skkn xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu trong giảng dạy lịch sử

A - ĐẶT VẤN ĐỀ
Quá trình dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một tổ hợp
rất phức tạp và năng động. Những hoạt động của thày và trò nhằm mục đích
giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản của bộ môn, trên cơ sở đó bồi
dưỡng tư tưởng, tình cảm và phát huy tư duy khoa học cho các em.
Thực tế hiện nay các nhà trường phổ thông vẫn còn quan niệm cho
rằng:'' Lịch sử là bộ môn phụ'', học sinh không thích học và xem nhẹ môn
nay. Thực trạng nói trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên
nhân do nội dung phương pháp của thầy còn nặng nề, cứng nhắc, chuẩn bị
giờ lên lớp nội dung còn sơ sài, chỉ tóm tắt SGK, thỉnh thoảng điểm mọt vài
câu hỏi. Chính vì vậy mà học sinh tiếp thu bài một cách hời hợi, học trước,
quên sau, học rồi mà vẫn không hiểu.
Để đáp ứng yêu cầu mới, hiện nay Ngành giáo dục - Đào tạo đang tích
cực triển khai đổi mới phương pháp dạy học nhằm áp dụng những lý luận dạy
học hiện đại, những thành tựu mới của khoa học giáo dục. Do đó trên cơ sở
những tinh hoa của phương pháp dạy học truyền thống giáo dục phải chủ
động tích cực đổi mới phương pháp dạy học nhằm không ngừng nâng cao
chất lượng dạy học ở các bộ môn nói chung, môn lịch sử nói riêng.
Với những suy nghĩ trên để cùng trao đổi rút kinh nghiệm với các đồng
nghiệp ở bộ môn Lịch sử trong toàn huyện, tôi mạnh dạn thực hiện đề tài:'
"Xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu trong giảng dạy Lịch sử'' nhằm trao đổi
với các đồng nghiệp để tìm ra phương pháp dạy học tối ưu nhất, trên cơ sở đó
gây hứng thú, tình cảm cho học sinh trong giờ học để góp phần từng bước
nâng cao chất lượng của bộ môn Lịch sử. Vì vậy tôi rất mong được sự góp ý
chân thành của các đồng nghiệp để đề tài này ngày càng được hoàn thiện
hơn.
1
B - GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I - Cơ sở lý luận và thực tiễn
Trong dạy học Lịch sử phải đảm bảo 3 yếu tố:
Thứ nhất: Là nhận thức sự kiện một cách thực hiện khách quan.

Thứ hai: Có kết luận khoa học về sự kiện lịch sử đó.
Thứ ba: Là giáo dục tư tưởng trên cơ sở nhận thức đúng bản chất sự
kiện lịch sử.
Thông thường hoạt động nhận thức được bắt đầu:'' Trực quan sinh
động'' (nhận thức tình cảm) đến '' Tư duy trừu tượng'' (nhận thức lý tính).
Nhưng do đặc trưng môn Lịch sử, học sinh không thể trực tiếp quan sát sự
kiện (trực quan sinh động) hiện tượng lịch sử. Việc nhận thức lịch sử được
bắt đầu từ việc nắm sự kiện, tạo biểu tượng lịch sử là quá trình nhận thức cảm
tính của hoạt động nhận thức. Sau đó thông qua các thao tác tư duy như: So
sánh, phân tích, tổng hợp.v.v các em đã nắm được bản chất bên trong của sự
kiện, hiện tượng hình thành khái niệm rút ra được qui luật và bài học lịch sử.
Đây chính là quá trình nhận thức lý tính và là quá trình chủ yếu của hoạt
động nhận thức lịch sử. Muón có được nhận thức lý tính sâu sắc thì phải có
cơ sở là nhận thức cảm tính chính xác. Việc sử dụng hồ sơ tư liệu trong giảng
dạy Lịch sử sẽ giúp cho học sinh hoàn thành tốt giai đoạn nhận thức ban đầu
đó. Đồng thời giúp học sinh tránh được sai lầm:'' Hiện đại hoá lịch sử''.
Hồ sơ tư liệu lịch sử còn cung cấp cho học sinh những tri trức về nhiều
lĩnh vực trong đời sống xã hội, trong sự phát triển của Lịch sử thế giới và lịch
sử dân tộc, kiến thức lịch sử không chỉ liên quan đến các ngành khoa học xã
hội mà còn với tất cả các ngành khoa học tự nhiên. Chính vì vậy việc xây
dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu trong giảng dạy lịch sử sẽ đảm bảo được yêu
cầu cung cấp những kiến thức tổng hợp cho học sinh và như vậy giáo viên đã
vận dụng được một cách có hiệu quả nguyên tắc:'' Liên môn'' trong giảng dạy
lịch sử.
Thực tiễn dạy học lịch sử ở trường THCS trong những năm qua, tôi
nhận thấy: Hiệu quả của việc xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu là không thể
phủ nhận. Giờ học nào, bài giảng nào thầy tổ chức tốt hoạt động nhận thức
cho học sinh thông qua việc sử dụng hiệu quả, đúng lúc, đúng chỗ tư liệu
2
giảng dạy, thì giờ học đó học sinh nắm được nội dung bài dễ dàng và hứng

