dự phòng và chăm sóc loét tì đè cho bệnh nhân nằm lâu

T VN 
Loét tì đè là mt vn đ sc khe ln  các bnh vin, c s y t và ngay c
trong chm sóc bnh nhân  nhà. ây là hu qu ca quá trình b tì đè kéo dài gây
thiu máu nuôi t chc và cht t bào, thng xy ra  nhng bnh nhân phi nm
lâu do các bnh mãn tính khác[4].
Theo Barratt (1990), khi lng công vic ca điu dng Hi sc cp cu
tng lên 50% khi có loét tì đè cut hin [11]. Nghiên cu ca Woodbury và
Houghton nm 2004 trên 14000 bnh nhân  45 c s y t ti Canada cho t l
mc c tính ca loét tì đè là 26,2%. T l hin mc  các đn v Hi sc cp cu
thay đi t 14%-41%, cao hn gp 3 ln so vi t l  các bnh vin đa khoa
thông thng [15]. Các d liu cng cho thy 10% bnh nhân đn vin xut hin
loét tì đè trong đó 70% là ngi cao tui. Theo Langemo và cng s (1989) 60%
bnh nhân vào cp cu có biu hin  hai tun đu tiên, tuy nhiên 15% bnh nhân
cao tui xut hin loét tì đè  tun đu tiên [14]. Nguy c loét tì đè tng đn 74%
khi kt hp các yu t bt đng, suy gim h min dch và gim khi c (Harris &
Fraser, 2004) [12].
Thi gian nm vin, chi phí chm sóc y t, cht lng cuc sng ca bnh
nhân gim, tng t l bnh tt và thm chí là t vong là nhng h qu tt yu ca
loét tì đè. Nu đã mc thì rt khó điu tr, chính vì th vn đ d phòng chm sóc
loét tì đè đang dn tr thành mt u tiên cho công tác chm sóc điu dng. [11],
[4], [10], [6], [14] Thêm vào đó, nguyên nhân hay gp nht chính là thiu vn
đng, điu mà điu dng y tá và ngi chm sóc bnh nhân hoàn toàn có th d
phòng [11]. Nguyn Th Bình và cng s nghiên cu trên 51 bnh nhân chn
thng ct sng ngc tht lng  bnh vin Vit c cho thy t l loét là 3l,5 %
 bnh nhân có lit ty [9].
Vi s phát trin không ngng v kinh t xã hi, s lng ngi cao tui
1
ngày mt tng cùng vi s gia tng t l các bnh mãn tính (đái tháo đng, tim
mch, bnh khp, …), các tai nn lao đng và sinh hot khin ngi bnh hn ch
vn đng thì loét tì đè không phi là mt hin tng him gp. Mc dù có nhiu
tin b trong vic chm sóc bnh nhân có nguy c cao nhng điu tr loét tì đè vn

là vn đ thách thc vi y hc. Chính vì vy, chúng tôi vit chuyên đ “D phòng
chm sóc loét tì đè cho bnh nhân nm lâu” này vi hai ni dung sau:
1) Mô t các yu t nguy c và bnh sinh loét tì đè
2) Mô t quy trình điu dng d phòng chm sóc loét tì đè  nhng
bnh nhân nm lâu
2
Thang Long University Library
CHNG 1
TNG QUAN
Da là h thng c quan ln nht trong c th. Da có đc tính dai và bn đ
bo v các lp mô di da chng li không khí, nc, các cht l, và vi khun. Da
rt nhy cm vi chn thng và có nhng kh nng t lành đc bit. Tuy nhiên dù
có kh nng đàn hi nhng da không th chu đc áp lc kéo dài, lc đè hoc s
chà xát quá mc [4].
1.1.Cu to ca da.
Da gm 3 lp: thng bì, trung bì, h bì và các phn ph ca da [2].
3
Hình 1.1: Cu to mô hc da bình thng
1.1.1. Thng bì(còn gi là biu bì, epidermis)
Trên các lát ct mô hc ca da bình thng, ranh gii gia thng bì và
trung bì không bng phng mà li lõm do có nhiu nhú ca thng bì nh nhng
ngón tay n sâu vào trung bì. Nhng ch li lên ca trung bì gia các nhú thng
bì gi là nhú trung bì.Thng bì chia ra thành nm lp: lp đáy, lp gai, lp ht,
lp sáng và lp sng [2].
- Lp đáy: Còn gi là lp sinh sn. Gm có mt hàng t bào đng trên màng đáy
thng góc vi mt da.T bào hình tr hay vuông, ranh gii ít rõ ràng, nhân hình
4
Thang Long University Library
bu dc khá ln, t bào cht a kim. Nm xen k gia hàng t bào đáy là nhng
t bào sáng có tua, đó là hc t bào (mélanocyte). Trung bình khong 10 t bào

