phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu khoa học

PHƯƠNG PHÁP
CHỌN MẪU TRONG NCKH
TS. Lê QuốcTuấn
Khoa Môi trường và Tài nguyên
Phát triểnkế
hoạch
phỏng
vấn
Thiếtkế
khảo
sát
Thiếtkế và phát
triểncáccôngcụ
khảo
sát
Phát triển
bảng
câu
hỏi
hoạch
phỏng
vấn
khảo
sát
khảo
sát
bảng
câu
hỏi
Các
nguồn

Chọnmẫu
Các
nguồn
dữ liệu
Các phân tích
ban đầu
Thu thậpsố liệu
Định lượng Định tính
Phân tích
Phân tích
dữ
liệu
dữ
liệu
Thả
l ậ
à
Trình bày kếtquả
Thả
o
l
u
ậ
nv
à
phát triểnmôhình
Các bướcthiếtkế một nghiên cứu
Chọn
mẫu
khảo

sát
Chọn
mẫu
khảo
sát
•Chọn địa điểmkhảo sát trong tiếntrìnhđiềutra
tà
in
guyê
n.
tài
nguyên
.
•Chọn các nhóm xã hội để điềutradư luậnxãhội.
•
Chọn
mẫu
vật
liệu
để
khảo
nghiệm
tính
chất
cơ
•
Chọn
mẫu
vật
liệu

để
khảo
nghiệm
tính
chất
cơ
,
lý, hóa trong NC vậtliệu.
Ch
ẫ
ớ
đấ
khô
khí
hiê
•
Ch
ọnm
ẫ
unư
ớ
c,
đấ
t,
khô
ng
khí
…trong ng
hiê
n

cứu môi trường.
Việcchọnmẫucóảnh hưởng quyết định tới
độ
tin
cậy
của
kết
quả
nghiên
cứu
và
chi
phí
độ
tin
cậy
của
kết
quả
nghiên
cứu
và
chi
phí
các nguồnlực
Chọn
mẫu
khảo
sát
•

Việc
chọn
mẫu
phải
đảm
bảo
tính
ngẫu
Chọn
mẫu
khảo
sát
Việc
chọn
mẫu
phải
đảm
bảo
tính
ngẫu
nhiên
•
Mẫu
phải
mang
tính
đại
diện
•
Mẫu

phải
mang
tính
đại
diện
• Không chọnmẫutheođịnh hướng chủ
ủ
ời
hiê
ứ
quan c
ủ
angư
ời
ng
hiê
nc
ứ
u
• Có 2 cách tiế
p
c
ậ
nch
ọ
nmẫu:
p
ậ
ọ
• Phi xác xuất: Không quan tâm đếncơ cấuvàtỉ

lệ %mẫusovới khách thể nghiên cứu
ấ
ế
ấ
ề
•
X
ác xu
ấ
t:Quantâmđ
ế
ncơ c
ấ
umẫu theo nhi
ề
u
tiêu chí như Cơ cấuxãhội, Cơ cấugiới, Cơ cấu
học
vấn
Cơ
cấu
nghề
nghiệp
học
vấn
,
Cơ
cấu
nghề
nghiệp

…
Mộtsố cách chọnmẫu xác xuất thông dụng
•
Lấy
mẫu
ngẫu
nhiên
•
Lấy
mẫu
ngẫu
nhiên
–Mỗi đơnvị lấymẫucócơ hộihiệndiện trong
ẫ
bằ
h
m
ẫ
u
bằ
ng n
h
au
•Lấymẫuhệ thống
–Một đốitượng gồm nhiều đơnvị có số thứ tự
–
Chọn
một
đơn
vị

ngẫu
nhiên
có
số
thứ
tự
bất
–
Chọn
một
đơn
vị
ngẫu
nhiên
có
số
thứ
tự
bất
kỳ
Lấy
một
số
bất
kỳ
làm
khoảng
cách
mẫu
–