thú. Theo dõi bài giảng, giáo viên có điều kiện khơi dạy những cảm xúc lành
mạnh, những tình cảm sâu sắc và niềm tin đạo đức cho học sinh, góp phần
bồi dưỡng năng lực tư duy độc lập, sáng tạo cho các em. Với cơ sở lý luận và
thực tiễn trên đây tôi thấy việc xây dựng hồ sơ tư liệu giảng dạy là công việc
không thể thiếu được. Đó là phương tiện tốt nhất để giúp cho học sinh hiểu
biết chính xác khoa học và khách quan về lịch sử.
II - PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỒ SƠ TƯ LIỆU
TRONG GIẢNG DẠY LỊCH SỬ.
1. Quan niệm về hồ sơ tư liệu
- Hồ sơ tư liệu dạy học lịch sử bao gồm các tư liệu có liên quan đến
hoạt động dạy và học bộ môn, phù hợp với nội dung chương trình giảng dạy
chính khoá và cả trong hoạt động ngoại khoá gồm các nhóm: tư liệu vật chất,
tư liệu thành văn, tư liệu truyền miệng, tư liệu ngôn ngữ, tư liệu dân tộc học,
tư liệu phim ảnh, tư liệu ghi âm.v.v Trong đề tài này, tôi chỉ đi sâu giới
thiệu hai nhóm tư liệu là tư liệu thành văn và tư liệu ảnh.
- Tư liệu thành văn (tư liệu viết) có giá trị quan trọng hàng đầu trong
các nhóm tư liệu, bao gồm:
+ Tư liệu lịch sử: Là các văn kiện, tài liệu liên quan trực tiếp đến sự
kiện như: văn tự cổ, các hiệp ước, hiệp định, các bản tuyên ngôn.v.v
Tài liệu trích các tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác - Lênin, các
tác phẩm của Hồ Chí Minh, của các lãnh tụ Đảng, Nhà nước.
Các tư liệu giảng dạy (lịch sử thế giới cổ đại, cận đại, hiện đại và lịch
sử dân tộc) do các nhà sử học, giảng viên các trường đại học biên soạn.
+ Tư liệu văn học: Văn học dân gian (thần thoại, cổ tích, truyền thuyết,
ca dao, dân ca.v.v.). Nếu gạt bỏ các yếu tố thần bí, hoang đờng vẫn có thể tìm
được những yếu tố thực hiện của lịch sử góp phần minh hoạ sự kiện và làm
cho bài giảng phong phú, sinh động.
Các tác phẩm văn học xuất hiện vào thời điểm diễn ra các sự kiện lịch
sử có ý nghĩa khôi phục lại hình ảnh của quá khứ.
- Tư liệu hình ảnh: Do các phóng viên, nhà báo, nhiếp ảnh, quay

phim, các hoạ sĩ ghi lại hình ảnh trực tiếp của lịch sử. Đây là loại tư liệu có
giá trị Tranh, ảnh, sơ đồ, biểu đồ, bản đồ, các di tích, di vật lịch sử.v.v.là tư
liệu lịch sử quý giúp học sinh làm việc với SGK trên cơ sở phát huy tính tích
3
cực, thông minh, sáng tạo cho học tập. Đây là nhóm tư liệu rất có giá trị trong
học tập và nghiên cứu lịch sử.
2. Vai trò và ý nghĩa của hồ sơ tư liệu trong dạy học lịch sử.
a) Về giáo dưỡng
Hồ sơ tư liệu lịch sử góp phần bổ sung và làm rõ hơn những kiến thức
cơ bản trong SGK, góp phần khôi phục, tái hiện lại hình ảnh quá khứ, giúp
học sinh hiểu biết sâu sắc các sự kiện lịch sử đã học, tạo biểu tượng lịch sử
chân thực, chính xác.
Ví dụ: Khi dạy bài: Cách mạng tư sản Anh - lịch sử 8 tôi hình thành
cho học sinh biểu tượng về Ô Li Vơ Crôm Oen quan đoạn trích sau:'' Ông là
người tầm thước, vạm vỡ và rắn chắc song những đường nét sắc và nghiêm
của khuôn mặt biểu lộ sự sáng suốt thiêm bẩm và chiều sâu của tư tưởng.
Ông có đôi mắt sáng, cái nhìn xuyên suốt và cái mũi đỏ, hơi to so với các
đường nét khác trên khuôn mặt. Khi ông muốn người ta hiẻu rõ mình, ông
nói mạnh mẽ, cô đọng và dễ hiểu như ông. Khi ông thực sự muốn cho người
ta hiểu mình. Trong tích cách của CrômOen phản ánh được những nét cơ
bản tính cách đồng bào ông: Khinh thị sự ngu dốt, căm thù sự kích động, ghê
tởm thói kiểu cách. Nhờ tất cả cái đó kết hợp với trí tuệ thiên bẩm và lòng
dũng cảm, ông trở thành người đại biểu cho nhữg tư tưởng dân chủ ở Anh''.
(Tư liệu giảng dạy lịch sử thế giới cận đại - Nhà xuất bản giáo dục Hà Nội
1985 trang 6;7)
Qua đoạn trích tư liệu trên đã giúp cho học sinh có được biểu tượng rõ
ràng, cụ thể và sinh động về một vị tướng trẻ, có tài lãnh đạo, tổ chức đội
quân '' Sườn sắt" của phe quốc hội Anh - Ôlivơ CRôm Oen.
- Hồ sơ: Tư liệu lịch sử còn có vai trò quan trọng giúp học sinh tìm ra
mối liên hệ nội tại, nhân quả giữ các sự kiện và hình ảnh khái niệm lịch sử

