sáng kiến kinh nghiệm phương pháp giải một số bài tập nhiễm sắc thể môn sinh học 9

Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================
Sáng kiến kinh nghiệm phơng phápgiảI một số bài tập
nST sinh học 9
a. đặt vấn đề:
i. cơ sở lý luận:
- Sinh học là môn khoa học chuyên nghiên cứu về hình thái cấu tạo
sinh lí, sinh thái của cơ thể sinh vật. Đặc thù của môn sinh học là rất gần gũi
với đời sống con ngời, học sinh dễ dàng quan sát các mẫu vật xung quanh
thiên nhiên để tích luỹ kiến thức sinh học cho mình nhất là chơng trình sinh
học lớp 6, 7, 8.
- Trong chơng trình sinh học 9 nội dung mang tính khái quát, trừu tợng
ở cấp độ vi mô hoặc vĩ mô. Học sinh bắt đầu làm quen với việc giải bài tập
vận dụng các quy luật di truyền để tính toán suy luận.
Nhất là trong chơng nhiễm sắc thể (NST) học sinh phải hiểu đợc tính
đặc trng của bộ nhiễm sắc thể, những diễn biến cơ bản của nhiễm sắc thể
trong quá trình nguyên phân và giảm phân là cơ sở để làm một số bài tập về
chơng này.
ii. cơ sở thực tiễn:
- Trong thực tế khi tham gia trực tiếp giảng dạy môn sinh học 9 ở địa
phơng, đặc biệt là nội dung trong bài nguyên phân và giảm phân trong chơng
nhiễm sắc thể học sinh gặp rất nhiều khó khăn khi tìm hiểu chiếm lĩnh kiến
thức.
- Khi vận dụng kiến thức lí thuyết vào làm bài tập nh tính số lợng
nhiễm sắc thể, tính số tâm động của nhiễm sắc thể ở mỗi kì trong quá trình
phân bào học sinh rất lúng túng vì không hiểu đợc bản chất.
Ví dụ: Khi làm bài tập 4 (sgk tr30) Sinh học 9
Ruồi giấm có 2n = 8. Một tế bào của ruồi giấm đang ở kì giữa của giảm
phân I. Tế bào đó có bao nhiêu nhiễm sắc thể đơn trong các trờng hợp sau
đây?
a) 2 b) 4 c) 8 d) 16

Kết quả thu đợc:
Kết quả
Tỉ lệ lớp
Giỏi Khá TB Yếu
9A (37 HS) 0% 35% 40% 25%
9B (40 HS) 5% 30% 45% 20%
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu
Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================
Xuất phát từ thực tế đó là cơ sở thúc đẩy tôi chọn sáng kiến kinh
nghiệm này nhằm giúp học sinh dể dàng làm một số bài tập liên quan đợc dễ
dàng.
b. giải quyết vấn đề
* Lý luận.
Đa số học sinh lớp 9 thờng gặp khó khăn và không hiểu để làm các bài
tập về nhiễm sắc thể. Vì học sinh cha thể hình dung ra đợc phơng pháp giải
loại bài tập này. Để giải quyết vấn đề này tôi đã tìm ra một phơng pháp mới:
Đầu tiên bản thân tôi nhắc lại khái niệm về cấu trúc của nhiễm sắc thể
cho học sinh giỏi: Thế nào Cromatit, thế nào là tâm động.
Sau đó tôi kết hợp tranh vẽ để miêu tả rõ các diễn biến của nguyên phân
(gồm 4 kỳ: Kỳ đầu, kỳ giữa, kỳ sau, kỳ cuối); giảm phân (chú ý cho học sinh
thấy rõ ở đây xảy ra 2 lần phân bào) và ý nghĩa của quá trình nguyên phân và
giảm phân.
Và điều then chốt nhất là từ những khái niệm đó tôi đã rút ra 2 bảng
tổng hợp mà tôi nghĩ rằng khi học sinh nhìn vào có thể dễ dàng giải quyết
các loại bài tập về NST.
Bảng 1.
Kỳ nguyên phân
Cấu trúc

