skkn vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn địa lý lớp 4”. thcs chuyên lương thế vinh

Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
I/ LÍ DO ĐỀ TÀI:
Để nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường hiện nay, việc
đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề quan trọng nhằm giúp học
sinh có ý thức tự học, tự rèn luyện, chủ động, tìm tòi phát hiện và vận
dụng linh hoạt, sáng tạo các kiến thức, kĩ năng đã thu nhận được.
Như chúng ta đã biết, tiểu học là bậc học nền tảng, là cơ sở ban
đầu cho sự hình thành và phát triển toàn diện về nhân cách của các em.
Chính vì vậy, Luật giáo dục đã chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông
phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh, phù
hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự
học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến
tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Qua thực tế giảng dạy , nhà trường đã có những thuận lợi về cơ sở
vật chất, đồ dùng dạy học, tài liệu tham khảo Sách giáo khoa nói
chung, sách Lịch sử và Địa lí lớp 4 nói riêng được biên soạn theo tinh
thần đổi mới, có tác dụng rất lớn trong việc hình thành khái niệm và rèn
luyện kĩ năng cho học sinh. Sách giáo viên được biên soạn khá kĩ, dẫn
dắt tiến trình bài học giúp giáo viên thuận lợi trong việc lập kế hoạch bài
học. Bên cạnh đó , vẫn còn tồn tại một số khó khăn: một số phụ huynh
chưa quan tâm đúng mức đến việc học tập của con em mình, một số em
còn thụ động trong giờ học ,ít tham gia phát biểu ý kiến, dẫn đến sự lĩnh
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 1
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
hội kiến thức của học sinh không đồng đều. Cụ thể trong HKI năm học
2010 – 2011, lớp 4/5 của tôi số lượng học sinh đạt điểm khá, giỏi môn
Lịch sử và Địa lí là 62,9%, trung bình là 31,4% , còn lại là yếu chiếm
5,7%.( lớp có sĩ số là 35 học sinh).

Chính vì vậy, trong việc đổi mới phương pháp dạy học, việc phát
huy tính tích cực, tạo sự hứng thú cho học sinh trong giờ học có ý nghĩa
quan trọng. Bởi vì, giáo dục phải được tiến hành trên cơ sở tự nhận thức,
tự hành động. Giáo viên biết cách tổ chức, biết vận dụng linh hoạt nhiều
phương pháp sẽ có được những giờ học bổ ích, học sinh lĩnh hội kiến
thức một cách tích cực, thoải mái, đặc biệt hình thành ở các em nhiều kĩ
năng sống ngay từ ở ghế nhà trường tiểu học. Nhận thức được vấn đề
này, tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: “Vận dụng các phương pháp để dạy
và học tốt môn Địa lý lớp 4”.
II/ TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI :
1/ Cơ sở lí luận:
Như chúng ta đã biết, phương pháp dạy học là cách thức, là con
đường để thực hiện mục đích nhất định, nghĩa là cách thức làm việc của
giáo viên và học sinh do giáo viên tổ chức, chỉ đạo nhằm giúp học sinh
đạt được các mục tiêu dạy học đã được xác định. Người giáo viên biết
kết hợp nhuần nhuyễn, hợp lí và khoa học các phương pháp, sẽ làm cho
học sinh thích thú và hào hứng, tham gia học tập một cách tích cực. Như
Hêghen đã nói : “Phương pháp là sự vận động bên trong của nội dung”.
Vì thế, phương pháp dạy học là hệ thống những cách thức hoạt động bao
gồm các hành động và thao tác của giáo viên và học sinh nhằm thực hiện
tốt mục đích và nhiệm vụ dạy học.
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 2
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Như vậy, đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới cách tiến hành
các phương pháp, đổi mới các phương tiện và hình thức triển khai
phương pháp …trên cơ sở khai thác triệt để ưu điểm của các phương
pháp nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người
học.

Cũng như các môn học khác trong trường tiểu học, môn Lịch Sử
và Địa Lí nói chung và Địa Lí lớp 4 nói riêng giúp học sinh hiểu được
các sự vật, hiện tượng tự nhiên trong cuộc sống, có liên quan và ảnh
hưởng đến con người, học môn Địa Lí không thể chỉ biết mà phải hiểu,
giúp học sinh bước đầu giải thích được các hiện tượng địa lí xảy ra xung
quanh. Từ đó, hình thành ở các em vốn sống, vốn hiểu biết …để mở
rộng tầm nhìn về thế giới xung quanh.
2/ Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài:
a. Một số phương pháp thường dùng trong giảng dạy Địa Lí lớp 4.
Ở tiểu học, do đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh nên yêu cầu về
mặt tri thức của dạy học Địa Lí chủ yếu chỉ dừng lại ở việc cung cấp các
biểu tượng Địa Lí, bước đầu hình thành một số khái niệm, xây dựng mối
quan hệ Địa Lí đơn giản và hình thành cho học sinh kĩ năng sử dụng bản
đồ, kĩ năng phân tích bảng số liệu và biểu đồ…Vì vậy, phương pháp dạy
học Địa Lí đặc trưng ở tiểu học thường được sử dụng trong dạy học như
sau:
 Phương pháp hình thành biểu tượng Địa Lí.
 Phương pháp sử dụng bản đồ.
 Phương pháp sử dụng bảng số liệu.
b. Vận dụng các phương pháp trong dạy và học Địa Lí.
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 3
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
b1 . Phương pháp hình thành biểu tượng Địa Lí.
Các biểu tượng Địa Lí là những hình ảnh về các sự vật hiện tượng
Địa Lí tri giác phản ánh vào trong ý thức của học sinh, được giữ lại
trong trí nhớ và có khả năng tái tạo theo ý muốn . Biểu tượng là hình ảnh
cụ thể và bao giờ cũng có tính riêng lẻ. Đối với học sinh tiểu học , biểu
tượng Địa Lí được phân làm 2 loại:

 Biểu tượng kí ức (còn gọi là biểu tượng tái tạo) là sự phản ánh đối
tượng đã tri giác trong quá khứ.
 Biểu tượng tưởng tượng (còn gọi là biểu tượng sáng tạo) là sự
phản ánh những đối tượng tuy không tri giác trực tiếp, nhưng được
tư duy tạo ra trên cơ sở những đối tượng có liên quan đã tri giác
được.
Các biểu tượng Địa Lí được học ở tiểu học là các biểu tượng cụ thể
mà các em có thể quan sát được trực tiếp ngoài thực địa hay qua tranh
ảnh như: núi, đồi, rừng rậm nhiệt đới, đồng bằng, ruộng bậc thang, rừng
ngập mặn, thành phố, nông thôn, hồ, thác,…
Để sử dụng thành công phương pháp này, giáo viên phải tổ chức
cho học sinh được quan sát trực tiếp đối tượng tại thực địa hoặc qua
tranh ảnh, băng hình. Học sinh được quan sát một cách có mục đích, có
kế hoạch để có được biểu tượng đúng về đối tượng Địa Lí thông qua các
bước sau đây:
 Đối với việc hình thành biểu tượng kí ức:
 Bước 1: Lựa chọn đối tượng quan sát.
 Bước 2: Xác định mục đích quan sát.
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 4
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
 Bước 3: Tổ chức hướng dẫn cho học sinh quan sát đối tượng thông
qua hệ thống câu hỏi, bài tập được sử dụng dựa trên mục đích quan
sát và trình độ hiểu biết của học sinh.
 Bước 4: Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả quan sát về đối
tượng. Sau đó giáo viên cùng học sinh trao đổi, thảo luận, xác nhận
và hoàn thiện kết quả, nhằm giúp cho các em có biểu tượng đúng
về đối tượng.
• Ví dụ minh họa:

Ví dụ 1: Bài 8. Hoạt động sản xuất của người dân ở Tây Nguyên
(tiếp theo).
Ở hoạt động 2: Tìm hiểu về đặc điểm của rừng khộp.
Bước 1: Lựa chọn đối tượng quan sát.
- Hình 6, 7/trang 91: Ảnh rừng khộp và rừng rậm nhiệt đới.
Bước 2: Xác định mục đích quan sát.
- Học sinh quan sát để tìm ra đặc điểm của rừng khộp. Từ đó học sinh
biết so sánh rừng khộp với rừng nhiệt đới.
Bước 3: Tổ chức hoạt động cho học sinh quan sát đối tượng qua hệ
thống các câu hỏi: giáo viên cho học sinh mở sách giáo khoa ,học sinh
thảo luận theo cặp (dự kiến thời gian : 3 phút ) sau đó trả lời các câu hỏi
sau đây:
 Câu 1: Ảnh chụp cảnh gì ?
 Câu 2: Trong rừng khộp em thấy có nhiều loại cây hay một loại
cây?
 Câu 3: Các cây trong rừng khộp có kích thước gần như nhau hay
khác nhau?
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 5
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
 Câu 4: Các cây ở rừng khộp trông xanh tốt hay xơ xác?
 Câu 5: Cảnh rừng khộp giống hoặc khác với cảnh rừng nhiệt đới ở
những điểm nào?
Bước 4: Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả quan sát về đối tượng.
- Đại diện các nhóm trình bày trước lớp.
- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung ý kiến, giáo viên nhận xét.
Cuối cùng, giáo viên chốt ý: Tây Nguyên có nhiều loại rừng. Nơi có
lượng mưa nhiều thì rừng rậm nhiệt đới phát triển. Nơi có mùa khô kéo
dài xuất hiện rừng rụng lá vào mùa khô đó chính là rừng khộp. Rừng

khộp là rừng thưa, thường chỉ có một loại cây và rụng lá vào mùa khô.
Ví dụ 2: Bài 3. Hoạt động sản xuất của người dân ở Hoàng Liên Sơn.
Bước 1: Lựa chọn đối tượng quan sát.
- Yêu cầu học sinh quan sát ảnh (hình 1/trang 77/sgk).
Bước 2: Xác định mục đích quan sát.
- Tìm hiểu đặc điểm của ruộng bậc thang.
Bước 3: Tổ chức hoạt động học sinh quan sát đối tượng thông qua hệ
thống câu hỏi, giáo viên chia nhóm 4.(Dự kiến thời gian: 3 phút)
- Giáo viên nêu: Để biết được đặc điểm của ruộng bậc thang như thế
nào, cô mời các em cùng quan sát hình 1/sgk/77 , thảo luận và trả lời các
câu hỏi sau:
 Câu 1: Xác định tên ảnh hình 1 trang 77 là gì?
 Câu 2: Ruộng bậc thang thường làm ở đâu?
 Câu 3: Trên ruộng bậc thang người dân ở Hoàng Liên Sơn thường
những trồng cây gì?
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 6
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
 Câu 4: Tại sao phải làm ruộng bậc thang?
Bước 4: Tổ chức cho học sinh trình bày kết quả.
- Đại diện các nhóm trình bày ( có thể gọi bất kì mỗi nhóm trả lời 1 câu,
các nhóm khác đóng góp ý kiến, bổ sung để hoàn chỉnh câu trả lời.
- Học sinh nhận xét, giáo viên nhận xét.
Giáo viên chốt ý: để trồng lúa nước trên đất dốc, người dân xẻ sườn núi
thành những bậc phẳng gọi là ruộng bậc thang. Trên ruộng người ta
thường trồng lúa, ngô, chè, rau,…Trồng trọt là nghề chính của người
dân Hoàng Liên Sơn ,vừa phát triển về kinh tế gia đình vừa giúp cho
việc giữ nước, chống xói mòn nên độ màu mỡ của đất rừng không bị rửa
trôi. Giáo viên có thể mở rộng: ở nước ta ruộng bậc thang xuất hiện hơn

100 năm qua, tập trung ở một số vùng núi cao như Lào Cai, Yên Bái,
Lai Châu đặc biệt có nhiều ở Sa Pa.
Ví dụ 3: Bài 20. Hoạt động sản xuất của người dân ở đồng bằng Nam
Bộ (tiếp theo)
Hoạt động 2: Tìm hiểu về chợ nổi trên sông là một nét độc đáo của miền
Tây Nam Bộ.
Bước 1: Lựa chọn đối tượng quan sát.
- Yêu cầu học sinh quan sát hình 9/126 và vốn hiểu biết của bản thân.
Bước 2: Xác định mục đích quan sát.
- Học sinh quan sát ảnh Chợ nổi trên sông Cần Thơ (hình 9/126) để mô
tả chợ nổi trên sông.
Bước 3: Tổ chức hướng dẫn học sinh quan sát:
- Giáo viên chia nhóm (nhóm 6).
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 7
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
- Yêu cầu học sinh quan sát ảnh hình 9/126 và ảnh chợ nổi (học sinh sưu
tầm) cùng thảo luận và trả lời các câu hỏi sau: (dự kiến thời gian : 4
phút )
 Câu 1: Chợ họp ở đâu?
 Câu 2: Người dân đến chợ bằng những phương tiện gì?
 Câu 3: Hàng hóa bán ở chợ gồm những gì? Loại hàng nào có nhiều
hơn?
 Câu 4: Kể tên các chợ nổi mà em biết?
Bước 4: Học sinh trình bày.( Hoạt động cả lớp)
- Đại diện nhóm trình bày từng câu hỏi, các nhóm khác nhận xét, bổ
sung, giáo viên nhận xét.
Giáo viên chốt ý:
Chợ nổi là một loại hình chợ thường xuất hiện ở vùng sông nước đồng

bằng Nam Bộ,như chợ nổi Cái Bè nằm ở đoạn sông Tiền giáp ranh giữa
ba tỉnh Tiền Giang, Vĩnh Long và Bến Tre, chợ nổi Phụng Hiệp ở Hậu
Giang, chợ nổi Châu Đốc ở An Giang …có thể cho học sinh xem ảnh
của một số chợ nổi). Chợ thường họp ở những đoạn sông được coi là
tuyến giao thông chính. Mọi thứ hàng hóa đều mua bán ngay trên xuồng,
ghe từ sáng sớm .Chợ nổi trên sông là nét văn hóa độc đáo của vùng
sông nước Nam Bộ.
 Đối với việc hình thành biểu tượng tưởng tượng:
 Bước 1: Giáo viên tìm hiểu xem học sinh có những biểu tượng nào
có liên quan với biểu tượng sắp học.
 Bước 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh so sánh, phân tích, tổng
hợp đối tượng tưởng tượng.
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 8
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
 Bước 3: Tổ chức hướng dẫn học sinh làm việc thông qua hệ thống
câu hỏi và bài tập được sử dụng theo từng trường hợp cụ thể.
 Bước 4: Tổ chức cho học sinh báo cáo, hoàn thiện kết quả làm
việc thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập. Sau đó, giáo viên cùng
học sinh liên hệ so sánh những điểm giống nhau và khác nhau giữa
đối tượng tưởng tượng và đối tượng quan sát. Mô tả biểu tượng
một cách sinh động nhằm giúp học sinh tưởng tượng ra biểu tượng
về một đối tượng toàn vẹn theo bước phân tích và tổng hợp.
• Ví dụ minh họa:
Ví dụ 1: Bài 4. Trung du Bắc Bộ
Hoạt động 2: Tìm hiểu về chè và cây ăn quả ở Tây Nguyên.
- Học sinh quan sát và nêu Quy trình chế biến chè.
Bước 1: Tìm các biểu tượng có liên quan đến các biểu tượng sắp học.
- Biểu tượng sắp học là Quy trình chế biến chè

- Biểu tượng có liên quan là Đồi chè: cảnh hái chè ở Thái Nguyên.
- Giáo viên chuẩn bị vật thật: chè, chè đã được đóng gói.
Bước 2, 3: giáo viên hướng dẫn học sinh so sánh phân tích tổng hợp đối
tượng tưởng tượng bằng hệ thống các câu hỏi.
- Giáo viên không cho học sinh mở sgk .
- Gv chuyển ý: Chè là một trong những loại cây công nghiệp ở nước ta
và được trồng nhiều nhất ở vùng trung du Bắc Bộ. Chè là sản phẩm
không thể thiếu trong mỗi gia đình.Vậy, chế biến chè như thế nào để
đảm bảo an toàn, chất lượng và tính thẩm mĩ cho người tiêu dùng. Cô
mời cả lớp cùng tham gia trả lời những câu hỏi của cô.
- Hoạt động cả lớp (phương pháp hỏi đáp , dự kiến thời gian: 5 phút )
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 9
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
(Giáo viên nêu lần lượt từng câu hỏi, cả lớp theo dõi, suy nghĩ và trả lời
cá nhân.)
 Câu 1: Hãy mô tả động tác của người dân trong hình 1? (học sinh
trình bày )
 Câu 2: Theo em, khi hái chè xong người ta làm gì? (phân loại chè,
…)
 Giáo viên minh họa động tác phân loại chè (vật thật).
 Câu 3: Phân loại xong người ta làm gì (Giáo viên thao tác vò chè,
học sinh quan sát và trả lời : vò chè )
 Câu 4: Vò chè xong, chè còn ẩm làm sao để giữ được lâu? (phơi
hoặc sấy khô)
- Giáo viên nêu: vò chè xong, chè còn ẩm, cô phải đem phơi đó là cách
làm thủ công. Còn ở nhà máy, với số lượng chè rất nhiều người ta dùng
máy sấy chè để giữ chè không bị ẩm mốc và để bảo quản chè được lâu,
người ta đóng gói chè vào bọc, hộp, túi,… và đem ra thị trường để bán.

- Giáo viên cho học sinh xem vật thật (các sản phẩm chè).
- Như vậy đã hoàn tất quy trình chế biến chè.
Bước 4: học sinh b/c hoàn thiện kết quả làm việc.
- Giáo viên yêu cầu một, hai học sinh trình bày các bước chế biến chè,
học sinh nhận xét, giáo viên tuyên dương học sinh nêu đúng quy trình
chế biến chè.
Giáo viên kết luận: Tùy theo điều kiện của từng địa phương, ở mỗi gia
đình chế biến chè bằng phương pháp thủ công, đối với các vùng trồng
nhiều chè ,thì quy trình chế biến chè được máy xử lí ở trong nhà máy
dưới sự điều khiển, kiểm tra của người công nhân. Quy trình chế biến
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 10
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
chè phải qua các bước: hái chè, phân loại chè, vò, sấy khô và đóng gói
thành các sản phẩm chè.
Ví dụ 2: Bài 2. Một số dân tộc ở Hoàng Liên Sơn.
Hoạt động 2: Tìm hiểu về bản làng với nhà sàn.
- Giáo viên không cho học sinh ảnh xem (Hình 1: Bản người Mông,
Hình 2: Nhà sàn ở Hoàng Liên Sơn - sgk/73)
- Mà yêu cầu học sinh phải tưởng tượng nhà sàn là nhà như thế nào dựa
vào vốn hiểu biết của bản thân và dựa trên biểu tượng địa lí kí ức (nhà
em ở).
- Giáo viên chuyển ý: dân tộc Dao, Mông, Thái là ba dân tộc sống chủ
yếu ở Hoàng Liên Sơn. Vậy thôn bản của họ như thế nào và điều kiện
sống ra sao, cô mời các em cùng tìm hiểu một vấn đề sau đây:
Giáo viên chia lớp thành nhóm 6, các nhóm cùng thảo luận và trả
lời các câu hỏi sau đây ( thời gian :4 phút.)
Cụ thể:
Bước 1: Tìm những biểu tượng có liên quan đến những biểu tượng sắp

