v t ng õm v t nhiu ngha cựng vi cỏc bi luyn tp,
cú th giỳp hc sinh rỳt ra so sỏnh nh sau:
* im khỏc nhau gia t ng õm v t nhiu ngha:
T ng õm
- L hai hoc nhiu t cú cựng hỡnh
thc ng õm: (hũn) ỏ v ỏ( búng)
- Cỏc ngha hon ton khỏc bit nhau
khụng cú bt c mi liờn h gỡ:
Vớ d:(hũn) ỏ ch cht rn cú sn
trong t nhiờn, thng thnh tng, hũn

rt cng. Cũn ỏ(búng) ch hnh ng
dựng chõn ht mnh vo mt vt
nhm a ra xa hoc lm tn thng.
- Khụng giói thớch c bng c ch
chuyn ngha.
T nhiu ngha
- L mt t nhng cú nhiu ngha:
(hũn) ỏ v (nc) ỏ.
- Cỏc ngha cú mi liờn quan vi nhau.
- Vớ d: hũn (ỏ) ch cht rn cú trong
t nhiờn, thng thnh tng, khi vt
cng. Cũn (nc)ỏ ch nc ụng
cng li thnh tng ging nh ỏ.
- Do c ch chuyn ngha to thnh.
5. Tp hp nghiờn cu cỏc bi tp v t ng õm v t nhiu ngha, bi tp
phõn bit t ng õm vi t nhiu ngha
Dng 1: Phõn bit ngha ca cỏc t
* i vi t ng õm: phõn bit ngha ca cỏc t ng õm trong cỏc cm t
sau: Cỏnh ng (1) tng ng (2) mt nghỡn ng(3).
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
11
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
Bi tp ny, giỏo viờn giỳp hc sinh hiu ngha ca cỏc t ng mi
trng hp: ng(1) ch khong t rng, bng phng, dựng cy, trng trt.
ng (2) l kim loi cú ngha ca cỏc t ng khỏc nhau, chỳng l nhng t
ng õm.
* i vi t nhiu ngha:
Trong nhng cõu sau cõu no cú t chõn mang ngha gc v cõu no cú t
chõn mang ngha chuyn?
Chõn: a. Lũng ta vn vng nh king ba chõn

b. Bộ au chõn
i vi bi tp trờn giỏo viờn yờu cu hc sinh nờu c ngha ca t chõn
trong mi cõu v xỏc nh ngha chuyn, ngha gc chõn trong cõu a ch mt
b phn lm tr ca cỏi king ngha chuyn, chõn trong cõu b mt b
phn ca c th v di chuyn c th ngha gc.
Dng 2: t cõu phõn bit cỏc t ng õm hoc nhiu ngha
* i vi t ng õm
t cõu phõn bit cỏc t ng õm: bn, c, nc
bi tp ny giỏo viờn hng dn hc sinh vi mi t cỏc em cn t ớt nht
l hai cõu, cỏc t ú cú quan h ng õm vi nhau.
VD: Bn: - C nh ngi vo bn n cm
- B m em cng ang bn chuyn ci v cho anh trai
* i vi t nhiu ngha
t cõu phõn bit ngha ca t ng
ng: Ngha 1: t th chõn thng, chõn t trờn mt nn
Ngha 2: Ngng chuyn ng
Giỏo viờn cú th gi ý ngha 1, núi ti mt t th ca ngi hoc ng vt.
Ngha 2 núi ti trng thỏi ca mt vt hin tng, da vo gi ý ú hc sinh
cú th t cõu.
Ngha 1: Chỳng em ang ng nghiờm trang cho c
Ngha 2: Kim ng h ng li
Dng 3: Phõn bit quan h ng õm, quan h nhiu ngha
VD: Trong cỏc t in m di õy, nhng t no cú quan h ng õm, nhng
t no cú quan h nhiu ngha vi nhau?
Vng: - Giỏ vng nc ta tng t bin
- Tm lũng vng
- ễng tụi mua mt b vng li chun b cho v ỏnh bt hi sn
bi tp ny giỏo viờn hng dn hc sinh hiu ngha ca cỏc t vng ri
xỏc nh mi quan h gia chỳng da vo cỏc cn c nh mc (II.2)
ỏp ỏn: t vng cõu 1,2 cú quan h nhiu ngha, t vng cõu 3 cú