Trung
gian
Trớc Giữa Sau
Cuối
TB cha
tách
TB đã
tách
1. Số nhiễm sắc thể 2n 2n 2n 4n 4n 2n
2. Về trạng thái kép kép kép đơn đơn đơn
3. Số tâm động 2n 2n 2n 4n 4n 2n
4. Số Cro matít 4n 4n 4n 0 0 0
Bảng 2.
Kỳ
Lần phân bào
Trung
gian
Trớc Giữa Sau
Cuối
TB cha
tách
TB đã
tách
Lần phân bào I
1. Nhiễm sắc thể 2n 2n 2n 2n 2n n
2. Trạng thái kép kép kép kép kép kép
3. Số tâm động 2n 2n 2n 2n 2n n
Lần phân bào II
1. Nhiễm sắc thể n n n 2n 2n n
2. Trạng thái kép kép kép đơn đơn đơn

3. Số tâm động n n n 2n 2n n
* Bài tập vận dụng:
Bài tập 1 (sgk trang 30 sinh học 9)
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu
Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================
ở ruồi giấm 2n = 8. Một tế bào ruồi giấm đang ở kì sau của nguyên
phân. Số nhiễm sắc thể trong tế bào đó bằng bao nhiêu trong các trờng hợp
sau:
a) 4 b) 8 c) 16 d) 32
Số nhiễm sắc thể ở kỳ sau là 4n nhiễm sắc thể đơn = 16 -> đáp án c là
đúng.
Bài tập 2:
ở lúa nớc 2n = 24. Một tế bào lúa nớc đang ở kì cuối sau khi tế bào đã
tách thành 2 nhân để chuẩn bị hình thành 2 tế bào mới. Số nhiễm sắc thể
trong tế bào đó bằng bao nhiêu trong các trờng hợp sau đây:
a) 24 b) 12 c) 48 d) 8
* Đáp án: Số nhiễm sắc thể đang ở kì sau lúc tế bào đã tách là 2n
nhiễm sắc thể đơn = 24. Đáp án a
Bài tập 3 : Tế bào của một loài động vật đang phân chia ở kì cuối lúc
tế bào cha tách làm hai của quá trình nguyên phân, số nhiễm sắc thể trong tế
bào đó là 92 nhiễm sắc thể đơn hỏi loài đó là loài nào?
a) Tinh tinh (2n = 46) c) Ruồi giấm (2n = 8)
b) Gà (2n = 78)
* Số nhiễm sắc thể trong tế bào cha tách ở kì cuối của quá trình
nguyên phân là 4n nhiễm sắc thể đơn = 92 NST đơn
2n = 46 NST đơn -> loài tinh tinh
Đáp án a
Bài tập 4:

Tế bào của loài ngô (2n = 20) đang ở kì giữa của quá trình nguyên
phân.
1. Trạng thái của NST ở dạng nào.
a) 2n nhiễm sắc thể kép b) 2n nhiễm sắc thể đơn
c) 4n nhiễm sắc thể đơn d) n nhiễm sắc thể kép
Đáp án: Tế bào đang ở kì giữa của quá trình nguyên phân là 2n nhiễm
sắc thể kép -> đáp án a.
Bài tập 5:
Tế bào của một loài đang phân chia ở kì sau của quá trình nguyên
phân số tâm động là.
a) 2n b) n c) 4n
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu
Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================
Đáp án c (lúc này 2n nhiễm sắc thể kép đã tách thành 4n nhiễm sắc
thể đơn mang 4n tâm động).
Bài tập 6. (SGK) trang 33 Môn sinh 9
Ruồi giấm có 2n = 8. Một tế bào của ruồi giấm đang ở kì sau của giảm
phân II. Tế bào đó có bao nhiêu nhiễm sắc thể đơn trong các trờng hợp sau đây?
a) 2 b) 4 c) 8 d)16
Tế bào đang ở kì sau của giảm phân II có 2n nhiễm sắc thể đơn = 8
Đáp án C là đúng
Bài tập 7 : ở lúa nớc 2n = 24. Hãy khoanh tròn những đáp án đúng
sau:
1. Số tâm động ở kì sau của giảm phân I
a) 12 b) 24 c) 48 d) 8
Đáp án b. Kì sau giảm phân I, nhiễm sắc thể kép phân li về 2 cực tế
bào nhng không tách tâm động nên số tâm động lúc này là 2n = 24
2. Số nhiễm sắc thể ở kì giữa của giảm phân I.

