TƯ TƯỞNG hồ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
CHƯƠNG VII
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ
XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
Hà Nội - 2010
I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA
1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh
a. Định nghĩa về văn hóa
“Vì l sinh t n c ng nh m c ích c a ẽ ồ ũ ư ụ đ ủ
cu c s ng, loài ng i m i sáng t o, phát ộ ố ườ ớ ạ
minh ra ngôn ng , ch vi t, o c, pháp ữ ữ ế đạ đứ
lu t, khoa h c, tôn giáo, v n hóa, ngh ậ ọ ă ệ
thu t, nh ng công c cho sinh ho t hàng ậ ữ ụ ạ
ngày v n, m c, và các ph ng th c s ề ă ặ ở ươ ứ ử
d ng. Toàn b nh ng sáng t o và phát ụ ộ ữ ạ
minh ó t c là v n hóa. V n hóa là t ng đ ứ ă ă ổ
h p c a m i ph ng th c sinh ho t cùng ợ ủ ọ ươ ứ ạ
v i bi u hi n c a nó mà loài ng i ã ớ ể ệ ủ ườ đ
s n sinh ra nh m thích ng nh ng nhu ả ằ ứ ữ
c u i s ng và òi h i c a s sinh t n”ầ đờ ố đ ỏ ủ ự ồ
Tháng 8-1943, khi còn trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, lần đầu tiên
Hồ Chí Minh đưa ra định nghĩa của mình về văn hóa
1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh
b. Quan điểm về xây dựng một nền văn hóa mới
“1. Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập
tự cường
2. Xây dựng lý luận: biết hy sinh mình,
làm lợi cho quần chúng
3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có
liên quan đến phúc lợi của nhân dân

trong xã hội
4. Xây dựng chính trị: dân quyền
5. Xây dựng kinh tế”
Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 3. tr.431
HCM đã đ a ra 5 đi m l n ư ể ớ
đ nh h ng cho vi c xây ị ướ ệ
d ng n n văn hóa dân t cự ề ộ
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của Văn hóa
a. Vị trí, vai trò
của văn hóa
trong đời sống
xã hội
- Một là, văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội,
thuộc kiến trúc thượng tầng
Trong quan hệ với chính trị, xã hội
Trong quan hệ với kinh tế
Chính trị, xã hội được giải
phóng thì văn hóa mới được
giải phóng
Chính trị giải phóng trước,
từ đó mở đường cho văn
hóa phát triển
- Hai là, văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở
trong kinh tế và chính trị
Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị
Kinh tế và chính trị cũng phải có tính VH
VH phải tham gia
thực hiện nhiệm vụ
chính trị và xây
dựng CNXH

VH phải phục vụ,
thúc đẩy việc xây
dựng và phát triển
kinh tế
“Văn hóa là nền tảng tinh thần
của xã hội, vừa là mục tiêu,
vừa là động lực thúc đẩy
sự phát triển kinh tế, xã hội”
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của Văn hóa
b. Quan
điểm về
tính chất
của nền
văn hóa
Tính
dân
tộc
Tính
khoa
học
Tính
Đại
chúng
- Văn hóa dân tộc phải có đặc điểm và bản sắc riêng
- Tính dân tộc của văn hóa được biểu hiện:
Ở chủ nghĩa yêu
nước và tinh thần
độc lập, tự cường
của dân tộc
Ở cốt cách và tâm

hồn con người
Việt Nam
Ở hình thức
và phương
diện diễn đạt
- Phải hiện đại, tiên tiến, thuận với trào lưu tiến hóa
của nhân loại: h.bình, đ.lập, d.chủ và tiến bộ xã hội
- Kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng
thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại
Văn hóa phải phục vụ nhân dân, phản ánh tâm tư,
nguyện vọng của nhân dân
“V n hóa ph i thi t th c ph c ă ả ế ự ụ
v nhân dân, góp ph n vào ụ ầ
vi c nâng cao i s ng vui t i, ệ đờ ố ươ
lành m nh c a qu n chúngạ ủ ầ
Văn hóa là trình độ phát triển của con người, do con
người làm ra, nó phải trở về phục vụ con người
2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của Văn hóa
c. Quan
điểm về
chức
năng
của văn
hóa
- Bồi dưỡng tư tưởng
đúng đắn và tình cảm
cao đẹp cho con người
Lý tưởng cao đẹp cho một Đảng, mỗi
dân tộc và mỗi con người
Bồi dưỡng tình cảm lớn