quan h ng õm vi t vng cõu 1 v 2.
Dng 4: Ni t hoc cm t vi ngha ó cho
* i vi t ng õm:
Vớ d: Ni cỏc cm t ct A vi ngha thớch hp ct B
A B
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
12
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
1. Sao trờn tri cú khi t khi m
2. Sao lỏ n ny thnh ba bn
3. Sao tm chố
4. Sao ngi lõu th?
5. ng lỳa mt m sao
a. Chộp li hoc to ra vn bn khỏc theo
ỳng bn chớnh
b. Tm mt cht no ú ri sy khụ
c. Nờu thc mc khụng bit rừ nguyờn nhõn
d. Nhn mnh mc lm ngc nhiờn, thỏn
phc
e. Cỏc thiờn th trong v tr
ỏp ỏn: 1-e, 2-a, 3-b, 4-c, 5-d
* i vi t nhiu ngha:
Vớ d: Tỡm ct B li gii ngha thớch hp cho t chy trong mi cõu ct A
A B
1. Bộ chy lon ton trờn sõn
2. Tu chy bng bng trờn ng ray
3. ng h chy ỳng gi
4. Dõn lng khn trng chy l
a. Hot ng ca mỏy múc
b. Khn trng trỏnh nhng iu

khụng may sp xy n
c. S di chuyn nhanh ca phng tin
giao thụng
d. S di chuyn nhanh bng chõn
ỏp ỏn: 1-d, 2-c, 3-a, 4-b
i vi nhng bi tp trờn, giỏo viờn t chc cho hc sinh tho lun ni
nhng cm t hoc cõu vi ngha thớch hp nhng trng hp d nhn thy
trc. Trng hp khú cũn li nu hc sinh cha hiu ngha cỏc em cú th vn
dng c phng phỏp loi tr
c t ng õm v t nhiu ngha u cú mt c bn dng bi tp trờn. Bờn cnh
ú, mi ni dung li cú mt s dng bi tp riờng.
* i vi t ng õm cú dng bi tp vui
Trựng trc nh con chú thui
Chớn mt, chớn mi, chớn uụi, chớn u
(L con gỡ?)
Hoc dng bi tp ch ra nhng t ng õm c dựng chi ch trong cỏc
cõu sau:
a. Bỏc bỏc trng, tụi tụi vụi
b. Con nga ỏ con nga ỏ, con nga ỏ khụng ỏ con nga
Vi bi tp ny ngoi vic ch ra cỏc t ng õm, i vi hc sinh khỏ gii, giỏo
viờn nờn yờu cu cỏc em nờu cỏch hiu ca mỡnh v cỏc cõu trờn
* i vi t nhiu ngha cú dng bi tp thay th t
Tỡm t cú th thay th t mi trong cỏc cm t sau:
- Mi thuyn
- Mi sỳng
- Mi t
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
13
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
- Mi quõn bờn trỏi ang tha thng xc ti

