tư tưởng nguyễn trãi dưới cái nhìn hội nhập văn hóa

Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

A. PHN M U
I. Lớ do chn ti
Nhng bc tin ỏng khớch l trờn hnh trỡnh hi nhp: Thỏng
11/2006, Vit Nam gia nhp WTO; ti New York, Vit Nam c cỏc nc
chõu c duy nht vo thnh viờn khụng thng trc Hi ng bo an
liờn hip quc nhim kỡ 2008-2009; Vit Nam t chc thnh cụng APEC 14
vi ch : Hng ti mt cng ng nng ng vỡ phỏt trin bn vng v
thnh vng ú l s ghi nhn ca quc t v v th ca Vit Nam trong
bi cnh mi ca th k XXI.Con thuyn Vit Nam ó chớnh thc ra i
dng cựng bn bố nm chõu bn bin trong mt th gii phng. Chỳng ta
n vi th gii bng chớnh cỏi li th ca mt nc vn xng nn vn hin
ó lõu. Vn hin tc l vn hoỏ v hin ti, l nhõn t trc tiờn xỏc lp
v th ca mt quc gia, sau ú mi n lónh th,phong tc v triu i. ú
l s khng nh ca Nguyn Trói, anh hựng dõn tc v l danh nhõn vn hoỏ
ca th gii. Núi n Nguyn Trói l núi n con ngi khng l ca th k
XV (Phm Vn ng), núi n mt thiờn ti nhiu mt m bt c lnh vc
no cú bc chõn ca ụng cng li nhng du son khụng h phai nht
cựng nm thỏng, núi n mt trỏi tim yờu nc thng dõn ln lao, thõm
trm, sõu sc; núi n t tng nhõn ngha vi tm cao v chiu sõu giỏ tr
xuyờn sut my trm nm v cng l núi n ỏn oan L Chi Viờn ó git cht
mt con ngi, mt ti nng, mt tu tng kt tinh t tinh hoa dõn tc.
Hn sỏu th k qua, c dõn tc au xút i tỡm Nguyn Trói. Nhng thp niờn
cui cựng ca th k XX, nhõn loi i tỡm Nguyn Trói, phong tng danh
nhõn vn hoỏ th gii. Sỏch lch s t tng Vit Nam vit:
Tờn tui ca ụng sỏng chúi trờn cun s vng ca dõn tc. Cú c v
trớ ú, khụng nhng do cuc i, c v ý thc vỡ dõn, vỡ nc ca ụng,
m quan trng hn l do t tng ca ụng ó t ti tm cao ca thi i,
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -

ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

ụng ó khỏi quỏt c nhng vn cú tớnh quy lut ca cụng cuc cu
nc v dng nc, ch ra c tm quan trng ca nhn thc lý lun trong
hot ng thc tin, t ú nõng t duy ca dõn tc lờn mt trỡnh mi
(Nguyn Ti Th)
Chớnh hon cnh lch s, hot ng thc tin, thiờn ti trớ tu v nhõn
cỏch v i ca Nguyn Trói ó lm cho t tng ca ụng cú nhiu giỏ tr
khụng ch ng thi m cũn cú ý ngha mói v sau. Nht l trong bi cnh
ton cu hoỏ ngy hụm nay, khi mi vn u cú tớnh hai mt: c hi v
thỏch thc, phỏt trin phi mang tớnh bn vng, ho nhp vi ngụi nh
chung ca th gii ch khụng l ho tan. õu l cỏi cht Vit Nam? iu
gỡ lm nờn ci ngun sc mnh v bn lnh Vit Nam? c li Nguyn Trói
ca sỏu trm nm xa, kt tinh khớ phỏch v tinh hoa ca dõn tc nh li
ỏnh giỏ ca th tng Phm Vn ng, s cho chỳng ta mt cỏi nhỡn thu
ỏo xut phỏt t ci ngun bn th. Cuc i v s nghip ca Nguyn Trói
ó li nhiu bi hc quý bỏu v tinh thn nhõn o, quan im mnh dn
i mi, sỏng to.
Vi mong mun tip cn nhng t tng tin b, tớch cc ca Nguyn
Trói di mt cỏi nhỡn mi, chỳng tụi mnh dn a ra ti t tng
Nguyn Trói di cỏi nhỡn hi nhp vn húa, lm sỏng rừ thờm nhng
cng hin ca t tng Nguyn Trói vo s nghip phỏt trin ca lch s dõn
tc. T cỏi nhỡn hi nhp vn húa, chỳng tụi s trỡnh by giỏ tr t tng ca
Nguyn Trói i vi s phỏt trin ca thi i chỳng ta ngy nay.
II. Lch s vn
Vic nghiờn cu t tng Nguyn Trói din ra sụi ni, nghiờm tỳc k
t ngy ụng mt i cho n ngy nay v c mai sau na. Cõy i th th k

XV ta búng rp mỏt bn th k v trc m cũn trờn c nhng chng
ng v sau, luụn cú sc hp dn nh nghiờn cu cỏc thi i khỏc nhau
khi nhng ngun cha ai khi. Cú rt nhiu nhng ý kin, quan im
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
22
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

khỏc nhau, song nhỡn chung cỏc th h nh nghiờn cu u nht trớ rng,
Nguyn Trói l ngi anh hựng dõn tc, ngi vn s song ton, ngụi sao
Khuờ gia bu tri i Vitnh cao ca s ỏnh giỏ l vic UNESCO
cụng nhn Nguyn Trói l Danh nhõn vn húa th gii, c t chc k
nim trng th vo nm 1980 nhõn 600 nm ngy sinh ca ụng
Vic nghiờn cu v ỏnh giỏ Nguyn Trói nc ta ó cú t th k
XV. Lờ Thỏnh Tụng cú th núi l ngi u tiờn t chc su tp ti liu,
ỏnh giỏ ỳng v Nguyn Lũng c Trai sỏng ta sao Khuờ. Tip ú vo
thi Hu Lờ, thi nh Nguyn, t tng ln lao, nhõn cỏch cao p ca
Nguyn Trói c Lờ Quý ụn, Ngụ Th Vinh, Phan Huy Chỳ, Nguyn
Nng Tnh tip cn v khỏm phỏ. Cỏc trớ gi ny ó tp trung lm sỏng t
ti vn chng ca Nguyn Trói, mt th vn chng ti o, vn chng
mnh hn v bóo, sc hn gm dao, vn chng sa sang vic i.
ú cng chớnh l t tng v tỏc dng ca t tng Nguyn Trói i vi s
phỏt trin ca lch s dõn tc.
Trong thi Phỏp thuc, vo thp k 20-40 ca th k XX trờn cỏc tp
chớ Nam Phong, Tri Tõn cú nhng bi nghiờn cu v Nguyn Trói v mt s
sỏch tỡm hiu cỏc khớa cnh hot ng yờu nc v th vn v ụng.
Phi t sau cỏch mng thỏng Tỏm 1945 n nay, vic nghiờn cu, gii
thiu v Nguyn Trói mi t c nhng thnh tu cao v khoa hc, tp
trung mt s cụng trỡnh cú giỏ tr nh: Nguyn Trói ca Trn Huy Liu

