cơ sở khoa học phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường cho vùng hải đảo nghiên cứu điểm tại huyện đảo cô tô, tỉnh quảng ninh

TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG
---------------------

VƢƠNG TẤN CÔNG

Cơ sở khoa học phát triển kinh tế - xã hội,
bảo vệ môi trƣờng cho vùng hải đảo:
Nghiên cứu điểm tại huyện đảo Cô Tô,
tỉnh Quảng Ninh

Hà Nội – 2007


MỤC LỤC
Mở đầu
CHƯƠNG 1- TỔNG QUAN VỀ NHỮNG CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG ĐẢO
VEN BỜ VIỆT NAM VÀ ĐẢO CÔ TÔ, TỈNH QUẢNG NINH
10

1.1. Hệ thống đảo ven bờ Việt Nam

10

1.2. Huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh

15

CHƯƠNG 2 - CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ
HỘI VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG ĐẢO CƠ TƠ

16

2.1. Vị trí và vai trị, chức năng của huyện đảo Cô Tô trong hệ thống các huyện đảo
ven bờ Việt Nam

16

2.1.1. Vị trí địa lý

16

2.1.2. Vai trị và chức năng huyện đảo trong hệ thống các huyện đảo ven bờ
Việt Nam

16

2.2. Đặc điểm các điều kiện tự nhiên- tài nguyên, kinh tế - xã hội

22

2.2.1. Đặc điểm các điều kiện tự nhiên- tài nguyên

22

2.2. 2. Đặc điểm kinh tế - xã hội

57

2.3.2. Cơ sở thực tiễn

78

2.4. Những hạn chế của huyện đảo trong phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc
phòng
82
2.4.1. Hạn chế về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên

82

2.4.2. Hạn chế về điều kiện kinh tế, xã hội và nhân văn

83

CHƯƠNG 3 - ĐỀ XUẤT CÁC ĐỊNH HƯỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP PHÁT
TRIỂN BỀN VỮNG ĐẢO CÔ TÔ

86

3.1. Đánh giá tổng hợp cho mục đích phát triển bền vững huyện đảo

86

3.1.1. Về đối tượng đánh giá

86

3.1.2. Lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá

87

3.1.3. Một số kết quả đánh giá

91

1


3.2. Định hướng phát triển bền vững huyện đảo
3.2.1. Định hướng chung

93
93

3.2.2. Định hướng phát triển đối với các ngành và lĩnh vực kinh tế 93
KẾT LUẬN

100

TÀI LIỆU THAM KHẢO

102

2


Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thế kỷ XXI là thế kỷ của kinh tế biển (KTB). Các quốc gia có biển trên Thế giới đã
và đang xúc tiến xây dựng chiến lược, cũng như các kế hoạch hành động khai thác biển,
khai thác vùng ven biển và hải đảo một cách mạnh mẽ. Trung Quốc là một điển hình,
trong nhiều năm qua đã tích cực đẩy mạnh mở cửa ra phía biển và sự ưu tiên trong đầu

tư, đã có những kế hoạch cụ thể trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH)
vùng duyên hải và các đảo ven bờ. Thực tế cho thấy họ đã đạt được khá nhiều những
thành tựu trong lĩnh vực khai thác sử dụng tài nguyên biển, đảo phục vụ cho mục đích
phát triển KT-XH chung của đất nước, đặc biệt đã hình thành khá nhiều các điểm, khu
kinh tế mở, đặc khu kinh tế phát triển và những khu vực này đã và đang phát huy được
vai trò và hiệu quả kinh tế rất lớn của mình cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Các quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Philippin, Inđônêxia, Mailaixia,... cũng
đang tăng cường sức mạnh kinh tế trên biển. Họ đang nỗ lực khai thác những ưu thế vượt
trội về vận tải hàng hố bằng đường biển với chi phí rẻ hơn nhiều lần so với các phương
tiện vận tải, giao thơng khác, cũng như đang có những chiến lược, kế hoạch, có sự quan
tâm đặc biệt trong khai thác tài nguyên biển, đảo nói chung phục vụ cho mục tiêu phát
triển KT-XH,... Có thể thấy rằng do có những ưu thế đặc biệt về tài nguyên biển, các điều
kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển đa dạng các ngành sản xuất, kinh tế, hệ thống các
đảo ven bờ của các nước hiện đang được quan tâm và đầu tư khá mạnh mẽ cho nhiều
mục đích khác nhau. Và ở nhiều nơi sự phát triển của chúng đã đưa đến những hiệu quả
kinh tế lớn, đã có những đóng góp khơng nhỏ thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của các
nước.
Đứng trước xu thế hội nhập toàn cầu, nhiều quốc gia khơng có biển cũng đang nỗ
lực để có được những hợp tác về hoạt động phát triển kinh tế biển. Đối với Việt Nam,
chúng ta là một nước có tiềm năng hết sức to lớn để phát triển kinh tế biển, tuy vậy cho
đến thời điểm hiện nay chúng ta vẫn chưa tận dụng và phát huy hết các lợi thế về khai
thác các nguồn lợi tài ngun biển vơ tận của mình, chúng ta cịn đi sau nhiều nước trong
lĩnh vực này. Tuy nhiên cũng rất may mắn, trong một vài thập niên vừa qua và ở giai

3


đoạn hiện nay vấn đề nghiên cứu biển, phát triển kinh tế biển và hải đảo đã và đang được
Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm đầu tư một cách khá tồn diện các nguồn vật lực,
nhân lực, trí lực và tài lực nhằm xây dựng chiến lược sử dụng hợp lý tài nguyên biển, các

chính sách và biện pháp thực thi cụ thể, phù hợp với mong muốn trong tương lai khơng
xa sẽ có thể xây dựng được một nền kinh tế biển vững mạnh và đạt hiệu quả cao.
Việt Nam có chiều dài đường bờ biển trên 3260 km, đứng thứ 27 trong số 156
quốc gia có biển trên thế giới. Vùng ven biển Việt Nam là vùng kinh tế - sinh thái - nhân
văn rộng lớn và khá đặc thù, trải dài trên 13 vĩ độ, thuộc phạm vi lãnh thổ hành chính của
28 tỉnh, thành phố, là vùng thềm lục địa của Việt Nam, trong đó có ít nhất 2773 hịn đảo
lớn - nhỏ khác nhau (chưa kể các đảo của 2 quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa) và được
coi là "mặt tiền" của cả nước để thơng ra Thái Bình Dương, hịa nhập với 10 đường hàng
hải đi tới nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ và các thị trường rộng lớn trên khắp Thế giới.
Các huyện đảo - một phần lãnh thổ quan trọng của chiến lược phát triển này. Để
phát triển kinh tế biển vững mạnh cần phải phát huy tối đa tài nguyên trong vùng nội
thủy, vùng lãnh hải và vùng hợp tác quốc tế, đặc biệt là phải phát triển kinh tế trên các
đảo, để trở thành cầu nối giữa đất liền với ngoài khơi trong khai thác kinh tế cũng như
củng cố ANQP gìn giữ chủ quyền Đất nước. Tuy nhiên, vấn đề phát triển bền vững trên
đảo đang là một trong những khó khăn và thách thức lớn đối với nước ta trong giai đoạn
hiện nay.
Việc đánh giá đúng đắn điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên cho phát triển
kinh tế các vùng biển đảo có vai trị và ý nghĩa rất quan trọng. Nó khơng những giải
quyết được mâu thuẫn giữa vấn đề phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường (BVMT), giữa
phát triển kinh tế và chủ quyền, an ninh quốc gia trên biển, mà còn tạo điều kiện cho kinh
tế phát triển từ đất liền vươn ra ngồi vùng biển khơi.
Nằm ở phía Bắc vịnh Bắc Bộ, quần đảo Cơ Tơ có vị trí chiến lược quan trọng đảo tiền tiêu của Đất nước. Đây là một trong những vùng biển luôn xảy ra tranh chấp trên
biển với Trung Quốc, do đó quần đảo Cô Tô cần phải được tạo điều kiện phát triển vững
về kinh tế và mạnh về quốc phòng như một đơn vị hành chính độc lập. Nhận thức được
tầm quan trọng đó, ngày 29 tháng 3 năm 1994 Nhà nước đã quyết định thành lập huyện
đảo Cô Tô, trực thuộc tỉnh Quảng Ninh.