học ( nhà em ở).
Bước 2,3: Hướng dẫn học sinh so sánh phân tính, tổng hợp đối tượng
tưởng tượng.
Giáo viên đưa các câu hỏi trên bảng phụ yêu cầu một em đọc nội dung
câu hỏi :
 Câu 1: Nhà em đang ở được làm bằng gì? Bếp có chung với phòng
ngủ hay không?
 Câu 2: Sàn nhà và mặt đất có cách nhau không?
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 11
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
 Câu 3: Theo em, có loại nhà nào mà giữa sàn nhà và mặt đất có
khoảng cách nhau?
 Câu 4: Có loại nhà làm bằng gỗ, tre, nứa,… không? Đó gọi là nhà
gì?
 Câu 5: Tại sao có loại nhà này ở miền núi?
Bước 4: Đại diện các nhóm trình bày, học sinh nhận xét, bổ sung. Giáo
viên tuyên dương những nhóm có ý kiến đúng, phong phú về nội dung
(học sinh nêu được những điểm khác nhau giữa nhà em ở đồng bằng
khác với nhà sàn ở miền núi và học sinh xác định nhà sàn là nhà như thế
nào ? Tại sao người dân tộc miền núi phải làm nhà sàn để ở?)
- Giáo viên kết luận: cho học sinh xem tranh sgk/73 (photos phóng to
hoặc hình ảnh trên giáo án điện tử).
Giáo viên chốt ý: Dân tộc ở Hoàng Liên Sơn thường sống tập trung
thành bản, các bản nằm cách xa nhau. Họ sống ở nhà sàn, họ làm nhà
sàn để chống ẩm thấp và thú dữ. Nhà sàn được làm bằng các vật liệu tự
nhiên như gỗ,tre, nứa…Bếp được đặt ở giữa nhà không chỉ là nơi đun
nấu mà còn để sưởi ấm khi mùa đông giá rét và hiện nay , một số nhà
sàn đã được lợp bằng ngói trên mái nhà.

b2. Phương pháp sử dụng bản đồ:
Bản đồ địa lí là hình vẽ thu nhỏ bề mặt Trái Đất hoặc một bộ phận
của bề mặt Trái Đất trên mặt phẳng dựa vào các phương pháp toán học,
phương pháp biểu hiện bằng kí hiệu để thể hiện các thông tin địa lí.
Đối với lớp 4, các em đã được làm quen với bản đồ và biết một số
yếu tố trên bản đồ ( tên bản đồ, phương hướng, tỷ lệ bản đồ, ký hiệu bản
đồ,…).
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 12
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Để sử dụng phương pháp này, giáo viên hướng dẫn học sinh theo
các bước sau:
 Bước 1: Nắm được mục đích làm việc với bản đồ.
 Bước 2: Xem bảng chú giải để có biểu tượng địa lí cần tìm trên
bản đồ.
 Bước 3: Tìm vị trí địa lí của đối tượng trên bản đồ dựa vào kí hiệu.
 Bước 4: Quan sát đối tượng trên bản đồ, nhận xét và nêu đặc điểm
đơn giản của đối tượng.
 Bước 5: Xác lập mối liên hệ địa lí đơn giản giữa các yếu tố và các
thành phần như địa hình và khí hậu ; địa hình, khí hậu, sông ngòi ;
thiên nhiên và hoạt động sản xuất của con người … trên cơ sở học
sinh biết kết hợp những kiến thức bản đồ và kiến thức địa lí để so
sánh và phân tích.…
• Ví dụ minh họa:
Ví dụ 1: Bài 8. Hoạt động sản xuất của người dân ở Tây Nguyên
Hoạt động 1: Tìm hiểu về việc khai thác sức nước.
Bước 1: Xác định mục đích làm việc với lược đồ.
- Học sinh biết được một số con sông lớn ở Tây Nguyên và đặc điểm
của chúng đồng thời biết một số nhà máy thủy điện trên các con sông đó

cũng như tác dụng của một số hồ thủy điện.
Bước 2: Xem bảng chú giải để có biểu tượng địa lí cần tìm trên lược đồ.
- Giáo viên treo lược đồ, yêu cầu một học sinh đọc bảng chú giải
(sgk/90)
- Giáo viên mô tả lại bảng chú giải (kí hiệu về sông, hồ, nhà máy thủy
điện, biên giới quốc gia, phân tầng địa hình).
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 13
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Bước 3, 4 : Tìm vị trí địa lí của đối tượng trên lược đồ dựa vào kí hiệu.
- Giáo viên chia nhóm: ( nhóm 4 )thảo luận và trả lời các câu hỏi sau :
(dự kiến thời gian :4 phút.)
 Câu 1: Quan sát lược đồ hình 4 hãy kể tên một số con sông ở Tây
Nguyên?
 Câu 2: Dựa vào phân tầng địa hình hãy cho biết những con sông
này bắt nguồn từ đâu và chảy ra đâu?
 Câu 3: Tại sao con sông ở đây lắm thác ghềnh?
 Câu 4: Người dân Tây Nguyên khai thác sức nước để làm gì?
 Câu 5: Hãy chỉ vị trí nhà máy thủy điện trên lược đồ và cho biết
nhà máy thủy điện đó nằm trên con sông nào?
Bước 4: Quan sát trên lược đồ, nêu đặc điểm, so sánh phân tích đối
tượng địa lý đơn giản đã tìm hiểu trên lược đồ.
- Đại diện các nhóm trình bày ( giáo viên có thể gọi bất kỳ các nhóm trả
lời từng câu. Các nhóm khác nhận xét ,bổ sung).
Giáo viên chốt ý: Tây nguyên là nơi bắt nguồn của nhiều con sông, các
sông chảy qua nhiều vùng có độ cao khác nhau nên lắm thác ghềnh. Có
3 con sông chính là sông Xê Xan, sông Ba và sông Đồng Nai. Người ta
đã đắp đập, ngăn sông tạo thành hồ lớn và dùng sức nước chảy từ trên
cao xuống để chạy tua bin nước sản xuất ra điện, các nhà máy thủy điện