- Mở rộng hiểu biết,
nâng cao dân trí
“M t dân t c d t là ộ ộ ố
m t dân t c y u”ộ ộ ế
“Bi n m t n c d t nát, ế ộ ướ ố
c c kh thành m t ự ổ ộ
n c v n hóa cao và ướ ă
i s ng vui t i h nh đờ ố ươ ạ
phúc”
- Hướng con người
vươn tới chân, thiện,
mỹ
Văn hóa phải tham gia chống tham
nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ….
Văn hóa giúp cho con người phân biệt
được cái tốt với cái xấu, cái tiến bộ
với cái lạc hậu
3. Tư tưởng Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa
a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hóa giáo dục
- Phê phán nền giáo
dục phong kiến
Hồ Chí Minh đã:
- Tố cáo nền giáo dục
thực dân
- Xấy dựng nền giáo dục
của nước Việt Nam mới
- Quan
điểm
HCM về
văn hóa

giáo dục
tập trung
ở những
điểm sau:
Mục tiêu, thực hiện cả ba chức năng của văn hóa bằng giáo dục
Tiến hành cải cách giáo dục để xây dựng hệ thống trường lớp với
chương trình, nội dung dạy và học thật khoa học, thật hợp lý
Học ở mọi nơi, mọi lúc; học mọi người; học suốt đời; coi trọng
việc tự học, tự đào tạo và đào tạo lại
Phương châm
giáo dục
Phương pháp
giáo dục
Quan tâm xây dựng
đội ngũ giáo viên
Không ngừng nâng cao Đảng trí
b. Văn hóa văn nghệ
- Văn nghệ là một mặt
trận, văn nghệ sỹ là
chiến sĩ, tác phẩm văn
nghệ là vũ khí sắc bén
trong đấu tranh cách
mạng, trong xây dựng
xã hội mới, con người
mới
- Văn nghệ phải gắn
với đời sống thực
tiễn của nhân dân
- Văn nghệ phải có
những tác phẩm

xứng đáng với dân
tộc và thời đại
c. Văn hóa đời sống
Văn hóa đời sống thực chất là “đời
sống mới” với ba nội dung:
Đạo đức mới Lối sống mới Nếp sống mới
Cần, kiệm, liêm, chính
Lối sống có lý tưởng, có
đạo đức, văn minh, tiên
tiến
Xây dựng những thói
quen và phong tục, tập
quán tốt đẹp
II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC
1. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức
- Đạo đức là cái “gốc” của người cách mạng
Người
cách
mạng phải
có đạo
đức cách
mạng. Vì:
Có đạo đức cách mạng mới có quyết tâm
làm cách mạng
Có đạo đức cách mạng mới có thể biến
quyết tâm thành hành động thực tiễn để
hoàn thành nhiệm vụ cách mạng
2. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức

- Đạo đức là tiêu chuẩn hàng
đầu của người lãnh đạo trong
điều kiện Đảng cầm quyền
2. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức
- Mối quan hệ giữa đạo
đức và tài năng
Trong
đức phải
có tài
Tài càng
lớn thì
đức càng
phải cao
“Đức” là gốc của “tài”, “hồng” là
gốc của “chuyên”, “phẩm chất” là
gốc của “năng lực”
2. Nội dung cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức
- Đạo đức làm nên sức mạnh,
sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã
hội và chủ nghĩa cộng sản
“Phong trào c ng s n qu c t tr ộ ả ố ế ở
thành l c l ng quy t đ nh v n ự ượ ế ị ậ
m nh loài ng i ch ng nh ng là do ệ ườ ẳ ữ
chi n l c và sách l c thiên tài c a ế ượ ượ ủ
cách m ng vô s n, mà còn do nh ng ạ ả ữ
ph m ch t đ o đ c cao quý làm cho ẩ ấ ạ ứ
Ch nghĩa c ng s n tr thànhủ ộ ả ở
s c m nh vô đ ch”ứ ạ ị

- Đạo đức là thước đo lòng
cao thượng của mỗi con người
b. Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức
cách mạng

Trung với nước,
hiếu với dân
Cần, kiệm,
liêm, chính,
chí công vô tư
Yêu thương
con người
Tinh thần quốc tế
trong sáng, thủy chung
* Trung với nước, hiếu với dân
Là phẩm chất đạo đức quan trọng nhất, bao trùm nhất
và chi phối những phẩm chất khác.
vì
có phẩm chất này người cách mạng
mới vượt qua mọi khó khăn, gian khổ
để hoàn thành nhiệm vụ cách mạng
Trung – Hiếu?
“Trung” là trung quân:
trung với vua
Hiếu” là hiếu thuận:
hiếu với ông bà, cha mẹ
Quan
niệm truyền
thống:
Theo Hồ