4

Các hệ sinh thái trên đảo có thể hiểu như một địa hệ, có mức độ nhạy cảm rất cao
với tất cả các biến động xảy ra do các quá trình nội ngoại sinh bên trong mỗi địa hệ và
đặc biệt là rất nhạy cảm với các tác động của con người. Q trình sản xuất địi hỏi phải
khai thác tài nguyên để làm nguyên liệu đầu vào và thải ra mơi trường phế thải. Đặc thù
của đảo chính là vai trò của yếu tố biển đối với sự phát triển của tài nguyên tự nhiên và
các nhân tố xã hội tạo thành một hệ thống phức tạp hơn rất nhiều so với đất liền. Do đó,
cần thiết phải xác định “ngưỡng phát triển” của các ngành kinh tế trên cơ sở các nguyên
tắc phát triển bền vững.
Để đảm bảo tính bền vững và hiệu quả, kinh tế huyện đảo Cô Tô cần phải được quy
hoạch phù hợp với quỹ sinh thái của lãnh thổ và điều này phụ thuộc rất nhiều vào công tác
nghiên cứu, điều tra, đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế - xã hội của địa
phương.
Đề tài luận văn “Cơ sở khoa học phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường
cho vùng hải đảo: nghiên cứu điểm tại huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh ” được tiến
hành nhằm đánh giá điều kiện tự nhiên, tài nguyên lãnh thổ, xây dựng cơ sở khoa học cho
việc xác định quy mô phát triển KT-XH, tiến tới xây dựng một mơ hình phát triển bền
vững, đạt hiệu quả cao về mặt kinh tế và an tồn đối với mơi trường huyện đảo Cơ Tơ nói
riêng và hải đảo nói chung.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu làm rõ tiềm năng tự nhiên, tài nguyên thiên
nhiên, tiềm năng kinh tế, xã hội của đảo Cơ Tơ qua đó đề xuất các giải pháp sử dụng hợp
lý tài nguyên, xây dựng các định hướng chiến lược phát triển KT-XH trên quan điểm phát
triển bền vững, tạo tiền đề cho việc đảm bảo ANQP của đảo nói riêng và của đất nước ta.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là tổng hợp mối quan hệ thống nhất của cả hai phụ hệ thống
“biển” và “đảo” trên các đảo và mối quan hệ hữu cơ giữa các đảo.
Phạm vi nghiên cứu khoa học: đề tài tập trung nghiên cứu, đánh giá tổng hợp điều
kiện tự nhiên, tài nguyên trên huyện đảo Cô Tô, xác lập cơ sở khoa học để đưa ra những
định hướng nhằm phát triển bền vững kinh tế- xã hội của huyện đảo và đảm bảo vai trị vị
trí quan trọng của nó đối với mục đích an ninh quốc phịng lãnh thổ.

5


Phạm vi không gian lãnh thổ: Huyện đảo Cô Tô đây là huyện đảo có vị trí quan
trọng và có tiềm năng to lớn trong việc đảm bảo an ninh quốc phòng, phát triển KT - XH
và các điều kiện khác như sự liên kết phát triển gắn với các khu vực, các tuyến, trung tâm
phát triển của đất nước và từng vùng lãnh thổ.
4. Cơ sở tài liệu
- Các tài liệu mang tính là cơ sở lý luận đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, tài
nguyên thiên nhiên, kinh tế xã hội đảo, huyện đảo của các tác giả trong và ngoài nước.
- Tài liệu về nghiên cứu, điều tra, đánh giá, xây dựng mơ hình kinh tế áp dụng cho
các đảo và hệ thống đảo ven bờ Việt Nam. Các tài liệu điều tra, nghiên cứu, khảo sát thực
địa: nghiên cứu đặc điểm và sự phân hoá các yếu tố thành tạo cảnh quan, thực trạng phát
triển kinh tế của địa phương.
- Tư liệu bản đồ và viễn thám: bản đồ địa hình, địa mạo, hiện trạng chất lượng môi
trường nước dưới đất,v.v... tỷ lệ 1:10.000; ảnh viễn thám viễn thám.
- Các đề tài, dự án, báo cáo khoa học về điều tra điều kiện tự nhiên, KT-XH, tài
nguyên và môi trường, kế hoạch, quy hoạch phát triển KT-XH đến năm 2010 và tầm nhìn
năm 2020 của huyện Cô Tô và tỉnh Quảng Ninh.
5. ý nghĩa khoa học và thực tiễn
5.1. ý nghĩa khoa học: đề tài là một cơng trình nghiên cứu ứng dụng trên cơ sở cách
tiếp cận địa lý, áp dụng phương pháp đánh giá tổng hợp đối với một huyện đảo. Kết quả
nghiên cứu sẽ góp phần hồn thiện phương pháp luận đánh giá tổng hợp áp dụng đối với
lãnh thổ là đảo và huyện đảo.
5.2. ý nghĩa thực tiễn: những định hướng, kiến nghị đề tài đề xuất là cơ sở khoa học
để xây dựng quy hoạch và tổ chức không gian lãnh thổ cho phát triển bền vững huyện Cô Tô
cũng như các huyện đảo khác trong hệ thống đảo ven bờ Việt Nam.
6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
6.1. Quan điểm nghiên cứu
6.1.1. Quan điểm phát sinh

6


Mỗi một đơn vị địa lý tổng hợp trên lãnh thổ đều trải qua tác động của các nhân tố
địa đới và phi địa đới. Tác động tổng hợp của hai yếu tố này nên mỗi địa hệ không giống
nhau. áp dụng quan điểm này trong đánh giá điều kiện tự nhiên và tài nguyên phục vụ
phát triển kinh tế – xã hội quần đảo Cô Tô, đề tài không chỉ nghiên cứu các đối tượng địa
lý về mặt hình thái mà còn chú trọng đến nguồn gốc phát sinh và q trình phát triển của
chúng, từ đó phân chia lãnh thổ thành các đơn vị cảnh quan có sự giống nhau về biểu
hiện bên ngoài, tương đồng về đặc điểm phát sinh. Quan điểm này được áp dụng cho mọi
cấp phân vị cảnh quan.
6.1.2. Quan điểm lịch sử
Thiên nhiên là một chỉnh thể hoàn chỉnh và thống nhất của các hợp phần. Nếu như
khơng có các tác động của con người các hợp phần đó sẽ phát triển theo đúng quy luật
của tự nhiên, và đều trải qua ba giai đoạn: hình thành, phát triển và già cỗi. Nghiên cứu
quá khứ để đánh giá hiện tại và dự báo xu thế phát triển trong tương lai. Vì vậy, nghiên
cứu sự phân hố các đơn vị cảnh quan đảo Cơ Tô phục vụ PTBV phải dựa trên việc
nghiên cứu lịch sử phát triển của chúng.
6.1.3. Quan điểm hệ thống
Những hiểu biết ngày càng đầy đủ về thế giới quan đã giúp con người nhận thức rằng
các thực thể tự nhiên ln tồn tại trong một hệ thống hồn chỉnh và thống nhất.
Đặc thù của tự nhiên đảo Cô Tô là các cảnh quan tồn tại trong một hệ thống được
hình thành bởi 2 phụ hệ thống về mặt không gian lãnh thổ là các phụ hệ thống "đảo" và
"biển" tồn tại độc lập, có quan hệ tương hỗ, được thể hiện rõ nét không chỉ trong các
điều kiện tự nhiên mà còn cả trong các điều kiện KT- XH.
Nghiên cứu cảnh quan trên quan điểm hệ thống thể hiện ở việc phân tích cấu trúc
khơng gian (bao gồm cấu trúc đứng và cấu trúc ngang) và cấu trúc thời gian trên từng
đơn vị nhằm xác định được quan hệ của các hợp phần trong mối quan hệ với các yếu tố
cùng bậc và với các yếu tố của bậc cao hơn.