Lấy
một
số
bất
kỳ
làm
khoảng
cách
mẫu
,
cộng vào số thứ tự củamẫu đầutiên
Lấy
mẫu
ngẫu
nhiên
Lấy
mẫu
hệ
thống
Lấy
mẫu
ngẫu
nhiên
Lấy
mẫu
hệ
thống
Mộtsố cách mẫu xác xuất thông dụng
•
Lấy

mẫu
ngẫu
nhiên
phân
tầng
•
Lấy
mẫu
ngẫu
nhiên
phân
tầng
– Đốitượng được chia thành nhiềulớp
–Mỗilớpcónhững đặctrưng đồng nhất
–
Có thể th
ự
chi
ệ
nk
ỹ
thu
ậ
tlấ
y
mẫun
g
ẫu nhiên
ự
ệ

ỹ
ậ
y
g
từ mỗilớp
Ví
dụ
:
Trong
cuộc
điều
tra
về
tình
hình
học
tập
của
SV
Ví
dụ
:
Trong
cuộc
điều
tra
về
tình
hình
học

tập
của
SV
,
người ta phân theo các lớpnhư:SVnăm1,năm2,
năm
3
,
năm
4
.
Sau
đó
phát
phiếu
ngẫu
nhiên
theo
năm
3
,
năm
4
.
Sau
đó
phát
phiếu
ngẫu
nhiên

theo
từng loạilớp.0
Lấ
y
mẫun
g
ẫu nhiên
p
hân tần
g
y
g
p
g
Mộtsố cách mẫu xác xuất thông dụng
•
Lấy
mẫu
hệ
thống
phân
tầng
•
Lấy
mẫu
hệ
thống
phân
tầng
– Đốitượng gồm nhiềutậphợp không đồng

hấ
liê
đế
h
h ộ
íh
ầ
n
hấ
t
liê
n quan
đế
nn
h
ững t
h
u
ộ
ct
í
n
h
c
ầ
n
nghiên cứu
– Phân chia đốitượng thành nhiềulớp, mỗilớp
có những đặctrưng đồng nhất
– Đốivớimỗilớp, thựchiệnkỹ thuậtlấymẫuhệ

thốn
g
g
Mộtsố cách chọnmẫu xác xuất thông dụng
•
Lấy
mẫu
từng
cụm
•
Lấy
mẫu
từng
cụm
– Đốitượng được chia thành nhiềucụm
–Mỗicụm không chứa đựng đơnvịđồng nhất,
mà dị biệt
Ví
dụ
:
Trong
cuộc
điều
tra
về
sử
dụng
thời
gian
rỗi

Ví
dụ
:
Trong
cuộc
điều
tra
về
sử
dụng
thời
gian
rỗi
củaSV,người ta không lấymẫutheolớp, mà chọn
ở câu lạcbộ, nhà ăn, sân bóng
ẫ
Lấym
ẫ
utừng cụm
ế
ả
Phương pháp ti
ế
pcậnkh
ả
o sát
•Tiế
p
c
ậ

nlàch
ọ
nchỗđứn
g
để
p
ậ
ọ
g
quan sát, là bướckhởi đầucủa
NCKH
NCKH
•
Tiếp
cận
là
sự
lựa
chọn
chỗ
đứng
Tiếp
cận
là
sự
lựa
chọn
chỗ
đứng
để quan sát đốitượng khảosát,

xem
xét
đối
tượng
nghiên
cứu
xem
xét
đối
tượng
nghiên
cứu
Mộtsố phương pháp tiếpcận
thông dụng
ế
•Ti
ế
pcậnnội quan và ngoại quan
Tiếp
cận
quan
sát
hoặc
thực
•
Tiếp
cận
quan
sát
hoặc

thực
n
g
hi
ệ
m
g ệ
•Tiếpcậncábiệtvàsosánh
ế
ổ
•Ti
ế
pcận phân tích và t
ổ
ng hợp
Tiếp
cận
định
tính
và
định
lượng
•
Tiếp
cận
định
tính
và
định
lượng