(1966), Nguyn Trói ỏnh gic cu nc ca Nguyn Lng Bớch (1973),
Nguyn Trói ca Bựi Vn Nguyờn (1980), Nguyn Trói khớ phỏch v tinh
hoa dõn tc, Sỏu trm nm Nguyn Trói, K nim 600 nm sinh Nguyn
Trói (1980) ca nhiu tỏc gi nhõn dp Nguyn Trói c cụng nhn danh
nhõn vn húa th gii.
Cú nhng cụng trỡnh chung nghiờn cu v t tng Nguyn Trói nh
Nguyn Trói nh t tng li lc ca dõn tc (Nguyn Ti Th), V cn
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
33
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

bn t tng Nguyn Trói (Trn Vn Giu) ó i sõu v lm sỏng t nhiu
vn v ngun gc t tng Nguyn Trói v khng nh giỏ tr t tng
Nguyn Trói trờn nhiu lnh vc khỏc nhau. Nhiu cụng trỡnh khỏc i sõu vo
tng mt ca t tng Nguyn Trói nh Nguyn Trói, ngi ng u mt
vn phỏi yờu nc, thõn dõn, cú lý tng xó hi cao c (Trn Vn Giu),
Nguyn Trói, nh vn chin u vỡ nn c lp v vn hin dõn tc
(Nguyn Minh Tuõn) cỏc gúc khỏc nhau, cỏc nh nghiờn cu ó cho
ta phn no thy c s phong phỳ, ton bớch trong s nghip v sỏng tỏc
ca Nguyn Trói. Tip cn Nguyn Trói t phng din vn húa thỡ cú
Nguyn Trói trờn tin trỡnh lch s vn húa nc nh ca Lờ Vn Lan,
Nguyn Trói trong bi cnh vn húa Vit Nam ca Trn Quc Vng l
nhng cụng trỡnh cú cỏi nhỡn t chiu sõu, xuyờn sut quỏ trỡnh din tin ca
lch s nc nh. Ngoi ra cú mt s tỏc gi cng cp n vn vn húa
trong phm vi tỏc phm nh bỏo cỏo khoa hc Tỡm hiu v ỏnh giỏ cỏo
bỡnh Ngụ t phng din vn húa ca Trn Hu Hng. Núi chung, cha cú
mt cụng trỡnh no cp n t tng Nguyn Trói t gúc vn húa mt
cỏch cú h thng, c bit l t cỏi nhỡn hi nhp vn húa mt vn va

mang tớnh thi s, va mang tớnh vnh hng trong vn chng Nguyn Trói
III. i tng v phm vi nghiờn cu
Vi gii hn ca mt bỏo cỏo, chỳng tụi khụng th i sõu vo ni hm
vn hoỏ, khụng th xem xột, kho sỏt v ỏnh giỏ mt cỏch h thng ton b
th vn Nguyn Trói m ch trờn cỏi nhỡn hi nhp vn hoỏ tip cn nhng
phng din ch o trong t tng Nguyn Trói
IV. Phng phỏp nghiờn cu
thc hin bỏo cỏo ny, trờn c s vn dng phng phỏp duy vt
bin chng, chỳng tụi cũn kt hp s dng cỏc phng phỏp:
- Phng phỏp kho sỏt
- Phng phỏp lch s
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
44
B¸o c¸o khoa häc
Mai ThÞ Kh¸nh Hßa

-Phương pháp phân tích, so sánh…
Líp: K58A - Khoa Ng÷ v¨n Tr -
êng §HSP Hµ Néi
55
B¸o c¸o khoa häc
Mai ThÞ Kh¸nh Hßa

B. PHẦN NỘI DUNG
I. Khái quát chung
1. Giới thuyết khái niệm
1.1. Khái niệm “Văn hóa”
Có thể nói trong thời đại ngày nay, văn hóa lên ngôi và được trao cho
một thứ vương miện về tinh thần. Có đến hàng trăm định nghĩa về văn hóa.

Người ta có khi quy chụp cho văn hóa những cái mũ rực rỡ màu sắc, kích cỡ
dài ngắn khác nhau. Nói như A.A.Migolat’ev: “Văn hóa là cái mà khi nhắc
đến, ai cũng có thể hình dung ra được nói như thế nào nhưng lại không nói
được chính xác nó là cái gì”. Khó có một định nghĩa chuẩn xác về văn hóa
có lẽ bởi văn hóa không chỉ là một lĩnh vực riêng biệt của đời sống xã hội
mà luôn có mặt trong mọi lĩnh vực của đời sống. nó xuyên suốt cơ thể xã
hội, thấm sâu vào mọi hoạt động của đời sống con người. Văn hóa ở đây là
văn hóa theo nghĩa rộng, nghĩa gốc của từ, đó là “sự vun trồng” (Culture)
Theo Tổng giám đốc UNESCO Federico:
“Đối với một số người, văn hóa bao gồm những kiệt tác tuyệt vời
trong các lĩnh vực tư duy và sáng tạo. Đối với những người khác, văn hóa
bao gồm tất cả những cái làm cho dân tộc này khác với dân tộc khác, từ
những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất, cho đến tín ngưỡng, phong tục, tập
quán, lối sống và lao động. Cách hiểu thứ hai này đã được Hội nghị liên
chính phủ về các chính sách văn hóa họp và thông qua năm 1970 tại Venise”
(“Người đưa tin UNESCO”, số 11- 1989, trang 5).
Định nghĩa trên đã chỉ ra đặc trưng nội hàm của văn hóa là từ những
sản phẩm tinh vi hiện đại nhất, cho đến tín ngưỡng, phong tục tập quán, lối
sống và lao động. Tuy nhiên, phải chăng văn hóa chỉ là những cái làm cho
dân tộc này khác với dân tộc khác? Theo chúng tôi, văn hóa còn bao gồm cả
những yếu tố làm cho dân tộc này tương đồng với dân tộc khác, liên thông
Líp: K58A - Khoa Ng÷ v¨n Tr -
êng §HSP Hµ Néi
66
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

vi dõn tc khỏc, bỡnh ng vi dõn tc khỏc. Chớnh iu ú ó to nờn
nhng hng s chung ca nhõn loi, ng thi cng núi lờn c tớnh ph
quỏt, tớnh quc t ca vn húa. Ngi Vit Nam to nờn bn sc vn húa

ca mỡnh khụng phi ch bng nhng gỡ h vn cú, sn cú, m bng tt c
nhng gỡ m h thu nhn c, tỏi to v sỏng to c t cỏc nn vn húa
khỏc (Nguyn Bỏ Thnh). Hay núi cỏch khỏc, chi t s ụ h ca nc
ngoi, khụng chi t phn úng gúp rt cú th l quan trng v nhiu mt
ca cỏc yu t vn húa ngoi sinh: ú l cỏi c im hng xuyờn ca t
Vit, ngi Vit, vn hoa Vit. Nho giỏo s d khụng úng khung trong biờn
gii Trung Hoa vỡ cỏc t tng tin b ca nú ó c nờu lờn thnh chun
mc o c cho ton th cỏc thnh viờn. Mt xó hi m quan h vua tụi,
thy trũ, cha con ó c chun húa, ó tr thnh nhng nguyờn tc cú
tớnh quy phm v c cỏc thnh viờn tuõn theo thỡ ú l mt xó hi vn
minh, cú t chc. Khng T l ngi Trung Quc nhng cỏi mu hỡnh v trt
t xó hi m ụng v ra mang tớnh th gii, tớnh nhõn loi. Nm bờn cnh mt
nn vn minh ln nh Trung Hoa, Vit Nam ó cú nhng ng x vn húa
phự hp vi c im dõn tc mỡnh. V Nguyn Trói chớnh l ngi cú cụng
dn nhp Nho giỏo, bin nú thnh mt mu hỡnh mang mu sc dõn tc vo
u th k XV nc ta. ỏnh giỏ nhng cng hin ca Nguyn Trói vi lch
s t tng Vit Nam v s phỏt trin nhõn vn nhõn loi, vo nm 1980,
UNESCO ó ghi nhn ụng l danh nhõn vn húa v c k nim rng rói
trờn ton th gii.
2.1. Khỏi nim T tng
T tng (ting Hy Lp l Idộa cú ngha l hỡnh tng) l mt hỡnh
thỏi ý thc ca con ngi phn ỏnh th gii hin thc. Bt c t tng no
cng do iu kin sinh hot vt cht, do ch xó hi quy nh v l s phn
ỏnh nhng iu kin sinh hot vt cht ca ch xó hi nht nh.
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
77
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