a) 24 b) 12 c) 8 d) 48
Đáp án a. Nhiễm sắc thể lúc này 2n nhiễm sắc thể kép = 14 NST kép
3. Số nhiễm sắc thể ở kì cuối giảm phân II sau khi tế bào đã tách
a) 8 b) 12 c) 24 d) 48
Đáp án b.
Kì cuối giảm phân II, mỗi tế bào con đều tạo ra bộ nhiễm sắc thể đơn bội,
trạng thái đơn là n nhiễm sắc thể đơn sau khi tế bào đã tách = 12 nhiễm sắc thể
đơn.
* Kết quả của việc thực nghiệm nh sau:
Tôi đã tiến hành kiểm tra 15 phút sau giờ dạy ở 2 lớp 9 với nội dung
đề tơng tự nhằm kiểm tra mức độ vận dụng của học sinh, sau khi chấm bài
kết quả thu đợc nh sau:
Đề kiểm tra 15 phút
Hãy khoanh tròn những đáp án đúng nhất sau:
Câu 1: ở ruồi giấm 2n = 8. Một tế bào ruồi giấm đang ở kì sau của
nguyên phân. Số nhiễm sắc thể trong tế bào đó bằng bao nhiêu trong các tr-
ờng hợp sau:
a) 4 b) 8 c) 16 d) 32
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu
Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================
Câu 2: Ruồi giấm có 2n = 8. Một tế bào của ruồi giấm đang ở kì
sau của giảm phân II. Tế bào đó có bao nhiêu nhiễm sắc thể đơn trong
các trờng hợp sau đây?
a) 2 b) 4 c) 8 d)16
Câu 3: ở lúa nớc 2n = 24.
1. Số tâm động ở kì sau của giảm phân I
a) 12 b) 24 c) 48 d) 8
2. Số nhiễm sắc thể ở kì giữa của giảm phân I.

a) 24 b) 12 c) 8 d) 48
3. Số nhiễm sắc thể ở kì cuối giảm phân II sau khi tế bào đã tách
a) 8 b) 12 c) 24 d) 48
Kết quả bài kiểm tra 15 phút, trớc khi đợc tìm hiểu cách giải bài tập về
cấu trúc nhiễm sắc thể.
Kết quả
Tỉ lệ lớp
Giỏi Khá TB Yếu
9A (37 HS) 0% 35% 35% 30%
9B (40 HS) 5% 30% 30% 35%
Kết quả bài kiểm tra 15 phút sau khi đợc tìm hiểu cách giải bài tập về
cấu trúc nhiễm sắc thể.
Kết quả
Tỉ lệ lớp
Giỏi Khá TB Yếu
9A (37 HS) 10% 55% 35% 0%
9B (40 HS) 18% 60% 20% 2%
* Kết quả
Qua bài kiểm tra 15phút, bản thân tôi đã nâng kết quả của học sinh:
Số bài kiểm tra đạt giỏi ở lớp 9A từ 0% lên 10%; ở lớp 9B từ 5% lên 18%.
Khá ở lớp lớp 9A từ 35% lên 55%; ở lớp 9B từ 30% lên 60%.
Trung bình ở lớp lớp 9A giữ nguyên; ở lớp 9B từ 30% lên 60%.
Yếu ở lớp lớp 9A 30% giảm 0%; ở lớp 9B từ 35% giảm 2%.
c. kết luận và kiến nghị
I. Kết luận.
Qua tìm hiểu cách giải bài tập về cấu trúc nhiễm sắc thể đã giúp học
sinh hiểu rõ đợc những diễn biến của nhiễm sắc thể qua các kỳ của quá trình
nguyên phân và giảm phân và dễ dàng làm một số bài tập tính toán liên quan
nhiễm sắc thể nh tính số nhiễm sắc thể, biết đợc trạng thái của nhiễm sắc thể,
số tâm động qua các kỳ của quá trình phân bào.

===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu
Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================
Tôi nhận thấy đứng trớc một vấn đề khó khăn của học sinh, ngời giáo
viên cần phải sáng tạo, tìm tòi phơng pháp ngắn gọn nhất để đơn giản hoá
các vấn đề phức tạp, tạo ra đợc sự say mê học tập cho học sinh. Từ đó nâng
cao đợc chất lợng dạy và học
II. Kiến nghị.
Là một giáo viên trẻ, thời gian công tác cha nhiều nhng tôi vẫn mạnh
dạn bày tỏ sáng kiến kinh nghiệm này mong sự góp ý và chia sẽ của các giáo
viên giỏi và có kinh nghiệm để sáng kiến của tôi có thể phổ biến rộng rãi cho
các đồng nghiệp giảng dạy bộ môn sinh học ở các trờng để mang lại kết quả
khả quan hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu