kiến thức và thái độ của bệnh nhân và người nhà bệnh nhân về việc cung cấp thông tin cho bệnh nhân ung thư ful

1

T VN 

Theo T chc y t th gii (WHO), ung th (UT) đang dn tr thành mt “thm
ha thm lng” do tc đ phát trin ngày càng tng ca bnh, nh hng không nh ti
đi sng kinh t xã hi ca cá nhân, ca gia đình và ca toàn quc gia, toàn cu.
Ti Vit Nam, theo c tính ca Chng trình phòng chng UT quc gia và
WHO nm 2010, mi nm có thêm 100000 ngi mi mc và khong 750000-80000
ngi t vong do UT. Gánh nng UT s còn chng cht hn không ch bi chi phí đt
đ, sc lao đng sút gim đi vi ngi bnh mà còn nh hng đn gia đình ngi
bnh. Trong quá trình đu tranh chng li “ni s” bnh UT, t bn thân ngi bnh và
ngi nhà (NN) ca mình s có nhu cu tìm kim thông tin nhm bit đc mình đang
phi đi mt vi “con quái vt” nào.
Trên th gii, hàng lot nghiên cu trong lnh vc y t đã đc tin hành nhm
làm rõ thái đ cng nh hành vi thng gp ca bnh nhân (BN) và ngi nhà (NN)
bnh nhân trong vic tìm kim thông tin. Theo các tác gi Rees & Bath (2000), khi bt
đu điu tr UT, mt vn đ ht sc quan trng là cung cp thông tin mt cách thích
hp cho ngi bnh và thân nhân. Vic cung cp thông tin đóng vai trò quan trng
trong vic gim lo lng, làm cho vic điu chnh bn thân và thích nghi vi bnh UT
tr nên d dàng hn. Tuy nhiên, các báo cáo nghiên cu cng cho thy nhu cu thông
tin tht s cao và vn cha đc đáp ng và các nhân viên y t vn đc coi là ngun
thông tin quan trng nht [19], [20].
Các quan đim và vic cung cp thông tin trong thc t thc hành lâm sàng ht
sc đa dng và thm chí là trái ngc nhau tùy theo vào các nn vn hóa khác nhau
cng nh là các vai trò khác nhau trong gia đình trong quá trình cung cp và tìm kim
thông tin cho bnh nhân UT. Nn vn hóa có nh hng ln đn k vng ca bnh
nhân và tác đng vào mi quan h bnh nhân-thy thuc. Tuy nhiên, các nghiên cu v
giao tip gia bnh nhân và gia đình v chn đoán và tiên lng ca bnh UT  các
nc đang phát trin vn còn khá hn ch, đc bit  Vit Nam, ni mà nhiu nhu cu
ca bnh nhân UT trong đó có nhu cu giao tip và cung cp thông tin vn cha đc

2

đáp ng. Kho sát ca tác gi Cam Ngc Thúy nm 2010 ti thành ph H Chí Minh
đã cho thy nhu cu cung cp thông tin là rt cao (trên 95%). Trên 90% bnh nhân
trong nghiên cu đu mun bit thông tin v chn đoán và điu tr, đa phn mun t
quyt đnh điu tr và mun nhn thông tin dù đó là thông tin xu, ngc li thì thân
nhân có xu hng giu bnh nhân v chn đoán, điu tr, mun t thân nhân quyt điu
tr và đc bit là không cho bnh nhân bit khi tiên lng xu [10]. Khái nim “thông
báo tin xu” là cc k ph bin trên th gii trong vài thp k gn đây tuy nhiên vn
cha đc ph bin rng trong thc hành chm sóc điu tr bnh UT ti Vit Nam. Cho
dù có nhiu hng dn và khuyn ngh v thc hành “thông báo tin xu” nhng thc t
vn còn mt t l khá cao nhng bnh nhân UT và ngi nhà vn phi nhn nhng
thông tin không thích hp v tình trng bnh tt và các vn đ liên quan. Cha có
nghiên cu v vn đ này đc tin hành  min Bc.
Có mt thc t ph bin là khi nhc đn vic cung cp thông tin cho bnh nhân
ung th thì chúng ta ngh ngay đn bác s trong khi ngi có thi gian tip xúc vi
bnh nhân và ngi nhà ca h nhiu nht là điu dng. Vai trò ca điu dng trong
vn đ này vn còn cha đc xem xét đúng mc  Vit Nam. Chính vì th, chúng tôi
tin hành kho sát “Kin thc và thái đ ca bnh nhân và ngi nhà bnh nhân trong
vic cung cp thông tin cho bnh nhân ung th” nhm hai mc tiêu sau:
1) ánh giá kin thc ca bnh nhân và ngi nhà bnh nhân v bnh ung th
2) Nhn xét thái đ ca bnh nhân và ngi nhà bnh nhân v vic cung cp thông
tin cho bnh nhân ung th

Thang Long University Library
3

CHNG I
TNG QUAN
1.1. Ung th
Ung th là bnh lý ác tính ca t bào, khi b kích thích bi các tác nhân sinh UT,
t bào tng sinh mt cách vô hn đ, vô t chc không tuân theo các c ch kim soát
v phát trin ca c th [4].
1.1.1.Nhng đc tính chung ca bnh ung th
a s bnh UT hình thành các khi u. Khác vi các khi u lành tính ch phát
trin ti ch, thng rt chm, có v bc xung quanh, các khi u ác tính (UT) xâm ln
vào các t chc lành tính xung quanh ging nh hình “con cua” vi các càng cua bám
vào các t chc lành trong c th hoc ging nh r cây lan trong lòng đt. Các t bào
ca khi u ác tính có kh nng di cn ti các hch bch huyt hoc các tng  xa hình
thành các khi u mi và cui cùng dn ti t vong. Cùng vi di cn xa, tính cht bnh
UT hay tái phát làm cho điu tr bnh khó khn và nh hng xu đn tiên lng bnh.