6.1.4. Quan điểm tổng hợp
Quan điểm tổng hợp đã được đề xuất từ rất lâu và trở thành kim chỉ nam cho mọi
nghiên cứu địa lý. Quan điểm này đòi hỏi khi nghiên cứu lãnh thổ phải chú ý tới tất cả
các hợp phần tự nhiên. Theo Vũ Tự Lập quan điểm này chú ý tới sự phát sinh và sự phân
7


hố lãnh thổ, kiến trúc hiện đại của mơi trường địa lý. Vì vậy, nghiên cứu các đơn vị lãnh
thổ nhất thiết phải được xem xét trên quan điểm tổng hợp. Đề tài đã vận dụng quan điểm
này trên các khía cạnh sau:
- Nghiên cứu tồn diện các điều kiện tự nhiên và tài nguyên theo các quy luật chi
phối và các mối quan hệ của chúng trong tự nhiên.
- Ngoài ra, nghiên cứu tổng hợp chỉ thật sự đầy đủ khi tiến hành điều tra cả các
điều kiện KT- XH và các điều kiện về môi trường.
6.1.5. Quan điểm đồng nhất tương đối
Tính đồng nhất tương đối là đặc điểm cơ bản của các địa tổng thể nói chung và các
đơn vị cảnh quan đảo Cơ Tơ nói riêng. Đây là chỉ tiêu để phân biệt các đơn vị cảnh quan.
Theo như nhận xét của V.P. Lidop (1954) bản thân các cảnh quan khơng thể có sự đồng
nhất tuyệt đối.
6.1.6. Quan điểm phát triển bền vững
Yêu cầu của phát triển bền vững đòi hỏi người ta phải sử dụng tài nguyên một
cách hợp lý để đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không để lại gánh nặng cho thế
hệ mai sau. Sự phát triển của một lãnh thổ được coi là bền vững khi đảm bảo tính bền
vững trên cả ba lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường.
6.2 . Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Phương pháp thu thập, xử lý số liệu
Các tài liệu, số liệu, báo cáo, bài báo, thơng tin, webside liên quan. Đó là tài liệu về
điều kiện tự nhiên: vị trí địa lý, địa chất, khí hậu, thuỷ văn, thổ nhưỡng, các tai biến v.v…;
các số liệu kinh tế - xã hội: dân số, diện tích, lao động, hiện trạng sử dụng đất, v.v …và
thông tin về biến động kinh tế – xã hội, dân số, v.v…

Các số liệu, tài liệu được thống kê, phân tích, chọn lọc phù hợp với yêu cầu nội
dung luận văn. Trên cơ sở đó, lập đề cương chi tiết cho công tác thực địa để bổ sung, cập
nhật tài liệu, bảo đảm tính đúng đắn và chính xác hố của việc điều tra, nghiên cứu tổng
hợp điều kiện địa lý lãnh thổ, phù hợp với mục đích nghiên cứu.
6.2.2. Phương pháp thực địa

8


Phương pháp thực địa được thực hiện nhằm nghiên cứu, điều tra tổng hợp về điều
kiện tự nhiên, tiềm năng tài nguyên thiên nhiên, kinh tế – xã hội của khu vực, bổ sung,
chỉnh sửa, cập nhật số liệu, thông tin đã thu thập.
Khảo sát thực địa trên địa bàn nghiên cứu của đề tài được tiến hành làm 2 đợt,
theo các tuyến bao qt tồn bộ diện tích của các đảo.
Ngồi ra, đề tài cịn tham gia khảo sát trên biển bằng tàu, thuyền vòng quanh một
số đảo lớn, nhỏ ở khu vực hạt nhân của huyện.
6.2.3. Phương pháp nhân tố chủ đảo
Phương pháp này được A.A. Grigoriev đề xuất từ năm 1946, còn được F.N.
Minkop gọi là phương pháp nhân tố trội. Những khu vực địa lý tự nhiên được phân ra
trên bản đồ không nhất thiết phải vạch theo dấu hiệu chỉ thị, có trường hợp cùng một
đường ranh giới dấu hiệu chỉ thị có thể thay đổi theo từng đoạn. Phương pháp nhân tố
chủ đạo dựa trên cơ sở của tính khơng đồng nhất về giá trị của các nhân tố tự nhiên, cho
nên nhân tố chủ đạo phải hiểu là nhân tố có tính quyết định sự phân hoá của các thể tổng
hợp địa lý tự nhiên đồng thời có khả năng tác động mạnh đến những nhân tố khác .
6.2.4. Phương pháp bản đồ và Hệ thống tin địa lý
Trong quá trình thực hiện, đề tài đã tiến hành sử dụng bản đồ địa hình, ảnh viễn
thám để thiết lập kế hoạch chi tiết cho các đợt khảo sát thực địa để có thể bao qt tồn
bộ khơng gian khu vực nghiên cứu.
Với sự hỗ trợ của các phần mềm GIS (Mapinfow, Arcview, Envi, ArcGIS) đề tài
tiến hành chỉnh sửa, bổ sung các bản đồ hợp phần; giải đoán ảnh viễn thám và thành lập

bản đồ hiện trạng sử dụng đất; phân tích tổng hợp, chồng xếp các lớp thông tin để thành
lập bản đồ cảnh quan, thực hiện các phép phân tích khơng gian trong tính tốn mức độ
chia cắt địa hình để phục vụ cho việc đánh giá và sử dụng các thuật toán của các phần
mềm để thành lập các bản đồ đánh giá và bản đồ định hướng tổ chức khơng gian lãnh
thổ. Ngồi ra, phương pháp này cịn được dùng để biên tập và thể hiện các bản đồ.
6.2.5. Phương pháp phân tích tổng hợp
Các hợp phần địa lý của các lãnh thổ nói riêng và đảo Cơ Tơ nói chung ln tồn
tại trong hệ thống “biển-đảo” có sự thống nhất chặt chẽ và mối quan hệ mật thiết. Sự biến

9


đổi của mỗi yếu tố sẽ gây ra những biến đổi sâu sắc các hợp phần khác biên trong mỗi
phụ hệ và do đó thay đổi cả hệ thống. Quá trình phát triển kinh tế của con người địi hỏi
phải tác động vào tự nhiên, biến đổi chúng và do đó làm thay đổi tính quy luật vận động
bên trong cũng như đặc điểm hình thái bên ngồi. Do đó việc nghiên cứu, đánh giá tiềm
năng của lãnh thổ nhất thiết phải dựa trên các phép phân tích mang tính hệ thống và
logic, phù hợp với quy luật phát triển của mỗi địa hệ để thấy được sự vận động và dự báo
xu thế biến đổi của chúng.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn
được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Tổng quan về những cơng trình nghiên cứu hệ thống đảo ven bờ Việt
Nam và đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh
Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi
trường đảo Cô Tô
Chương 3: Đề xuất các định hướng và các giải pháp phát triển bền vững đảo cô Tô

10

CHƯƠNG 1- TỔNG QUAN VỀ NHỮNG CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG ĐẢO
VEN BỜ VIỆT NAM VÀ ĐẢO CÔ TÔ, TỈNH QUẢNG NINH

1.1. Hệ thống đảo ven bờ Việt Nam
Đã có khá nhiều cơng trình nghiên cứu lý luận chung về đánh giá tổng hợp tiềm
năng tự nhiên, tài nguyên, tiềm năng kinh tế - xã hội các khu vực, vùng lãnh thổ, đặc biệt
các vùng với các điều kiện mang tính đặc thù biển và đảo cho mục đích phát triển KTXH của nhiều tác giả trong và ngoài nước.
Ở Việt Nam cũng đã có nhiều cơng trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn về đánh giá
tổng hợp như cơng trình của Lê Bá Thảo, Vũ Tự Lập trình bày về phương pháp luận và
phương pháp nghiên cứu tổng hợp, áp dụng đối với cảnh quan, Lê Đức An, Lê Đức Tố về
quan điểm và các nội dung đánh giá tổng hợp hệ thống đảo ven bờ Việt Nam, các tác giả
Nguyễn Thượng Hùng, Nguyễn Ngọc Khánh, Phạm Hoàng Hải, Nguyễn Cao Huần,
Phạm Quang Anh và nnk về đánh giá điều kiện địa lý và phát triển lý luận nghiên cứu
đánh giá cảnh quan Việt Nam và nhiều vùng lãnh thổ khác cho các mục đích thực tiễn.
Ngồi ra, cịn có rất nhiều cơng trình thực tiễn áp dụng phương pháp đánh giá tổng
hợp cho phát triển các đối tượng sản xuất, kinh tế ở quy mô cấp tỉnh, huyện, các đơn vị
lãnh thổ nhỏ, các cơng trình công nghiệp, kỹ thuật của nhiều tác giả khác v.v...
11


