Cách lập ý của bài văn biểu cảm Bài giảng chuyên đề Ngữ văn 7

I/ NHỮNG CÁCH LẬP Ý
I/ NHỮNG CÁCH LẬP Ý
THƯỜNG GẶP CỦA BÀI VĂN
THƯỜNG GẶP CỦA BÀI VĂN
BiỂU CẢM:
BiỂU CẢM:
1.Liên hệ hiện tại với
1.Liên hệ hiện tại với
tương lai:
tương lai:

* Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
* Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:

* Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
* Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
_Trong đoạn văn vừa rồi có phải tác giả đang ở hiện
_Trong đoạn văn vừa rồi có phải tác giả đang ở hiện
tại nghĩ đến tương lai không? Câu văn nào nói
tại nghĩ đến tương lai không? Câu văn nào nói
đến điều đó?
đến điều đó?

Tác giả đang ở hiện tại nghĩ đến tương lai: “ Các
Tác giả đang ở hiện tại nghĩ đến tương lai: “ Các
em rồi đây lớn lên”

em rồi đây lớn lên”
(mở bài)
(mở bài)
_Ở hiện tại tác giả muốn nói đến điều gì? Tương lai
_Ở hiện tại tác giả muốn nói đến điều gì? Tương lai
tác giả muốn nói đến điều gì? Và tác giả đã dùng
tác giả muốn nói đến điều gì? Và tác giả đã dùng
biện pháp nghệ thuật nào nói đến những điều đó?
biện pháp nghệ thuật nào nói đến những điều đó?

Ở hiện tại tác giả nói đến hình ảnh cây tre. Tương
Ở hiện tại tác giả nói đến hình ảnh cây tre. Tương
lai thì sắt, thép…Tác giả đã sử dụng phép liệt kê:
lai thì sắt, thép…Tác giả đã sử dụng phép liệt kê:
“ sắt, thép, xi măng cốt sắt, tre, nứa…”
“ sắt, thép, xi măng cốt sắt, tre, nứa…”

*Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
*Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
_ Giữa hình ảnh ở hiện tại và hình ảnh ở tương lai
_ Giữa hình ảnh ở hiện tại và hình ảnh ở tương lai
thì hình ảnh nào làm tác giả gợi lên cảm xúc?
thì hình ảnh nào làm tác giả gợi lên cảm xúc?
Đó là những cảm xúc gì?
Đó là những cảm xúc gì?

Hình ảnh cây tre làm tác giả gợi lên những cảm
Hình ảnh cây tre làm tác giả gợi lên những cảm
xúc:
xúc:

+Gắn bó: “còn mãi”
+Gắn bó: “còn mãi”
(thân bài – đoạn 1).
(thân bài – đoạn 1).
+Biết ơn: “Bóng mát, khúc nhạc tâm tình, làm cổng
+Biết ơn: “Bóng mát, khúc nhạc tâm tình, làm cổng
chào,chiếc đu, sáo…”
chào,chiếc đu, sáo…”
(thân bài _ đoạn 2).
(thân bài _ đoạn 2).
+Yêu thương: “nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy
+Yêu thương: “nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy
chung, can đảm, hiền, cao quý”
chung, can đảm, hiền, cao quý”
(thân bài _
(thân bài _
đoạn 3).
đoạn 3).

*Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
*Tìm hiểu bài tập 1 trang 117:
_ Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật
_ Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật
nào để biểu cảm lên những cảm xúc ấy?
nào để biểu cảm lên những cảm xúc ấy?

Liệt kê: “sắt, thép, xi măng cốt sắt, tre,
Liệt kê: “sắt, thép, xi măng cốt sắt, tre,
nứa…”
nứa…”


Phép lặp: “còn mãi” ba lần.
Phép lặp: “còn mãi” ba lần.

Nhân hóa: “thủy chung, can đảm…” (kết
Nhân hóa: “thủy chung, can đảm…” (kết
bài)
bài)
*Phép liệt kê đi suốt đoạn văn.
*Phép liệt kê đi suốt đoạn văn.

2. Hồi tưởng quá khứ suy nghĩ về
2. Hồi tưởng quá khứ suy nghĩ về
hiện tại:
hiện tại:
*Tìm hiểu bài tập 2 trang 118:
*Tìm hiểu bài tập 2 trang 118:

*Tìm hiểu bài tập 2 trang 118:
*Tìm hiểu bài tập 2 trang 118:
_ Tác giả viết văn bản trên theo
_ Tác giả viết văn bản trên theo
trình tự thời gian như thế nào?
trình tự thời gian như thế nào?
>Tác giả đang ở hiện tại nghĩ về
>Tác giả đang ở hiện tại nghĩ về
quá khứ: “đến bây giờ…tái
quá khứ: “đến bây giờ…tái
sinh…”
sinh…”

(mở bài)
(mở bài)

*Tìm hiểu bài tập 2 trang 118:
*Tìm hiểu bài tập 2 trang 118:
_ Món đồ chơi làm tác giả say mê nhất là gì? Tác giả
_ Món đồ chơi làm tác giả say mê nhất là gì? Tác giả
say mê món đồ chơi đó thế nào?
say mê món đồ chơi đó thế nào?
>Tác giả say mê con gà đất
>Tác giả say mê con gà đất
(thân bài)
(thân bài)
+Dáng vẻ: “đẹp mã, oai vệ, có kèn…”
+Dáng vẻ: “đẹp mã, oai vệ, có kèn…”
+Tình cảm gắn bó: “niềm vui diệu kì, còn gì vui hơn,
+Tình cảm gắn bó: “niềm vui diệu kì, còn gì vui hơn,
ấp nó…”
ấp nó…”
_ Từ việc say mê đó đã gợi lên cảm xúc gì trong
_ Từ việc say mê đó đã gợi lên cảm xúc gì trong
lòng tác giả?
lòng tác giả?
>Cảm xúc tình cảm thiêng liêng: “nỗi gì sâu thẳm,
>Cảm xúc tình cảm thiêng liêng: “nỗi gì sâu thẳm,
giống như một linh hồn”
giống như một linh hồn”
(kết bài)
(kết bài)

3. Tưởng tượng tình huống, hứa
3. Tưởng tượng tình huống, hứa
hẹn, mong ước:
hẹn, mong ước:


*Tìm hiểu bài tập 3 trang 119:
*Tìm hiểu bài tập 3 trang 119:

*Tìm hiểu bài tập 3 trang 119:
*Tìm hiểu bài tập 3 trang 119:
_ Đoạn văn diễn biến theo trình tự thời gian như thế
_ Đoạn văn diễn biến theo trình tự thời gian như thế
nào?
nào?
>Từ hiện tại nghĩ đến tương lai: “sau này”
>Từ hiện tại nghĩ đến tương lai: “sau này”
_ Tác giả bày tỏ lòng yêu quý cô giáo như ra sao?
_ Tác giả bày tỏ lòng yêu quý cô giáo như ra sao?
>Sẽ nhớ và tìm về cô: “và em sẽ tìm gặp cô giữa một
>Sẽ nhớ và tìm về cô: “và em sẽ tìm gặp cô giữa một
đám học trò nhỏ”
đám học trò nhỏ”
>Nghệ thuật liệt kê: “mệt nhọc và đau đớn; yêu thương
>Nghệ thuật liệt kê: “mệt nhọc và đau đớn; yêu thương
mọi người; cô đã thất vọng; cô đã lo lắng; lấy làm
mọi người; cô đã thất vọng; cô đã lo lắng; lấy làm
sung sướng” thấy cô hy sinh vì học trò và nhận ra

sung sướng” thấy cô hy sinh vì học trò và nhận ra
tình cảm càng sâu sắc hơn > như một người mẹ.
tình cảm càng sâu sắc hơn > như một người mẹ.

*Tìm hiểu bài tập 4 trang 119:
*Tìm hiểu bài tập 4 trang 119:

*Tìm hiểu bài tập 4 trang 119:
*Tìm hiểu bài tập 4 trang 119:
_ Tác giả đang ở Lũng Cú hay Cà Mau?
_ Tác giả đang ở Lũng Cú hay Cà Mau?
>Tác giả đang ở Lũng Cú: “ngồi trên núi cao
>Tác giả đang ở Lũng Cú: “ngồi trên núi cao
mùa thu”
mùa thu”
_ Tác giả có tình cảm như thế nào đối với
_ Tác giả có tình cảm như thế nào đối với
Lũng Cú?
Lũng Cú?
>Tình cảm say mê thiên nhiên: “Chao
>Tình cảm say mê thiên nhiên: “Chao
ôi! hết chỗ trữ tình…đời đời không chịu
ôi! hết chỗ trữ tình…đời đời không chịu
tan…”
tan…”