So vi mt s nc cú nn vn minh phỏt trin sm nh Trung Quc,
n v mt s nc Tõy u thỡ Vit Nam khụng phi l ni sn sinh ra
nhng hc thuyt t tng ln cú vai trũ chi phi s phỏt trin xó hi nh
Nho gia, .o gia Tuy nhiờn, dõn tc Vit Nam cng cú nhng nh t
tng tiờu biu ca mỡnh. T tng ca h tuy cha c trỡnh by nh
nhng hc thuyt ln nhng li cha khụng ớt nhng giỏ tr sõu sc. nhng
giỏ tr ú khụng nhng ó l c s cho t duy dõn tc trong mt thi gian di
m cũn cú giỏ tr tớch cc nht nh trong thi i ngy nay. Trong ú,
Nguyn Trói l b mt hon chnh u tiờn v t tng, n nh nn múng
cho t tng Vit Nam tip tc phỏt trin v sau. Qua nghiờn cu t tng
Nguyn Trói, ta khụng ch tỡm thy ct mc ỏnh du tinh thn v trớ tu tiờu
biu ca th k XV m cũn l c phng hng ca con ng lch s t
tng Vit Nam.
2. Hi nhp vn hoỏ xu th tt yu ca lch s
Mt con ngi, mt dõn tc cng nh mi c th sng ch cú th tn
ti v phỏt trin c trong quỏ trỡnh trao i gia bn thõn mỡnh vi th gii
xung quanh. Cng nh th mt nn vn húa bao gi cng ra i v vn ng
t trong lũng dõn tc, phn ỏnh iu kin kinh t xó hi chớnh tr ca t
nc. Nhng nú cng ng thi phi tip nhn nhng thnh tu ca cỏc nn
vn húa khỏc, nh iu kin tn ti v phỏt trin ca bn thõn nú cng nh c
dõn tc.
Hi nhp vn húa l mt hin tng ph bin ca xó hi loi ngi,
mt quy lut vn ng v phỏt trin ca cỏc dõn tc v ca mi nn vn húa.
Hi nhp vn húa mang mt ni dung cc kỡ ln. Nú phn ỏnh s hc hi v
tip nhn ln nhau gia cỏc dõn tc, cỏc quc gia trong ú cú quan h trờn
lnh vc vc vn húa. Xột v thc cht, hi nhp vn húa chớnh l s tỏc
ng qua li bin chng gia cỏc yu t ni sinh v ngoi sinh trong quỏ
trỡnh phỏt trin, trong ú cỏc yu t ni sinh gi vai trũ ch th, cú ý ngha
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội

88
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

quyt nh trong vic nh hng mi quan h ca chỳng vi cỏc yu t
ngoi sinh. Lch s nhõn loi ó ghi li nhng thnh qu ln lao ca nhng
quỏ trỡnh hi nhp vn húa. ú l nh hng ca nhng nn vn minh ln
nh Hy Lp, La Mó, n , Trung Quc i vi cỏc nc chung quanh,
trong khu vc v trờn phm vi ton th gii. ú l s tin b vt ca nhiu
nc chm tin sau khi tip thu mt cỏch sỏng to trớ tu v kinh nghim tiờn
tin ca nc ngoi. ú cng cũn l trng hp ca khụng ớt nhng dõn tc
ó tht bi v dit vong trong giao lu vn húa do mt trong hai nguyờn
nhõn, hoc quỏ bo th t khộp kớn, hoc mự quỏng tip thu mt cỏch nụ l.
Cú th khng nh rng mt nc nhiu khi cũn ginh li c. nhng nu
nh mt i bn sc dõn tc s l mt ht v mói mói.
Hi nhp quc t v vn húa bao gi cng i lin vi tip bin vn húa
(Acculturation) l s gp g gia hai hay nhiu nn vn húa v kt qu ca
s gp g i vi mi nn vn húa; mt nn vn húa cú th mt i mt s
yu t v to ra c cỏi mi vi nhng yu t hi nhp. Nu hiu hi nhp
quc t nh trờn thỡ v mt vn húa, Vit Nam ó cú ba cuc hi nhp trong
quỏ trỡnh lch s:
- Cuc hi nhp quc t ln th nht ca Vit Nam l vi khi ụng
Nam , chu nh hng ca vn minhTrung Quc. Trong quỏ trỡnh hi nhp
v tip bin vn húa ny, vn húa Vit, ụng Nam vn gi c v khng
nh bn sc, trong khi tip th v ci bin nhng yu t ly ca nn vn húa
Trung Quc. C Vit Nam, Nht Bn v Triu Tiờn ó cựng vn húa Trung
Quc hũa nhi bt ng cú nhng nột chung m khụng ng húa
(homogenization) do bn sc mi dõn tc vng chc.
- Cuc hi nhp ln th hai ca dõn tc ca dõn tc ta gn vi quỏ
trỡnh xõm lc ca thc dõn Phỏp, b bin thnh thuc a, nhng ng thi

li gn vi mt ý ngha l chỳng ta hi nhp vi mt th gii ngoi Trung
Hoa. Trc ú chỳng ta gn nh ch bit n mi Trung Hoa. Chớnh trong
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
99
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

cuc hi nhp ny m chỳng ta tip cn vn minh ca mt th gii mi, ng
thi vn gi c bn sc ca dõn tc v Vit Nam ó thnh cụng. Kt qu
chớnh l thng li ca cỏch mng thỏng Tỏm 1945, trong sut th k va
ginh c lp, va bo v c lp.
- Cuc hi nhp ln th ba chớnh thc c ỏnh du bng s kin
Vit Nam gia nhp WTO l s khng nh chỳng ta ó hi nhp ton din
vi th gii trong thi i mi. Lm th no ng trc ln giú hi
nhp ny, nhng giỏ tr vn húa truyn thng khụng nhng khụng b mt i
m cũn c thng hoa, ta sỏng. Dõn tc ta ó tng vt lờn mi s hy
dit ca ngoi xõm bo tn nht, trờn tinh thn y chỳng ta s ngy mt gi
vng v phỏt trin nn vn húa Vit Nam tiờn tin, m bn sc dõn tc.
Nh vy Nguyn Trói vo giai on cuc hi nhp u tiờn ca dõn
tc vi nhng t tng ca Trung Quc, c th l Nho gia. V ụng chớnh l
ngi ó mang s mnh vinh danh ca lch s. Tỡm hiu t tng Nguyn
Trói, chỳng ta s c chng kin mt quỏ trỡnh la chn, t trng thnh
bn b trong lch s to nờn mt bn sc Vit Nam m ụng chớnh l mt
tp i thnh v i ca dõn tc.
3. Bi cnh vn húa thi i Nguyn Trói
3.1. Th lng phõn lch s c trng ca thi i
Xột phng din vn hoỏ, Nguyn Trói tng sng trong mt thi kỡ
quỏ , thi kỡ bn l ca hai chng ng vn hoỏ Vit Nam (Trn Quc
Vng). ú cng l mt trong nhng thi i v vang nht trong lch s dõn

tc- thi i vn minh i Vit, lỳc ý thc dõn tc t ti mc hon chnh,
vi khớ th qut khi, t lp, t cng. Xuyờn sut lch s h t tng thi
phong kin ca Vit Nam cú th chia thnh ba giai on:
-Giai on 1: Th k X, cú hai nh s ni ting l Phỏp Thun v
Ngụ Chõn Lu. Cỏc ụng ny c hai nh inh Lờ mi tham d chớnh s.
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