*. Tài liệu liên quan đến hệ thống đảo ven bờ Việt Nam
Các nghiên cứu về biển và hải đảo nước ta đã được Nhà nước cho phép thực hiện từ
những năm 1960 trong khn khổ các chương trình hợp tác Quốc tế. Tuy nhiên hầu hết
các cơng trình nghiên cứu ở giai đoạn trước mới chỉ dừng lại ở việc điều tra tổng hợp tài
nguyên biển. Tiếp theo đó là các cơng trình đánh giá cho các mục đích ứng dụng cụ thể.
Trong đó có thể kể đến hai cơng trình tiêu biểu sau: 1/. Đề tài “Đánh giá điều kiện tự
nhiên, tài nguyên thiên nhiên và kinh tế xã hội hệ thống đảo ven bờ Việt Nam trong chiến
lược phát triển kinh tế-xã hội biển” (KT.03.12) thuộc Chương trình nghiên cứu Biển
(KT- 03) do GS. TSKH. Lê Đức An (1997) chủ trì đã thực hiện điều tra, đánh giá toàn bộ

hệ thống đảo ven bờ Việt Nam cho các mục đích: an ninh quốc phịng, di dân kinh tế
mới, du lịch, dịch vụ biển, v.v... 2/. Đề tài KT.03.18 (1991-1995) đã nghiên cứu và xây
dựng luận chứng khoa học kĩ thuật xây dựng và phát triển hệ thống du lịch biển Việt
Nam. Năm 2001 đề tài độc lập cấp Nhà nước “Điều tra nghiên cứu hệ thống đảo ven bờ
vịnh Bắc Bộ phục vụ cho việc qui hoạch phát triển kinh tế-xã hội bảo vệ chủ quyền và lợi
ích quốc gia trên biển” và giai đoạn 2001-2004, đề tài cấp Nhà nước KC.09.12: “Luận
chứng khoa học về một mơ hình phát triển kinh tế - sinh thái trên một số đảo, cụm đảo
lựa chọn vùng biển ven bờ Việt Nam” do GS.TS. Lê Đức Tố chủ trì, bước đầu đã xây
dựng được mơ hình kinh tế sinh thái trên ba cụm đảo lựa chọn là cụm đảo Ngọc
Vừng(tỉnh Quảng Ninh), cụm đảo Cù Lao Chàm (tỉnh Quảng Nam), cụm đảo Hịn Khoai
(tỉnh Cà Mau) và nhiều cơng trình nghiên cứu riêng cho các đảo, huyện đảo của các tác
giả khác và của các địa phương,... và nhiều công trình nghiên cứu khác có liên quan.
Hệ thống đảo ven bờ (HTĐVB) là tập hợp các đảo, cụm đảo, quần đảo phân bố trên
thềm lục địa, kể từ sát bờ ra đến những đảo xa nhất là Bạch Long Vỹ, Hòn Hải, Bẩy
Cạnh, Thổ Chu, Phú Quốc. Theo kết quả thống kê chưa đầy đủ của đề tài KT - 03 - 12,
HTĐVB gồm 2.773 đảo với tổng diện tích 1.720km2 (Bảng 1) có 84 đảo có diện tích trên
1km2 với tổng diện tích 1.596 km2 (92,7%), có 24 đảo trên 10km2 và 3 đảo trên 100km2,
còn lại là các đảo rất nhỏ (Bảng 1.1)
Bảng 1.1: Các nhóm đảo phân chia theo diện tích
Nhóm đảo theo
diện tích (km2)
< 0,001
0,001-0,005
0,005-0,01

Số đảo trong
nhóm
284
685
418

Tỷ lệ trên tổng
số đảo (%)
10,24
24,70
15,07
12

Tổng diện tích
của nhóm (km2)
0,1129
1,6161
2,7909

Tỷ lệ trên tổng diện
tích các đảo (%)
0,01
0,10
0,16


0,01-0,05
779
28,10
17,6136
1,02
0,05-0,1
209
7,54
14,5312

0,84
0,1-0,5
266
9,59
52,8745
3,07
0,5-1
48
1,73
34,7793
2,02
1-5
51
1,84
121,6281
7,07
5-10
9
0,32
61,5910
3,58
10-50
19
0,69
375,6273
21,83
50-100
2
0,07
133,7727

7,77
> 100
3
0,11
903,9378
52,53
Tổng cộng
2773
100
1720,8754
100
Nguồn: “Đánh giá điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, kinh tế xã hội, hệ thống đảo ven bờ
Việt Nam trong chiến lược phát triển KT-XH biển”. Báo cáo tổng hợp, đề tài KT.03.12

Đảo phân bố suốt từ tây vịnh Bắc Bộ đến đông vịnh Thái Lan nhưng chủ yếu tập
trung ở vùng biển ven bờ Bắc Bộ và ven bờ Nam Bộ (Bảng 1.2 ).
Các tỉnh có nhiều đảo nhất là Quảng Ninh (74,94%), Hải Phịng (8,76%), Kiên
Giang (5,73%), Khánh Hoà (3,82%).

Bảng 1.2: Số lượng và diện tích hệ thống đảo ven bờ Việt Nam theo các vùng
TT

Vùng

Tồn hệ thống đảo
Số
Diện tích
%
đảo
(km2)

%

Các đảo có diện tích ≥ 1 km2
Số
Diện tích
%
%
đảo
(km2)

I

Ven bờ Bắc Bộ

2321

83,70

841,1571

48,88

50

59,5

761,1914

47,68

II

Ven bờ
Bắc Trung Bộ

57

2,06

14,2478

0,83

3

3,6

9,424

0,59

III

Ven bờ
Nam Trung Bộ

200

7,21

172,0015

9,99

16

19,0

153,5418

9,61

Ven bờ
195
7,01
693,4690 40,30
15
17,9
672,3997 42,12
Nam Bộ
Tổng
2773 100 1720,8754 100
84
100 1596,5569 100
Nguồn: “Đánh giá điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, kinh tế xã hội, hệ thống đảo ven bờ
Việt Nam trong chiến lược phát triển KT-XH biển”. Báo cáo tổng hợp, đề tài KT.03.12
IV

Để phát triển, các đảo cần phải có một diện tích đủ lớn. Trong 84 đảo có diện tích

trên 1km2, có 33 đảo diện tích trên 5km2 (lớn và trung bình) và 51 đảo cịn lại (60,7%) là
các đảo nhỏ (1 - 5km2). Chúng chủ yếu phân bố nhiều ở ven bờ Bắc Bộ (59,5%), tiếp đó
là ven bờ Nam Trung Bộ và Nam Bộ (Bảng 1.3).
Bảng 1.3: Phân loại 84 đảo có diện tích ≥ 1 km2 theo diện tích và vùng phân bố
Số đảo theo diện tích
Diện
Số
Tỷ lệ
tích
đảo
%

Số đảo theo diện tích và vùng
Loại
diện

Số đảo phân bố theo vùng

13

Chung cả
nước


(km2)

tích
(km2)

Ven bờ

Bắc Bộ

Ven bờ Bắc
Trung Bộ

Ven bờ
Nam
Trung Bộ

Ven bờ
Nam
Bộ

Số
đảo

Tỷ lệ %
so với
tổng 84
đảo

> 100

3

3,6

> 100

2

0

0

1

3

3,6

100-20

7

8,3

> 20

6

0

2

2

10

11,8

20-10

14

16,7

> 10

16

0

5

3

24

28,5

10-5

9

10,7

>5

21

0

5

7

33

39,2

5-1

51

60,7

>1

50
(59,5%)

3

16

15

(3,6%)

(19,0%)

(17,9%)