giúp phần nâng cao trình độ văn hoá cho học sinh vì học sinh không chỉ hiểu
biết về khoa học lịch sử mà còn hiểu về các ngành các ngành khoa học khác.
b) Giáo dục:
Hồ sơ tư liệu lịch sử có tác dụng khơi dạy trong tâm hồn các em những
cảm xúc lịch sử đó là cơ sở để giáo dục tình cảm, đạo đức cho học sinh.
Ví dụ 1: Khi dạy bài: '' Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống
(1075 - 1077) lớp 7, tôi đọc bài thơ "Nam Quốc Sơn Hà"
'' Sông núi nước Nam vua Nam ở
Rành rành định phận ở sách trời
4
Cớ sao lũ giặc sang xâm lược
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời''
Qua bài thơ trên học sinh tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất
chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.
Hình ảnh trong các em tinh thần yêu nước, ý thức trách nhiệm bảo vệ
Tổ quốc
Ví dụ 2: Khi dạy bài 24 cách mạng tư sản Pháp 1789 - 1794 ở lớp
8.Sau khi cho học sinh xem bức ảnh người nông dân trước cách mạng trên
lưng cõng một tên quý tộc và một tên tăng lữ, tôi đọc đoạn miêu tả sau:
'' Người ta thấy một số thú vật dữ tợn đực và cái rải rác khắp các xóm
làng, đen sạm, hốc hác và rám nắng, gắn chặt vào mảnh đất mà chúng đào
xới cực kỳ nhẫn nại. Hình như chúng cũng có một giọng nói và khi chúng
đứng lên người ta thấy chúng có bộ mặt người. Đêm đến chúng rúc vào
hang, sống bằng bánh mỳ đen, nước lã và rễ cây, nhờ chúng những người
khác khỏi phải gieo cây và gặt để sống''.
Với đoạn miêu tả đầy hình ảnh như vậy, học sinh dễ dàng hình dung ra
đời sống của người nông dân Pháp trước cách mạng cực khổ như thế nào,
đồng thời gây được cảm xúc lớn trong các em, giúp các em tỏ rõ thái độ yêu,
ghét đối với quần chúng bị áp bức và giai cấp thống trị, bóc lột.
Những tư liệu lịch sử trong các tác phẩm kinh điển của Mác, Enghen,