Hình 1.1: T bào ung th
1.1.2. Nhng đim khác bit ca các loi bnh ung th
Ung th không phi là mt bnh, ngi ta bit đn có hn 200 loi UT khác
nhau trên c th ngi. Nhng loi UT này tuy có nhng đc đim ging nhau v bn
cht nhng chúng có nhiu đim khác nhau nh sau:
4

1.1.2.1. Khác nhau v nguyên nhân
Qua các nghiên cu dch t hc ca R.Doll và Petro trên 80% tác nhân sinh UT
là bt ngun t môi trng sng. Trong đó hai tác nhân ln nht là: 35% do ch đ n
ung (gây nhiu loi UT đng tiêu hóa) và khong 30% UT do thuc lá (UT phi, UT

đng hô hp trên, .v.v).
1.1.2.2. Khác nhau v tin trin ca bnh
Bnh UT thng xut phát t hai loi t chc chính ca ca th
- T các t bào biu mô ca các tng, các c quan (UT biu mô).
- T các t bào ca t chc liên kt trong c th (các sarcoma). UT ca các c quan to
huyt (máu, hch lympho) là mt dng đc bit ca UT t chc liên kt
(Hematosarcoma).
Mi loi UT có hng tin trin khác nhau. Trong tng loi, mi bnh UT  mi các
th khác nhau xu hng tin trin cng rt khác nhau.
- Tc đ phát trin ca bnh cng tùy thuc vào tng giai đon bnh.  nhng giai
đon sm (insitu, giai đon 1) thng tin trin lâu dài, chm chp nhng khi  các
giai đon mun (giai đon 3,4) tin trin thng nhanh và thng rt nhanh t
vong.UT  ngi càng tr thng tin trin nhanh hn ngi già.
1.1.2.3. Khác nhau v phng pháp điu tr
Trong y vn có nói đn mt t l rt nh (1/10.000) UT t khi. Có th  nhng
c th các bit có h thng min dch t điu chnh, tiêu dit đc các t bào UT sau
khi đã phát sinh. Nhng trên cn bn, nu không điu tr thì chc chn bnh nhân s
sm dn đn t vong. Càng điu tr  giai đon sm càng có nhiu c may khi bnh.
Mi loi UT, mi giai đon có nhng phng pháp điu tr khác nhau cn c vào tng
loi bnh, tng giai đon, tng tính cht ca t bào u, tng cá th.
1.1.2.4. Khác nhau v tiên lng bnh
Tiên lng bnh ph thuc rt nhiu yu t trên tng bnh nhân, nhng yu t
chính là:
- Giai đon bnh: Càng tiên lng sm càng tt và ngc li.
Thang Long University Library
5

- Loi bnh: Có nhng UT tiên lng tt là nhng UT (d phát hin, d điu tr) nh
UT da, UT c t cung, UT vú, UT giáp trng, UT khoang ming, UT đi trc tràng,…
Có nhng UT  các tng quan trng hoc khó phát hin sm, khó điu tr, tiên lng

thng xu nh UT phi, gan, não, ty, xng,…
-Tính cht ác tính ca t bào UT: cùng mt loi UT, cùng giai đon lâm sàng, tính cht
ác tính càng cao, tiên lng càng xu.
- Th trng ngi bnh:  ngi già UT thng tin trin chm hn nhng th trng
yu nên khó thc hin đc phác đ điu tr mt cách trit đ nên càng già yu tiên
lng càng xu.
1.1.3. iu tr bnh ung th
Ung th là bnh lý ca t bào và t chc. Do vy khi UT mt c quan thì cng
có ngha là tn thng ca mt trong nhiu loi UT có th có ngun gc t các dòng t
bào khác nhau vi mc đ bit hóa cao thp khác nhau [3], [4], [5], [6].
S đáp ng ca mi loi UT vi tng phng pháp điu tr (k c trong mt loi
bnh UT) cng rt khác nhau. Mi phng pháp điu tr ch gii quyt đc mt khâu
và mt vùng trong quá trình điu tr Mt s phng pháp đc áp dng:
- Phu thut: Là phng pháp điu tr c bn, cho phép loi b phn ln UT song ch
thc hin trit đ đc khi bnh  giai đon sm, t chc khi u còn khu trú. Vi giai
đon mun hn, phu thut không ly ht đc nhng t chc UT đã xâm ln rng
xung quanh (trên vi th), do vy vic tái phát ti ch kèm theo di cn xa là không th
tránh khi nu ngi bnh ch đc điu tr bng phu thut đn đc
- X tr: là phng pháp điu tr đc ch đnh khá rng rãi, tiêu dit đc các t bào
UT đã xâm ln rng ra các vùng xung quanh khi u nguyên phát, là ni mà phu thut
không th can thip đc. Song khi điu tr s gây tn thng các t chc lành và
không điu tr đc khi t bào UT đã di cn xa hoc vi nhng loi UT biu hin toàn
thân (bnh bch cu, bnh u lympho ác tính, …).
6


Hình 1.2: X tr ung th ti Trung tâm Y hc ht nhân và Ung bu
- Hóa cht: là phng pháp điu tr toàn thân bng cách đa các loi thuc hóa cht
vào c th (ung, tiêm, truyn tnh mch, truyn đng mch, …) nhm mc đích tiêu
dit tt c các t bào UT đã và đang lu hành trong c th ngi bnh. Tuy nhiên, hóa

cht tiêu dit t bào UT cng gây hy dit t bào lành và có nhiu tác dng ph nh
hng đn cuc sng ca bnh nhân vì vy liu lng hóa cht đa vào c th b hn
ch. Có nhiu bnh ch riêng hóa cht không điu tr trit đ đc mà phi phi hp
vi các phng pháp điu tr khác.
- Các phng pháp điu tr khác nh điu tr đích, điu tr bng t bào gc và gen, ni
tit, min dch, đông y… là nhng phng pháp đang đc nghiên cu thêm.
1.1.4. Ung th có th phòng nga
Nh đã đ cp đn tác nhân sinh UT ch yu là t bên ngoài môi trng (80%)
tác nhân ni sinh rt ít (ch khong 10%). Vì vy phòng bnh UT có hiu qu khi ngn
chn các tác nhân do môi trng tác đng vào đi sng con ngi: Ngng hút thuc lá,
ch đ dinh dng v sinh an toàn hp lý, chng lm dng các hóa cht công nghip,
chng ô nhim môi trng, phòng bnh ngh nghip… s làm gim t l mc UT [9].
Thang Long University Library
7