84

100

Cộng:
84
100
Nguồn: “Đánh giá điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, kinh tế xã hội, hệ thống đảo ven bờ
Việt Nam trong chiến lược phát triển KT-XH biển”. Báo cáo tổng hợp, đề tài KT.03.12

Diễn giải bảng 1.3
33 đảo có
diện tích
từ trung
bình trở
lên
(> 5km2)

3 đảo (> 100km2): Phú Quốc (583 km2), Cái Bầu (190 km2), Cát Bà (163 km2)
7 đảo (20-100km2): Trà Bản (76,4 km2), Cơn Đảo (57,4 km2), Hịn Bà I (45,2 km2),
Hịn Tre I (38,4 km2), Vĩnh Thực (32,6 km2), Đồng Rui (32,3 km2), Ba Mùn (Cao
Lô) (23,4 km2).
14 đảo (10-20km2): Phú Quý (18,0), Thanh Lân (16,8), Cái Lim (Trà Ngọ) (16,1),
Vạn Cảnh (16,1), Đình Vũ (15,8), Quán Lạn (Cảnh Cước) (15,7), Cô Tô (15,6), Cù
Lao Chàm (15,0), Cái Chiên (14,0), Đống Chén (13,6), Ngọc Vừng (12,0), Hòn Rái
(11,5), Thẻ Vàng (11,1), Lý Sơn (10,0).

9 đảo (5-10km2):Thổ Chu (9,9), Hà Loan (8,2), Sâu Nam (7,4), Bẩy Cạnh (7,2), Phượng
Hồng (6,3), Hịn Bà II (6,1), Cịng (Quả Sồi) (5,5), Cống Nưa (5,5), Nam Du (5,5)

51 đảo
nhỏ
(1-5km2)

14 đảo (3 - 5km2): Hòn Khoai (4,96), Hòn Mê (4,86), Hang Trại (4,6), Chàng Tây
(Trần) (4,5), Lão Vọng (4,3), Vạn Vược ( 3,9), Mang (3,8), Bình Ba (3,7), Cù Lao
Xanh (3,5), Minh Hồ (Hịn Nghệ) (3,5), Hịn Thơm (3,5), Hòn Tre II (3,4), Chàng
Ngọ (3,2), Bồ Hòn (3,1)
37 đảo (1-3km2): Tuần Châu, Cô Tô con, Bạch Long Vỹ, Cồn Cỏ, Hòn Mun....

Đến cuối năm 2004 Việt Nam đã có 10 huyện đảo ven bờ (HĐVB) thuộc 7 tỉnh và
thành phố được thành lập: Quảng Ninh (2), Hải Phịng (2), Quảng Trị (1), Quảng Ngãi (1),
Bình Thuận (1), Bà Rịa - Vũng Tàu (1) và Kiên Giang (2)
14


Cũng cần ghi nhận là trong phạm vi HTĐVB Việt Nam, ngồi 10 huyện đảo trên
cịn có 9 xã đảo, 1 phường đảo và hàng trăm đảo khác thuộc trực tiếp các đơn vị hành
chính trên bờ, từ thuộc xã, phường, huyện, thị xã đến thuộc thành phố. Các xã đảo đó
thuộc 4 tỉnh là Quảng Ninh (4), Quảng Nam (1), Khánh Hoà (1) và Kiên Giang (3); 1
phường đảo thuộc thành phố Quy Nhơn.
Các huyện đảo tập trung ở vùng biển Bắc Bộ (4) và Nam Bộ (3) và phân bố phân
tán ở vùng biển Trung Bộ (3), có quy mơ về diện tích và dân số rất khác nhau. Lớn nhất
là huyện đảo Phú Quốc với 593,1km2 và 82.338 nhân khẩu. Nhỏ nhất là 2 huyện đảo
Bạch Long Vỹ và Cồn Cỏ (mới được thành lập vào 10/2004) với diện tích mỗi đảo chỉ
trên 2km2. (ảnh 1-9 - Phần phụ lục).
Theo độ lớn HĐVB có thể chia thành 4 nhóm:

- Nhóm HĐVB lớn: Phú Quốc (539,1 km2), Vân Đồn(551,3 km2), Cát Hải (323,1
km2).
- Nhóm HĐVB khá lớn: Cơn Đảo (75,2 km2), Cơ Tơ (46,2 km2).
- Nhóm HĐVB trung bình: Kiên Hải (27,9 km2), Phú Quý (16,0 km2), Lý Sơn (10,0
km2).
- Nhóm HĐVB nhỏ: Bạch Long Vỹ (4,5 km2), Cồn Cỏ (4,0 km2).
Cũng cần lưu ý là có sự khác nhau đáng kể về số liệu diện tích các huyện đảo, theo tài
liệu thống kê và theo thực đo trên bản đồ. Theo số liệu thống kê thì diện tích huyện Vân Đồn
là 551,3km2 nhưng theo số liệu đo trên bản đồ thì chỉ khoảng 410km2, chênh nhau đến
141km2, tức 25%. Diện tích huyện Cát Hải cũng tương tự như vậy, số liệu thống kê lớn hơn
số đo đạc khá nhiều. Diện tích huyện đảo Bạch Long Vỹ theo Cục Thống kê Hải Phòng là
4,5 km2, thực đo trên bản đồ chỉ 2,2 km2, huyện Cồn Cỏ cũng vậy.
Ngược lại, huyện đảo Phú Quý, theo số liệu thống kê có 16,0km2 (số liệu trước đây là
32 km2) nhưng theo đo trên bản đồ huyện có diện tích khoảng 18km2. Huyện đảo Kiên Hải
có 2 số liệu diện tích thống kê khác nhau: 27,9 và 38,7km2 ngay trong niên giám thống kê
2003 tỉnh Kiên Giang (đo đạc là khoảng 25,0km2). Do đó, tổng diện tích các huyện đảo là
1651,3 km2 theo số liệu thống kê và 1348,9km2 theo số liệu đo đạc trên bản đồ, chênh nhau
đến trên 300km2, là một con số quá lớn đối với các đảo.
Tổng dân số trung bình năm 2004 trên 10 huyện đảo là khoảng trên 227.000 người,
trong đó mật độ cao nhất là ở Lý Sơn với 1980,2 người/km2, thậm chí lớn hơn nhiều thị xã,
15


thị trấn ở đồng bằng Bắc Bộ (thị xã Sơn Tây, mật độ 1.006 người/km2 năm 2001). Tiếp đến
là huyện đảo Phú Quý, với mật độ cũng rất cao: 1439 người/km2. Mật độ nhỏ nhất thuộc
huyện Côn Đảo 63 người/km2. Trong vòng 4 năm từ 2000 đến 2004 dân số trên 8 huyện
đảo (không kể huyện Bạch Long Vỹ và Cồn Cỏ) đã tăng lên 17.226 người (từ 207.360 đến
224.586) tức tăng 8,3%, thể hiện quá trình đang tăng dân số nhanh, chủ yếu thuộc về các
huyện lớn đang có nền kinh tế phát triển mạnh nên có sức thu hút người đến kinh doanh,
sản xuất (Phú Quốc tăng 10.534 người, Vân Đồn tăng 2.682 người). Có 2 huyện dân số

