Bài giảng chẩn đoán sức khỏe cộng đồng

Tài liệu học tập (bài 4)
i. Hành chính

1. Môn : Dịch tễ học
2. Tên bài giảng: Chẩn đoán sức khoẻ cộng đồng
3. Bài giảng: Lý thuyết/thực hành
4. Đối t-ợng:
5. Số tiết học: 2 tiết thực hành
6. Địa điểm giảng: Giảng đ-ờng

ii. Mục tiêu

Sau khi học, học viên có khả năng:
1. Nêu đ-ợc định nghĩa và các khái niệm cơ bản, sự khác nhau giữa chẩn đoán cộng
đồng và chẩn đoán cá nhân
2. Trình bày đ-ợc vai trò của nghiên cứu ngang trong chẩn đoán sức khoẻ cộng đồng
3. Trình bày đ-ợc 15 b-ớc tiến hành điều tra sức khoẻ cộng đồng.

III. Nội dung

1 . Sự khác nhau giữa chẩn đoán cộng đồng và chẩn đoán cá nhân tại bệnh viện.
1.1 Định nghĩa cộng đồng và chẩn đoán cộng đồng:

Cộng đồng (community):
- Một nhóm ng-ời đ-ợc tổ chức thành một đơn vị, có chung một đặc tr-ng, một quyền
lợi hay một mối quan tâm nào đó. Cộng đồng có thể nhỏ nh- một xóm, một cụm dân
c- , một bệnh viện, tr-ờng học, xã, huyện đến những vùng rộng lớn nh- một quốc
gia. Mỗi cộng đồng nh- vậy có những vấn đề sức khoẻ của riêng mình.

Chẩn đoán sức khỏe cộng đồng:
- Mô tả sự phân bố những đặc tr-ng của sức khỏe trong cộng đồng, và có thể phát hiện

ra những yếu tố nguy cơ của chúng, từ đó cho phép ta xác định đ-ợc những nhóm
ng-ời có nguy cơ cao với một số bệnh nào đó, những sự kiện quan trọng (sống, chết )
hoặc hành vi sức khỏe liên quan đến các dịch vụ y tế.

Chẩn đoán cá nhân:
- Khi phát hiện vấn đề sức khoẻ cho một cá nhân, ng-ời ta dùng cách chẩn đoán lâm
sàng là chính

- Khi phát hiện vấn đề sức khoẻ cho một cộng đồng, ng-ời ta dùng cách chẩn đoán
cộng đồng là để phát hiện các vấn đề sức khoẻ của cộng đồng ấy.
Sơ đồ phân biệt sự khác nhau giữa chẩn đoán cá nhân, gia đình và cộng đồng:

Chẩn đoán cá nhân
Chẩn đoán gia đình
Chẩn đoán cộng đồng
Nội dung
- Quá trình diễn biến tự nhiên
của bệnh
- Nguy cơ và những yếu tố nguy
cơ nghi ngờ
- Tình trạng dinh d-ỡng
- Phát triển thể lực và thai
nghén
- Tình trạng miễn dịch
- Thói quen liên quan đến sức
khoẻ
- Kinh tế-xã hội
- Môi tr-ờng
- Kiến thức
- Thái độ và hành vi liên quan

đến sức khoẻ

Ph-ơng pháp
- Hỏi tiền sử
- Khám lâm sàng
- Chẩn đoán phân biệt, xác định
và tiên l-ợng
- Điều trị
- Theo dõi và giám sát
- Thay đổi điều trị
- Đánh giá kết quả

- Nh- chẩn đoán cá nhân
















- So sánh thực sự khác

nhau
- Liên quan với các yếu
tố môi tr-ờng và hành
vi
- Lập ch-ơng trình chăm
sóc
- Đánh giá

- Nh- chẩn đoán cá
nhân và gia đình
- Đòi hỏi nhiều thông
tin và thời gian













- Điều tra chọn mẫu
- phải sử dụng nhiều kỹ
thuật để thu thập
thông tin.
- Khai thác cùng một

lúc cả thông tin về cả
bệnh và yếu tố nguy
cơ
- Sàng tuyển


Y tế cộng đồng-sức khoẻ cộng đồng (public health-community health): là một trong những
cố gắng của toàn xã hội nhằm bảo vệ và nâng cao sức khoẻ của mọi ng-ời thông qua các
hoạt động tập thể hay xã hội. Nó là sự kết hợp các ngành khoa học, các thực hành và quan
niệm về sức khoẻ nhằm giữ gìn và nâng cao sức khoả cho mọi ng-ời thông qua các hoạt
động tập thể. Các ch-ơng trình nhấn mạnh vào phòng bệnh và nhu cầu sức khoẻ của
ng-ời dân.