- Tiờm ba mi
6. T tớch ly mt s trng hp v t ng õm, t nhiu ngha trong cuc
sng hng ngy cú thờm vn t trong ging dy
* i vi t ng õm:
a. bc:
- Cỏi nhn bng bc
- ng bc trng hoa xũe
- C bc l bc thng bn
- ễng Ba túc ó bc
- ng xanh nh lỏ, bc nh vụi
- Cỏi qut mỏy ny phi thay bc
b. n
- Cõy n ghi ta
- Va n va hỏt
- Lp n t l
- Bc lờn din n
- n chim trỏnh rột tr v
c. ỡnh
- Qua ỡnh ngó nún trụng ỡnh
- Cụng vic b ỡnh li vỡ khụng cú ngi lm
d. n
- Lan b m, phi vit n xin ngh hc
- Nh n ngi, ch cú mt m mt con
e. mai
- Nu min bc cú hoa o thỡ min nam cú hoa mai
- Rựa, mc, cua l cỏc con vt cú mai
- Nay õy mai ú
g. lng
- Con nga ang ng bng lng lờn
- Mua c con chim, bn tụi nht ngay vo lũng

Mt s trng hp dựng t ng õm chi ch:
h. chốo
- n no ri li nm khoốo
Nghe gic trng chốo b bng i xem
(ca dao)
- K chi tui tỏc gi mua
Trng chốo xin c thi ua n cựng
(M Sut T Hu)
i. li
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
14
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
- B gi i ch cu ụng
Búi xem mt qu ly chng li chng?
Thy búi gieo qu núi rng:
Li thỡ cú li nhng rng chng cũn
Trong bi th Rn u bing hc ca Lờ Quý ụn cng s dng t ng
õm chi ch:
Chng phi liu iu cng ging nh
Rn u bing hc l khụng tha
Thn ốn h la au lũng m
Nay thột mai gm rỏt c cha
Rỏo mộp ch quen tung núi di
Ln lng cam chu du roi da
T nay Trõu L xin gng hc
Ko h mng danh ting th gia
Cõu chuyn vui sau õy cng s dng t ng õm chi ch:
Xa, cú anh chng mn ca ngi hng xúm mt cỏi vc ng. ớt lõu sau
anh ta tr cho ngi hng xúm hai con cũ, núi l vc ó bin mt nờn n hai
con cũ ny. Ngi hng xúm i kin. Quan gi hai ngi n x. Ngi hng

xúm tha: Bm quan, con cho hn mn vc, hn khụng tr, anh chng núi
bm quan, con ó n cho anh ta cũ.
- Nhng vc ca con l vc tht
- D cũ ca tụi l cũ gi y phng? Anh chng tr li
- Bm quan, vc ca con l vc ng
- D cũ ca tụi l cũ nh y phng?
* i vi t nhiu ngha:
a. chy
- Cu th chy ún qu búng
- ỏnh k chy i, khụng ai ỏnh k chy li
- Tu chy trờn ng ray
- ng h ny chy chm
- Ma o xung, khụng kp chy lỳa phi ngoi sõn
- Nh y chy n tng ba
Con ng mi m chy qua lng tụi
b. lỏ
- Lỏ bng ang ngn cõy (T Hu)
- Lỏ khoai anh ng lỏ sen (ca dao)
- Lỏ c cng lờn vỡ ngc giú (Nguyn Huy Tng)
- Cm lỏ th ny lũng hng vụ Nam (bi hỏt)
c. qu
- Qu da - n ln con nm trờn cao (Trn ng Khoa)
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
15
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
- Qu cau nho nh, cỏi v võn võn
(ca dao)
- Trng trũn nh qu búng
(Trn ng Khoa)
- Qu t l ngụi nh chung ca chỳng ta