Mt s loi UT có liên quan đn virus đã đc áp dng vacxin phòng bnh nh
vacxin phòng Viêm gan B, vacxin phòng HPV gây UT c t cung, đang nghiên cu
vacxin phòng Espein – Barr gây UT vòm hng và U lympho…
Ngoài ra các bin pháp điu tr tn thng tin UT, các bin pháp sàng lc phát
hin sm mt s UT hay gp (vú, c t cung, khoang ming, đi trc tràng…) là thit
thc nhm làm gim t l mc bnh, gim t l t vong do UT.
1.1.5. Ung th là bnh có th điu tr khi khi  giai đon sm
Trc đây có quan nim sai lm mc UT là vô phng cu cha, không đc
“dùng dao kéo” đ điu tr UT… Có th nhng quan nim này bt ngun t ch hu
ht bnh nhân UT khi đc phát hin đu  giai đon mun và mt s can thip phu
thut sai k thut hoc khi không có ch đnh (UT vú giai đon viêm cp, UT đã lan
tràn, …). Trên thc t nhiu ngi bnh UT đã đc cu sng bng các phng pháp
điu tr khoa hc, nht là khi đc phát hin  các giai đon còn sm.
1.1.6. Chm sóc tâm lý xã hi cho bnh nhân và ngi nhà bnh nhân ung th
Ngay t khi nhn đc thông tin chn đoán ung th thì cuc sng bnh nhân và

ngi nhà bnh nhân đã bc sang mt giai đon khác. Vic “sng chung” vi bnh
ung th là mt s đng đu tip din liên tc vi nhiu mc đ khác nhau. Nhng
vn đ ch yu mà h phi đi mt là: thi gian sng thêm, cm giác t ch, ni bun
và đau đn phía trc. ó là cha k đn nhng gánh nng v bnh tt, v kinh t, v
tinh thn xã hi dành cho c ngi bnh và gia đình. Khi th xác đau đn thì tinh thn,
tâm lý xã hi có vai trò rt ln. Mc tiêu ca vic chm sóc tâm lý-xã hi cho bnh
nhân và ngi nhà bnh nhân là: h tr h trong vic xác đnh ý ngha, hc cách chp
nhn, xây dng nim tin, gii quyt điu không bit rõ (mong đi), lên k hoch
(Phng hng & mc tiêu), ch ng lòng t trng và kiêu hãnh (hp tác vi thy
thuc và mi ngi trong vic điu tr), chp nhn (kt qu không nh mong đi & đau
kh), xác đnh li hy vng cn c vào xác đnh li đim mnh và ngun lc cng nh
tìm ti s thanh thn.
8

 có th lp k hoch chm sóc tâm lý xã hi cho tng bnh nhân và gia đình
ca h thì điu kin tiên quyt là phi hiu đc mong mun ca h và gây dng đc
lòng tin.
Nhân viên y t nói chung và ngi điu dng nói riêng cn không ngng trau
di k nng giao tip bên cnh vic nâng cao kin thc chuyên môn nhm giúp ngi
bnh và gia đình gim bt nhng áp lc mà bnh tt mang li.
1.2. Cung cp thông tin cho bnh nhân ung th
1.2.1. Khái nim v thông tin và truyn thông
Quá trình tng tác gia bác s vi bnh nhân, và ngi nhà bnh nhân, đc bit
là trong vic điu tr bnh UT không ch đc nhìn nhn nh mt quá trình y t đn
thuyn mà còn là mt quá trình mang tính xã hi. Vì th, kt qu sau cùng ca quá
trình điu tr bnh không ch chu tác đng ca các bin pháp y t đn thun, mà thông
qua c s tng tác xã hi vi nhiu bên tham gia.
im then cht trong tt c nhng tng tác xã hi này chính là quá trình truyn
thông gia nhân viên y t vi bnh nhân và ngi nhà ca h.
Theo inh Vn Hng, Dng Xuân Sn, Trn Quang (2004), truyn thông

đc hiu là “mt quá trình liên tc trao đi hoc chia s thông tin, tình cm, k nng
nhm to s liên kt ln nhau đ dn ti s thay đi trong hành vi và nhn thc” Ct
lõi ca quá trình truyn thông là s chia s thông tin mang tính hai chiu. Mc đích ca
truyn thông là s thay đi v nhn thc (knowledge), thái đ (attitude) và hành vi
(behavior) ca mt hoc nhiu bên tham gia vào quá trình truyn thông. [8].
Kt qu ca quá trình truyn thông này đc mô hình hóa nh sau:






Hình 1.3: S thay đi v mc đ hiu bit trc và sau quá trình truyn thông
Tr

c
quá trì
nh truy

n thông

Sau
quá trì
nh tr
uy

n thông

A B B A
Thang Long University Library

9

1.2.2. Quyn đc thông tin ca bnh nhân
Quyn ca bnh nhân thay đi  mi nc, ph thuc vào điu kin y t, kinh
t, vn hóa, xã hi ca mi ni.  Vit Nam, cha có tài liu chính thc nào liên quan
ti quyn ca ngi bnh. Vì th, quyn ca ngi bnh  Vit Nam nm trong khuôn
kh đo đc thông thng, quy chun đo đc ngh y, lut pháp, cng nh nhng công
c chung v quyn con ngi mà Vit Nam tuân th vi t cách là thành viên chính
thc ca Liên hip quc.
Theo T chc Y t th gii(WHO) v quyn ca ngi bnh áp dng cho khu
vc châu Âu nm 1994, có 5 nhóm quyn ca ngi bnh, sp xp theo th t sau:
- Quyn c bn ca con ngi trong chm sóc sc khe
- Quyn thông tin
- Quyn đng thun
- Quyn bo mt và riêng t
- Quyn đc chm sóc và điu tr
Nh vy, quyn thông tin đc đt th hai sau nhóm quyn con ngi c bn
ca bnh nhân. ó là nn tng đ ngi bnh hiu rõ tình trng ca bn thân, tng
cng kh nng t ra quyt đnh cng nh kh nng s dng các quyn khác, ví d nh
quyn đng thun, quyn bo mt, và c quyn đc chm sóc và điu tr. Quyn
thông tin ca ngi bnh áp dng ti châu Âu ghi rõ: “Bnh nhân có quyn đc thông
báo đy đ v bnh tình ca h, bao gn các thông tin y t v tình trng ca h, các
quy trình y t đc đ ngh áp dng kèm theo c li ích và ri ro ca mi quy trình”.
ng thi, “bnh nhân có quyn chn ai là ngi thay th h tip nhn thông tin v
tình trng sc khe ca h”.
Cng trong vn bn này, WHO nhn mnh ti vic thúc đy quá trình áp dng
quyn ca ngi bnh bng cách “đào to tt hn na k nng truyn thông và qung
bá ca nhân viên y t cng nh bnh nhân và các nhóm li ích khác nhm đt đc
nhng bc tin xa hn trong vic thu hiu vai trò ca các bên liên quan” [23].

10

1.2.3. Vai trò ca ngi điu dng trong vic cung cp thông tin
Thái đ ca ngi thy thuc nói chung mà đc bit là ngi điu dng trong
sut quá trình chn đoán và điu tr là phi luôn uyn chuyn, ân cn vi ngi bnh.
Th hin cho h thy rng thy thuc luôn sn sàng h tr trong mi vn đ, t đó giúp
h tìm thy vai trò tích cc ca bn thân trong vic thc hin liu trình điu tr.
Bnh UT luôn làm cho ngi ta khip s và ngi bnh UT hay cm thy bt
lc trong vic chng li cn bnh này. Vì vy, ngi điu dng cn phi gii thích và
đa ra nhng li t vn rõ ràng, c th đi vi mi sinh hot ca BN, giúp h nhanh
chóng hi phc sc khe, gim thiu các bin chng, di chng do các phng pháp
điu tr gây ra nh: cách luyn tp th lc, gi gìn v sinh, dinh dng hoc nhng
triu chng c th sp xy ra đ giúp h chng đ mt cách ch đng trong quá trình
điu tr bnh [1], [5], [6], [7].
1.2.4. K nng thông báo tin xu
Tin xu là bt k thông tin nào làm nh hng nghiêm trng hoc bt li đn
vin cnh ca mi cá nhân v tng lai ca h. i vi bnh nhân UT, đó là các thông
tin v chn đoán, v giai đon bnh, v s không đáp ng ca phng pháp điu tr
hin ti, v tái phát và v thi gian sng thêm ca ngi bnh.
1.2.4.1. Rào cn ca vic thông báo tin xu
- Rào cn t phía bác s
+ Lo lng không th kim soát đc cm xúc mnh ca ngi bnh
+ Lo lng làm ngi bnh và ngi nhà ni gin
+ Lo lng làm tn thêm nhiu thi gian và gây thêm đau kh chu đng cho ngi bnh
+Lo lng gp rc ri vi cp trên khi nói điu gì không phù hp
+Không đc đào to đ bit cách kim soát cm xúc ca bn thân và ng phó trong
các trng hp ngi bnh và ngi nhà bc l phn ng mnh.
- Rào cn t phía ngi bnh
+ S không đ kh nng đ đng đu vi s tht

+ S b suy sp và mt kim soát bn thân trc ngi l
+ S làm gia đình thêm đau kh, tn kém vì mình
Thang Long University Library
11

- Rào cn t phía gia đình ngi bnh
+ S làm ngi bnh thêm đau kh
+ S ngi bnh suy sp tinh thn và có phn ng tiêu cc nh b n, t chi điu tr,
trm cm và t t
1.2.4.2. Thái đ ca ngi bnh, gia đình và bác s đi vi vic nhn và thông báo tin
xu
Mc dù có nhiu rào cn trong vic cung cp tin xu cho ngi bnh t phía gia
đình và chính bn thân ngi bnh nhng theo mt kho sát thc hin ti Bnh vin
Ung bu thành ph H Chí Minh nm 2010 cho thy có hn 90% ngi bnh và 60%
gia đình mun đc bit rõ v cn bnh mà ngi bnh đang mc phi. Mt nghiên
cu tng t ti 7 bnh vin và mt trung tâm phòng chng UT ti Hàn Quc ni có
nn vn hóa và đi sng cng đng gn ging nh  Vit Nam, kho sát 433 bnh
nhân UT giai đon cui và 325 ngi thân đã ghi nhn khong 96,1% bnh nhân và
76,9% ngi thân mun đc bit rõ tình trng bnh ca bnh nhân. T l này cng
đc ghi nhn  các nc Âu M. Mt nghiên cu trên 1251 bnh nhân UT ti Hoa K
cho thy có 91% bnh nhân mun bit thông tin v chn đoán và 85% mun bit mình
còn sng bao lâu. Tng t, có khong 91% bnh nhân mun bit kh nng cha khi
bnh UT ca mình trong nghiên cu ti Scotland.
Ti Hàn Quc, nm 1982 ch có 18% bác s mun thông báo tin xu cho bnh
nhân. Nhng đn nm 1990, con s này tng lên đn 81,8%. S thay đi này có đc
nh s tin b trong các phng pháp điu tr giúp gim t l t vong, thay đi cái
nhìn bi quan đi vi bnh nhân UT và t s gia tng công nhn quyn đc tham gia
vào quyt đnh điu tr ca bnh nhân.
1.2.4.3. Mc tiêu ca vic thông báo tin xu
- Thu thp thông tin, hiu bit và cm nhn ca bnh nhân v cn bnh UT ca h