1.2. Mục tiêu chẩn đoán
- Xác định vấn đề sức khoẻ -u tiên của cộng đồng
- Mô tả tình hình sức khoẻ cộng đồng và các yếu tố nguy cơ
- Mô tả chiểu h-ớng sức khoẻ của cộng đồng
- Mô tả sử dụng dịch vụ y tế
- Đánh giá hiệu quả của các ch-ơng trình can thiệp cộng đồng và sự tham gia của
cộng đồng trong các ch-ơng trình y tế.
- Cung cấp thông tin cho việc xây dựng các chính sách y tế hoặc lập các kế hoạch
can thiệp cộng đồng.
1.3. Nội dung đánh giá :
1. Điều tra nhân khẩu học, bao gồm thống kê sinh tử
2. Các nguyên nhân mắc bệnh và tử vong theo tuổi giới và nghề nghiệp
3. Sử dụng các dịch vụ y tế, đặc biệt là chăm sóc sức khoẻ bà mẹ và trẻ em
4. Dinh d-ỡng và sự phát triển thể lực ở trẻ em
5. Thông tin về kinh tế, văn hoá xã hội, tập quán
6. Tổ chức cộng đồng
7. Sức khoẻ tâm thần, nguyên nhân của các stress

8. Môi tr-ờng, đặc biệt n-ớc, nhà ở, các vectơ truyền bệnh
9. Kiến thức, thái độ, thực hành có liên quan đến sức khoẻ
10. Dịch địa ph-ơng
11. Các loại dịch vụ và các nguồn lực sẵn có nh- nông nghiệp, thú y, xã hội
12. Hệ thống y tế
13. Sự tham gia của cộng đồng vào CSSKBĐ, và y học cổ truyền
14. Nguyên nhân thất bại của các ch-ơng trình sức khoẻ tr-ớc đó và những khó khăn
thách thức tồn tại trong cộng đồng.

Sơ đồ 1 : Các yếu tố ảnh h-ởng đến sức khoẻ cộng đồng

1.4 Ph-ơng pháp đánh giá
- Điều tra chọn mẫu : sử dụng ph-ơng pháp nghiên cứu cắt ngang mô tả (cross -
sectional studies).
- Kết hợp hai ph-ơng pháp định tính và định l-ợng trong quá trình khai thác thông
tin bao gồm :
Yếu tố Phòng bệnh
-Tiêm chủng
- Giáo dục SK
- Chế độ LĐ/rèn luyện
- Vệ sinh
- Quản lý sức khoẻ
- khám/chữa bệnh
- Dịch vụ y tế
- Chính sách y tế

Yếu tố kinh tế
- Việc làm/thất nghiệp
- Điều kiện lao động
- Đói nghèo
- Mất mùa
- Dinh d-ỡng- An toàn
thực phẩm
-
Yếu tố văn hoá xã hội:

- Dân tộc
- Phong tục
- Tỷ lệ mù chữ
- Hiểu biết
- Các tệ nạn
- Tổ chức & tham gia
CĐ
- Chiến tranh


Sức khoẻ
cộng đồng


Môi tr-ờng sống
- Nhà ở
- Số ng-ời
- Địa lý/ vi khí hậu
- Ô nhiễm
- Thiên tai
- Tổ chức cộng đồng

Phỏng vấn hộ gia đình và cá nhân dựa vào bộ câu hỏi thiết kế có cấu trúc
đ-ợc in sẵn
Phỏng vấn sâu các đối t-ợng chọn (câu hỏi mở).
Thảo luận nhóm tập trung
Quan sát
Khám lâm sàng
Xét nghiệm
Thu thập có chọn lọc các số liệu sẵn có (ph-ơng pháp hồi cứu).

Vẽ bản đồ dịch tễ mô tả tình hình sức khoẻ bệnh tật và nguồn lực sẵn có
của cộng đồng.