đáy có mt t bào mélanocyte (khong 1155 t bào mélanocyte/mm
2
da). Lp t
bào đáy có nhim v sinh sn nhng t bào mi thay th nhng t bào c đã b
phân hy. Hc t bào có nhim v sn xut ra melanin.
- Lp gai: ây là lp dày nht ca thng bì, có t 5-12 hàng t bào,  các hàng
di thì t bào ln hình đa giác có trc thng đng, càng lên trên t bào càng nh
li, có hình thoi nm song song vi mt da, t bào cht a toan. Ni lin t bào này
vi t bào kia bng cu ni liên bào làm cho lp gai liên kt cht ch vi nhau.
- Lp ht: Có t 2-4 lp, t bào dt hn t bào gai, nm song song vi mt da,
nhân sáng hn và có hin tng đang h bin. Lp ht là lp cui cùng còn nhân
và cu ni. Lp ht không có  niêm mc.
- Lp sáng: Ch có  lòng bàn tay, bàn chân, nó nm trên lp ht, có t 2-3 hàng
t bào. T bào hình dt kéo dài cha albumin có cht éléidin.
- Lp sng: Là lp ngoài cùng ca thng bì, tip xúc trc tip vi môi trng,
gm nhng t bào dt không nhân a toan (acid), xp thành nhng phin mng
chng lên nhau.
Nh vy thng bì luôn  tình trng sinh sn, nhng t bào mi  lp c bn, già
ci, h bin ri bong ra  lp sng.
1.1.2. Trung bì (còn gi là chân bì)
V cu trúc trung bì gm 3 phn:
- Nhng si chng đ: si to keo là nhng si thng không phân nhánh cu to
bi nhng chui polypeptit (khong 20 si axit amin). Si to keo có th b phá
hy bi men Colagenaza do vi khun tit ra. Si chun là nhng si ln hn có
phân nhánh, nó bt ngun t si to keo. Si li to thành màng li mng bao
5
bc quanh mch máu, tuyn m hôi. Cu trúc ca nó ging si to keo.
- Cht c bn: là mt màng nhy gm trytophan, tyrosin Nó b phá hy bi
tyrosin.
- T bào gm t bào x hình thoi hoc hình amip, có tác dng làm da lên so. T

chc bào hình thoi hoc hình sao có th bin thành đi thc bào đóng vai trò quan
trng trong vic bo v c th. Tng bào tham gia quá trình chuyn hóa heparin,
histamin.
- Ngoài các thành phn trên  trung bì còn có nhng đng mch, tnh mch, bch
mch (h thng này đc bt ngun t các đám ri  sâu) và h thng thn kinh
ca da
1.1.3. H bì (còn gi là mô di da)
Nm gia trung bì và cân hoc màng xng, h bì là t chc đm bit hóa thành t
chc m, có nhiu ô ngn cách bi nhng vách ni lin vi trung bì, trong mi ô
có mch máu, thn kinh, t bào m, t bào tròn, t bào sáng.
1.1.4. Phn ph ca da.
Gm thn kinh, tuyn m hôi, tuyn bã, nang lông và móng.
- Thn kinh da: gm 2 loi.
Thn kinh não ty có v Myelin bao bc, có nhánh đi riêng bit ph trách chc
nng cm giác.
Thn kinh giao cm không có Myelin chy nh trong các bao mch máu, điu
khin mch máu, c nang lông tuyn m hôi.
- Tuyn m hôi gm 3 phn
6
Thang Long University Library
+ Cu bài tit hình tròn khu trú  trung bì sâu hoc h bì, có 2 lp t bào gia là
nhng t bào bài tit, chung quanh có lp t bào dt bao bc.
+ ng dn đon qua trung bì có cu trúc nh phn cu nhng ít bài tit.
+ ng dn đon qua thng bì có đon xon c, càng ra ngoài càng xon nhiu,
gm mt lp t bào có nhim ht sng.
- Tuyn bã: nm cnh bao lông và thông vi nang lông bng ng tit. Mi tuyn bã
có nhiu thùy, mi thùy gm nhiu lp t bào. ng tit đc cu to bi t bào
sng.
- Nang lông là phn lõm sâu xung ca thng bì cha si lông và tip cn vi
tuyn bã, ri rác khp da tr lòng bàn tay và lòng bàn chân. Mi nang lông gm 3