- Qu hng nh th qu tim gia i
d. cng
- Lỳa ó cng cõy
- Lớ l rt cng
- Hc lc loi cng
- Cng nh thộp. Thanh tre cng quỏ, khụng un cong c
- Quai hm cng li, chõn tay tờ cng
- Cỏch gii quyt hi cng, thỏi cng quỏ
e. sn
- Nú hớch vo sn tụi
- Con ốo chy ngang sn nỳi
- Tụi i qua phớa sn nh
- Da vo sn ca bn bỏo cỏo
g. xuõn
- Mựa xuõn l tt trng cõy
Lm cho t nc cng ngy cng xuõn
(H Chớ Minh)
- Ngy xuõn con ộn a thoi
(Nguyn Du)
- Sỏu mi tui hóy cũn xuõn chỏn
So vi ụng Bnh vn thiu niờn
(H Chớ Minh)
- Khi ngi ta ó ngoi 70 xuõn thỡ tui tỏc cng cao, sc khe cng thp.
III. Kt qu:
Trờn õy l mt th nghim ca bn thõn tụi trong 2 nm hc 2010 2011,
2011 2012. Kt qu tuy cha thc s cao, song so vi cht lng hc sinh hc
cựng ni dung nm hc trc ó cú s chuyn bin. C th, nm hc ny tụi
cng ra nhng bi tp tng t nm hc 2009 2010 cho cỏc em hc sinh lp
5
1

, 5
2
lp ch nhim trong 2 nm hc sau khi ỏp dng sỏng kin vo ging
dy. Kt qu lm bi nh sau:
Nm hc: 2009 - 2010
S s im 9, 10 im 8, 9 im 5, 6 im di 5
30 5 = 16,7 % 10 = 33,3% 14 = 46,7% 1 = 3,3%
Nm hc: 2010 - 2011
S s im 9, 10 im 8, 9 im 5, 6 im di 5
32 7 = 21,9% 11 = 34,4% 13 = 40,6 % 1 = 3,1%
IV. Bi hc kinh nghim
Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
16
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa
- Coi trng vic dy cỏc tit hc v t ng õm, t nhiu ngha. Hc sinh cn
nm vng kin thc v t ng õm, t nhiu ngha thụng qua cỏc bi hc, mun
vy giỏo viờn cn nm sõu kin thc v t ng õm v t nhiu ngha v phơng
pháp dạy.
- T chc dy trờn lp cú s lng ghộp, gi m kin thc.
- Da vo yu t t loi giỳp hc sinh phõn bit c t ng õm v t
nhiu ngha.
- Giỏo viờn cn giỳp hc sinh t tỡm ra du hiu chung nht phõn bit t
ng õm v t nhiu ngha.
- Tỡm hiu nghiờn cu, thng kờ cỏc dng bi tp v t ng õm v t nhiu
ngha, bi tp phõn bit t ng õm vi t nhiu ngha.
- Giỏo viờn cn t tớch ly mt s trng hp v t ng õm, t nhiu ngha
trong cuc sng hng ngy cú thờm vn t trong ging dy.
C. KT LUN
I. Kin ngh
Vi mc ớch l nõng cao kt qu ging dy v hũan thnh chuyờn mụn ca

ngi giỏo viờn tiu hc tụi xin cú mt s ngh sau:
M lp chuyờn v phng phỏp dy phõn mụn Luyn t v cõu i vi
t ng õm, t nhiu ngha giỏo viờn hc hi kinh nghim khi dy cỏc ni
dung ny vỡ õy phn kin thc khú i vi hc sinh.
Cung cp thờm ti liu tham kho v thit b dy hc phự hp nhm giỳp
giỏo viờn nõng cao cht lng cỏc tit hc ny.
II. Kt lun
Dy cỏc ni dung v ngha ca t thc s khụng n gin, nht l phõn bit
t ng õm vi t nhiu ngha. Trong quỏ trỡnh ging dy, t chc cho hc sinh
nm c kin thc, bn thõn tụi cng ó c gng nghiờn cu, tỡm tũi, hc hi
v v la chn sao cho hc sinh nm kin thc mi v vn dng trong hc tp
cng nh trong cuc sng mt cỏch hiu qu./.
Đồng Hới, ngày 16 tháng 11 năm 2011
Ngời viết

Bùi Thị Lệ Hằng
XC NHN CA HI NG CHM SKKN CP TRNG





Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
17
SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa




XC NHN CA HI NG CHM SKKN CC CP

Giáo viên: Bùi Thị Lệ Hằng
18