2. Vai trò nghiên cứu ngang trong điều tra sức khoẻ cộng đồng :
2.1 Thông tin đ-ợc khai thác ở từng cá thể
- Tình trạng bệnh và phơi nhiễm đ-ợc đánh giá đồng thời ở một quần thể xác định
tại một thời điểm.
- Mô tả, đánh giá cả các biến định l-ợng lẫn định tính, biến rời rạc và biến liên tục.
- Kết hợp các kỹ thuật định l-ợng và định tính
- Phải tính cỡ mẫu và chọn mẫu đúng thủ tục

2.2 Kết quả của nghiên cứu ngang:
- Đáp ứng mục tiêu của chẩn đoán cộng đồng
- Giúp các nhà quản lý y tế trong điều hành, đánh giá tình trạng sức khỏe, đánh giá
các ch-ơng trình y tế và các nhu cầu chăm sóc sức khỏe của nhân dân.
- Hình thành đ-ợc một giả thuyết có tính chất nguyên nhân vấn đề nghiên cứu.
- Có thể cho một -ớc l-ợng về số mới mắc (Incidence) nếu tiến hành hai cuộc điều
tra ngang.


3. Các b-ớc lập kế hoạch một cuộc điều tra sức khỏe cộng đồng

Sơ đồ các b-ớc tiến hành điều tra sức khoẻ cộng đồng

Đánh giá CT
15
Xác định vấn
đề
1

Tiến hành CT
14
Thảo luận với
lãnh đạo
2






Lập KH can
thiệp
13

3
Mục tiêu điều
tra





Phổ biến KQ

cho cộng đồng
12

4
Lập kế hoạch
ĐT, bộ câu hỏi





Viết báo cáo
11

5
Huấn luyện
ĐTV





Phân tích kết
qủa
10

6
Pretest

Tiến hành ĐT
9

7
Hoàn chỉnh PP









Chọn mẫu

8




B-ớc 1. Xác định vấn đề nghiên cứu.
Tại sao xác định vấn đề -u tiên?
Trong một cộng đồng th-ờng có rất nhiều vấn đề đ-ợc phát hiện, vấn đề nào
cũng cần phải giải quyết nh-ng nguồn lực và thời gian có hạn. vậy làm thế nào để
xác định đ-ợc việc gì cần làm tr-ớc, việc gì cần làm sau. Đó chính là quá trình xác
định vấn đề -u tiên.

Ai chọn vấn đề -u tiên?
Trong nghiên cứu có tham gia, ng-ời nghiên cứu có thể làm việc này, tuy nhiên tuỳ
thuộc vào mức độ tham gia, những ng-ời điều hành cấp tỉnh, huyện, xã, thôn và
chính các thành viên trong cộng đồng
Làm thế nào để chọn -u tiên?

A/ Những Tiêu chuẩn để xác định vấn đề -u tiên
1. Tính phổ biến của vấn đề: vấn đề đó có th-ờng xuyên xảy ra không? Nhiều
cá thể hay nhiều hộ gia đình th-ờng xuyên gặp phải không? Nó xảy ra nhiều
lần trong năm và có lan truyền từ vùng này sang vùng khác không?
2. Tính trầm trọng của vấn đề: Hậu quả của nó mang đến có nghiêm trọng
không (dễ trùng lặp với tính phổ biến)
3. Cộng đồng có nguyện vọng giải quyết vấn đề này và nếu giải quyết sẽ mang
lại lợi ích và phù hợp với cộng đồng
4. Khả năng thực thi: thời gian, kỹ thuật thích hợp, nhân lực và vật lực

B/Các b-ớc tiến hành xác định -u tiên
B-ớc 1: liệt kê các vấn đề cần giải quyết
B-ớc 2: Xây dựng thang điểm
B-ớc 3: Tiến hành cho điểm
B-ớc 4: Xác định -u tiên bằng cách tính điểm (điểm cao nhất)

Ví dụ : Xếp loại -u tiên của 5 vấn đề của một cộng đồng bằng ph-ơng pháp cho
điểm
Tiêu chuẩn
1
2
3
4

Tổng
-u tiên
Vấn đề 1
5
4
4
3
16
5
Vấn đề 2
4
6
3
7
20
4
Vấn đề 3
8
7
8
9
32
1
Vấn đề 4
6
5
8
5
24
3

Vấn đề 5
6
8
5
8
27
2
Kết quả vấn đề 3 đ-ợc xếp -u tiên số 1, vấn đề 5 -u tiên 2 và vấn đề 4 -u tiên 3