•
Tiếp
cận
thống
kê
và
xác
xuất
Tiếp
cận
thống
kê
và
xác
xuất
• Tiếpcậnnội quan và ngoại
quan
–
Tiếp
cận
nội
quan
là
nghĩ
theo
ý
Tiếp
cận
nội
quan

là
nghĩ
theo
ý
mình
–Tiếpcậnngoạiquanlànghĩ theo ý
người
khác
người
khác
•
Tiếp
cận
quan
sát
hoặc
thực
•
Tiếp
cận
quan
sát
hoặc
thực
nghiệm
–Quan sát hoặcthực nghiệm để thu
thập
thông
tin
thập

thông
tin
–Tiếpcậnquansátsử dụng cho
ề
ả
nhi
ề
uloạihìnhnghiêncứu: Mô t
ả
,
g
iải thích và
g
iải
p
há
p
g
g
pp
–Tiếpcậnthựcnghiệm đượcsử
dụng
trong
:
KHTN
KHXH
và
Công
dụng
trong

:
KHTN
,
KHXH
và
Công
nghệ
•
Tiếp
cận
cá
biệt
và
so
sánh
Tiếp
cận
cá
biệt
và
so
sánh
–
Tiế
p
cậncábiệtcho
p
hé
p
q

uan
p
pp
q
sát sự vậtmộtcáchđộclậpvới
các
sự
vật
khác
các
sự
vật
khác
–
Ti
ếp
cậ
n
so
sá
nh
c
h
o
p
h
ép
qua
n
ếp

cậ
so
sá
co
pép
qua
sát sự vật trong tương quan
ế
–
Ti
ế
pcận này giúp ngườiNCchọn
sự
vật
hoặc
thiết
kế
thí
nghiệm
đối
sự
vật
hoặc
thiết
kế
thí
nghiệm
đối
chứng
Tiế

ậ
hâ
tí h
à
tổ
h
•
Tiế
pc
ậ
np
hâ
n
tí
c
h
v
à
tổ
ng
h
ợp
–
Phân
tích
là
sự
phân
chia
sự

vật
–
Phân
tích
là
sự
phân
chia
sự
vật
thành những cấu thành có bản
ấ
ch
ấ
t khác biệt nhau
Tổng
hợp
là
xác
lập
mối
liên
hệ
tất
–
Tổng
hợp
là
xác
lập

mối
liên
hệ
tất
y
ếu
g
iữacáccấu thành
y
g
–Tiếpcận này giúp ngườiNCđưa
ột
đáh
iá
tổ
h
đối
ới
ra m
ột
đá
n
h
g
iá
tổ
ng
h
ợp
đối

v
ới
sự
vật
được
xem
xét
sự
vật
được
xem
xét
Tiế
ậ
đị h
tí h
à
đị h
•
Tiế
pc
ậ
n
đị
n
h
tí
n
h
v

à
đị
n
h
lượng
lượng
–Thông tin thu thậpluôntồntạidưới
dạng định tính và định lượng
Đối
tượng
khảo
sát
luôn
được
xem
–
Đối
tượng
khảo
sát
luôn
được
xem
xét ở cả 2khíacạnh này
–Mụctiêucuốicùnglànhậnthức
bả
hất
đị h
tí h
ủ

ật
bả
nc
hất
đị
n
h
tí
n
h
c
ủ
asự v
ật
• Tiế
p
c
ậ
nthốn
g
kê và xác xuất
p
ậ
g
–Tiếpcậnthống kê và xác xuấtlà
hi
áh
tiế
ậ
t

hiê
ứ
h
a
i
c
á
c
h
tiế
pc
ậ
n
t
rong ng
hiê
nc
ứ
u
q
uan hệ
g
iữa định tính và định
q
g
lượng
T
thố
kê
ời

t
ét
–
T
rong
thố
ng
kê
,ngư
ời
t
axemx
ét
toàn bộ các sự vậthiệnhữu để
đ
kết
l ậ
ề
bả
hất
ật
đ
ưa
kết
l
u
ậ
nv
ề
bả

nc
hất
sự v
ật
Trong
xác
suất
người
ta
xem
xét
–
Trong
xác
suất
,
người
ta
xem
xét
mộtcáchcólựachọn theo mẫu để
qa
đó
đánh
giá
bản
chất
s
ật
q

u
a
đó
đánh
giá
bản
chất
s
ự v
ật
Đặ
iả
hiế
hiê
ứ
Đặ
tg
iả
t
hiế
tng
hiê
nc
ứ
u
•Giả thiếtlàđiềuki
ệ
n
g
iảđ