*Tìm hiểu bài tập 4 trang 119:
*Tìm hiểu bài tập 4 trang 119:
_Tác giả ngồi ở Lũng Cú nhớ về nơi nào? Nơi đó có
_Tác giả ngồi ở Lũng Cú nhớ về nơi nào? Nơi đó có

gì để tác giả nhớ?
gì để tác giả nhớ?
>Tác giả nhớ về Cà Mau: “đất ngày càng lấn biển,
>Tác giả nhớ về Cà Mau: “đất ngày càng lấn biển,
chim, rạch, kênh, cù lao…”
chim, rạch, kênh, cù lao…”
_Từ tình cảm đối với Lũng Cú và Cà Mau tác giả đã
_Từ tình cảm đối với Lũng Cú và Cà Mau tác giả đã
liên tưởng đến điều gì? Điều đó thể hiện tình cảm
liên tưởng đến điều gì? Điều đó thể hiện tình cảm
gì?
gì?
>Tác giả liên tưởng đến một ngày đất nước thanh
>Tác giả liên tưởng đến một ngày đất nước thanh
bình. Sẽ bay từ Cà Mau ra Lũng Cú.
bình. Sẽ bay từ Cà Mau ra Lũng Cú.
>Tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương, đất nước.
>Tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương, đất nước.

4. Quan sát, suy ngẫm:
4. Quan sát, suy ngẫm:
*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:

*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
_Tầm quan sát của tác giả có theo trình tự
_Tầm quan sát của tác giả có theo trình tự
không gian và thời gian không? Hãy chia
không gian và thời gian không? Hãy chia

đoạn theo trình tự quan sát mà em nghĩ?
đoạn theo trình tự quan sát mà em nghĩ?

Quan sát theo trình tự không gian và thời
Quan sát theo trình tự không gian và thời
gian:
gian:
+Không gian: “Nhưng tôi…nâu đồng”
+Không gian: “Nhưng tôi…nâu đồng”
+Thời gian: “Cái bóng…thở dài”
+Thời gian: “Cái bóng…thở dài”

*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
_Với tầm quan sát đó thì hình ảnh người U được tác
_Với tầm quan sát đó thì hình ảnh người U được tác
giả suy ngẫm như thế nào? Thể hiện tình cảm gì?
giả suy ngẫm như thế nào? Thể hiện tình cảm gì?
>Theo không gian: “cái bóng đen đủi” tác giả thấy
>Theo không gian: “cái bóng đen đủi” tác giả thấy
được số phận cực nhọc của U nên thương U.
được số phận cực nhọc của U nên thương U.
>Theo thời gian: “mơ hồ yêu dấu, lớp lớp…ngậm
>Theo thời gian: “mơ hồ yêu dấu, lớp lớp…ngậm
ngùi đói khổ, thấp thỏm chờ đợi…ngấn nước
ngùi đói khổ, thấp thỏm chờ đợi…ngấn nước
mắt…thở dài” nhận ra nỗi vất vả, gian truân của U
mắt…thở dài” nhận ra nỗi vất vả, gian truân của U
nên thương U nhiều hơn.
nên thương U nhiều hơn.

*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
*Tìm hiểu bài tập 5 trang 120:
_Từ những sự quan sát đó tác giả đã biểu
_Từ những sự quan sát đó tác giả đã biểu
hiện tình cảm như thế nào?
hiện tình cảm như thế nào?
>Cảm giác có lỗi vì không quan tâm đến U
>Cảm giác có lỗi vì không quan tâm đến U
>Quay về quan sát gương mặt U, với những
>Quay về quan sát gương mặt U, với những
đặc điểm thấy U đã già: “tóc…lốm đốm,
đặc điểm thấy U đã già: “tóc…lốm đốm,
rụng…thưa; nhăn ở đuôi con mắt…rạn
rụng…thưa; nhăn ở đuôi con mắt…rạn
khía; răng…khuyết” thấy U đã già đi theo
khía; răng…khuyết” thấy U đã già đi theo
năm tháng và vì quá cực nhọc, càng yêu
năm tháng và vì quá cực nhọc, càng yêu
thương U nhiều hơn.
thương U nhiều hơn.