ở Tây Nguyên là Y-a-li và Đrây –Hlinh. Các hồ này do nhà nước xây
dựng có tác dụng giữ nước và hạn chế những cơn lũ bất thường.
Ví dụ 2: Bài 9 . Thành phố Đà Lạt
Hoạt động 1: Tìm hiểu về thành phố nổi tiếng về rừng thông và thác
nước.
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 14
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Bước 1: Nắm được mục đích làm việc với bản đồ.
- Học sinh xác định vị trí ,độ cao và khí hậu của Đà lạt
Bước 2: Xem bảng chú giải để có biểu tượng địa lí cần tìm trên lược đồ.
- Học sinh quan sát lược đồ hình 1 ,bài 5/ sgk ,trang 82 và xem bảng chú
giải .
- Giáo viên yêu cầu 1,2 học sinh đọc bảng chú giải.
Bước 3: Tìm vị trí địa lí của đối tượng trên lược đồ dựa vào kí hiệu
- Giáo viên chia nhóm (nhóm 5).
- Yêu cầu học sinh quan sát trên lược đồ cùng với vốn hiểu biết của bản
thân, em hãy trả lời các câu hỏi sau:
 Câu 1: Xác định vị trí của Đà Lạt trên lược đồ?
 Câu 2 : Đà Lạt nằm trên cao nguyên nào?
 Câu 3: Đà Lạt ở độ cao khoảng bao nhiêu mét?
 Câu 4 : Với độ cao đó , Đà Lạt có khí hậu như thế nào?
 Câu 5: Tại sao Đà Lạt được chọn làm nơi du lịch nghỉ mát?
- Các nhóm thảo luận, dự kiến thời gian 4 phút.
- Giáo viên theo dõi giúp đỡ nhóm có học sinh yếu.
Bước 5: Đại diện các nhóm trình bày.
- Nhìn vào lược đồ trên bảng ,các nhóm lần lượt trình bày (có thể yêu
cầu 2 nhóm bất kì trình bày ,các nhóm khác nhận xét bổ sung, giáo viên
nhận xét).

Giáo viên chốt ý: Đà Lạt nằm trên cao nguyên Lâm Viên, có độ cao
1475m so với mặt nước biển nên dù là một xứ nhiệt đới, Đà Lạt vẫn có
khí hậu mát mẻ , dễ chịu với nhiệt độ trung bình từ 15→24 ◦C. Nhờ khí
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 15
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
hậu đó, cả thành phố Đà Lạt như một vườn hoa trăm hương ngàn sắc,
đặc biệt Đà Lạt có nhiều thác nước đẹp nổi tiếng và rừng thông phủ kín
sườn đồi nên Đà Lạt được mệnh danh là “Thành phố ngàn hoa” và là địa
danh du lịch hấp dẫn của nước ta.
b3. Phương pháp sử dụng bảng số liệu:
Bảng số liệu là các số liệu được tập hợp thành bảng gọi là bảng số
liệu.
Ở lớp 4 các em bước đầu làm quen với bảng số liệu đơn giản. Để
giúp học sinh khai thác kiến thức từ bảng số liệu, người giáo viên cần
xác định kiến thức trong bài cần nắm qua bảng số liệu và đưa ra một số
câu hỏi dựa vào bảng số liệu và trình độ của học sinh để các em tìm ra
kiến thức. Qua đó, giúp học sinh phát triển kĩ năng so sánh, đối chiếu,
phân tích… các số liệu.
Để thực hiện phương pháp này, giáo viên hướng dẫn học sinh làm
việc qua các bước sau:
 Bước 1: Nắm được mục đích làm việc với bảng số liệu.
 Bước 2: Đọc nhan đề của bảng số liệu.
 Bước 3: Xem tên các cột, nắm được ý nghĩa đơn vị và thời điểm đi
kèm với các số liệu ở từng cột.
 Bước 4: Đối chiếu các số liệu theo hàng dọc, hàng ngang của bảng
số liệu để rút ra nhận xét.
• Ví dụ minh họa:
Ví dụ 1: Bài 21. Thành phố Hồ Chí Minh