Lênin, Hồ Chí Minh có tác dụng cung cấp cho học sinh những quan điểm lý
luận cách mạng xã hội chủ nghĩa, về phong trào cộng sản và chủ nghĩa quốc
tế, về phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa phụ thuộc làm
cho học sinh có cảm xúc mạnh mẽ, bồi dưỡng thái độ yêu, ghét đúng đắn, có
tác dụng giáo dục thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng cho các em.
Hồ sơ tư liệu giảng dạy còn có tác dụng giáo dục tinh thần thái độ lao
động, khả năng tìm tòi, sáng tạo trong học tập của học sinh và khi học sinh
chủ động tham gia vào công việc học tập thì khi đó học sinh đã trở thành chủ
thể trong quá trình đào tạo.
c) Phát triển
Sử dụng hồ sơ tư liệu trong dạy học lịch sư sẽ giúp học sinh phát triển
toàn diện đặc biệt là năng lực nhận thức (tri giác), trí tưởng tượng, trí nhớ, tư
duy lôgic
Ví dụ: Khi trình bày quan điểm của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về chiến
lược, sách lược cách mạng thuộc địa tôi thường sử dụng câu nói của Người:
5
'' Chủ nghĩa tư bản là một con đỉa có một cái vòi bám vào giai cấp vô sản ở
chính quốc và là cái vòi khác bám vào giai cấp vô sản ở thuộc địa '', nếu
người ta muốn giết chết con vật thì phải cắt cả hai vòi, nếu chỉ cắt một vòi
thôi thì cái vòi kia vẫn tiếp tục hút máu của giai cấp vô sản, con vật vẫn tiếp
tục sống và cái vòi cắt đứt lại mọc ra'' (Hồ Chí Minh toàn tập - NXB Sự Thật
Hà Nội - 1980 trang 214). Qua đoạn trích dẫn trên đây sẽ giúp học sinh phát
triển trí tưởng tượng và nhớ lâu kiến thức đã được học. Đồng thời phát triển
tư duy cho các em thông qua thao tác so sánh, đối chiếu, phân tích, khái quát
về bản chất của chủ nghĩa tư bản.
- Xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu lịch sử còn có tác dụng lớn trong
việc rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn học cho học sinh, giúp học sinh
biết cách lập hồ sơ, lập biểu đồ, bản thống kê lịch sử tạo cho các em có thói
quen biết liên hệ kiến thức lịch sử với thực tiễn cuộc sống rèn luyện ý thức
chăm chỉ học tập và thực hành bộ môn.

Do đó việc sử dụng hồ sơ tư liệu giảng dạy lịch sử đã góp phần quan
trọng vào việc phát triển tư duy của học sinh. Những tư liệu đưa vào bài
giảng làm cho học sinh không chỉ nhận thức đúng tri thức, khái niệm, biểu
tượng lịch sử, bản chất của sự vật, hiện tượng lịch sử, qui luật vận dụng và
phát triển về các vấn để lịch sử trong quá khư, hiện tại và tương lai
3. Phương pháp xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu giảng dạy lịch sử
a) Phương pháp xây dựng hồ sơ tư liệu.
Bước 1: Cách phân loại và sắp xếp tư liệu
Có thể phân loại theo nội dung các quá trình lịch sử thế giới, lịch sử
Việt Nam ở các khối lớp. Ví dụ: ở lớp 6 có thể phân loại theo các nội dung
sau: Lịch sử thế giới Cổ đại, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến nay. Trong
mỗi thời kỳ lại phân ra theo thời gian và khu vực.
Trên cơ sở những chủ đề, hoặc có nội dung được phân ra sẽ giúp ta
phân loại một cách dễ dàng thuận tiện khi sử dụng chúng.
Bước 2: Ghi chép theo các chủ đề đã qui định để tiện sử dụng, tiện tra
cứu, khi ghép cần lưu ý ghi đầyđủ về xuất xứ các loại tư liệu (tác giả, tác
phẩm, nhà xuất bản, năm xuất bản, trang, dòng )
- Lập các phiếu ghi tư liệu: sử dụng các loại phiếu ghi tư liệu rời hoặc
có thể cắt, phôtô ròi kẹp lại theo chủ đề đã qui định, phiếu tư liệu cũng phải
ghi đầy đủ nguồn gốc tư liệu và sắp xếp thứ tự vào các túi hồ sơ theo chủ đề.
6
Bước 3: Lập túi (phong bì) hồ sơ tư liệu dạy học để lưu giữ tư liệu theo
nội dung chủ đề của bài, chương hoặc khoá trình lịch sử.
Bước 4: Tổ chức sưu tầm, tích luỹ, bổ sung hồ sơ tư liệu: Căn cứ vào
nội dung chương trình giảng dạy giáo viên cần lập kế hoạch sưu tầm, tích luỹ
hồ sơ tư liệu. Việc sưu tầm tích luỹ tư liệu giảng dạy là công việc thường
xuyên, lâu dài, ý thức với trách nhiệm và sự hứng thú cao. Nên tiến hành
từng bước và có thể huy động nhiều lực lượng tham gia sưu tầm tư liệu lịch
sử.
Hồ sơ tư liệu phải đảm bảo 2 yêu cầu là:

+ Đảm bảo tính khoa học chính xác, không sử dụng các tài liệu còn
nghi vấn, xuyên tạc, bóp méo lịch sử.
+ Phục vụ có hiệu quả, thiết thực cho việc giảng dạy và học tập. Ngoài
ra còn có thể dùng để nghiên cứu khoa học, nhất là nghiên cứu lịch sử địa
phương.
b) Cách sử dụng hồ sơ tư liệu trong giảng dạy lịch sử.
- Nhóm tư liệu thành văn:
+ Dùng để cụ thể hoá các hiện tượng, sự kiện lịch sử nhằm tạo biểu
tượng rõ ràng, cụ thể, có hình ảnh, sinh động, gợi cảm cho bài giảng, gây
hứng thú học tập của học sinh.
Ví dụ trong bài 27:'' Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp
xâm lược 1953 - 1954''. Để minh hoạ cho cái pháo đài không thể công phá
của Pháp, Mỹ tôi dùng đoạn trích sau:'' Điện Biên Phủ là một cánh đồng
rộng lớn, nằm dọc theo Nậm Rốm, ở giữa vùng núi Tây Bắc dài chừng 18
km, rộng từ 6 - 8 km. Phía Bắc giáp Trung Quốc, phía Tây giáp Lào. Với vị
trí chiến lược như vậy, Pháp - Mỹ coi Điện Biên Phủ là một địa bàn chiến
lược lịch sử quan trọng. Địch xây dựng thành 3 khu phòng thủ: Khu trung
tâm, Bắc và Nam với 49 cứ điểm, hai sân bay, các đờng hào chi chít nối
những cứ điểm lại với nhau. Toàn bộ các cơ quan chỉ huy, nơi đặt súng đạn
đều nằm chìm dưới mặt đật. Mỗi cứ điểm đều được bao bọc bằng nhiều
tuyến giao thông hào, những ụ súng chi chít đất đắp dày trên 3m và một rừng
dây thép gai xung quanh. Lực lượng địch ở đây lên tới 16.200 tên gồm đủ
các binh chủng: bộ binh, pháo binh, công binh, xe tăng thiết giáp, không
quân. Với lực lượng, vũ khí và cách bố phòng như vậy địch coi:'' con chim
khổng lồ'' Điện Biên Phủ là mọt pháo đài không thể công phá'' . Qua đoạn
trích các em không chỉ thấy đợc tính kiên cố, vững chắc của tập đoàn Điện
7
Biên Phủ một cách có hình ảnh rõ ràng, cụ thể, chi tiết mà còn giáo dục cho
các em lòng cảm phục, trân trọng tinh thần chiến đấu anh dũng, chiến thắng
vẻ vang của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ.

+ Dùng tư liệu lịch sử để giải thích một sự kiện lịch sử giúp học sinh
hiểu được bản chất của nó và tạo hứng thú học tập cho các em.
Ví dụ: Khi trình bày ý nghĩa của việc Nguyễn Ái Quốc đọc Luận cương
của Lênin về vấn đề các dân tộc và thuộc địa đăng trên báo Luymanitê năm
1920. Tôi trích dẫn đoạn:'' Luận cương của Lênin làm cho tôi rất cảm động,
phấn khởi sáng tỏ tin tưởng biết bao. Tôi vui mừng đến phát khóc lên, ngồi
một mình trong buồng mà tôi nói to lên như đang nói trước quần chúng đông
đảo:'' Hỡi đồng bào bị đoạ đầy, đau khổ! Đây là cái cần thiết cho chúng ta,
đây là con đường giải phóng chúng ta''. Từ đó tôi hoàn toàn tin theo Lênin,
tin theo quốc tế thứ III'' ( Trích Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị, phương pháp
giảng dạy lịch sử NXBGD trang 119). Trên cơ sở đó tôi giải thích để học sinh
hiểu rõ luận cương của Lênin, đã nâng cao những hiểu biết thực tế cho lãnh
tụ Nguyễn Ái Quốc về công cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, sáng tỏ con
đường cứu nước đúng đắn mà từ trước tới nay Người chưa hề biết tới.
+ Tư liệu lịch sử đợc sử dụng trong bài giảng làm cơ sở chứng minh
cho một luận điểm khoa học, giúp học sinh hiểu đúng một sự kiện, một quá
trình lịch sử, xác định được những nội dung cơ bản đặc trưng nhất về các sự
kiện lịch sử đang học, biết phân tích đánh giá một cách đúng đắn các hiện
tượng của đời sống xã hội, tạo hứng thú tìm hiểu những kinh nghiệm bài học
lịch sử góp phần nâng cao trình độ tư tưởng, lý luận chính trị cho học sinh.
Ví dụ: Khi giảng về ý nghĩa lịch sử của công xã Pari ở lớp 8 tôi nêu vấn
đề:'' Công xã Pari có ảnh hưởng to lớn đối với phong trào đấu tranh giai cấp
vô sản toàn thế giới, là tấm gương ''sáng chói'' về chủ nghĩa anh hùng cách
mạng của giai cấp vô sản Pari. Để giúp học sinh hiểu rõ và chứng minh cho
luận điểm trên, tôi sử dụng đoạn trích sau đây:''Lịch sử công xã Rari năm
1871 là lịch sử anh hùng của những chiến sĩ xông lên đoạn trời, những người
lao động dũng cảm đã xoá bỏ thế giới cũ, thế giới tư bản chủ nghĩa thối nát,
bẩn thỉu, bất nhân và xây dựng trong 72 ngày ở giữa Pari Kinh đô của cả
Châu Âu'' lúc bấy giờ là một thế giới mới cao cả, trong sạch, Rari tuyệt vời
anh dũng và cao thượng. '' Tôi không sợ sấm sét, tôi căm thù thượng đế,