B-ớc 2. Thảo luận với lãnh đạo địa ph-ơng
a) Việc cần làm tr-ớc tiên là phải thông báo cho các nhà lãnh đạo cộng đồng biết kế
hoạch điều tra và thảo luận để họ đồng ý và cộng tác tiến hành điều tra. Những nội dung
sau cần đ-ợc thảo luận thông báo và giải thích:
- Mục tiêu và nội dung của nghiên cứu
- Địa điểm, thời gian và đối t-ợng nghiên cứu.
- Sự hợp tác và tham gia đóng góp của cộng đồng về nhân lực, vật liệu nghiên cứu,
kinh phí nếu có.
- Những ích lợi từ kết quả nghiên cứu cho cộng đồng.
Những điểm chú ý khi thông báo: Tránh gây ấn tợng l một cuộc điều tra kinh tế, tránh
tạo sự mong đợi về một sự viện trợ về kinh tế hay thuốc chữa bệnh từ cấp trên hoặc từ bên
ngoi.
b) Những ng-ời cần đ-ợc thông báo gồm:
- Những nhà lãnh đạo địa ph-ơng
- Các nhân viên y tế và cán bộ lãnh đạo cấp trên
- Các nhân viên hành chính và y tế địa ph-ơng
- Đối t-ợng điều tra hay ng-ời đại diện của họ
c) Cuối cùng cần tiến hành một chuyến đi thăm xem xét tình hình khu vực quần thể
nghiên cứu tr-ớc khi triển khai thực địa.

B-ớc 3. Xác định mục tiêu

Mục tiêu nghiên cứu:
- Mục tiêu là phần tóm tắt tổng quát nhất về những gì nghiên cứu mong muốn đạt đ-ợc và
đ-ợc chia thành 3 phần.
Mục tiêu tổng quát: L-ợng hóa vấn đề nghiên cứu
Mục tiêu cụ thể: Cụ thể hóa từng nội dung của vấn đề nghiên cứu
- Mục tiêu của nghiên cứu cần đảm bảo yêu cầu sau:
Bao gồm các khía cạnh khác nhau của vấn đề trong một chuỗi hợp lý
Đ-ợc diễn đạt rõ ràng bằng thuật ngữ hành động, nói rõ những gì bạn cần phải làm,
khi nào và vì mục đích gì, cụ thể có thể đo l-ờng đ-ợc, có khả năng đạt đ-ợc sau
khi nghiên cứu.
Đợc diễn t qua sử dụng các động từ mô t hnh động ví dụ: xác định so sánh
tính toán đo lờng mô tv không dùng các động từ mơ hồ nh nghiên cứu
vạch ra hiểu, biết, nắm đợc
Bao gồm việc phát triển các đề nghị về cách xử dụng các kết quả nghiên cứu để giải
quyết vấn đề.
Sau khi đã xác định đ-ợc mục tiêu, việc tiếp theo là dựa vào các mục tiêu để xác
định các biến số cho nghiên cứu.

Biến số
Biến số là một đặc tr-ng của một ng-ời, đối t-ợng, hoặc hiện t-ợng mà có thể đo l-ờng
đ-ợc theo một cách thức nào đó, và có thể mang những giá trị khác nhau hoặc có những
đặc tính khác nhau nghĩa là nó có thể biến đổi.

Phân loại biến số:

1. Phân loại theo bản chất của biến số: gồm hai nhóm
1.1 Các biến định tính (qualitative variable): Đ-ợc đo bằng thuật ngữ xếp loại (kết quả
của một bệnh có thể là khỏi, mãn tính, hoặc chết, đánh giá đáp ứng dịch vụ y tế của
ng-ời sử dụng dịch vụ có thể là hài lòng, không hài lòng, tình trạng kinh tế xã hội có

thể tốt, trung bình, kém). Biến định tính đ-ợc chia thành 2 loại là biến danh mục
(nominal) và biến thứ hạng, (phần này đã đ-ợc trình bày chi tiết trong cuốn nghiên
cứu sức khỏe cộng đồng của bộ môn)
1.2 Biến định l-ợng(quantitative avariable): Đ-ợc đo bằng số (tuổi, huyết áp, số tế bào v
v )
2. Dựa vào mối t-ơng quan giữa các biến số nó đ-ợc chia:
2.1 Biến độc lập (independent variable)
2.2 Biến phụ thuộc (denpendent variable)
2.3 Các yếu tố gây nhiễu(confounding factor):

Những thông tin cần thu thập
Mục tiêu của điều tra sức khỏe cộng đồng là phát hiện những nhu cầu sức khỏe của cộng
đồng và chỉ ra đ-ợc các yếu tố liên quan đến tình trạng sức khỏe. Dựa trên cơ sở đó đề ra
các giải pháp can thiệp thích hợp trong những b-ớc tiếp theo của nghiên cứu. Vì vậy
những nhóm thông tin sau là rất cần thiết:
- Nhóm thông tin về kinh tế văn hóa xã hội và giáo dục.
- Nhân khẩu học, địa lý môi tr-ờng.
- Các chỉ số bệnh tật và tử vong.
- Hệ thống y tế và dịch vụ y tế trong phòng bệnh và chữa bệnh.
- Các ch-ơng trình y tế hiện có và sự tham gia của cộng đồng
- Thói quen tìm kiếm dịch y tế của ng-ời dân.
- Tìm hiểu thông tin có sẵn
Khái niệm: Thông tin có sẵn là thông tin đã đ-ợc công bố hoặc ch-a công bố từ các cơ sở
y tế nhà n-ớc và t- nhân, các cơ sở nghiên cứu hoặc từ cộng đồng mà ta muốn khai thác
để phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu.
Tiêu chuẩn các thông tin có sẵn
+ Tính phù hợp của thông tin có sẵn với vấn đề nghiên cứu
+ Thời gian: mới, gần với thời điểm điều tra
+ Có thể so sánh đ-ợc, đối chiếu với thông tin từ ph-ơng pháp khác.
Độ tin cậy của thông tin

Những thông tin nào là cần thiết cho vấn đề nghiên cứu nên đ-ợc đặt ra tr-ớc khi tiến
hành thu thập
Nguồn thông tin mà ta quan tâm hiện có từ đâu, ai đang quan tâm đến những thông tin
này.

B-ớc 4. Lập kế hoạch điều tra

B-ớc 5. Huấn luyện điều tra viên và giám sát viên

B-ớc 6. Thử bộ câu hỏi

B-ớc 7. Hoàn chỉnh ph-ơng pháp

B-ớc 8. Chọn mẫu đại diện từ quần thể nghiên cứu

B-ớc 9. Tổ chức điều tra

B-ớc 10. Phân tích
Phân loại hay xắp xếp số liệu.
b. Kiểm tra chất l-ợng số liệu
c. Xử lý số liệu

B-ớc 11. Viết báo cáo
B-ớc 12. Phổ biến kết quả cho cộng đồng
B-ớc 13.Can thiệp cộng đồng : TT - GDSK

Kết luận
Ngày nay ph-ơng pháp chẩn đoán sức khoẻ cộng đồng là một ph-ơng pháp đang đ-ợc áp
dụng rộng rãi trong ngành y tế. Nó đ-ợc các chuyên gia y tế sử dụng không chỉ để đánh
giá các ch-ơng trình/dự án y tế đã can thiệp mà còn sử dụng nh- một công cụ trong khảo

sát thăm dò xác định nhu cầu liên quan đến sức khoẻ và nhiều lĩnh vực khác nhau của
cộng đồng. Dựa trên cơ sở của những thông tin thu thập đ-ợc, các chuyên gia tiến hành
phân tích và tiến hành lập kế hoạch cho các ph-ơng pháp can thiệp thích hợp. Khi tiến
hành chẩn đoán sức khoẻ của một cộng đồng thì việc sử dụng ph-ơng pháp nghiên cứu
ngang là rất quan trọng, việc chọn mẫu hoặc thiết kế công cụ thu thập thông tin phù hợp
lại phụ thuộc vào các mục tiêu của nhà nghiên cứu và quá trình tiến hành phải tuân thủ
mọi quy trình đầy đủ để đảm bảo rằng kết quả của chẩn đoán là có đủ độ tin cậy.


IV. Tài liệu học tập chủ yếu cho sinh viên
1. Dịch tễ học Y học, Bộ môn Dịch tễ học, Tr-ờng Đại học Y Hà Nội, Nhà xuất bản Y
học 1993
2. Thực hành Dịch tễ học, Bộ môn Dịch tễ học, Tr-ờng Đại học Y Hà Nội, Nhà xuất bản
Y học
3. Tài liệu phát tay