(điu này giúp ngi bác s xác đnh nhng hiu bit, s trông đi và s sn sàng ca
bnh nhân đ nhn thông tin xu).
- Cung cp thông tin cn thit phù hp vi nhu cu và nguyn vng ca bnh nhân
12

- Giúp làm gim các tác đng ca các cm xúc mnh cng nh cm giác b cô lp mà
bnh nhân có th có khi nhn tin xu.
- Lp các k hoch điu tr tip theo vi s tham gia và hp tác ca bnh nhân
1.2.4.4. H qu ca vic thông báo tin xu
- i vi bnh nhân: Mi e ngi rng vic nhn tin xu có th làm bnh nhân đánh mt
hy vng đã đc chng minh ngc li vi mt nghiên cu  trung tâm điu tr UT
Massey thuc đi hc Commonwealth, Virginia, Hoa K. Nghiên cu này cho thy
vic cung cp thông tin v bnh mt cách trung thc cho bnh nhân UT giai đon tin
xa vn duy trì đc nim hy vng ca h. Thông thng, ngi bác s s giúp bnh
nhân chuyn đi hy vng ca h. T hy vng đc khi bnh chuyn sang hy vng ht
đau đn, hy vng không b cô đn, b ri hoc hy vng đc gp mt ngi quan
trng nào đó ln cui, hoc hy vng đc cht mt cách nh nhàng. Mt s nghiên cu
khác cho thy vic nhn tin xu cng ít gây ri lon tâm lí cho bnh nhân. Ngoài ra,
nu đc thông báo tin xu mt cách thích đáng, bnh nhân có th hài lòng hn vi
dch v chm sóc y t, tham gia vào các quyt đnh điu tr tích cc hn và tuân th
điu tr tt hn.
- i vi bác s: Thông báo tin xu cho bnh nhân là mt công vic gây nhiu cng
thng cho bác s, đc bit khi h thiu kinh nghim hoc bnh nhân còn quá tr cng
nh trong tình hình thiu các ngun lc giúp bnh nhân vt qua đau kh khi bit s
tht v cn bnh nan y ca mình. Tuy nhiên, điu này s giúp bác s t tin hn trong
vic thông báo tin xu cho bnh nhân đng thi giúp gim cng thng cho bnh nhân.
1.2.4.5. K thut thông báo tin xu 6 bc SPIKES
- Bc 1: S-Setting up: Thit k bui nói chuyn
- Bc 2: P-Perception: ánh giá nhn thc ca bnh nhân
- Bc 3: I-Inivtation: Hi bnh nhân mun nhn tin xu hay không

- Bc 4: K-Knowledge: Cung cp thông tin cho bnh nhân
- Bc 5: E-Emotion: Phn ng vi các cm xúc ca bnh nhân
- Bc 6: S-Strategy and Summary: Tóm li vn đ và bàn các k hoch điu tr tip
theo vi bnh nhân
Thang Long University Library
13


1.3. Mt s nghiên cu trong và ngoài nc
1.3.1. Nghiên cu quc t
- Susan Eggly và cs khi nghiên cu v vic cung cp thông tin cho BN cho thy đa
phn ngi nhà tham gia vào các cuc gp g vi bác s UT và đt nhiu câu hi hn
hn (2006) [22].
- Yun YH và cs đã nghiên cu v ung th giai đon cui cho thy đa s BN và TN
nhn thc đc tình trng cui ca bnh nhân (2010) [23].
- Fumis R.L và cs đã nghiên cu v thái đ ca BN và ngi nhà BN v thông tin tiên
lng bnh cho thy BN đc bit quan tâm đn vic h có đc thông báo v tình trng
bnh UT giai đon cui hay không trong khi các bác s li có xu hng giu (2011).
[15]
1.3.2. Nghiên cu trong nc
- Tác gi Nguyn c Bo, Tô Th S thc hin “Kho sát nhu cu t vn ca bnh
nhân ung th và thân nhân ti Bnh vin Ung bu” nm 2005 ti Bnh vin Ung
bu, Thành Ph H Chí Minh cho thy nhu cu cn t vn ca BN và TN UT rt cao
[2].
- Tác gi Cam Ngc Thúy và cs nghiên cu “Quan đim ca bnh nhân và thân nhân
trong vic cung cp thông tin cho bnh nhân ung th” nm 2010 ti Bnh vin Ung
bu Thành ph H Chí Minh cho thy có hn 90% ngi bnh và 60% gia đình mun
đc bit rõ v cn bnh mà ngi bnh đang mc phi [10].

14

CHNG II
I TNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. i tng nghiên cu
2.1.1. i tng
i tng nghiên cu ca chúng tôi là nhng bnh nhân và thân nhân đc chn đoán
và điu tr bnh UT ti Trung tâm Y hc ht nhân và Ung bu, Bnh vin Bch Mai
t tháng 08/2011 ti tháng 01/2012. Mu nghiên cu ca chúng tôi gm 2 nhóm:
-Nhóm bnh nhân: 65 BN đc điu tr UT các giai đon ti Trung tâm Y hc ht nhân
và Ung bu, Bnh vin Bch Mai t tháng 08/2011 ti tháng 01/2012.
-Nhóm ngi nhà: 80 NN có ngi thânđc điu tr UT các giai đon ti Trung tâm Y
hc ht nhân và Ung bu, Bnh vin Bch Mai t tháng 08/2011 ti tháng 01/2012.
2.1.2. Tiêu chun chn đi tng
- Tiêu chun chn đoán bnh UT: kt qu gii phu bnh, kt qu cn lâm sàng.
- BN và NN đng ý tham gia vào nghiên cu.
- Mi đi tng ch tham gia vào nghiên cu mt ln.
2.1.3. Tiêu chun loi tr đi tng
- i tng có các vn đ v tinh thn, th cht không th thc hin phng vn
- i tng t chi tham gia nghiên cu
2.2. Phng pháp nghiên cu
Chúng tôi s dng phng pháp nghiên cu ct ngang mô t
2.3. a đim và thi gian nghiên cu:
Trung tâm Y hc ht nhân bnh vin Bch Mai, Hà Ni