Ngụ Chõn Lu cũn c phong l Khuụng Vit i s. Cú th coi thi kỡ
ny l thi kỡ quõn ch Pht giỏo
-Giai on 2: Thi Lý Trn, th k X-XIV, cỏc vua Lý v vua u Trn
u hõm m Pht giỏo, nhng nm 1070 Lý Thỏnh Tụng cho xõy dng Vn
Miu v n nm 1075 thỡ m khoa thi tam giỏo. c trng ni bt ca thi
kỡ ny l Tam giỏo ng nguyờn. Vn húa Lý Trn mang t tng khai
phúng, tớn ngng a nguyờn.Cú th gi thi kỡ ny l ch quõn ch dung
hũa tam giỏo.
-Giai on 3: t nh H, Lờ S n Nguyn th k XV- XIX. Nh
nc phong kin tp trung quyn lc. Nho giỏo gi vai trũ c tụn. õy l
thi kỡ quõn ch Nho gia.
Nh vy, trc Nguyn Trói l mt nn vn húa i Vit c cu
trỳc theo mụ hỡnh Pht giỏo v sau Nguyn Trói li l mt nn vn húa c
xõy dng theo mụ hỡnh Nho giỏo. c coi l ngi con sng bui giao
thi gia hai dũng Pht Nho, Nguyn Trói ó tm mỡnh trong mt bu
khụng khớ vn húa m ú ang din ra cuc u tranh gay gt gia truyn
thng v i mi, cuc u tranh gay gt gia xu hng Trung Quc húa v
xu hng gii Trung Quc húa, xu hng quc húa hay xu hng ch
húaú l th lng phõn ca lch s Vit Nam gia ngó ba ng. C ni

b gii cm quyn, c tng lp trớ thc, tng , Nho gia, o s khú ai cú
mt din mo nht nh ng thi m thoỏt ra c cỏi th lng nan ny.
V mc dự chớnh Nguyn Trói li t ra vụ giỏc v tỏc ng ca mỡnh i
vi nn vn húa y, vụ giỏc v v trớ v vai trũ ca mỡnh trờn tin trỡnh vn
húa y (Nguyn Trói trờn tin trỡnh lch s vn húa nc nh Lờ Vn
Lan), thỡ ụng ó chớnh l nhõn vt lch s ó to nờn bc chuyn giao thi
i t Pht giỏo Lý Trn sang Nho giỏo, ng thi t nn múng t tng
cho thi i Nho giỏo thnh tr, c bit trong bui ban u cũn rc ỏnh ho
quang ca tinh thn phc hng dõn tc v ý ngha nhõn vn, nhõn o cao c.
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

3.2. Con ng dn nhp Nho giỏo vo Vit Nam
Nho giỏo, v thc cht, ú khụng phi l mt tụn giỏo, cng khụng
phi mt hc thuyt trit hc m l hc thuyt chớnh tr - o c ca giai
cp phong kin Trung Quc. Nú ch trng dựng nhõn tr, c tr
qun lớ xó hi, xõy dng ý thc tụn ti trt t xó hi da trờn cỏc ging mi
Tam cng, Ng thng v ch trng di phi tuyt i phc tựng trờn.
Nho giỏo khụng phi l mt th ch ngha, mt ý thc h bi Khng T
khụng phi l ngi phỏt kin ra th t duy ú. Nho giỏo cng khụng phi l
mt th tụn giỏo do Khng T lm o trng, kiu nh Thiờn chỳa giỏo ca
Giờ su. Tuy nhiờn, ngi ta vn thng xem Nho giỏo nh mt th tụn giỏo
bi nú l mt trong nhng nn tng quan trng hỡnh thnh nờn t tng dõn
tc Vit, c bit l trong mi quan h Nho - Pht Lóo. Nn vn húa Vit
Nam trong k nguyờn i Vit nh bt kỡ nn vn húa khỏc ng thi,
u mang mt hỡnh thc tụn giỏo nht nh. Núi cho ỳng, ngy xa tụn giỏo
khụng ch l hỡnh thc ca tụn giỏo, m cũn l ni dung, l cht men say, l

b phn cu thnh hu c ca vn húa (Trn Quc Vng). í thc thng tr
xó hi bao gi cng l ý thc ca giai cp thng tr. Nho giỏo dn tng bc
bỏm vo nhng yờu cu ca xó hi v nh nc phong kin m vn lờn,
chim a v c tụn vo khong th k th XV XVI.
Nho giỏo c du nhp vo Vit Nam theo bc chõn ca k xõm lc
ó gp phi s phn ng t nhõn dõn. Sut hn mt nghỡn nm Bc thuc
theo Nho giỏo ch l nhng ngi thuc tng lp trờn, mun thụng qua hc
tp thi v lm quan vi gic. Trong hon cnh ú, Nho giỏo c coi
nh phng tin nụ dch ca bn cp nc v bỏn nc, ó khụng th c
phỏt trin rng rói nh Pht giỏo v o giỏo. o giỏo ó hũa ln vi nhng
tớn ngng c truyn ca nhõn dõn tr thnh ph bin. Pht giỏo vi nhng
khu hiu t bi, bỏc ỏi d tranh th c tỡnh cm ca nhng ngi ang
sng trong au kh v ỏp bc.
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
B¸o c¸o khoa häc
Mai ThÞ Kh¸nh Hßa

Nửa cuối thế kỉ thứ X dưới triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê, Nho giáo ở
nước ta vẫn chưa có vai trò gì đáng kể. nhưng sang thế kỉ XI khi vương triều
Lý được thành lập, việc củng cố chế độ phong kiến và phát triển nền văn hóa
phục vụ cho chế độ phong kiến trở thành một yêu cầu cấp bách thì giai cấp
phong kiến cần phải đề cao Nho giáo và sử dụng Nho giáo như một vũ khí
sắc bén trên lĩnh vực chính trị văn hóa và tư tưởng. Nhà Lý - Trần tiếp thu tư
tưởng Nho giáo trên tinh thần dung hòa các tôn giáo Nho – Phật – Lão với
triết lí chính trị, triết lí sống là “hòa ánh sáng với bụi bặm”. Có thể khái quát
triết lí ấy bằng bốn từ “khoan – giản – an – lạc” đã tạo nên một nền văn hóa
Đại Việt phát triển rực rỡ, giàu sức sống.
Tuy nhiên, đến khoảng giữa và cuối thế kỉ XV, nhà Trần bắt đầu suy