phn: ming nang lông thông vi mt da, c nang là phn bé li và bao lông là
phn dài nht n sâu xung h bì.
- Móng: mt tm sng mng nm gn trong mt rãnh  mt lng ca du ngón.
Móng có mt b t do, ba b còn li đc các np da ph lên gi là b sau và hai
b bên.
1.2. Loét tì đè
1.2.1. nh ngha và bnh sinh loét tì đè
- Loét tì đè là mt loi tn thng hoi t t chc gia vùng xng và vt có nn
cng. Nguyên nhân ca hin tng này là do thiu máu t chc trong quá trình tì
đè kéo dài  nhng bnh nhân b bt đng do các nguyên nhân khác nhau: tn
thng ct sng, hôn mê kéo dài, tai bin mch máu não…. Áp lc liên tc lên da
ép cht các mch máu nh có nhim v cung cp cht dinh dng và khí ô-xy đn
cho da. Khi da thiu máu quá lâu, mô cht làm xy ra các dng loét do áp lc [4],
[5], [7], [8], [11], [14], [16].
7
- Tn thng da do áp lc thng bt đu trên c th ni có xng sát vi b mt
ca da, ví d nh hông. Nhng ch xng nhô ra này ép mt lc lên da t bên
trong. Nu bên ngoài cng là mt b mt cng, các mch máu lu thông ca da b
ép cht li. Vì mc đ lu thông cng b suy gim bi tình trng tê lit cho nên khí
ô-xy lu thông đn da ít hn dn đn sc bn ca da b gim sút. C th c gng
bù đp bng vic gi thêm nhiu máu đn khu vc đó. Chính s bù đp này làm
cho ch da b ép phng lên, gây nên áp lc nhiu hn cho các mch máu và làm
tn hi nhiu hn ti sc khe ca da. Mc dù có nhiu tin b trong vic chm
sóc bnh nhân có nguy c cao, nhng điu tr loét do tì đè vn là vn đ thách thc
đi vi y hc.
- Loét tì đè (loét đim t) là bin chng hay gp  nhng bnh nhân:
 Lit hai chi di do viêm nhim  ty, do ty b chèn ép, u ty, gãy ct
sng c, lng gây lit ty
 Suy kit do nm lâu vì tai bin mch não, gãy c xng đùi
 Loét hay gp  ch b tì đè: xng cùng ct, mu chuyn ln, mt cá, gót,

xng chm, sau đu.
8
Thang Long University Library
Hình 1.2: Hình nh loét tì đè
Bin chng loét xut hin sm, nng lên khá nhanh, đng kính có th vài
cm đn 20-25cm, sâu ti xng cùng. ó là giai đon suy kit v c th, bi quan
v tâm lý  bnh nhân, ngi thân và c mt b phn nhân viên chm sóc y t.
1.2.2. Nhng yu t nguy c loét tì đè:
- Thiu vn đng. Bt c ai, k c nhng ngi vn đng bình thng, đu có th
b loét đim t nu h gi nguyên mt v trí trong mt khong thi gian đ lâu gây
ra mt áp lc nng lên mt phn ca c th. Nhng ngi ngi xe ln hoc nhng
ngi phi nm trên ging d b mc bnh này nht nht bi vì có th h gp
phi khó khn khi t mình thay đi t th hoc không th t nâng ngi do sc
nng ca c th. T chc phn mm b ép gia nhng cu trúc cng bt đng trong
mt thi gian dài: xe ln, ging, [10], [14]
Khi chc nng vn đng b hn ch li kt hp vi chc nng cm giác b
9
suy yu thì kh nng b loét  đim t ca ngi bnh càng ln do ngi bnh
không th cm nhn đc khi nào thì cn nâng ngi lên đ gim bt áp lc. Khi
đó, máu ti nhng vùng tip xúc (b tì đè) hn ch và xng ngay sát b mt da.
Vic không s dng các c xung quanh nhng khu vc nhô xng ca c
th (hai hông, gót chân và khuu tay, xng ct và vùng háng chu hay  ngi)
dn đn tình trng mt khi c (teo c), làm tng thêm nguy bong tróc da.
Tình trng tê lit liên quan đn chn thng hoc bnh lý gây nh hng
đn kh nng hóa sinh ca da. Ví d, nu da b mt mt lng khá ln protein có
nhim v đm bo sc co giãn ca da nh collagen; s mt mát này làm cho da
yu hn và ít co giãn hn [12], [16].
- Tui. Quá trình lão hóa bình thng làm thay đi tun hoàn máu và cu trúc da.
Da ca ngi cao tui thng khô và mt đ đàn hi. Khi b kích thích, chúng có
th đt gãy cu trúc và to ra các vt loét và rách mt cách d dàng. Tun hoàn