Hoạt động 1: Tìm hiểu về Thành phố Hồ Chí Minh_thành phố lớn nhất
cả nước .
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 16
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Bước 1: Nắm được mục đích làm việc với bảng số liệu.
- Học sinh quan sát bảng số liệu trong sách giáo khoa nhận xét về diện
tích và dân số của thành phố Hồ Chí Minh .
Bước 2: Đọc nhan đề của bảng số liệu .
- Giáo viên yêu cầu 2 học sinh đọc tên bảng số liệu (đọc hàng ngang,
đọc hàng dọc của bảng số liệu) .
Bước 3: Xem tên các cột, nắm được ý nghĩa đơn vị và thời điểm đi kèm
với các số liệu ở từng cột.
- Học sinh làm việc theo nhóm đôi, trả lời câu hỏi (dự kiến thời gian : 3
phút). Yêu cầu học sinh : Quan sát bảng số liệu về diện tích và số dân
của một số thành phố, em hãy trả lời các câu hỏi sau:
 Câu 1: Nêu diện tích và dân số của thành phố Hồ Chí Minh?
 Câu 2: Hãy so sánh diện tích và dân số của thành phố Hồ Chí Minh
với các thành phố khác?
 Câu 3: Diện tích và dân số ở thành phố Hồ Chí Minh gấp khoảng
mấy lần thành phố Hà Nội?
Bước 3: Đối chiếu các số liệu theo hàng dọc, hàng ngang của bảng số
liệu để rút ra nhận xét.
- Hoạt động cả lớp, học sinh trả lời từng câu hỏi, cả lớp theo dõi nhận
xét, bổ sung.
Bước 4: Giáo viên chốt ý, Giáo viên có thể hỏi học sinh:
- Qua bảng số liệu trên em có nhận xét gì về thành phố Hồ Chí Minh?
- Học sinh nêu ý kiến, giáo viên kết luận: thành phố Hồ Chí Minh là
thành phố lớn nhất cả nước và lớn hơn thủ đô Hà Nội.

GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 17
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Ví dụ 2: Bài 13: Hoạt động sản xuất của người dân ở đồng bằng Bắc
Bộ.
Hoạt động 2: Tìm hiểu về vùng trồng nhiều rau xứ lạnh.
Bước 1: Nắm được mục đích làm việc với bảng số liệu.
- Xác định đồng bằng Bắc Bộ có mùa đông lạnh kéo dài từ 3→4 tháng.
Trong thời gian này, nhiệt độ thường giảm nhanh mỗi khi có các đợt gió
mùa Đông Bắc thổi về.
Bước 2: Đọc nhan đề của bảng số liệu.
- Giáo viên yêu cầu học sinh đọc tên của bảng số liệu: “Bảng số liệu về
nhiệt độ trung bình tháng ở Hà Nội”.
- Yêu cầu học sinh đọc theo cột dọc và theo hàng ngang.
- Giáo viên chia nhóm (nhóm 4, dự kiến thời gian : 3 phút ).
- Yêu cầu học sinh quan sát bảng số liệu ở sgk/105, thảo luận và trả lời
các câu hỏi sau đây:
 Câu 1: Hà Nội có tháng nào nhiệt độ dưới 20
0
c?
 Câu 2: Với nhiệt độ như vậy con người cảm thấy lạnh hay nóng?
 Câu 3: Các tháng này thuộc vào mùa nào?
 Câu 4: Vào mùa đông khí hậu Hà Nội như thế nào? Thích hợp cho
việc trồng những loại cây rau nào?
Bước 3: Giáo viên cho học sinh trình bày kết quả thảo luận.
- Đối chiếu các số liệu theo hàng dọc, hàng ngang của bảng số liệu để
rút ra nhận xét.
- Đại diện các nhóm trình bày trước lớp, các nhóm khác nhận xét bổ
sung .

GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 18
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Giáo viên chốt ý: Đồng bằng Bắc Bộ có mùa đông lạnh kéo dài từ 3
→4 tháng, đó là tháng 1,2,3 và tháng 12. Vào các tháng mùa đông, nhiệt
độ hạ thấp tạo điều kiện thuận lợi cho việc trồng các cây: ngô, khoai tây,
su hào , bắp cải, cà rốt , cà chua… như ở Đà Lạt . Nhờ đó nguồn thực
phẩm của người dân thêm phong phú và mang lại giá trị kinh tế cao.
III. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI :
- Với việc vận dụng và kết hợp các phương pháp đã giúp học sinh:
 Bước đầu nắm được biểu tượng địa lí, kỹ năng sử dụng bản đồ,
lược đồ.
 Biết nhận thức, phân tích các kiến thức địa lí đã học.
 Lớp học sôi nổi, đa số học sinh thích thú bộ môn, học sinh đã
mạnh dạn tham gia hoạt động học tập, kết quả học tập của học sinh
có tiến bộ.
 Tổ chức tốt các hoạt động học tập, sửa chữa uốn nắn học sinh kịp
thời .
- Số liệu thống kê kết quả đạt được ở cuối năm so với đầu năm học:
Thời điểm: Cuối học kỳ II - Năm học: 2010 - 2011
LỚP TSHS
ĐIỂM
5 - 6 7 - 8 9 - 10
4/5 35 13 12 10
TỶ LỆ 100% 37,1% 34,3% 28,6%
* Nhận xét: Sau mỗi bài học này, tỉ lệ học sinh hiểu bài được tăng lên,
học sinh nắm vững kiến thức, hứng thú tham gia vào hoạt động học tập.
Đây là thành công nho nhỏ của bản thân tôi khi vận dụng các phương
pháp dạy học môn Địa Lí. Cuối năm học, học sinh đạt điểm trên trung

GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 19
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
bình về môn học là 100%. Với ý tuởng và sự cố gắng của bản thân, rất
mong được quý đồng nghiệp và bộ phận chuyên môn đóng góp ý kiến.
IV/ ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG:
Đối với môn Địa Lí, giáo viên phải nắm vững nội dung, kiến thức
của chương trình, tìm hiểu về đặc trưng của môn học, áp dụng những
phương pháp dạy phù hợp với từng bài học. Không có phương pháp nào
là tối ưu. Muốn đạt hiệu quả tốt cần có sự kết hợp sáng tạo các phương
pháp, tăng cường các hoạt động thực hành dưới sự chỉ đạo của giáo viên
và sự chủ động học tập của học sinh. Đồng thời qua những bài học, giáo
viên cần chú ý việc lồng ghép giáo dục môi trường, giáo dục kĩ năng
sống , liên hệ thực tế sau mỗi bài học để kịp thời giáo dục các em ý thức
bảo vệ môi trường sống… đồng thời rèn luyện các em tính tự học, tự
giác, tự rèn luyện , biết vận động mọi người phải yêu thiên nhiên và tích
cực bảo vệ môi trường.
• Đối với nhà trường:
BGH nhà trường hỗ trợ thêm về phương tiện, đồ dùng, tranh ảnh,
máy chiếu…để phục vụ cho việc giảng dạy.
Kết hợp cùng Ban đại diện cha mẹ học sinh, các đoàn thể, hỗ trợ
giáo viên trong công tác chủ nhiệm, giáo dục đạo đức học sinh… góp
phần nâng cao chất lượng dạy học.
• Đối với giáo viên:
Qua việc thực hiện đề tài vào giảng dạy trên lớp, đã được tổ
chuyên môn đánh giá đạt hiệu quả tốt, Ban giám hiệu khuyến khích giáo
viên trong nhà trường cần học tập , vận dụng vào thực tế giảng dạy của
lớp mình để mang lại những bài học sinh động và bổ ích .
GV : Đặng Thị Mai Hương

Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 20
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
Giáo viên tiếp tục rèn luyện nâng cao nghiệp vụ chuyên môn,
nghiên cứu bài dạy, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để mang
lại hiệu quả trong giảng dạy.
Tích cực tham gia làm đồ dụng dạy học phục vụ cho môn học, sưu
tầm tranh ảnh, bản đồ, hình vẽ và vật liệu để làm giàu “kho phương tiện
trực qua n” của mình và của nhà trường, làm quen với cách dạy học
bằng công nghệ thông tin, đáp ứng được yêu cầu của giáo dục trong thời
đại mới.
V/ TÀI LIỆU THAM KHẢO:
STT TÊN SÁCH TÊN TÁC GIẢ
NHÀ XUẤT
BẢN
NĂM
XUẤT
BẢN
1
Đổi mới nội
dung và phương
pháp giảng dạy ở
tiểu học
- Nguyễn Hữu
Dũng.
- Nguyễn Kế Hào
- Nhà xuất
bản giáo dục
- 1998
2

Bàn tạy nặn bột
khoa học ở
trường tiểu học
- Georgercharpak
( Chủ biên )
Đinh Ngọc Lâm
( dịch )
- Nhà xuất
bản giáo dục
- 1999
3
Lịch Sử và Địa
Lí lớp 4
- Nguyễn Anh
Dũng
( Chủ biên )
- Nguyễn Tuyết
Nga
- Nhà xuất
bản giáo dục
- 2005
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 21
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài : Vận dụng các phương pháp để dạy và học tốt môn Địa Lí lớp 4.
4
Phát triển tích
cực, tính tự lực
của học sinh
trong quá trình

dạy học.
Nguyễn Ngọc
Bảo
- Bộ GD -
ĐT
1995
5
Tập san :
“ Giáo dục tiểu
học”
Nhiều tác giả
- Bộ GD -
ĐT
- 2002 -
2003
6
Đổi mới phương
pháp dạy học ở
tiểu học (tài liệu
bồi dưỡng giáo
viên)
Nhiều tác giả
- Bộ GD -
ĐT
2006
GV : Đặng Thị Mai Hương
Trường Tiểu Học Phước Thiền 1 22