vi, xuất hiện xu hướng bài xích Phật giáo. Xã hội, văn hóa khủng hoảng mà
không có đường lối giải quyết. Thời thế đã thay đổi, cần thiết phải đổi mới.
Nhưng cái đề nghị đổi mới lại là xu hướng Trung Quốc hóa, bắt chước mẫu
hình nhà Minh. Cái truyền thống thì trở nên bảo thủ, đã mất đi tính năng
động buổi đầu Trần, muốn giữ nguyên trạng nhưng lại nhân danh dân tộc:
“Nam, Bắc khác nhau không cần bắt chước nhau!”. Hồ Quý Ly xuất hiện
trên chính trường lịch sử, một mặt vừa muốn thanh lọc Phật giáo, một mặt
vừa muốn phê xét lại Nho giáo, nhưng cũng chưa xây dựng nổi một ý thức
hệ Việt Nam làm cốt lõi cho nền văn hóa Việt Nam. Hai mươi năm Minh
thuộc, với chủ trương và âm mưu tái đồng hóa dân tộc ta một lần nữa, càng
làm gay gắt và phức tạp thêm cuộc đấu tranh nhằm xây dựng một nền văn
hóa Việt Nam, lối sống của người Đại Việt.
Lúc bấy giờ, tồn tại lịch sử đặt ra cho Việt Nam một xu thế ứng xử
phức tạp trong mối quan hệ với Trung Quốc: xa các trung tâm văn minh
khác, lại là quốc gia có diện tích lãnh thổ và dân cư nhỏ hơn nhiều lần, nằm
án ngữ xuống con đường Đông Nam Á, nước Đại Việt hoặc trở thành bàn
đạp cho các đế chế phương Bắc tràn xuống phương Nam, hoặc trở thành
Líp: K58A - Khoa Ng÷ v¨n Tr -
êng §HSP Hµ Néi
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

chng ngi quan trng nht i vi cỏc tham vng nh vy. Hon cnh dõn
tc thi i ú cú th hỡnh dung nh mt in cc ang t mỡnh tr thnh
trỏi du vi in cc phng Bc nu khụng lm c nh vy thỡ vic sỏp
nhp l khụng trỏnh khi. Rừ rng vic xõy dng mụt ch vng mnh l
m bo cho s sng cũn ca dõn tc. S c tụn ngụi vua chuyờn ch nhanh
chúng cng chớnh l ỏp ng nhu cu to ra i trng vi ch phng
Bc. Bi lớ do ú, vic Nguyn Trói l ngi hon thin nguyờn lớ ch húa

v mt nh nc ó khin ụng tr thnh mt trong s rt ớt nhng cỏ nhõn
úng vai trũ nh hng lch s. Cng khng nh c lp thỡ li cng c
tụn Nho giỏo, iu tng nh nghch lớ ú din ra. Mụ hỡnh Nho giỏo li
cng l tt yu nu xột tng quan Trung Quc Vit Nam lỳc by gi
3.3. Ngun gc t tng Nguyn Trói
Mt hc thuyt, mt t tng v i no khi ra i cng u cú ngun
gc xó hi ca nú, vi nhng nhõn t c bn hp thnh. Nguyn Trói cú
th k n ba nhõn t sau:
Trc ht phi k n ch ngha yờu nc truyn thng Vit Nam. Do
hỡnh thnh sm v phi liờn tc chin u vi k thự mnh hn gp nhiu ln
bo tn dõn tc v lónh th ó lm ny n v phỏt trin vng chc ch
ngha yờu nc Vit Nam. Nu ý thc h l cỏi ct lừi ca mt nn vn húa
thỡ h t tng yờu nc thng dõn l si ch xuyờn sut k nguyờn i
Vit, quỏn xuyn vn húa Thng Long. Cú th núi, trong lch s nhõn loi
him cú trng hp no mt nc gn nghỡn nm m ginh li c c lp
nh dõn tc Vit Nam. Cựng vi õm mu ng húa, õy l c mt khong
thi gian ng ng dõn tc b ngn la Ha Dim Sn ca k thự thiờu t,
hy dit v vn húa. Nhng nh cú ch ngha yờu nc truyn thng, dõn tc
ta mi cú sc sng mónh lit v liờn tc phỏt trin. V cng chớnh nh ch
ngha yờu nc truyn thng y ó to cho Nguyn Trói sc mnh vt
qua gii hn ca thi i, ca giai cp lm nờn lch s, sng mói vi mai
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

sau. Ton b cỏc mt hp thnh t tng v i ca Nguyn Trói u khi
sõu bỏm r t ch ngha yờu nc truyn thng Vit Nam, vỡ T tng yờu
nc l t tng ch yu nht, thng xuyờn nht, quỏn trit c kim nht ca

dõn tc Vit Nam, bi vỡ lch s ca dõn tc Vit Nam trc ht l lch s
cuc u tranh lõu di, gian kh, cui cựng thng li khụi phc nn c
lp, bo v ch quyn (Trn Vn Giu)
Th hai phi núi n s tip thu cú chn lc nhng yu t tớch cc ca
cỏc hc thuyt Nho, Pht, Lóo. Do hon cnh lch s Vit Nam, cỏc hc
thuyt ny khi du nhp vo Vit Nam khụng nhng khụng phỏ v s hon
chnh vn cú ca th gii quan ngi Vit m ó dung hũa v phỏt trin c
trờn c s truyn thng dõn tc v hp thnh th gii quan ngi Vit. Tam
giỏo ng nguyờn l nột c trng ca dõn tc Vit vn cú truyn thng
khoan dung, nhõn ỏi, khụng thnh kin vi nhng ngi khỏc mỡnh v t
tng v quan im. Bi hc lch s qua cỏc triu i Ngụ, inh, Lờ, Lớ,
Trn, Lờ cho thy rng ng v mt giao lu vn húa, nhõn dõn ta ó khụng
cú lũng cm thự mự quỏng i vi vn húa ca k ch khi chỳng ó b ỏnh
bi v gt ra khi t nc. Nhõn dõn ta khụng p tan, khụng xúa sch cỏi
gỡ thuc v vn húa m k xõm lc ó xõy dng trờn t nc ny. Vi tinh
thn sỏng to, nhõn dõn ta ó loi b nhng cỏi li thi, lch chun v mnh
dn tip thu nhng nhõn t tớch cc, bin nhng v khớ ca k chin bi tr
thnh cụng c cho ngi chin thng.
Cựng vi dõn tc, cựng vi lch s, Nguyn trói ó k tha v tip thu
tinh thn rng m, hũa hp ca dõn tc tip thu cú chn lc cỏc yu t
tớch cc ca cỏc giỏ tr tinh thn t bờn ngoi lm cho t tng ca ụng cng
thờm sỏng rừ, vi nhng sc thỏi v giỏ tr vnh cu vt qua gii hn ca
thi i v giai cp.
Th ba l thiờn ti Nguyn Trói. õy l nhõn t ch quan, gi vai trũ
quyt nh trong vic hỡnh thnh t tng ca ụng. Vỡ t tng bao gi cng
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

l sn phm ca t duy trớ tu con ngi, do con ngi sỏng to v khỏi quỏt
trờn c s nhn thc nhõn t khỏch quan. Thiờn ti ca Nguyn Trói c
phỏt trin trong hnh ng, Tri hnh hp nht. Bi vỡ, Nguyn Trói khỏc
vi nhng nh Nho uyờn thõm cựng thi l nhn thc v hnh ng theo l
phi, ó bit dn thõn cho s nghip cao c vỡ nc, vỡ dõn. Cỏi v i ca
nh t tng Nguyn trói khụng ch dng li nhng hc thuyt cao siờu,
m cũn bin t tng thnh hin thc v a t tng vo qun chỳng
bin nú thnh sc mnh vụ song.
Nh vy gc ca thiờn ti Nguyn Trói l tm lũng vỡ dõn, vỡ nc ca
Nguyn Trói. T tng ca ụng ó i vo qun chỳng v tr thnh sc mnh
vụ song
II. T TNG NGUYN TRI
Chng I: Vn húa chớnh tr
1. í thc v nn vn húa c lp i Vit tr thnh mt quc gia vn
hin trng tn
Nguyn Trói l ngi u tiờn a ra khỏi nim hon chnh v dõn tc-
bc tin di ca lch s. Trờn c s ú, ụng ó khng nh nn vn húa c
lp ca dõn tc i Vit tr thnh mt quc gia vn hin trng tn.
Trc Nguyn Trói ó cú nhiu nh t tng tỡm cỏch a ra nh
ngha v dõn tc cng nh khng nh s tn ti c lp ch quyn ca dõn
tc. Mm mng cú t thi Lớ Bớ, dõn tc lỳc ú thng c gi l thnh hay
bang, quc hay nc. Sau khi quột sch quõn xõm lc th k VI, Lớ Bớ ó
vt b luụn tờn gi m Trung Quc ỏp t cho nc ta nh Giao Ch, Giao
Chõu, An Nam ụ h ph v t tờn nc l Vn Xuõn (Sau ny nh inh
gi l i C Vit, nh Lý gi l i Vit) chng t s tn ti ngang hng
vi cỏc nc ln Trung Hoa. Cựng vi vic i tờn nc l vic i niờn
hiu ngi ng u t Vng sang : t Trng Vng, Triu Vit Vng
sang Lý Nam , Mai Hc , inh Tiờn Hong. iu ú th hin tinh thn
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -

ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

c lp t ch ca ngi Vit. Sau ny, Chiu di ụ ca Lớ Cụng Un ó
th hin rừ l mt quc gia c lp v chớnh th, cú quc hiu, niờn hiu,
hiu v kinh ụ riờng. Cựng vi thi gian, khỏi nim dõn tc c m rng
c v chiu rng ln b sõu, c v khụng gian v thi gian, c v t ai v
vn húa cho phự hp vi i tng m nú khỏi quỏt. Lý Thng Kit,
quan nim ú cũn khoỏc cỏi v thn bớ, tru tng:
Nam quc sn h nam c
Tit nhiờn nh phn ti thiờn th
iu ú cú ngha l Vit Nam phi c c lp vỡ sỏch tri ó
ghi nhng n Trn Quc Tun, quan nim ú ó cú s thay i: phi ỏnh
gic bo v quyn li cho gia tc, t nc, ra nhc cho nc. S gia
Lờ Vn Hu (th k XII) quan nim T quc, dõn tc l nh tụng miu, nn
xó tc, cũn trn Quc Tun th (k th XIII) quan nim ú l thỏi p, bng
lc, n i, miu mo n Nguyn Trói thỡ chỳng ta ó cú c mt
quan im khỏ ton din, hon chnh v vn dõn tc.
Trong i cỏo Bỡnh Ngụ (1428), Nguyn Trói vit:
Nh nc i Vit ta t trc
Vn xng nn vn hin ó lõu
Nỳi sụng b cừi ó chia
Phong tc Bc Nam cng khỏc
T Triu, inh, Lý, Trn bao i xõy nn c lp
Cựng Hỏn, ng, Tng, Nguyờn mi bờn xng mt phng
c ỏng vn trờn cú th thy Nguyn Trói ó tin mt bc di trong
vic tỡm kim khỏi nim dõn tc. Quan nim ú c hỡnh thnh trong quỏ
trỡnh u tranh dng nc v gi nc, l c s cho lớ lun v dõn tc c

lp v quc gia cú ch quyn. Khỏi nim v dõn tc cú quan h gn gi vi
mt lot cỏc khỏi nim khỏc nh T quc, xó tc non song, lónh th, b
cừi n mc trong nhng trng hp nht nh chỳng cú th thay th ln
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

nhau. Chng hn Lờ Vn Hu, Trn Quc Tun, Trn Nhõn Tụng, Nguyn
Trói u núi n xó tc. Vy xó tc l gỡ? xó tc chớnh l thn t (Th thn
tc xó) phi hp vi thn lỳa (tc) tng trng cho ton th gi l xó tc.
Trong l hin phự Chiờu Lng, Trn Nhõn Tụng vit:
Xó tc hai phen chn nga ỏ
Non sụng ngn thu vng õu vng
Chớnh Nguyn Trói ó dựng t ny khng nh nn c lp, hũa
bỡnh muụn thu:
Xó tc t õy bn vng
Giang sn t õy i mi
Khỏi nim T quc cú mi quan h mt thit vi khỏi nim dõn tc.
Chỳng l hai khỏi nim hu nh ngang nhau nhng khụng hon ton ng
nht vi nhau vỡ trong khỏi nim th nht cú bao hm nhng yu t khụng
nm trong khỏi nim th hai, vớ d nh cỏc yu t thuc v thiờn nhiờn. ó
l mt con ngi thỡ phi thuc mt t quc, mt dõn tc no ú. Khụng cú
T quc v khụng thuc mt dõn tc no l ngi bt hnh. T quc ca
Khng T l Hoa H, nhng nú b xõu xộ bi nhiu th lc khỏc nhau nờn
ụng phi i ht nc ny n nc khỏc mong mun xõy dng nờn mt
T quc, dõn tc thng nht. Hng chc nm i mũn c dộp song ụng cng
khụng th no lm c iu mỡnh mong mun. Trung Quc ngy xa
khụng cú tờn nc, m theo tờn triu i thng tr. Nho giỏo khụng cú khỏi

nim T quc, dõn tc, cng khụng cú khỏi nim no gn lin vi khỏi nim
dõn tc, cú chng ch l khỏi nim xó tc. Nguyn Trói l nh Nho ớch thc,
nhng l nh nho ca Vit Nam cú T quc, cú dõn tc.
Gii lý lun v nhng ngi quan tõm n chớnh tr th gii ó tng
bit n mt khỏi nim dõn tc mang tớnh ph quỏt, ln u tiờn c Stalin
a ra vo nm 1913 trong tỏc phm Ch ngha Mỏc v vn dõn tc:
Dõn tc l mt khi cng ng ngi n nh c thnh lp trong lch s,
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

da trờn cng ng v ting núi, lónh th, sinh hot kinh t v tõm lớ biu
hin trong cng ng vn húa nh ngha dõn tc ca Stalin nờu lờn bn
yu t: kinh t, ngụn ng, lónh th, tõm lớ trong ú yu t kinh t c coi l
quan trng nht. Xem xột nh ngha dõn tc ca Nguyn Trói, chỳng ta thy
ụng ó nờu lờn nm yu t thng nht: vn hin, lónh th, phong tc, chớnh
quyn, nhõn dõn m i biu l ngi anh ti, ho kit. nh ngha ca
Nguyn Trói khụng núi n yu t kinh t, vỡ ụng xut phỏt t thc t hỡnh
thnh dõn tc Vit Nam cú nhng nột c ỏo khụng ging nh quy lut ph
bin ca s hỡnh thnh mt s dõn tc khỏc trờn th gii. mt s nc
phng ụng núi chung v nc ta núi riờng, quc gia dõn tc khụng ch
n lỳc quan h t bn phỏt trin mi hỡnh thnh. Lónh th chung, vn húa
chung, phong tc tp quỏn chung, nht l lch s u tranh dng nc v gi
nc lm mt th keo sn to thnh mt quc gia dõn tc bn vng.
Nguyn Trói ó xut phỏt t hon cnh c th ca ngi Vit Nam khỏi
quỏt lờn khỏi nim dõn tc. Cú th nhn thy, ngoi nhng nhng yu t
trựng hp vi khỏi nim dõn tc ca Stalin nh lónh th, tõm lớ, khỏi nim
dõn tc ca Nguyn Trói cũn cú nhng yu t khỏc, trong ú ni bt nht l

yu t nhõn dõn.
Quan nim v dõn tc ca ụng ó vt xa Nho giỏo tip cn n
nhng tri thc hon ton mi. ú l s k tha v phỏt trin t tng dõn tc
ca cỏc v tin bi t Lớ Bớ, Lớ Thng Kit n Trn Quc Tun, l s nhn
thc mt cỏch t giỏc, cú s b sung nhng tri thc mi khi lch s thay i.
ú cũn l kt qu ca s suy ngm, ca nhng phỳt giõy thao thc, trn tr
ờm ngy cun cun nc triu ụng, ca nhng th nghim, nhng mt
mỏt ln lao, thm chớ phi i bng mỏu ca bit bao dõn en, con . Sau
Nguyn Trói, Nguyn Hu l ngi ó b sung thờm cho khỏi nim dõn tc:
ỏnh cho di túc
ỏnh cho rng en
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
11
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