máu cng gim đi theo tui và theo đó các cht dinh dng, oxy cn thit cho da
cng gim thiu đi đáng k [16].
- Dinh dng kém. Bnh nhân có ch đ n không đ s lng và cht có nguy
c loét tì đè cao. Da và các mô khác cng nh phn còn li ca c th không có đ
dinh dng cn thit nu bnh nhân không n ung đúng [16].
-  m. Bnh nhân nng b m bi m hôi, phân, nc tiu, vt thng h có
nguy c loét rt cao.  m làm da mm và d tn thng [4].
- Các vn đ tâm thn, thn kinh và th cht khác. Bnh nhân lo lng, bun ng
nhiu, hôn mê thì có th không t xoay tr c th trong khi ng nh ngi bình
thng. Khi  cùng mt t th trong mt thi gian dài thì kh nng viêm nhim,ri
lon ti ch cao. Mt s bnh lý khác gây ri lon thn kinh giao cm, mt chi
phi thn kinh, mt trng lc mch máu,mt cm giác bo v, không còn nhn
10
Thang Long University Library
bit, mi do nm lâu, tê, lnh m t làm ngi bnh không th di chuyn [4].
- Va chm hay chà xát: iu này có th xy ra khi ngi bnh b kéo lên ging
hoc ngi vào gh. Chúng làm da b kích thích, kt hp vi nhng yu t nguy c
khác dn đn loét.
- Thành ging và gh li lõm hoc vt cng: khi b mt ging không trn
nhn hoc khi có nhng đ vt cng  trên ging và gh mà ngi chm sóc
không bit thì nguy c loét có th xy ra.
- Loét tì đè trong quá kh: bnh nhân trc đó đã tng có loét thì có nguy c
xut hin vt loét cao.
- T th: Hu ht ngi bình thng đu di đng trên ging trong khi h ng nên
không b loét tì đè. Tuy nhiên đi vi nhng ngi bnh thì h không th t di
đng c th k c khi thc chng hn nh ngi b hôn mê, lit do tai bin mch
máu não,
Có mt s t th thông thng dành cho bnh nhân và các đim tì đè theo tng t
th nh sau:
11

Hình 1.3: Các vùng nguy c loét tì đè
 T th nm nga : vùng chm, b vai, khuu tay, xng cùng ct, gót chân.
 T th nm sp: các góc xng, đu gi, xng hông, vai, đu và tai
 T th nm nghiêng: đu, tai, vai, khuu tay, mào chu, mu chuyn ln,
xng mt cá ngoài
 Trng lng: Ngi b quá cân hay nh cân thng có nguy c mc chng
loét đim t cao hn. i vi nhng ngi quá cân, s cân d tha buc c th
phi tng áp lc ti nhng vùng da d b tn thng. Tình trng thiu c bp và
trng lng  nhng ngi thiu cân làm cho kh nng co giãn ca da đi vi sc
cng kém hn.
 Nhng yu t khác: sc khe toàn thân kém, mt nc, v sinh kém, hút
thuc, bnh thiu máu, các bnh lý mn tính ví d nh đái đng, bnh v mch,
co tht, trang thit b kém cht lng, lm dng thuc và tâm lý chán nn. Hin ti
còn có gi thuyt rng nhng ngi có tâm lý chán nn tht vng thng ít cnh
12
Thang Long University Library
giác đi vi nhng vn đ t chm sóc bn thân hn ví d nh sc khe da.
1.2.3. Phân loi:
1.2.3.1.Phân loi theo v trí [4]:
+ Loét vùng xng cùng ct.
+ Loét vùng gót chân.
+ Loét vùng  ngi
+ Loét hn hp nhiu vùng .
Hình 1.4: Các v trí thng gp ca loét tì đè
1.2.3.2. Phân loi theo giai đon
Có 5 giai đon theo Hi đng c vn loét tì đè quc gia (National Pressure
Ulcer Advisory Panel, NPUAP 1989) [16]:
+ Giai đon 1: Các thay đi ti ch ca da vùng b tì đè bao gm:  da, phù n,
đôi khi xut huyt, da m hn vùng xung quanh. Xut hin nhng mn nc nh
13