ị
nh
ệ
g
ị
của nghiên cứu
Giả
thiết
là
hữ
tì h
h ố
iả
•
Giả
thiết
là
n
hữ
ng
tì
n
h
h
u
ố
ng g
iả
định
do

người
nghiên
cứu
đặt
ra
định
do
người
nghiên
cứu
đặt
ra
để lý tưởng hóa điềukiệnthực
nghiệm
nghiệm
• Đặtgiả thiết nghiên cứu
–Giả thiếtlàđiềukiệngiảđịnh nhằmlý
tưởng
hóa
các
điều
kiện
để
chứng
minh
tưởng
hóa
các
điều
kiện

để
chứng
minh
giả thuyết
Giả
thiết
hiê
đ
hì h
thà h
bằ
–
Giả
thiết
ng
hiê
n
đ
ược
hì
n
h
thà
n
h
bằ
ng
cách loạibỏ mộtsốđiềukiện(biến) không
có
hoặc

có
ít
mối
liên
hệ
trực
tiếp
với
có
hoặc
có
ít
mối
liên
hệ
trực
tiếp
với
những luậncứđểchứng minh giả thuyết
nghiên
cứu
.
nghiên
cứu
.
–Lựachọn điềukiện nào hoặcbiến nào để
đặt
giả
thiết
là

do
yêu
cầu
của
người
đặt
giả
thiết
là
do
yêu
cầu
của
người
nghiên cứu.
•
Quan
hệ
giữa
giả
thuyết
và
Quan
hệ
giữa
giả
thuyết
và
g
iả thiết tron

g
n
g
hiên cứu
g
g
g
–Giả thuyết là nhận định sơ bộ,làkết
l ậ
iả
đị h
là
l ậ
điể
kh
h
l
u
ậ
ng
iả
đị
n
h
,
là
l
u
ậ
n

điể
m
kh
oa
h
ọc
mà n
g
ườiNCđ
ặ
tra.Giả thu
y
ếtcần
g
ặ
y
đượcchứng minh hoặc bác bỏ.
Giả
thiết
là
điề
kiệ
iả
đị h
Giả
–
Giả
thiết
là
điề

u
kiệ
ng
iả
đị
n
h
.
Giả
thiết khôn
g
cần
p
hảichứn
g
minh
,
có
g
p
g
,
thể bị bác bỏ nếu điềukiệngiảđịnh
quá
lý
tưởng
quá
lý
tưởng
.

CÁCH LẤYMẪUVÀ
CÁCH

LẤY

MẪU

VÀ
BẢOQUẢNMẪU
BẢO

QUẢN

MẪU
Dụng
cụ
chứa
mẫu
nước
Dụng
cụ
chứa
mẫu
nước
•
Mẫu
lấy
và
chứa
trong

các
chai
có
nắp
•
Mẫu
lấy
và
chứa
trong
các
chai
có
nắp
đậy. Nên sử dụng chai nhựa để lấymẫu.
Nế
ẫ
ớ
ó
hứ
hiề
Chl i
•
Nế
um
ẫ
unư
ớ
cc
ó

c
hứ
an
hiề
u
Chl
or
i
n,
bình chứaphải cho thêm Na
2
S
2
O
3
(di
thi lft)
t ớ
khi
khử
tù
(
so
di
um
thi
osu
lf
a
t

e
)
t
rư
ớ
c
khi
khử
t
r
ù
ng
•Nếumẫuchứanhiềukimlo
ạ
in
ặ
n
g
:bình
ạ
ặ g
chứaphải cho thêm EDTA trướckhikhử
trùn
g
.
g
•Cóthể kếthợpNa
2
S
2

O
3
và EDTA trong
cùng
một
chai
chứa
mẫu
cùng
một
chai
chứa
mẫu
.