ỏnh cho nú chớch luõn bt phn
Theo nhn xột ca giỏo s Phan Ngc: cụng thc y (cụng thc v
dõn tc ca Nguyn Trói) ra i nm 1428, bn trm nm trc cụng thc
dõn tc ca giai cp t sn v nm trm nm trc cụng thc dõn tc ca
Stalin rừ rng l mt cng hin th gii
T vic a ra mt khỏi nim tng i hon chnh v dõn tc,
Nguyn Trói ó khng nh quyn c lp t ch ca dõn tc, ng thi th
hin ý thc xõy dng mt nn vn húa c lp i Vit tr thnh mt
quc gia vn hin trng tn. Nh vy, ngay t khi ý thc c lónh th
quc gia thỡ nim t ho v nn vn hin ca dõn tc cng ng thi c
khng nh, nhng cõu hi th no l mt nc vn hin thỡ li khụng d tr
li khi m xa nay nhng quõn xõm lc phng Bc bao gi cng nhõn
danh mt nn vn hin nht nh a quõn i xõm lc t ai, tn phỏ

lng mc v nụ dch nhõn dõn nc khỏc. V cng t ú, bao nhiờu au
thng, tang túc chỳng ó gõy ra di nhng chiờu bi dy dõn, giỏo
húa, dp lon, cũn vn hin ch l cỏi v bc ca bit bao hung tn, bo
ngc.
Trc õm mu bnh trng v ng húa ca k thự, dõn tc ta ch cũn
mt ng l kiờn quyt chin u. Mt ln na li din ra s ng chm
khụng ch gia hai i quõn m cũn gia hai nn vn hin, gia hai l sng
ca con ngi.
S khng nh dt khoỏt ca Nguyn Trói v vn húa, v con ngi
Vit Nam l cõu tr li cho s phõn bit gia hoa h v t di vn l t
tng cc kỡ phn ng ca cỏc triu i phong kin Trung Quc m ụng cha
ta chng li quyt lit. c bit i vi triu Minh, triu i ó xõm lc tn
bo t nc ta, mu toan hy dit ton b nn vn húa dõn tc ca ta, nh
ó th hin trong cỏi gi l Tuyờn Minh giỏo húa, hay trong mnh lnh ca
vua Minh cho Trng Ph, núi rng phi lp tc hy hoi ht, t mt
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
22
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

mnh giy, mt na ch cựng nhng bia khc, thỡ nhng li anh thộp trờn
kia ca Bỡnh Ngụ i cỏo cú giỏ tr nh mt tuyờn ngụn vn húa dõn tc.
Nn vn hin dõn tc c khng nh trong Cỏo bỡnh Ngụ c ỏnh
du bng nỳi sụng b cừi ó chia v c phong tc Bc Nam cng khỏc.
Bi l ch cú nhỡn vo phong tc, truyn thng lõu i mi thy c li
sng, cng nh sc mnh ca dõn tc y trong s gn kt bn vng qua ngn
i, ú l tinh thn thng yờu, ựm bc, on kt ca nhõn dõn ta t ngn
i. Phong tc l s th hin nột c thự ca vn húa dõn tc, khụng th
cho bt kỡ k thự no xõm phm n. Chớnh vn hin cựng nhng truyn

thng vn húa lõu i ó giỳp cha ụng ta ni i xõy dng t nc qua cỏc
triu i Triu, inh, Lý, Trn cựng sỏnh ngang vi cỏc triu i hựng cng
phng Bc.
Tuy mnh yu mi lỳc khỏc nhau
Song ho kit i no cng cú
Trong D a chớ - khụng phi l mt cun a lý n thun, m
chớnh l cun a lý lch s trờn lch trỡnh tin húa ca dõn tc ta t thi
Kinh Dng Vng, qua Hựng Vng, Thc Vng, tri thi Bc thuc, cho
n khi Ngụ Quyn ỏnh ui quõn Nam Hỏn, khụi phc nn t ch, cui
cựng ú l khi ngha Lam Sn vi cụng lao to ln ca Lờ Thỏi T nờu lờn
a bn, cng vc, c dõn, lch s ta t thi vin c, ngang hng vi thi
Tam Hong, Ng bờn Trung Quc, Nguyn Trói mun chng minh bng
thc t hựng hn rng dõn tc i Vit vn cú t nc, con ngi v truyn
thng vn húa tri bao nghỡn nm riờng bit ca mỡnh, vn nh sn ti sỏch
tri (thiờn th) vi phõn dó riờng bit, theo khoa thiờn vn c, ỳng nh bi
th Nam quc sn h i Lý ó núi: Tit nhiờn nh phn ti thiờn th
ch õu phi non sụng gm vúc ny li cú th l ming t phng xa ca
thiờn triu nh bn vua chỳa Trung Quc thng rờu rao mt cỏch ngang
ngc, phi cụng lý, phi lch s.
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
22
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

Nh vy, bng vic a ra v hon chnh khỏi nim v dõn tc, cng
nh tuyờn ngụn vn húa, khng nh tớnh c lp ca nn vn hin dõn tc,
Nguyn Trói ó tr thnh ngi Vit Nam u tiờn ý thc cao tm quan trng
ca vic xõy dng nn vn húa c lp Vit Nam tr thnh mt quc gia
vn hin trng tn. Bi hc lch s v vn dõn tc, trong ú cú s úng

gúp ln ca Nguyn Trói, vn gi nguyờn giỏ tr i vi hu th. Trờn th
gii, hng ngy, hng gi chin s vn tip tc n ra xoay quanh vic tranh
chp lónh th, thanh lc sc tc m thc cht l vn dõn tc. ó cú mt
thi, vn ny tng nh lng xung v c gii quyt nhng ngy nay
nú li ni lờn nh mt vn thi s núng hi nht. Thit ngh, cú c s
hiu bit ỳng n v vn dng linh hot vn ny s giỳp cho cỏc nh
chớnh tr cú th trỏnh c nhng bc i sai lm lm phng hi n s
thng nht dõn tc, lm nh hng n s n nh ca khu vc v quc t.
2. T tng nhõn ngha sỏng ngi
T tng nhõn ngha l si ch xuyờn sut th vn Nguyn Trói.
Qua Nguyn Trói ton tp, chỳng ta thy khỏi nim c ụng cp n
nhiu nht, trõn trng nht v chõn thnh nht l nhõn ngha, trong ú
ch nhõn c nhc ti 59 ln v ch ngha l 81 ln
Nguyn Trói núi:
Vic nhõn ngha ct yờn dõn
Quõn iu pht trc lo tr bo
C bn ch nhõn ngha, yờn dõn, iu pht, tr bo u l ca
Trung Quc. Nhng trong khỏi nim Nho giỏo khụng cú phng trỡnh nhõn
ngha = yờn dõn, iu pht = tr bo. Trỏi li, nhõn ngha l sa
mỡnh theo l ca thiờn t nh Chu. õy l tc l mt s ch l nghi
v quy phm o c i Tõy Chu, hoc núi cỏch khỏc, l ú l kin trỳc
thng tng ca xó hi ng cp ca quý tc ch nụ. iu pht trong
Kinh Xuõn Thu l phc hi li dũng h ó mt, trng tr k cp ngụi,
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
22
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

cng l phc hi li th ch ca thiờn t. Cú s i lp v h quy chiu:

Nguyn Trói quy chiu v ngi dõn, Nho giỏo quy chiu v thiờn t.
Hc thuyt ca Khng T tp trung vo t tng trung quõn. Th vua
l im cao nht ca o lm ngi, l yờu cu o c u tiờn ca nhng
i trng phu , ca bc i dng, ca anh hựng. Khng T ó t nhng tỡnh
cm t nhiờn v gn gi ca con ngi trong mi quan h gia cha con,
chng v, anh em m gn vo y mi quan h gia vua tụi. Theo Khng T
thỡ tỡnh cm gia cha m v con cỏi vn l nhng tỡnh cm sn cú thuc v
bn tớnh con ngi. T ú Khng T suy ra: trong nh cú cha ng u thỡ
trong nc cú vua, vỡ th o lm ngi phi tn hiu vi cha m v tn
trung vi vua chỳa. Trung vi vua, hiu vi cha m l cựng mt gc vy
(L kớ). Quyn lc ca vua l ti cao. Vua Trung Hoa t xng l con tri
(thiờn t) tr dõn theo nguyờn lớ:
Ph dõn chi h, mc phi vng th
Sut th tri dõn, mc phi vng thn
(Khp gm tri, t no cng l t ca vua
Trờn mt t, ngi no cng l thn dõn ca vua)
Trong khi ú, ni dung t tng nhõn ngha ca Nguyn Trói l yờu
nc v thng dõn.
Nguyn Trói, t tng yờu nc ht sc mónh lit ờm ngy cun
cun nc triu ụng. Giỏ tr to ln ca nú l tớnh chin u mnh m,
hnh ng c th u tranh khụng mt mi, khụng khoan nhng vi k thự
bờn ngoi v bờn trong ton vn lónh th, bo tn nn vn húa dõn tc v
cuc sng yờn lnh ca nhõn dõn.
Vt lờn cỏc nh trớ thc Nho hc ng thi, Nguyn Trói cú mt cỏi
nhỡn mi, mt nhn thc mi v dõn. Vi Nguyn Trói, yờu nc l yờu dõn,
cu nc l cu dõn, mt nc thỡ dõn b dy xộo. T tng ny c
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
22
B¸o c¸o khoa häc

Mai ThÞ Kh¸nh Hßa

Nguyễn Trãi thể hiện và quán triệt trong cuộc kháng chiến chống quân Minh
và hòa bình xây dựng đất nước thời đầu Lê sơ.
Trước Nguyễn Trãi chưa xuất hiện nhân vật lịch sử nào nhìn thấy hết
sức mạnh của dân và quan tâm đến vận mệnh của nhân dân. Trần Quốc Tuấn
trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên, bài “Hịch tướng sĩ” không một
câu nói đến nhân dân mà chỉ động viên tướng sĩ, quan lại và quý tộc Trần.
Trần Khánh Dư đã từng nói trước triều đình nhà Trần:
“Tướng là chim Ưng, quân và dân là vịt, lấy vịt để nuôi chim Ưng thì
có gì là lạ”
Đến Nguyễn Trãi, nhân dân là một lực lượng to lớn, có sức mạnh:
“Úp thuyền mới rõ, sức dân như nước”
(“Quan hải”)
Và nhân dân có vai trò quyết định:
“Mến người có nhân là dân, mà chở thuyền và làm lật thuyền cũng là
dân”
(“Chiếu về việc làm bài “Hậu tự huấn” để răn bảo thái tử”)
Trong kháng chiến cứu nước:
“Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới
Tướng sĩ một lòng phụ tử, hòa nước sông chén rượu ngọt ngào”
(“Bình Ngô đại cáo”)
Không chỉ thấy được vai trò của nhân dân trong kháng chiến, Nguyễn
Trãi còn nhận thức được vai trò quyết định việc hưng vong của các triều đại.
Ông đã chứng kiến những cuộc đấu tranh của nông nô, nô tỳ đã làm cho nhà
Trần suy sụp, sự thất bại của nhà Hồ, của phong trào kháng chiến do các quý
tộc Trần lãnh đạo, vì nhân dân không ủng hộ, vì những người lãnh đạo không
biết dựa vào dân.
Trong đời sống xã hội, nhân dân là người làm ra của cải vật chất để
nuôi sống xã hội. Trong tờ “chiếu truyền các quan không được làm những lễ

Líp: K58A - Khoa Ng÷ v¨n Tr -
êng §HSP Hµ Néi
22
Báo cáo khoa học
Mai Thị Khánh Hòa

nghi khỏnh h, Nguyn Trói vit: Thng nghe nhng quy mụ ln lao lng
ly u do sc lao kh ca dõn v quõn v trong khi cỏc Nho s ng thi
núi: n vua lc nc thỡ Nguyn Trói li vit: n lc n n k cy cy
Nguyn Trói nhn thc vai trũ ca nhõn dõn mt mc cao m trc
ú v trong sau nhiu th k khụng ai sỏnh kp. Nhõn dõn trong t tng ca
Nguyn Trói l mt lc lng lao ng sn xut, chin u cú th to ra ca
ci vt cht cho xó hi, chin u hy sinh cho s nghip ỏnh gic cu nc.
vi Nguyn Trói, nhõn dõn l i tng phi bit n, phi n n, ca ngi
v khõm phc, ụng nõng lờn thnh mt mc khỏi quỏt cao: quan tõm n
nhõn dõn l o c ca vua quan, trỏch nhim ca k cm quyn l phi an
dõn, iu dõn, phi tr c, tr tham, tr bo ngc. Hay núi cỏch
khỏc, nhõn ngha ca Nguyn Trói chớnh l vn húa ca chớnh tr, ngi lónh
o cú nhõn ngha l ngi lónh o cú vn húa. Mt nn chớnh tr cú vn
húa l mt nn chớnh tr m cỏc ch trng, ng li cng nh cỏc bin
php c th u phi thm m nhõn ngha. Trong hon cnh cuc xõm
lc bo tn mang tớnh cht hy dit v ng húa ht sc dó man ca gic
Minh, Nguyn Trói ó hng v Lờ Li, mt biu tng sỏng ngi v nhõn
ngha lỳc ú. Bi l ụng thng xút cho ngi dõn:
c tớch Lam Sn ngon vừ Kinh
ng thỡ chớ d ti thng sinh
(Nh khi xa Lam Sn xem sỏch vừ kinh
By gi chớ cng phi vỡ dõn en ri)
v ụng nhỡn thy nhng phm cht ca Lờ Li phự hp vi quan nim
ca ca mỡnh. T Quõn trung t mnh tp qua Bỡnh Ngụ i cỏo n

Lam Sn thc lc (nu Lam Sn thc lc do Nguyn Trói vit) u cú mt
cỏch hiu thng nht v nhõn ngha nh l vn húa ca chớnh tr: Ngi lónh
o trong quan h vi dõn phi cú lũng xút thng khi h b a y au
kh, b ch p, c hip, búc lt; phi cm gin ti ỏc ch p dõn.
Lớp: K58A - Khoa Ngữ văn Tr -
ờng ĐHSP Hà Nội
22