trong bng đ 2.Tn thng khu trú ch yu vùng thng bì và có th hi phc khi
loi b nguyên nhân tì đè ti ch.
+ Giai đon 2:  da và phù n ti ch tng lên, các bng nc v, xut hin vùng
đ da xung quanh tn thng cùng vi hin tung viêm da ti ch. Da b tn
thng d b bi nhim hay nhim trùng th phát. Nu tn thng ln hn 1cm thì
quá trình t lin vt thng rt khó.
+ Giai đon 3: Mt hoàn toàn phn da che ph, các thành phn phía di s b l
ra. Trong 3-5 ngày trung tâm hoi t xut hin, đó là t chc có màu đ xám xung
quanh là vùng da đ phù n, vt loét màu xám vàng ngay vùng trung tâm tn
thng cùng vi cht m. Qung đ và phù n lan rng xung quanh vùng loét. Có
th xut hin chy máu  b vt loét.
+ Giai đon 4: Tn thng lan rng phía di, đn phn c xng, tn thng
vùng da không tng ng vi phn t chc phía di, thông thng tn thng
theo hình côn.
+ Giai đon 5: Tn thng loét mãn tính, ch yu là mt da và t chc di da
rng, nn tn thng là xng. Vùng xung quanh tn thng có th biu bì hóa
hay so hóa.
1.2.4. Phân đ loét:
1: Rp hng  nông, không mt đi sau 15 phút thay đi v trí.
14
Thang Long University Library
Hình 1.5: Loét đ 1
2: Loét vt trt nông.
Hình 1.6: Loét đ 2
3: Loét toàn chiu dày da.
15
Hình 1.7: Loét đ 3
4: Sâu toàn b da, có hang hc đn c xng khp.
Hình 1.8: Loét đ 4
1.2.5. Bin chng

Nhng tn thng thc t thng nng hn nhng gì nhìn thy t bên ngoài
nh hoi t phn mm và xng khp. Nhng tn thng lan rng rt nguy him ,
16
Thang Long University Library
t l t vong khong 6-7% [15].
1.2.6. iu tr
- Nhng l loét nh mi, nông ( đ 1,2) phn ln có th điu tr lành : Bng tng
cng dinh dng, xoay tr tránh t đè mt vùng quá lâu, nm nn hi co bm hi
luân chuyn, chng nhim trùng chng m t …
- Nhng loét nng (đ 3,4) cha tr rt khó khn tn kém đôi khi gây nên nhng
bin chng nng gây t vong. Cha tr hu ht phi thc hin cuc m ln phc
tp tn kém. Cn có s hp tác tt gia thy thuc, ngi bnh và gia đình thc
hin tt gia thuc men, dinh dng và luyn tp phc hi chc nngmi có th
mang li kt qu tt.
1.2.7. S lành vt thng
Vt thng đc đnh ngha nh là s gián đon ca mô, có th nh hng
đn da, niêm mc hoc các c quan. Các quá trình khác nhau din ra theo mt trt
t nht đnh sau khi b thng đu nhm mt mc đích chung là sa cha. Trong
quá trình lin vt thng có vt cht b phá hu (giai đon d hoá) và cht mi
đc tng hp (giai đon đông hoá). Lin vêt thng có liên quan đn các t bào,
các điu kin sinh hoá, thi gian
1.2.7.1. Quá trình lin vt thng
Din ra qua 4 giai đon và có phn liên tc và gi lên nhau [3]:
 Giai đon có xung huyt và viêm
Giai đon viêm gm có các đáp ng mch máu và đáp ng ca t bào đc trng
bi s đông cm máu và đáp ng t bào vi tm nhun bch cu có chc nng
kháng khun.
17
Di tác đng ca chn thng trên da s làm h vi mch co li giúp cm máu tm
thi, các mch máu ca vt thng cng to tín hiu báo đng cho các t bào tiu