giảm đi chút ít là Kiên Hải (331 người) và Cát Hải (58 người).
Ngoài vị thế đặc biệt quan trọng trong bảo vệ an ninh đất nước và giao thương quốc
tế, các HĐVB cịn có tiềm năng to lớn cho phát triển kinh tế biển và ven biển, trong đó lớn
nhất là mối liên kết chặt chẽ của chúng với các vùng kinh tế trọng điểm của đất nước.
Bốn huyện đảo Cô Tô, Vân Đồn, Bạch Long Vỹ, Cát Hải gắn với vùng kinh tế trọng
điểm Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh; huyện đảo Lý Sơn gắn với khu kinh tế Dung Quất
thuộc vùng kinh tế trọng điểm Trung Trung Bộ; huyện đảo Côn Đảo và phần nào đó là
huyện đảo Phú Quý‎có liên hệ mật thiết với vùng kinh tế trọng điểm Đơng Nam Bộ, trong
đó có Bà Rịa - Vũng Tàu vv... Các dạng tiềm năng chính của các HĐVB bao gồm ngư
nghiệp, du lịch và dịch vụ biển.
1.2. Huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh
Là một đơn vị hành chính thuộc vùng biển đảo, huyện đảo Cô Tô gần đây đang
được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Nghiên cứu về các đặc điểm địa chất của
khu vực Cô Tô được các nhà nghiên cứu tiến hành từ những năm 1960: và sau đó tiếp tục
được hoàn chỉnh dần
Những năm gần đây, các nghiên cứu tổng hợp về điều kiện tự nhiên, tiềm năng tự
nhiên, kinh tế – xã hội của khu vực cho các mục đích cụ thể đã được tiến hành. Đề tài
KT.03.12 của GS. Lê Đức An đã nghiên cứu, đánh giá cho mục đích di dân, bảo đảm an
ninh quốc phòng và tiến hành quy hoạch tổng thể, phạm vi nghiên cứu chỉ là đảo Thanh
Lân và đảo Trần, hoàn tồn độc lập. Trong khn khổ của đề tài, các tác giả chỉ đưa ra
luận chứng tiền quy hoạch cho huyện đảo. Năm 1999, phối hợp với UBND huyện Cô Tô
khoa Địa lý, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, do GS.TSKH.
Nguyễn Quang Mỹ chủ trì, đã tiến hành xây dựng quy hoạch tổng thể cho phát triển kinh

16


tế – xã hội huyện đảo Cô Tô đến năm 2010. Trong đó đã đề cập đến những thuận lợi, khó
khăn của huyện đảo trong bối cảnh chung của cả nước và đưa ra định hướng cụ thể cho
phát triển các ngành. Tuy nhiên chưa có quy hoạch chi tiết cho các ngành cụ thể. Năm

2003, Viện Kinh tế Thuỷ sản, bộ Thuỷ sản đã nghiên cứu và quy hoạch tổng thể cho phát
triển nuôi trồng thuỷ hải sản ở Cơ Tơ đến năm 2010 và tầm nhìn 2020.
Hiện nay, Cô Tô đã được các nhà địa lý của Viện Địa Lý tiếp tục nghiên cứu,
trong đề tài mang mã số KC.09.20: “Đánh giá tổng hợp tiềm năng tự nhiên, kinh tế, xã
hội; Thiết lập cơ sở khoa học và các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho
một số huyện đảo.

CHƯƠNG 2 - CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG ĐẢO CÔ TÔ
2.1. Vị trí và vai trị, chức năng của huyện đảo Cơ Tô trong hệ thống các huyện đảo
ven bờ Việt Nam
2.1.1. Vị trí địa lý
Cơ Tơ là một huyện nằm ở phía
Đơng bắc tỉnh Quảng Ninh, được thành lập
vào 29/3/1994. Lãnh thổ huyện là toàn bộ
phần đảo nổi của hơn 40 hịn đảo quần đảo
Cơ Tơ và vùng biển xung quanh, được giới
hạn bởi:
Từ 20055’ đến 21015’7” vĩ độ Bắc
Từ 107035’ đến 108020’ kinh độ
Đông.

Khu vực hạt nhân quần đảo
Cô Tô (nhìn từ vệ tinh)

17

Hình 1: Trung tâm quần đảo Cơ Tơ
nhìn từ vệ tinh

Về ranh giới: phía Đơng tiếp giáp hải phận quốc tế với chiều dài đường hải
phận gần 200 km, từ ngồi khơi đảo Trần đến đảo Bạch Long Vĩ; phía bắc giáp vùng
biển Cái Chiên (huyện Hải Hà), đảo Vĩnh Thực (thị xã Móng Cái); phía nam giáp
vùng biển đảo Bạch Long Vĩ - Hải Phịng; phía tây giáp huyện Vân Đồn tỉnh Quảng
Ninh.
Như vậy, Cô Tô là một quần đảo nằm ở vị trí tiền tiêu, có vị chí chiến lược đặc
biệt quan trọng trong phát triển kinh tế và đảm bảo an ninh quốc phòng.
2.1.2. Vai trò và chức năng huyện đảo trong hệ thống các huyện đảo ven bờ
Việt Nam
*. Vai trò đối với an ninh, quốc phịng
Cơ Tơ được khẳng định là nằm ở vị trí tiền tiêu, có thể kiểm sốt cả một vùng biển
rộng lớn, là một điểm chốt quan trọng, không thể đánh chiếm, thuận lợi trong việc kiểm soát
diễn biến trên nhiều hướng: trên biển khơi, trên các đảo và cả phần lục địa ven biển.
Quần đảo Cô Tô hợp thành một vịng cung thoải quay phần lõm về phía biển khơi
đã hình thành nên một lá chắn lớn cho các cơ sở kinh tế quốc phòng quan trọng trong đất
liền, đặc biệt là khu vực Tiên Yên, cảng Vạn Hoa và thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng
Ninh. Đồng thời, do nằm ở vị trí cửa khẩu lại là cửa khẩu trên biển, kiểm soát một vùng
biển rộng lớn, lại nằm trong vịnh Bắc Bộ, một khu vực luôn phải đối mặt với nhiều tranh
chấp giữa các quốc gia. Chính vì vậy vai trò của quần đảo càng được tăng cường. Vai trò
của quần đảo đối với an ninh quốc phòng còn thể
hiện ở chỗ là một cơ sở hỗ trợ cho các đảo ngoài
khơi trong vùng biển vịnh Bắc Bộ.
Ngoài hai đảo Cô Tô và Thanh Lam nằm
kế cận nhau và hơi lùi về phía Nam là Đảo Trần
về phía Bắc của huyện (cịn có tên gọi khác là đảo
Chàng Tây). Cần nhấn mạnh ở đây vị trí và vị thế
của hòn đảo này với những lý do sau: đây là một
trong ba đảo lớn của huyện Cô Tô phân bố ở phía
cực Bắc của huyện, cách khu kinh tế mở Móng
Cái khoảng 35km và cách cảng nước sâu Vạn Giả

18

Hình 2: Vị trí các huyện đảo trong hệ
thống huyện đảo ven bờ Việt Nam


khoảng 25 km. Đây là khu vực cửa khẩu quan trọng trong giao lưu kinh tế với Trung
Quốc. Đồng thời, đảo Trần cũng là đảo án ngữ trên đưởng hàng hải quốc tế Hải Phòng đi
Bắc Hải (30 km), Hải Phịng đi Hồng Kơng và Du Lân, Hải Khẩu trên đảo Hải Nam
(Trung Quốc). Ngồi khơi phía Đơng đảo Trần gần khu vực kinh tuyến 108015’ còn là
khu vực biển đang tranh chấp với Trung Quốc, các hoạt động kinh tế và an ninh quốc
phòng ở khu vực này đang diễn ra rất phức tạp. Thêm vào đó, đảo Trần cịn nằm gần ngư
trường lớn Đơng Bắc và các bể dầu khí của bồn trũng sơng Hồng. Như vậy, đảo Trần
nẳm trong vùng đảo là cửa ngõ của vùng biển Đơng Bắc gần biên giới biển, đảo Trần có
vai trị quan trọng đối với việc đảm bảo an ninh quốc gia và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ.
Chúng tôi xin trình bày rõ hơn về vai trị này của đảo Trần.
- Đảo Trần có tính chất bao qt lớn. Với những đặc điểm địa lý trong đó có địa
hình và độ cao so với mực nước biển bao quanh cùng với các đặc điểm hải văn cho phép
phát hiện nhanh và chính xác các diễn biến ở khu vực xung quanh. Từ đảo Trần có thể
theo dõi, giám sát, bao quát rất nhiều hướng cùng một lúc. Đặc biệt, do khá gần đất liền
nên từ đảo Trần có thể quan sát cả khu vực đất liền với bán kinh hàng trăm km xung
quanh đảo.
- Nằm ở vị trí tiền tiêu, đảo Trần có nhiều thuận lợi trong việc thực hiện các chức
năng thăm dị, trinh sát có tính chiến lược tại vùng hoạt động của đối phương. Đảo còn
thuận lợi hơn trong khả năng thực hiện đối đầu và ngăn cản các mũi tấn công từ biển vào
đất liền cũng như vào vùng biển gần bờ. Diện tích đảo khơng lớn để có thể bố trí nhiều
vũ khí phịng thủ cho phép cố thủ tốt với địa hình đa dạng.
- Từ đảo Trần có thể thực hiện phối hợp, liên kết với hàng loạt đảo khác như Cô
Tô, Thanh Lam (huyện Cô Tô), Vĩnh Thực (huyện Vân Đồn),... để tăng cường tiềm lực

trong quốc phịng. Đồng thời, có thể kết hợp với các lực lược hải quân trên biển và bộ đội
trên các đảo để làm thành một tuyến phòng thủ, tấn cơng hiệu quả.
- Đặc điểm địa hình trên phần đảo nổi và địa mạo đường bờ làm cho khả năng đổ
bộ và đánh chiếm đảo Trần của đối phương gặp nhiều khó khăn. Địa hình đa dạng cho
phép đảm bảo sự bí mật trong cơng tác quốc phịng đồng thời cũng có thể xây dựng các
cơng trình qn sự khác nhau, đảm bảo tính lâu bền và hiệu quả.