Chí Minh:
Trung: trung với nước
Hiếu: hiếu với dân
“
…
P
h
a
̉i

h
ê
́t

l
o
̀n
g
,

h
ê
́t

s
ư
́c

p
h

u
̣n
g

s
ư
̣
t
ô
̉
q
u
ô
́c
,

p
h
u
̣n
g

s
ư
̣
n
h
â
n

d
â
n
…
”
Nắm vững dân tình
Hiểu rõ dân tâm
Cải thiện dân sinh
Nâng cao dân trí
Hồ Chí Minh là tấm gương sáng ngời về phẩm
chất “Trung với nước hiếu với dân”
“Cả đời tôi chỉ có một mục tiêu:
phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc và
hạnh phúc của nhân dân. Những
lúc Tôi ẩn nấp nơi núi non, hoặc
vào ra chốn tù tội, xông pha sự
hiểm nghèo là vì mục đích đó”
* Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư
Là ph m ch t c n thi t i v i ẩ ấ ầ ế đố ớ
con ng i Vi t Nam trong su t ườ ệ ố
quá trình u tranh cách m ng, đấ ạ
c bi t là trong công cu c xây đặ ệ ộ
d ng ch ngh a xã h iự ủ ĩ ộ
Hồ Chí Minh
Giải thích:
- Cần:
Lao động cần cù, siêng năng
Lao động có kế hoạch, sáng tạo, có năng suất và hiệu quả
- Kiệm:
Sức lao động

Thì giờ
Tiền của
Từ cái nhỏ đến cái to
Có nội
dung
tương đối
toàn diện
“Tiết kiệm không phải là bủn xỉn”, “khi không nên tiêu xài thì một đồng xu
cũng không nên tiêu. Khi có việc đáng làm, việc ích lợi cho đồng bào, cho tổ
quốc thì dù bao nhiêu công, tốn bao nhiêu của, cũng vui lòng…”
Tiết kiệm:
Cần, kiệm có mối quan hệ mật thiết với nhau, luôn đi đôi với nhau
“Tăng gia là tay phải của hạnh phúc,
tiết kiệm là tay trái của hạnh phúc” (Hồ Chí Minh)
Là ngược lại với xa hoa, lãng phí
- Liêm: Là trong sạch, không tham lam
Hành vi trái
với “liêm”:
Chữ liêm phải đi đôi với chữ kiệm,
cũng như chữ kiệm phải đi đôi với cần
- Chính:
Là thẳng thắn, đứng đắn , không gian tà
Người chính trực
là người:
Đối với mình Không tự cao, tự đại, luôn chịu khó học tập, cầu tiến bộ
Đối với người Không nịnh hót người trên, không khinh thường người
dưới
Đối với việc Để việc công lên trên việc riêng
“Mình có đ ng đ n m i t đ c ứ ắ ớ ề ượ
gia, tr đ c qu c, bình đ c ị ượ ố ượ

thiên h ”ạ
- Chí công
vô tư
Chí công Vô tư
Rất mực
công minh,
chính trực,
công bằng,
công tâm
Không
được thiên
tư, thiên vị
Đối lập với “chí công vô tư” là
“dĩ công vi tư”
“Phải lo trước thiên hạ,
Vui sau thiên hạ”
- Các
đức tính
trên có
quan hệ
mật
thiết với
nhau
Cần, kiệm, liêm, chính là bốn đức cơ
bản của một con người, không thể thiếu
đức nào
Đối với mọi quốc gia, dân tộc: Cần, kiệm,
liêm, chính là thước đo sự giàu có về vật
chất, mạnh về tinh thần, thể hiện sự văn
minh tiến bộ

Cần, kiệm, liêm, chính sẽ dẫn đến Chí công
vô tư. Ngược lại, đã chí công vô tư thì nhất
định thực hiện được cần, kiệm, liêm, chính
và nhiều đức tính khác
* Yêu thương con người
- Là m t trong nh ng ph m ch t đ o đ c cao ộ ữ ẩ ấ ạ ứ
đ p nh t c a con ng i, b i vì ph i có ph m ẹ ấ ủ ườ ở ả ẩ
ch t này thì m i có quy t tâm làm cách m ng ấ ớ ế ạ
đ gi i phóng dân t c, gi i phóng giai c p, ể ả ộ ả ấ
gi i phóng con ng iả ườ
- Có tình cảm rộng lớn dành cho đồng bào, dân tộc và
cho những người lao động, người bị áp bức, bóc lột,
người cùng khổ trên thế gian này
- Có thái độ tôn trọng con người, sống có tình,
có nghĩa
- Có thái độ bao dung tha thứ với những người có sai
lầm, khuyết điểm nhưng đã biết nhận thức và
sửa chữa