thượng đế khốn nạn của những thầy tu và tôi muốn như những người khổng
lồ Ti Tan lao lên bầu trời để đâm chết thượng đế''. Đó là lời tuyên bố của các
8
câu lạc bộ đỏ thời công xã Pari 1871. Như thế có nghĩa là những người xông
lên đoạt trời muốn đập tan nhà nước của giai cấp thống trị tư sản và xây
dựng nên chuyên chính vô sản Công xã.
Sử dụng đoạn trích này đã giúp học sinh hiểu sâu sắc về ý nghĩa lịch sử
của Công xã Pari . Qua đó khơi dạy lòng khâm phục tự hào của cac em đối
với các chiến sĩ công xã.
- Tài liệu văn học được sử dụng trong giảng dạy lịch sử:
Thứ nhất: Đưa vào bài giảng một đoạn thơ để minh hoạ cho những sự
kiện lịch sử đang học làm cho nội dung bài giảng được sinh động.
Ví dụ 1: Khi giảng về phong trào cách mạng 1930 - 1931 với đỉnh cao
Xô Viết Nghệ Tĩnh (lịch sử lớp 9). Tôi đọc đoạn thơ:
'' Kìa Bến Thuỷ đứng đầu dậy trước.
Nọ Thanh Chương tiếp bước bước lên.
Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên.
Anh Sơn, Hà Tĩnh một phen dậy rồi ''
Sẽ giúp cho các em hiểu được khí thế cách mạng sục sôi của phong trào
cách mạng Nghệ Tĩnh 1930 - 1931.
Ví dụ 2: Khi dạy bài 14 '' Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược
Mông - Nguyên ( TK XVIII). Tôi đã đọc bài '' Phò Giả về kinh của Trần
Quang Khải'' '' Chương Dương cướp giáo giặc
Hàm Tử bắt quân thù.
Thái bình nên cố gắng.
Non nước ấy ngàn thu''
Nhà thơ đã giúp cho học sinh hiểu được tinh thần đấu tranh của các
tầng lớp nhân dân trong kháng chiến. Đồng thời thể hiện khát vọng xây dựng
đất nước thái bình, ấm no.
Thứ hai: Dùng đoạn văn trích để cụ thể hoá sự kiện, nêu ra kết luận

khái quát giúp học sinh hiểu sâu sắc một sự kiện lịch sử.
Ví dụ: Để minh hoạ cho chế độ phân biệt chủng tộc - con đẻ của chủ
nghĩa tư bản Hoa Kỳ, tôi sử dụng đoạn văn sau đây:
'' Trong con sóng hận thù và thú tính, những kẻ tham gia hành hình lôi
người dan đen đến một khu rừng hay một quảng trường công cộng nào đó.
9
Họ trói người đó vào cây, tưới dầu lửa, lấy những chất dễ cháy phủ lên
người đó, trước khi châm lửa, họ bẻ từng chiếc răng một, rồi móc mắt. Từng
nhúm tóc bị bứt khỏi đầu, mag theo những mảng da, để lộ một sọ người đẫm
máu. Nhiều miếng thịt nhỏ rời khỏi cái thân hình đã tím bầm vì bị đánh đập''
(Hồ Chí Minh toàn tập, T1 NXB Sự Thật Hà Nội năm 1980 trang 270).
- Tư liệu hình ảnh:
Bao gồm hình vẽ, tranh ảnh, bản đồ, sơ đồ .v.v. cũng có tác dụng rất
lớn trong việc tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh.
Ví dụ: Để minh hoạ cho sự kiện con người đã xuất hiện như thế nào, tôi
đã sử dụng hình vẽ H3 + 4 C/s của người Nguyên Thuỷ (SGK Lịch sử 6 - tr
8)
'' Qua bức tranh giúp chúng ta có biểu tượng về cuộc sống của những
con người thời xa xưa. Thời kỳ đầu của xã hội Nguyên Thuỷ, con người mới
chỉ biết những hòn đá cuội ở sông, suối, những hòn đá có hình dạng thích
hợp ghè đẽo qua loa để làm công cụ lao động, đó là những chiếc rìu tay vạn
năng, một loại công cụ được dùng trong mọi công việc. Đời sống vật chất
của con người được phụ thuộc hoàn toàn vào việc săn bắn, hái lượm Đời
sống tự nhiên hết sức bấp bênh đã từng kéo dài hàng triệu năm".
Bức tranh không chỉ giúp chúng ta biết về đời sống vật chất mà còn cho
chúng ta hiểu biết về đời sống tinh thần của con người thời nguyên thuỷ.
Nghệ thuật được bắt nguồn từ thực tiễn lao động, sản xuất. Hình vẽ còn biểu
hiện mơ ước, khát vọng của con người thời nguyên thuỷ là nhằm bắn chính
xác vào nơi hiểm nhất của con vật.
Bản đồ lịch sử dùng để xác định địa điểm của sự kiện lịch sử trong thời