19


Các yếu tố trên đã làm cho đảo Trần trở thành một đảo tiền tiêu, một điểm chốt
quan trọng, không thể đánh chiếm. Cùng với hệ thống các đảo khác của huyện đảo nó tạo
nên một tuyến phịng thủ chiến lược hết sức quan trọng trong việc đảm bảo an ninh, quốc
phịng khơng chỉ riêng cho huyện đảo mà cịn cho cả khu vực lãnh thổ rộng lớn Bắc bộ và
Trung bộ của nước ta.
Nằm ở vị trí cửa ngõ” trong giao lưu kinh tế với đất liền và với nhiều khu kinh tế
lớn mạnh của nước bạn, quần đảo lại được bao bọc bởi một vùng biển rộng lớn, nằm
ngay cạnh ngư trường lớn với nguồn lợi hải sản phong phú. Chính những điều kiện đó đã
tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế biển đồng thời cũng là điều kiện tốt
cho phát triển các ngành kinh tế truyền thống như nông nghiệp, lâm nghiệp.
Khu vực có mối liên hệ mật thiết với các điểm, tuyến du lịch trong đất liền. Quần
đảo nằm trong vùng có khí hậu rất thuận lợi cho sức khoẻ con người, các đặc điểm và chế
độ hải văn thích hợp để phát triển nhiều loại hình du lịch biển.
Từ những phân tích đánh giá về vị thế, vị trí có thể thấy rằng, việc phát triển KTXH của huyện cần phải được gắn liền với chiến lược bảo vệ chủ quyền Quốc Gia.
*.Vai trò đối với phát triển các ngành kinh tế
Quần đảo Cô Tô được bao bọc bởi một vùng biển rộng lớn, diện tích ngư trường
của huyện khoảng 400 km2, nằm ngay cạnh ngư trường lớn Đông Bắc và trung tâm Vịnh
Bắc Bộ có nguồn lợi hải sản phong phú. Đây trở thành một lợi thế cho phát triển kinh tế,
đặc biệt là các ngành kinh tế liên quan đến biển.
Quần đảo cách khu kinh tế mở Móng Cái khoảng 50km và cảng trung chuyển nước

sâu Vạn Giả 40km, có mối liên quan mật thiết với đất liền, đặc biệt là các đảo ven biển.
Mặt khác đây lại cửa khẩu quan trong giao lưu kinh tế với Trung Quốc. Chính những điều
kiện đó đã tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển trở thành một điểm trung chuyển
hàng hố giữa đất liền với các đảo ngồi khơi và với các nước ngồi. Theo đánh giá, có thể
xây dựng Cô Tô trở thành trung tâm hậu cần nghề cá phục vụ các tàu thuyền khai thác
trong vịnh Bắc Bộ. Đây là điều kiện tốt cho phát triển không chỉ các ngành kinh tế liên
quan đến biển mà cả các ngành kinh tế mang tính truyền thống như nông nghiệp, lâm
nghiệp.

20


Khu vực có mối liên hệ mật thiết với các điểm, tuyến du lịch trong đất liền. Quần
đảo nằm trong vùng có khí hậu rất thuận lợi cho sức khoẻ con người, các đặc điểm và chế
độ hải văn thích hợp để phát triển nhiều loại hình du lịch biển. Hơn thế thiên nhiên đã
ban tặng nhiều tài nguyên du lịch quý giá, độc đáo tạo điều kiện cho việc hình thành và tổ
chức nhiều loại hình du lịch đặc sắc, biến Cô Tô trở thành một điểm du lịch nghỉ dưỡng
có giá trị trên trên tuyến du lịch Đơng Bắc nước ta nói chung và tuyến du lịch biển Cát
Bà - Hạ Long - Cơ Tơ - Móng Cái nói riêng.
Án ngữ đường hàng hải quốc tế, thuận lợi để khống chế vùng biển phía Bắc của
vịnh Bắc Bộ, vị trí của đảo Trần khơng chỉ có vai trị quan trọng đối với an ninh quốc
phịng mà cịn có nhiều tiềm năng trong mở rộng các dịch vụ hàng hải, có thể trở thành
một điểm trung chuyển đánh bắt hải sản.
Khó khăn lớn nhất trong giai đoạn hiện nay của huyện đảo trong phát triển kinh tế
nói chung là phương tiện giao thơng biển, nối với đất liền cịn yếu kém và rất thiếu.
Các đảo của hệ thống đảo ven bờ Việt Nam phân bố chủ yếu ở nửa trong thềm lục
địa, về địa lý hệ thống đảo nghiên cứu có thể chia thành 03 vùng sau: Bắc Bộ; Trung Bộ;
và Nam Bộ (bao gồm cả vịnh Thái Lan).
Các đảo trong hệ thống đảo ven bờ đã trở thành những “tiền đồn”, những “điểm
chốt” cố định vững chắc, khống chế hầu hết vùng biển quan trọng ven bờ, kiểm sốt các

tuyến giao thơng quan trọng đơng thời là những nơi triển khai, bố trí lực lượng quốc phịng
vơ cùng thuận lợi cho bảo vệ an ninh chủ quyền Tổ quốc, bảo vệ công cuộc xây dựng và
phát triển của đất nước. Trong vịnh Bắc Bộ, các đảo phân bố thành 3 dãy: dãy đảo trong
(sát bờ), dãy đảo giữa và dãy đảo ngồi. Theo đó, có thể chia các đảo thành 3 tuyến dựa
vào chức năng đối với Quốc phịng: tuyến trong, tuyến ngồi, tuyến giữa.
Quần đảo Cơ Tơ nằm ở tuyến ngoài trong hệ thống vịnh Bắc Bộ. Vùng biển quanh
các đảo là một vùng biển khá mở. Dựa trên cơ sở đánh giá tổng hợp tiềm năng và vị trí
của quần đảo, có thể xếp huyện Cơ Tơ vào nhóm đảo có vị trí quan trọng trong sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trên các đảo có thể lập những căn cứ kiểm sốt vùng biển,
vùng trời và kiểm sốt tồn bộ hoạt động của tàu thuyền, bảo đảm an ninh, quốc phòng,
xây dựng kinh tế,...

21


Hai đảo Cơ Tơ và Thanh Lam có diện tích khá lớn, đặc điểm điều kiện tự nhiên và tài
nguyên trên đảo và vùng biển khơi xung quanh rất thuận lợi cho phát triển kinh tế biển tổng
hợp có sự kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế với đảm bảo an ninh quốc phòng.
Đặc biệt là đảo Trần, nằm ở vị trí phía Đơng bắc của quần đảo, án ngữ khu vực
cửa khẩu trong giao lưu kinh tế với Trung Quốc và nằm trên đường hàng hải quốc tế
quan trọng. Chính vì vị trí đó, đảo Trần, có vai trò đặc biệt quan trọng đối với an ninh
quốc phòng và đảm bảo chủ quyền lãnh thổ. Riêng đối với đảo Trần, cần đầu tư trọng
điểm cho quốc phòng, xây dựng một nền kinh tế - quốc phòng vững mạnh.
Là một quần đảo thuộc tuyến ngoài, phát triển kinh tế và đảm bảo an ninh quốc
phịng huyện Cơ Tơ khơng chỉ đóng vai trị vào sự tăng trưởng chung của nền kinh tế đất
nước mà còn bảo vệ cho quá trình phát triển kinh tế cũng như hoạt động quân sự của các
đảo phía trong. Đồng thời là cầu nối quan trọng giữa ba khu vực kinh tế: trong đất liền,
vùng ven biển và vùng biển khơi, tạo thành một tam giác tăng trưởng mạnh, thúc đẩy sự
phát triển kinh tế trong nước và tạo tiềm lực cho giao lưu văn hố, kinh tế với nước
ngồi.