T tháng 08/2011 đn tháng 01/2012
2.4. Quy trình nghiên cu
- Tip xúc vi bnh nhân và thân nhân. Gii thích v nghiên cu.
- Sau khi đc s chp thun ca bnh nhân và thân nhân, chúng tôi tin hành thu thp
d liu nghiên cu theo mt mu phiu điu tra thng nht có sn.
- Tham kho kt qu cn lâm sàng, chn đoán và phng pháp điu tr t bnh án.
Thang Long University Library
15

2.5. o đc trong nghiên cu
ây là nghiên cu quan sát, hoàn toàn không can thip vào quá trình chn đoán
và điu tr. Bnh nhân đc gii thích và t nguyn tham gia nghiên cu. D liu
nghiên cu đc bo mt và không có báo cáo nào cha thông tin cho phép nhn din
đi tng tham gia nghiên cu. S riêng t ca bnh nhân đc bo v nghiêm ngt.
2.6. X lý s liu
Kt qu nghiên cu đc x lý theo phng pháp thng kê y hc thông thng
da trên chng trình Excel 2010.
ánh giá h s tng quan Pearson:
p > 0,05: S khác bit không có ý ngha thng kê
p < 0,05: S khác bit có ý ngha thng kê
p < 0,01: S khác bit rt có ý ngha thng kê
Cách tính giá tr trung bình và đ lch chun (SD):

16

CHNG III
KT QU
Sau khi phng vn 145 đi tng (65 BN UT và 80 NN) chúng tôi đã phân tích và ghi
nhn mt s kt qu nh sau:
3.1. c đim đi tng nghiên cu
3.1.1. Phân b đi tng nghiên cu theo các ch s nhân khu hc
3.1.1.1 S phân b theo gii
Bng 3.1. S phân b các đi tng nghiên cu theo gii
Nam N Gii
Nhóm
n % n %
p
Bnh nhân (n = 65) 37 56,92 28 43,08 > 0,05
Ngi nhà (n = 80) 38 47,5 42 52,5 > 0,05
p > 0,05 > 0,05
 Không có s khác bit gia hai nhóm nghiên cu v gii tính.
 T l UT  nam cao hn n nhng không có ý ngha thng kê.
 T l nam ít hn n trong nhóm ngi nhà nhng không có ý ngha thng kê
3.1.1.2 S phân b theo tui
Bng 3.2. T l phân b các đi tng nghiên cu theo tui
< 30 30 – 60 > 60 p
Tui

Nhóm
n % n % n %
Bnh nhân (n=65) 10 15,38 41 63,08 14 21,54 p<0.05
Ngi nhà (n=80) 17 21,25 47 58,75 16 20
p > 0.05 > 0.05 > 0.05
 Không có s khác bit gia hai nhóm nghiên cu v đ tui.
  tui trung bình ca nhóm UT là 48,2 ± 12,8 tui (t 24 ti 77 tui).Trong
c hai nhóm, chim t l ln nht là nhóm tui 30 – 60.
 S khác bit gia các nhóm tui trong nhóm UT có ý ngha thng kê.
Thang Long University Library
17


3.1.1.3. Trình đ hc vn
Biu đ 3.1: S phân b theo trình đ hc vn

 Trình đ Trung hc c s (THCS) chim t l cao nht  nhóm BN và trình đ
PTTH cao nht  nhóm NN (ln lt là 35,38% và 26,25%). Vn còn đi tng
mù ch, cho dù chim t l nh nht (3,1% và 1,25%)
 Nhóm NN có t l trình đ Ph thông trung hc (PTTH) tr lên cao hn nhóm BN
nhng không có ý ngha thng kê (p>0,05).

3.1.1.4. Thu nhp
Bng 3.3: Phân b thu nhp ca hai nhóm nghiên cu
< 3 triu đng 3 – 6 triu đng

> 6 triu đng p Thu nhp
Nhóm
n % n % n %
Bnh nhân (n=65) 41 63,08 14 21,54 10 15,38 p<0.05

Ngi nhà (n=80) 47 21,25 17 58,75 16 20
p < 0.05 < 0.05 > 0.05
 Thu nhp di 3 triu đng là cao nht  nhóm BN: 63,08% thu nhp  mc 3-6
triu đng là cao nht  nhóm NN 58,76%.
 S khác bit gia các mc thu nhp  nhóm BN là có ý ngha thng kê
18


3.1.2. c đim v các loi ung th ca nhóm BN
Bng 3.4: S phân b theo loi bnh ung th ca nhóm BN
Bnh

Gii

Phi
i
trc
tràng
Tuyn
giáp
Vòm Gan Khác Tng p
n 12 7 4 5 3 6 37
Nam
%

18,47 10,77 6,15 7,69 4,61 9.23 56.92
N n 15 6 2 1 1 3 28
%

23,07 9,23 3,08 1,54 1.54 4.62 43.08

n 27 13 6 6 4 9 65
Tng
%

41,54 20 9,23 9,23 6,15 13.85 100
p<0.05
 Kt qu nghiên cu cho thy Ung th phi là loi ung th gp t l cao nht
(41,54%), tip đn là đi trc tràng (18.46%).
 S khác bit gia các loi ung th là có ý ngha thng kê.