**Ghi nhớ:
**Ghi nhớ:

Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi nguồn cho
Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi nguồn cho
mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng
mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng
kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại, mơ ước tới

kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại, mơ ước tới
tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm,
tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm,
hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện
hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện
cảm xúc.
cảm xúc.

Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng
Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng
phải chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong
phải chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong
kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho
kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho
người đọc tin và đồng cảm.
người đọc tin và đồng cảm.

II/ LUYỆN TẬP:
II/ LUYỆN TẬP:
1.Tập lập ý bài văn biểu cảm theo
1.Tập lập ý bài văn biểu cảm theo
các đề sau:
các đề sau:
a) Cảm xúc về vườn nhà.
a) Cảm xúc về vườn nhà.
b) Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con
b) Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con
mèo…)
mèo…)
c) Cảm xúc về người thân.

c) Cảm xúc về người thân.
d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu.
d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu.

2.Gợi ý về cách lập ý cho một số đề:
2.Gợi ý về cách lập ý cho một số đề:


b) Cảm xúc về con vật nuôi.
b) Cảm xúc về con vật nuôi.

b) Cảm xúc về con vật nuôi.
b) Cảm xúc về con vật nuôi.
*Liên hệ hiện tại với tương lai:
*Liên hệ hiện tại với tương lai:
_Xác định hình dung con vật mà em muốn
_Xác định hình dung con vật mà em muốn
nói đến ở hiện tại.
nói đến ở hiện tại.
_Trong tương lai nếu con vật đó không còn
_Trong tương lai nếu con vật đó không còn
nữa thì em sẽ nhớ đến những đặc điểm
nữa thì em sẽ nhớ đến những đặc điểm
mà em yêu quý (hình dáng, tính cách).
mà em yêu quý (hình dáng, tính cách).
_Xác định tình cảm của em đối với con vật
_Xác định tình cảm của em đối với con vật
đó.
đó.

b) Cảm xúc về con vật nuôi.
b) Cảm xúc về con vật nuôi.
*Hồi tưởng quá khứ, suy nghĩ về
*Hồi tưởng quá khứ, suy nghĩ về
hiện tại:
hiện tại:
_Xác định hình dung con vật mà em đã từng nuôi,
_Xác định hình dung con vật mà em đã từng nuôi,
những đặc điểm (hình dáng, tính cách) làm em nhớ
những đặc điểm (hình dáng, tính cách) làm em nhớ
mãi.
mãi.
_Bây giờ con vật đó có còn tồn tại hay không? Nếu
_Bây giờ con vật đó có còn tồn tại hay không? Nếu
còn tồn tại thì có đặc điểm gì khác? Nếu không còn
còn tồn tại thì có đặc điểm gì khác? Nếu không còn
tồn tại thì điều gì ở quá khứ làm em nhớ đến con
tồn tại thì điều gì ở quá khứ làm em nhớ đến con
vật đó nhất.
vật đó nhất.
_Tình cảm đối với con vật ở quá khứ đó còn mãi
_Tình cảm đối với con vật ở quá khứ đó còn mãi
trong em đến bây giờ.
trong em đến bây giờ.

d) Cảm nghĩ về mái trường thân
d) Cảm nghĩ về mái trường thân
yêu:
yêu:

d) Cảm nghĩ về mái trường
d) Cảm nghĩ về mái trường
thân yêu:
thân yêu:
*Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn,
*Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn,
mong ước:
mong ước:
_Đặt một tình huống có liên quan đến ngôi trường
_Đặt một tình huống có liên quan đến ngôi trường
(một buổi chào cờ, buổi lao động, hội trại). Nghĩ
(một buổi chào cờ, buổi lao động, hội trại). Nghĩ
đến một tình huống khác tương tự nhưng không
đến một tình huống khác tương tự nhưng không
phải trên nền ngôi trường để nhận ra sự khác biệt,
phải trên nền ngôi trường để nhận ra sự khác biệt,
để bộc lộ cảm xúc.
để bộc lộ cảm xúc.
_Cảm xúc sẽ ùa về là những cảm xúc nào? Thôi
_Cảm xúc sẽ ùa về là những cảm xúc nào? Thôi
thúc em làm gì?
thúc em làm gì?
_Qua những cảm xúc đó em sẽ nhận ra tình cảm
_Qua những cảm xúc đó em sẽ nhận ra tình cảm
của em đối với ngôi trường mình.
của em đối với ngôi trường mình.