cu trong máu tp trung thành nút tiu cu. Ri t nhng t bào tiu cu này s
phóng thích cht trung gian cn thit đ thành lp cc máu đông.
áp ng viêm cp thng trong vòng 24 đn 48 gi. áp ng bt đu xy ra khi
bch cu đa nhân di chuyn vào vt thng và “dn dp” các mnh vn, vt l
cng nh vi khun nh hin tng thc bào. S xut hin ca đi thc bào có
ngun gc t bch cu đn nhân xy ra vào ngày th 3, chúng s tip tc công
vic trên đng thi tit ra các yu t tng trng có vai trò quan trng trong s lin
vt thng.
- Giai đon biu mô hoá:
Giai đon này có s hình thành biu mô ph lên b mt vt thng, bo v vt
thng chng li s xâm nhp ca vi trùng. S hình thành ca biu mô bao ph
bt đu khi lp t bào đáy bao quanh b vt thng tng sinh v s lng và kích
thc, đng thi chúng di chuyn t b vt thng dn vào trung tâm, s t ngng
li khi 2 b vt thng tip xúc nhau (trong khong 48 gi).
- Giai đon tng sinh:
Bao gm giai đon to collagen và phát trin mô ht.
Các nguyên bào si bám vào các si fibrin và bt đu tng sinh trong vòng 3 – 4
ngày sau khi có vt thng, chúng sn xut glycoprotein và mucopolysaccharide là
các cht nn to tin đ cho quá trình sn xut collagen.
Sau đó là s phát trin ca mô ht đ làm đy vt thng. Quá trình to mô ht
bao gm s lng đng collagen và s phát trin các mch máu mi.
- Giai đon tái to:
18
Thang Long University Library
Giai đon tái to bt đu ngay khi hình thành mô mi bên trong vt thng, giai
đon này khôi phc li chc nng và tính toàn vn ca mô.
ây cng là quá trình tái cu trúc ca mô thông qua s cân đi gia thoái hoá và
sn sinh collagen. Quá trình này làm tng s vng chc ca vt thng và cng
quyt đnh hình dng ca vt thng. Nu s sn sinh vt tri hn s thoái hoá
s hình thành mô so quá phát (hay so phì đi, so li).

Giai đon tái to biu bì đc xem nh giai đon cui cùng đ vt thng lành
hoàn toàn.
1.2.7.2. Các yu t nh hng đn quá trình lin vt thng
- Các yu t tai ch
Nhim trùng vt thng: do vi khun, nm, virus
Ti máu kém: do đc đim v trí b tn thng, do viêm mch nói chung và viêm
mng li mao mch nói riêng dn đn lu thông đng mch kém và  tr máu 
tnh mch.
- Các yu t toàn thân
+ Thiu Protein:
Vic tái to mô đòi hi các acid amin tng hp protein cng nh làm ngun nng
lng tái tng hp glucose. Vì th, thiu protein s dn đn hu qu:
 Gim min dch th dch và min dch qua trung gian t bào.
 Gim quá trình thc bào và tiêu dit vi khun khác.
 Gim tng hp collagen.
19
+ Thiu Vitamin:
 Thiu vitamin A dn ti: chm biu mô hoá, chm tng hp collagen, gim
tính n đnh ca collagen
 Thiu vitamin C dn ti: gim di chuyn và phân tán đi thc bào, gim
chc nng ca bch cu ht, gim tng hp b th và các globulin min
dch.
 Thiu vitamin K: s nh hng đên quá trình đông máu làm vt thng
không t cm máu.
Ngoài ra các vitamin nhóm B, vitamin E cng đc đ cp có nh hng đn quá
trình lin vt thng nhng c ch cha đc gii thích rõ.
+ Tng bilirubin máu:
Ngi ta thy  thí nghim tng bilirubin máu trong Invitro và  đng vt s gây
cn tr quá trình lin vt thng do nó làm gim tng sinh nguyên bào si
(fibroblasts).