*. Vai trị huyện đảo Cô Tô trong giao lưu Quốc tế
Vùng biển và hải đảo Việt Nam là địa bàn thuận lợi trong việc tiếp nhận vốn đầu
tư, các thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến, các kinh nghiêm trong quản lý của các
quốc gia khác. Đặc biệt, đây còn là một hành lang dẫn đến việc khai thác các nguồn tài
nguyên phong phú như các nguồn lợi hải sản, năng lượng biển, du lịch biển,...
Vùng biển của nước ta nằm trên các tuyến hàng hải và hàng không huyết mạch
thông thương giữa các nước trên thế giới, từ vùng ấn Độ Dương đến Thái Bình Dương,
đến Châu Âu, Trung Cận Đơng với Đông Bắc Á, và nhiều nước khác trong khu vực
ASEAN,... Cơ Tơ là quần đảo thuộc tuyến ngồi, đóng vai trò là chiếc cầu nối cực kỳ
quan trọng giao lưu văn hoá, kinh tế và xã hội với các nước trên thế giới.
Việt Nam đã gia nhập ASEAN, tham gia hiệp định trong khối APEC, ký hiệp định
thương mại với Mỹ, kí‎ các hiệp định thương mại song phương với nhiều nước và đang
chuẩn bị gia nhập WTO, quá trình tự do hố thương mại tồn cầu đã và đang diễn ra sâu
rộng, nhất định sẽ tác động mạnh đến sự phát triển kinh tế của Việt Nam, đặc biệt vùng ven

22


biển và hải đảo. Do vậy, vùng ven biển và hải đảo tất yếu được coi là một địa bàn chiến
lược quan trọng trong hoạch định phát triển kinh tế và hợp tác kinh tế quốc tế.
Quần đảo Cô Tô nằm trong khu vực rìa của Biển Đơng, là điều kiện thuận lợi
trong giao lưu kinh tế với các nước khác trên Thế giới, đặc biệt là khu vực Châu Á - Thái
Bình Dương, khu vực phát triển kinh tế năng động và có một số trung tâm kinh tế của
Thế giới. Sự ra đời của các nước công nghiệp mới, có nền kinh tế tiên tiến đã và đang tác
động mạnh mẽ đến nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt là thông qua vùng biển và ven biển,
vùng hải đảo. Trong đó, chúng ta có mối quan hệ đặc biệt về kinh tế biển với các nước
ASEAN.
- Theo thống kê, hiện nay, 80 - 90% hàng hoá xuất nhập khẩu của các nước
ASEAN được chuyên chở bằng đường biển. Nền kinh tế khu vực chủ yếu dựa vào buôn
bán với bên ngoài.

- Hợp tác vận tải biển là một trong những lĩnh vực hợp tác quan trọng vủa giao
thông, vận tải biển. Hiện nay, các nước trong khu vực này đang thực hiện chương trình
hành động giao thơng vận tải với 15 dự án và hoạt động về biển. Biển và hàng hải thương
mại đã giúp phần làm cho ASEAN phát triển, hồ bình và ổn định,... ASEAN nằm trên
tuyến hàng hải Đông sang Tây, hàng ngày lưu lượng tàu qua lại rất lớn. Vì vậy các đảo
và huyện đảo có vai trị đặc biệt quan trọng trong việc chỉ dẫn hàng hải và trung chuyển
hàng hoá.
- Hơn nữa, ASEAN cịn tích cực trong biệc bảo vệ mơi trường biển, cùng nhau
vạch ra các khu vực nhạy cảm để cùng nhau có kế hoạch bảo vệ.
2.2. Đặc điểm các điều kiện tự nhiên- tài nguyên, kinh tế - xã hội
2.2.1. Đặc điểm các điều kiện tự nhiên- tài nguyên
1/ Đặc điểm địa chất và tài nguyên khoáng sản
Các đảo thuộc quần đảo Cô Tô đều được cấu tạo bởi các trầm tích khá đồng
nhất, có phương đơng bắc - tây nam thuộc hệ tầng Cô Tô mà tuổi của chúng được các nhà
địa chất khẳng định là: Ocdovic thượng - Silua hạ (O3 - S1). Còn trên đảo Trần tồn tại hệ
tầng Đồ Sơn (D1đs) phân bố thành một dải ở phía Bắc vịng qua phía Tây và phía Nam
đảo, nằm bất chỉnh hợp nên trầm tích Ocdovic – Silua của hệ tầng Cơ Tơ. Ngồi ra trên

23


các đảo cịn gặp các trầm tích bở rời Đệ tứ có nguồn gốc biển, deluvi, eluvi. Tuy nhiên
các trâm tích này đóng vai trị khơng quan trọng trong nền móng của quần đảo.
Tài ngun khống sản trên các đảo khá nghèo nàn, chủ yếu gồm các khoáng sản phi
kim loại như cát xây dựng, sét caolanh với quy mô điểm quặng nhỏ, chất lượng kém.
2/ Điều kiện địa hình, địa mạo
Quần đảo Cô Tô bao gồm hơn 40 đảo kéo dài theo hướng ĐB- TN quay chiều lõm
ra ngoài biển khơi. Đặc điểm địa hình các đảo có một số nét nổi bật sau (Hình 3, 4):
Quần đảo Cơ Tơ có địa hình đồi cao với những nét đặc thù của núi thấp, sườn
dốc, bất đối xứng, chia cắt mạnh.

Đặc điểm nổi bật của địa hình là các đảo đều thuộc dạng đồi núi thấp, bị chia cắt
mạnh, sườn dốc, không đối xứng. Đỉnh cao nhất trên đảo cũng không vượt quá 200m.
Cao nhất là đảo Thanh Lam (đỉnh cao nhất đạt 199m), tiếp theo là đảo Trần (độ cao tối đa
là 187m), đảo Cô Tô Lớn. Độ dốc sườn phần nhiều trên 20°, nhiều nơi trên 50 – 60°.
Sự phân bố xen kẽ các đồng bằng giữa khu vực đồi núi là điều kiện tốt để định cư
và sản xuất nơng nghiệp.
Do đặc điểm hình thành quần đảo nên dạng địa hình đồng bằng nguồn gốc lục địa
hầu như khơng có, Trong khi đó, các dạng đồng bằng nguồn gốc biển chưa phát triển. Vì
được đảo Thanh Lam che chắn ở ngồi nên địa hình đồng bằng hình thành do tác động
của biển chủ yếu tồn tại trên đảo Cơ Tơ lớn và Cơ Tơ Con.
Diện tích của các đảo thuộc loại trung bình, hình thành nên những bồn thu nước,
tạo điều kiện cho các dòng chảy phát triển, đặc biệt là các dịng chảy thường xun, góp
phần hình thành nên các vạt tích tụ thung lũng, khá bằng phẳng, chủ yếu gồm các vật
chất từ trên sườn trơi xuống nên thích hợp để canh tác nơng nghiệp. Đây cũng là các
điểm định cư chính của người dân trên đảo.
Địa hình bãi biển và thềm lục địa là điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch.
Các dạng địa hình tích tụ đã tạo nên những bãi tương đối bằng phẳng, rải rác xung
quanh các đảo trên các độ cao từ 2 – 3 đến 4- 6m, đôi chỗ 8m, được thành tạo bởi cát
trung và thô, rất thuận lợi để phát triển hoạt động du lịch. Trên đảo Cơ Tơ Lớn, diện tích
các dạng địa hình tích tụ biển chiếm 1/3 đảo, phân bố thành những mảng lớn, làm cho ta

24