Biu đ 3.2: S phân b theo giai đon bnh

 Không quan sát thy ung th giai đon I trong nghiên cu
 Giai đon III chim t l cao nht vi 39/65 BN (60%), sau đó là giai đon IV vi
19/65 BN (10,76%). Giai đon II chim t l ít nht (10,76%).
 S khác bit gia các giai đon bnh có ý ngha thng kê

Thang Long University Library
19


3.2. Nhn thc v bnh ung th
3.2.1. Nhn thc ung th chung
3.2.1.1. Kin thc phòng nga ung th
Bng 3.5. T l s ngi tr li đúng các câu hi v bnh ung th
Bnh nhân (n=65) Ngi nhà (n=80)
Câu hi
n % n %
Thuc lá có kh nng gây nhiu bnh ung th 54 83,08 76 95
Tránh n ng cc b nm mc đ phòng ung

th d dày
20 30,77 29 36,25
Hn ch đ rán nng đ phòng ung th đi
tràng
34 52,31 48 60
Ung th vú d phát hin sm qua t khám vú,
siêu âm, Xquang
57 87,69 63 78,75
V sinh sau quan h tình dc không liên quan
đn ung th
10 15,39 18 22,5
Ung th c t cung có th phát hin sm qua
khám ph khoa đnh k
30 46,15 57 71,25
Khi mc ung th thì không nên đng đn dao
kéo
20 30,77 40 50
Ung th có th phòng nga đc 27 41,54 56 70

 Câu hi v thuc lá có t l ngi tr li đúng cao nht (83,08% và 95%)  c hai
nhóm nghiên cu, tip theo đó câu hi v ung th vú  c nhóm bnh
nhân(87,69%) và nhóm ngi nhà (78,75%).
 Các câu hi v v sinh sau quan h tình dc, thc n ng cc b nm mc và ung
th d dày vn còn thp.

20

3.2.2.2. Các phng pháp điu tr
Bng 3.6: T l các phng pháp điu tr đc bit đn
Bnh nhân (n=65) Ngi nhà (n=80)
Câu hi
n %

n %

X tr
57 87,69

76
95

Hóa cht
65
100

80
100

Phu thut
65
100

80
100

ông y
53
81,54

80
100

Kháng th đn dòng
15
23,08

35
43,75

Liu pháp điu tr gen
10
15,38

28
35

 Trên 80% BN và ngi nhà có bit đn các phng pháp x tr, hóa cht, phu
thut và đông y. T l ca nhóm ngi nhà có cao hn nhóm bnh nhân nhng
s khác bit không có ý ngha thng kê.
 T l bnh nhân và ngi nhà bit đn liu pháp điu tr gen và kháng th đn
dòng còn thp. T l ca nhóm ngi nhà cao hn so vi nhóm bnh nhân.
3.2.2.2. Các ngun thông tin
Bng 3.7: T l các ngun thông tin bnh nhân và ngi nhà tip cn đc
Bnh nhân (n=65) Ngi nhà (n=80)
Ngun thông tin

n %

n %

Bác s bnh vin 58
89,23

70
87,5

iu dng 28
43,08

35
43,75

Internet 32
49,23

56
70

Báo chí 60
92,31

65
81,25

Truyn hình 47
72,31

38
47,5

Bn bè 30
46,15

57
71,25

Bnh nhân và ngi nhà khác 45
69,23

60
75


 Bác s vn là ngun thông tin quan trng nht  c hai nhóm, chim t l
89,23% và 87,5%.Tip theo là báo chí, bnh nhân và ngi nhà khác, internet.
Thang Long University Library
21

3.2.3. Thông tin v tình trng bnh ca bn thân và ngi nhà
3.2.3.1. Tình trng bnh ca bnh nhân
Bng 3.8: T l bnh nhân và ngi nhà tr li đúng các câu hi liên quan đn tình
trng bnh ca bnh nhân
Bnh nhân (n=65) Ngi nhà (n=80)
Câu hi
n %

n %

Chn đoán bnh 56 86,15

70 87,5

Chn đoán giai đon 29 44,62

57 71,25

Phng pháp điu tr 59 90,77

69 86,25


 T l bit chn đoán bnh là trên 85%  c hai nhóm
 T l bit chính xác giai đon bnh ca nhóm BN thp hn NN (44,62% so vi
71,25%).
 T l bit phng pháp điu tr  nhóm BN cao hn nhóm NN.

3.2.3.2. Ngun cung cp thông tin chn đoán bnh ln đu cho bnh nhân
Bng 3.9: T l ngi cung cp thông tin chn đoán bnh ln đu cho bnh nhân
Bnh nhân (n=56)
Ngun thông tin
n %

Bác s 49
87,5

iu dng 0

0

T đoán/xem xét nghim 7
12,5

Ngi nhà nói 0
0


 Ngi bnh nhn thông tin t bác s chim t l cao nht (87,5%), ngoài ra
thông tin do BN t đoán/t xem xét nghim ca mình.
 Không có BN nào nhn thông tin t điu dng và ngi nhà ca mình

22

3.3. Quan đim v vic cung cp thông tin cho bnh nhân ung th
3.3.1. Quan đim v vic thông báo tin xu
Bng 3.10: T l bnh nhân và ngi nhà đng ý vi vic cung cp thông tin cho
bnh nhân ung th, k c thông tin xu
Bnh nhân (n=65) Ngi nhà (n=80)
Câu hi
n %

n %

Bnh nhân cn bit cn bnh ung th ca
mình
61
93,85

62
77,5

Nên cho bnh nhân bit nu bnh ung th
 giai đon sm
61
93,85

80
93,75

Nên cho bnh nhân bit nu bnh ung th
 giai đon mun
59
90,77

30
37,5

Nên cho bnh nhân bit nu bnh tin
trin xu
54
83,08

35
43,75

Nên cho ngi nhà bnh nhân bit nu
bnh tin trin xu
60

92,31

80
100


 a phn BN đu mun bit thông tin v tình trng bnh ca mình, k c khi đó
là thông tin xu (trên 80%).
 T l ngi nhà BN không mun cho BN bit v bnh cao hn so vi BN
(93,85% và 77,5%).
 T l ngi nhà BN mun cho BN bit v bnh  giai đon mun thp hn so
vi khi bnh  giai đon sm (37,5% so vi 93,75%), p<0,05.
 100% ngi đc hi đu mong mun đc nhn thông tin t nhân viên y t,
đc bit là bác s điu tr và y tá trc tip chm sóc.