+ Yu t XIII:
Các bnh làm tiêu fibrin: viêm loét đi tràng, bng, viêm khp dng thp, bnh
bch cu cp cng làm chm quá trình lin vt thng.
+ Mt s thuc nh hng đn tái to vt thng:
Glucocorticoid, các thuc cyalosporin, cholchicm, penicillamin, calcitonin (c ch
t bào).
+ Mt s yu t khác:
 Tui cao có nh hng đn tt c các sa cha vt thng: Gim co nh vt
20
Thang Long University Library
thng. Gim tng sinh t bào. Gim tân to mch máu. Gim s lng t
bào mast. Chm biu mô hoá.
 Các t bào sng tng sinh ít hn sau khi có kích thích phân bào.
 Các bnh him gp ca t chc liên kt: hi chng Ehlers - Danlos và suy
gim prolin hydroxylase dn ti chm lin vt thng.
CHNG 2:
D PHÒNG VÀ CHM SÓC LOÉT TÌ È  BNH NHÂN NM
LÂU
2.1. Nhóm bnh nhân có nguy c loét tì đè
Hai nhóm bnh nhân: nhóm tn thng ty sng và ngi già là nhng đi
tng xut hin loét tì đè cao nht. 50% các trng hp tn thng ty sng phi
21
vào vin và 8% t vong do loét tì. Khong 70% tt c các loét tì xut hin  bnh
nhân trên 70 tui. Các trng hp phi hp nhiu yu t thì nguy c loét càng cao
[14].
Loét tì đè là mt vn đ xuyên sut trong công tác chm sóc sc khe ngi
bnh, t bnh vin đn chm sóc ti nhà. T l xut hin loét tì mi cao nht là 
bnh vin (khong 57-60%), trong khi t l lu hành cao nht là  nhng c s
chm sóc nhng bnh mãn tính. T l mc thay đi theo khoa, trong đó cao nht là
khoa chn thng chnh hình (66%) và hi sc cp cu (2.4-23%). Ch có khong

20% loét tì xut hin ngoi vin và  các bnh nhân chm sóc ti nhà [11], [12],
[14].
2.2. D phòng loét tì đè  bnh nhân nm lâu
Loét tì đè có th mang li đau đn và thm chí c t vong cho bnh nhân.
Chi phí và vic điu tr loét ht sc tn kém và phc tp. Chính vì th, vai trò ca
điu dng trong vic d phòng loét tì đè cho nhng bnh nhân nm lâu là ht sc
quan trng.
2.2.1.Nhng phng pháp phòng nga loét tì đè:
- Kim tra da hàng ngày: Chú ý đc bit ti nhng vùng da nhy cm. Hng dn
bnh nhân t kim tra ít nht mt ln mi ngày.
- Chm sóc da tt: S dng xà phòng ít kim và lau vi mt ming vi mm khi
tm cho bnh nhân nm lâu. Ra nh nhàng và lau khô vi mt chic khn mm.
Nc nóng có th làm đau hoc tn thng da.S dng sa dng không kích
thích đ làm mm da khô. Không s dng cn hay các sn phm dng cha cn
trên da vì cn s làm khô da. Quan sát các vùng da tip xúc da, chng hn nh
di vú. Nu nhng vùng này b m, có th rc mt ít bt đ giúp gi nhng vùng
này khô ráo. Thay đi b đ ging và trang phc thng xuyên. Duy trì kh nng
t ch và làm gim đ m. Áp dng ch đ n cân bng giàu protein, vitamin và
22
Thang Long University Library
các khoáng cht.
- Không hút thuc lá: Hút thuc lá làm hp các mch máu gây hn ch quá trình
dn cht dinh dng đn da. Nghiên cu khoa hc đã cho thy rng nhng ngi
nghin thuc lá có nguy c mc các bnh v da nhiu hn.
- Gi da sch và khô: B ngay tt c nhng ming gc bng vi m hoc bn.
Tránh cho bnh nhân b t hoc nhim bn t nc tiu, phân hoc các dch
khác, bao gm c nc và trà. Ra sch và làm khô nh hng dn trên.
-Kim tra các b mt đ và các trang thit b h tr thng xuyên xem chúng có
b sn rách hay không
- Xoay tr và thay đi t th mi 2 gi mt ln: Nhng bnh nhân nm lâu trên