gian, không gian nhất định, giúp học sinh suy nghĩ và giải thích các hiện
tượng lịch sử, mối liên hệ nhân quả, tính qui luật và trình tự phát triển của
quá trình lịch sử, giúp các em củng cố kiến thức, ghi nhớ những sự kiện đã
học.
Đồ thị dùng để diễn tả quá trình phát triển, sự vận động của một sự kiện
lịch sử , trên cơ sở sử dụng số liệu thống kê trong bài học lịch sử.
Sơ đồ dùng để cụ thể hoá nội dung sự kiện bằng những mô hình hình
học đơn giản, diễn tả tổ chức một cơ cấu xã hội, một chế độ chính trị , mộtk
mối quan hệ giữa các sự kiện lịch sử .
10
Ví dụ: Như dạy bài các quốc gia cổ đại phương Đông (lịch sử lớp 6).
Tôi sử dụng sơ đồ '' Kim Tự Tháp xã hội'' để giúp học sinh hiểu được cơ cấu
xã hội ở các quốc gia phương Đông cổ đại.
Hình vẽ: nô lệ thấp hơn và ít hơn nông dân công xa, nô lệ không phụ thuộc
vào nông dân mà phụ thuộc vào quý tộc.)
Tóm lại, với những giá trị sử dụng như đã nêu ở trên. Hồ sơ tư liệu
giảng dạy lịch sử, thực sự là mộ phương tiện quan trọng góp phần nâng cao
chất lượng và hiệu quả giảng dạy.
III - KẾT QUẢ ÁP DỤNG:
Thực tế giảng dạy những năm qua đã từng bước được bổ sung và ngày
càng hoàn thiện hồ sơ tư liệu giảng dạy lịch sử, góp phần nâng cao hiệu quả
giảng dạy từng tiết, từng bài trong khoa trình lịch sử thế giới, lịch sử Việt
Nam trong chương trình THCS.
Trước đây khi chưa có hồ sơ tư liệu giảng dạy tôi chỉ dựa trên cơ sở
sách giáo khoa, sách hướng dẫn giáo viên để giúp học sinh trả lời được các
câu hỏi của mõi phần mỗi mục cuối bài, kết qủa là thầy truyền đạt lại trung
thành với sách giáo khoa, học sinh tiếp thu bài giảng một cách hời hợt thụ
động. Gần đây qua việc phát huy trí lực học sinh thông qua việc sử dụng tư
liệu giảng dạy lịch sử phong phú, sinh động, vận dụng đúng lúc, đúng chỗ đã
giúp các em khắc sâu được kiến thức cơ bản, tạo nên sự hứng thú học tập cho