Thang Long University Library
23


3.3.2. Nhu cu cung cp thông tin
Bng 3.11:Các ch đ BN và ngi nhà tìm kim thông tin
Bnh nhân (n=65) Ngi nhà (n=80)
Câu hi
n %

n %

Chn đoán sm 63 96,92

76
95

Các phng pháp điu tr 62 95,38

70
87,5

Tác dng ph ca điêu tr 60 92,31

68
85

Giá thành điu tr 53 81,54

78
97,5

Tiên lng bnh 62 95,38

76
95

Th tc hành chính 40 61,54

60
75

 Nhu cu tìm kim thông tin là rt cao  c hai nhóm, đc bit các thông tin liên
quan đn bnh ung th, tiên lng bnh và phng pháp điu tr.
 T l mun tìm kim thông tin v tác dng ph, giá thành điu tr và các th tc
hành chính  nhóm ngi nhà cao hn nhóm bnh nhân.











24

CHNG IV
BÀN LUN

4.1. c đim v các đi tng nghiên cu
Tng cng chúng tôi đã phng vn 140 bnh nhân ung th và ngi nhà. Tui
trung bình là 48,2±12,8 tui (t 24 đn 77 tui); 48% là ph n (43,03% trong nhóm
BN và 52,5% nhóm NN) và nu phân nhóm theo trình đ hc vn thì 38,46% nhóm
BN và 48,75% tt nghip trung hc (tính tng s ngi trình đ t ph thông trung hc
(PTTH) tr lên). Trong nhóm các thành viên trong gia đình, tui trung bình là 47 tui
(t 21–78 tui), 52,5%% là ph n, ch yu là trình đ PTTH (7%), và ch yu là con
trai hoc con gái (44%), sau đó là v/chng (38%). V thu nhp cá nhân BN, ch yu
là mc thu nhp di 3 triu đng, đi đa s bnh nhân đc bo him chi tr. Thu

nhp ca nhóm NN cao hn BN (do vn đi làm, sc khe tt hn, thi gian làm vic
nhiu hn ).Tuy nhiên chi phí điu tr bnh ung th ch yu là do c gia đình đóng
góp ch không ch riêng bnh nhân.
Nh vy, nhìn chung, đi đa s bnh nhân bit ch, có th đc vit tuy nhiên
vn còn mt t l mù ch dù nh và t l trình đ vn hóa di mc THCS vn  mc
cao (26,16% nhóm BN và 25% nhóm NN).  tui hay gp là t 30-60 tui, phù hp
vi đ tui thng gp ca các loi ung th phi, đng tiêu hóa và phù hp vi kt
qu nghiên cu ca tác gi Cam Ngc Thúy và cng s. Trình đ vn hóa ca nhóm
thân nhân cao hn nhóm bnh nhân và tui tr hn cho dù s khác bit này không có ý
ngha thng kê. iu này s gii thích cho s khác bit trong các mô hình và ngun tìm
kim thông tin s đc mô t  sau.
Loi ung th ch yu là ung th phi (41,54%), tip theo đó là ung th đng
tiêu hóa (20%) và ung th tuyn giáp và vòm (9,23%). ây cng là nhng loi ung th
hay gp nht ti Trung tâm Y hc ht nhân và Ung bu cng nh các loi ung th ph
bin  Vit Nam. Kt qu này có hi khác vi kt qu ca tác gi Cam Ngc Thúy vi
các loi ung th ph bin là ung th c t cung, ung th vú và tuyn giáp. iu này có
Thang Long University Library
25

th lý gii là do k thut điu tr  mi đn v khác nhau dn ti đc trng bnh cng
khác. Ngoài ra c mu ca hai nghiên cu này còn nh và phm vi nghiên cu ch  ti
mt đn v nên có th có nhng sai s nht đnh. Thi gian trung bình k t khi chn
đoán ung th ln đu tiên là 5 tháng (t 1–13 tháng). Ti thi đim tin hành nghiên
cu, phn ln bnh nhân chúng tôi phng vn đã đc chn đoán trong vòng 2 tháng
trc đó. Không quan sát thy giai đon I, ch yu là giai đon III và IV và 10,76%
bnh nhân đã xut hin di cn (giai đon IV).

4.2. Nhn thc v bnh ung th
4.2.1. Nhn thc v bnh ung th chung
Bnh ung th đang ngày càng ph bin và mc đ nh hng đn đi sng ca

tng cá nhân, tng gia đình đang ngày mt tng lên. Cn bnh ung th không còn là
mt vn đ xa xôi nào mà đã là vn đ hin hu trong cuc sng hàng ngày, đc bit
khi bn thân hay ngi thân ca mình đc chn đoán bnh ung th. Nhu cu tìm kim
thông tin v bnh ung th s tng lên và các ngun thông tin, đc bit là truyn thông
cng nhiu hn. Tuy nhiên hiu qu ca truyn thông phòng chng bnh ung th hin
ti nh th nào vn cha có nghiên cu c th.
Trong nghiên cu ca chúng tôi, câu hi v thuc lá có t l ngi tr li đúng
cao nht (83,08% và 95%)  c hai nhóm nghiên cu, tip theo đó câu hi v ung th
vú  c nhóm bnh nhân(87,69%) và nhóm ngi nhà (78,75%). Các câu hi v v
sinh sau quan h tình dc, thc n ng cc b nm mc và ung th d dày vn còn thp.
a phn các câu hi ngi nhà bnh nhân tr li đúng vi t l cao hn và s khác bit
có ý ngha thng kê (p<0,05). Lý gii cho điu này có th là do hiu qu ca các
chng trình phòng chng thuc lá và tuyên truyn phòng chng ung th vú trên
truyn hình nên s ngi tr li đúng câu hi liên quan đn 2 lnh vc này s cao hn.
Ngoài ra do công vic hàng ngày ca nhân viên y t ht sc cng thng và hu ht cha
có b phn chuyên đ cung cp thông tin t vn cho bnh nhân nên ngun thông tin đi
chúng đáng tin cy đi vi đi đa s ngi dân nói chung và bnh nhân cng nh thân
nhân UT nói riêng, ch yu là t truyn hình, áp phích, t ri. Tuy nhiên, ni dung ch