ging, gh hoc xe ln phi đc di chuyn và thay đi t th ít nht mi hai gi
mt ln. Nhiu bnh nhân cn phi đc trn tr nhiu nu có nguy c loét tì đè.
Nu ngi chm sóc b thi gian ra đ thay đi t th cho bnh nhân thì s tit
kim đc rt nhiu thi gian cn phi b ra đ điu tr. C gng tránh áp lc trc
tip lên nhng vùng nhô xng nào ca c th.
-Ghi chép thi gian thay đi t th. ng thi ghi nhn t th đã đc s dng.
-Quan sát và ghi chép tình trng ca da: xem có các du hiu trng, đ, nóng và
các vt xây xc hay rách.
-Khuyn khích vn đng. Khuyn khích bnh nhân đi do và vn đng nu bác s
đng ý. Di chuyn và đi do làm tng dòng máu chy và gi bnh nhân ri khi
ging hay gh nu h có kh nng. Tp th dc hàng ngày có th nâng cao sc
khe ca da và sc khe chung ca c th.
-Cung cp các phng tin v sinh cn thit. D đoán trc nhng bnh nhân cn
đc đi v sinh và tm ra ti ch. Hng dn bnh nhân tp đi tiu và đi tin
23
ch đng. Không đ bnh nhân b m t bi nc tiu và phân.
- Khuyn khích bnh nhân n ung và cung cp dch và cht dinh dng đy đ.
Hng dn bnh nhân n ung đa dng, nhiu ba. T chc (nu có điu kin)
nhng ba n vui v và thoi mái. Thay đi thc n khi không hp khu v bnh
nhân. Ghi chép li tt c nhng thc n và lng dch vào ra. Ung nhiu cht
lng. Mt vt thng hoc vt loét đang lành có th làm mt hn mt lít nc mi
ngày. Ru thng làm mt nc hoc tr nên thiu nc.
- Theo dõi cân nng. Tránh tình trng tng hoc gim cân nhanh. Nu ngi bnh
quá gy khin đm đ gia xng và da không có thì ch cn mt áp lc nh cng
đ làm tn thng da. Nu ngi bnh quá cân có th làm cho đm đ gia xng
và da dy hn nhng nó cng đng ngha vi vic áp lc nng hn đè lên da.
- S dng các ming đm, ging, qun áo, gim áp lc. Nhng vt dng này s
làm gim áp lc khi ngi bnh phi nm  ging hay gh trong thi gian dài.
- Không nâng đu ging lên trên 30 đ, tr khi có y lnh. Nu ging cao hn
mc này nó s gây ra va chm, ma sát và cn phi kéo ngi bnh lên nhiu hn

cn thit.
- Không s dng bt k dng c hình tròn nào. Nhng dng c này to ra áp lc
không đu và dn đn loét tì đè.
- Không đng ý đ ngi bnh ngi trên bô dt trong mt thi gian quá lâu.
- S dng thit b nâng đ nâng hay thay đi t th cho ngi bnh. Không kéo c
th bnh nhân dc theo ging bnh. Các thit b nâng và ming nâng s làm gim
va chm và ma sát. Nó cng tránh cho ngi bnh và nhân viên khi thng tn.
- Ghi nhn và báo cáo tt c nhng quan sát và chm sóc ngi bnh. iu dng
cn phi báo cáo tình hình n ung, di chuyn ca ngi bnh. Quan sát và báo
24
Thang Long University Library
cáo nu thy vùng da đ.
- Hng dn và giáo dc ngi bnh và ngi chm sóc v d phòng loét tì đè:
ng viên h hãy nng đng và tn hng cuc sng.
2.2.2. Vai trò ca ngi chm sóc trong phòng chng loét tì đè:
- iu dng kt hp vi nhng nhân viên y t khác đánh giá nguy c xut hin
loét tì đè trên ngi bnh.
- Lên k hoch chm sóc, phòng chng và điu tr loét tì đè.
- Cung cp nhng chm sóc cn thit cho ngi bnh, ngi nhà chm sóc đ d
phòng và điu tr loét.
- ánh giá tình trng dinh dng ca ngi bnh t đólên k hoch chm sóc đng
thi hng dn ngi nhà v chm sóc dinh dng cho ngi bnh.
2.3. Chm sóc loét tì đè  bnh nhân nm lâu theo tng giai đon
Tình trng loét tì đè đã đc chia thành bn giai đon ph thuc vào đ
sâu, kích thc và mc đ tn thng trm trng đi vi các lp mô. Các giai
đon gm:
- Giai đon I: nhng du hiu sm nht.
- Giai đon II: các ch phng da và đôi khi là các vt thng h hoc loét.
- Giai đon III: tn thng xâm ln sâu vào trong mô.
- Giai đon IV: tn thng ln vào c và xng.

25