học sinh. Những tư liệu phong phú, đa dạng được đưa vào bài giảng không
chỉ làm sâu sắc những nội dung sách giáo khoa mà còn giúp các em mở rộng
11
sự hiểu biết về những kiến thức văn hoá nói chung như triết học, văn học
nghệ thuật, địa lý, khảo cổ học,
Sử dụng hồ sơ tư liệu trong giảng dạy lịch sử góp phần phát triển năng
lực nhận thức của các em, đặc biệt là khả năng tư duy độc lập, tư liệu đưa vào
sử dụng giảng dạy bao gồm tư liệu thành văn và tư liệu trực quan, trên cơ sở
phân tích, tổng hợp, so sánh các nguồn tư liệu giúp học sinh rút ra được kết
luận, bài học lịch sử. Như vậy việc tiếp thu tri thức của các em sâu sắc.
Sử dụng hồ sơ tư liệu còn có tác dụng rèn luyện kỹ năng thực hành bộ
môn, giúp các em thói quen liên hệ giữa bài học lịch sử và thực tiễn cuộc
sống, hình thành niềm say mê, hứng thú trong học tập và tìm hiểu lịch sử.
Việc sử dụng có hiệu quả hồ sơ tư liệu giảng dạy lịch sử có tác động
tích cực trong việc giáo dục tư tưởng, chính trị cho học sinh. Từ chỗ nhận
thức sâu sắc các sự kiện, hiện tượng lịch sử, học sinh sẽ vững vàng trong thực
tiễn cuộc sống, kiên định lập trường tư tưởng, tin tưởng tuyệt đối vào đường
lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Có thế giới quan và phương pháp luận
khoa học .
IV - BÀI HỌC KINH NGHIỆM:
Qua nhiều năm tham gia giảng dạy tôi nhận thấy rằng để nâng cao hiệu
quả giảng dạy bộ môn Lịch sử cần chú ý những vấn đề sau:
- Phải nắm chắn nội dung toàn bộ kháo trình Lịch sử giảng dạy trong
trường THCS phân loại theo từng giai đoạn, từng vấn đề, từng chủ đề.
- Có kế hoạch tìm hiểu, tích luỹ, xây dựng hồ sơ tư liệu giảng dạy cho
toàn bộ khoá trình Lịch sử THCS cho từng tiết, bài cụ thể.
- Giáo viên phải thực sự đầu tư thời gian, tâm huyết cho việc chuẩn bị
tư liệu giảng dạy. Khi soạn bài cần xác định được chính xác nội dung, trọng
tâm, trọng điểm của từng tiết, từng bài để phân bố thời gian, nội dung truyền
đạt cho hợp lí.

- Hồ sơ tư liệu giảng dạy là phương tiện cần thiết và có ý nghĩa quan
trọng trong việc dạy và học Lịch sử của giáo viên và học sinh. Mỗi loại tư
liệu có vị trí và chức năng nhất định, nếu được sử dụng đúng lúc đúng chỗ sẽ
mang lại hiệu quả cao về các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển cho học
sinh. Ngoài ra với giáo viên việc xây dựng hồ sơ tư liệu giảng dạy cũng có
tác dụng giúp cho giáo viên tự học tập, tự bồi dưỡng để nâng cao chuyên
môn, nghiệp vụ sư phạm.
12
V - NHỮNG VẤN ĐỀ CON TRĂN TRỞ
- Tài liệu tham khảo phục vụ giảng dạy của giáo viên và học tập của
học sinh còn rất thiếu.
- Việc xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu giảng dạy chưa được các giáo
viên quan tâm và thực hiện đồng bộ ở khắp các lớp và giữa các đồng nghiệp.
- Vấn đề đặt ra là cần phải biên tập các cuốn sách tham khảo hoặc mua
sắm các thiết bị đồ dùng, chuyên dùng cho giáo viên lịch sử để tránh tình
trạng dạy chay đang còn rất phổ biến hiện nay.
- Hiện đã có một số sách mới đề cập vấn đề sử dụng hồ sơ tư liệu trong
giảng dạy Lịch sử nhưng số lượng quá ít, chỉ phục vụ chủ yếu cho các trường
ở thành phố không về tới các trường nông thôn, vùng sâu vùng xa.
C - KẾT LUẬN:
Việc cải tiến phương pháp dạy học nâng cao hiệu quả của từng tiết,
từng bài là vấn đề luôn được giáo viên chúng ta quan tâm, chú ý hơn nữa.
Việc xây dựng và sử dụng hồ sơ tư liệu giảng dạy chính là nhằm mục đích
nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập của bộ môn. Để khôi phục lại quá
khứ một cách cụ thể, chính xác, sinh động, tư liệu lịch sử có vai trò, ý nghĩa
rất quan trọng bởi vì nó là bằng chứng hùng hồn, chân thực. Tư liệu lịch sử
giúp cho học sinh khắc phục được tình trạng hiện đại hoá lịch sử tức là gán
ghép cho con người sự kiện của quá khứ những đặc trưng của thời hiện đại,
tách con người và sự vật trong quá khứ ra khỏi hoàn cảnh và điều kiện tồn tại
của nó. Tư liệu lịch sử giúp cho các em có cơ sở nắm được bản chất sự kiện

lịch sử, hình thành khái niệm, rút ra được quy luật, bài học lịch sử, giúp các
em bổ sung những kiến thức còn chưa được đề cập ở sách giáo khoa. Ngoài
ra còn góp phần giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức cho học sinh, giúp các
em có phương pháp tư duy khoa học
Để sử dụng có hiệu quả hồ sơ tư liệu giảng dạy ở trường THCS giáo
viên không những phải hiểu sâu sắc nội dung SGK mà còn phải nắm chắc
13
phương pháp giảng dạy bộ môn, có trình độ hiểu biết sâu rộng về các lĩnh
vực như: văn học, địa lý, triết học, để có thể vận dụng, kết hợp giảng dạy
Lịch sử theo nguyên tắc liên môn sẽ đạt hiệu quả.
14