Mệt mỏi điều cần biết

ÔI MỆT!
Bác só Nguyễn Văn Đức
Hai ông Bush và Kerry đang mệt đứ đừ, vận động tranh cử vắt giò lên cổ. Nước đến chân rồi,
ngày bầu cử Tổng Thống đã gần kề. Chúng ta đề nghò hai ông đi gặp bác só chích thuốc bổ, truyền
nước biển gấp cho đỡ mệt?
Không ít người chúng ta mệt như hai ông Bush, Kerry, kém hoặc hơn, vì nhiều nguyên nhân khác
nhau. Có người mệt, không do nguyên nhân rõ rệt nào cả, khiến bác só cũng mệt theo. Nhiều vò
than mệt đến độ không còn đủ sức làm những công việc hàng ngày.
Bạn mệt mới vài ngày, không có thêm triệu chứng nào khác, ồ, chưa sao, chắc rồi đâu sẽ lại vào
đó, ta cứ chờ thêm ít thời gian nữa xem sao. Mệt kéo dài (prolonged fatigue, từ 1 tháng trở nên), và
mệt kinh niên (chronic fatigue, từ 6 tháng trở nên) mới là những cái mệt ta cần tìm hiểu nguyên nhân.
Những nguyên nhân gây mệt
Rất nhiều nguyên nhân có thể khiến ta mệt kéo dài hoặc mệt kinh niên:
- Bệnh thiếu máu: do thiếu chất sắt, chất folate, sinh tố B12,
- Bệnh nội tiết: như bệnh cường tuyến giáp trạng, suy tuyến giáp trạng, bệnh tiểu đường, tắt kinh,

- Bệnh nhiễm trùng: như bệnh lao, bệnh AIDS,
- Các bệnh ung thư.
- Bệnh đau nhức toàn thân (fibromyalgia, gây đau nhức khắp người, khó ngủ, mệt mỏi).
- Các bệnh thần kinh bắp thòt (neuromuscular disorders).
- Các bệnh của mô liên kết (connective tissue diseases).
- Bệnh tâm thần: như các bệnh căng thẳng tâm thần, bệnh sầu buồn,
- Các bệnh mất ngủ (sleep disorders).
- Hội chứng mệt mỏi kinh niên (chronic fatigue syndrome).
- Nghiện rượu hay các thuốc nha phiến.
- Các thuốc dùng: chẳng hạn như các thuốc chữa chảy mũi, nghẹt mũi,
Trong đa số những trường hợp mệt kéo dài và kinh niên, nguyên nhân gây mệt tìm thấy là một
bệnh thể xác kinh niên, hoặc một bệnh tâm thần. Nhiều người mệt vì cả hai nguyên nhân thể xác lẫn
tâm thần, thí dụ một người bò lao, lo nghó, buồn rầu đến mất ăn, mất ngủ. Cũng có người mệt hoài, chỉ
vì uống rượu, chích choác tối ngày, hoặc vô tình cứ dùng liên tục nhiều loại thuốc có thể gây mệt,
chẳng hạn những thuốc chữa chảy mũi, nghẹt mũi, dò ứng như Dimetapp, Actifed, Benadryl,

Song đến một phần ba (1/3) những trường hợp mệt kéo dài và kinh niên không có nguyên nhân
rõ rệt. Người mệt cứ than mệt, bác só, sau bao những tìm hiểu, vẫn không biết rõ tại sao vò này cứ
than mệt (idiopathic fatigue).
Truy tìm nguyên nhân gây mệt
“Ôi cha, bác só, hơn 1 tháng nay, tôi mệt ơi là mệt, chả thiết làm ăn gì. Bác só thử máu tổng quát
cho tôi, xem tôi có bệnh gì không?”
Rất tiếc, thưa bạn, không có thử máu nào có thể giúp ta khám phá tất cả các tật bệnh của cõi
nhân gian này. Chẳng hạn, thử máu không thể cho biết ta có bò ung thư da, bướu óc, ung thư phổi, bao
tử, ruột già và nhiều loại ung thư khác. Thử máu cũng không thể giúp ta tìm nhiều bệnh nhiễm trùng
nguy hiểm, như bệnh lao. Rồi, bệnh đau nhức toàn thân (fibromyalgia, gây đau nhức đủ mọi chỗ trong
người, mệt mỏi, khó ngủ), cũng như tất cả các bệnh tâm thần đều không thể đònh ra bằng thử máu.
1
Rất nhiều bệnh không thể tìm thấy bằng thử máu.
Nên, bạn ơi, không có một thử máu nào có thể được gọi là “thử máu tổng quát” cả. Ta nên thử
những gì, hoàn toàn tùy vào sự suy luận của bác só, sau khi đã hỏi bệnh bạn tỉ mỉ, thăm khám bạn kỹ
lưỡng. Bác só nghó đến những bệnh gì có thể đang gây triệu chứng cho bạn, sẽ cho thử máu, thử nước
tiểu, hoặc chụp phim để đi tìm những bệnh ấy.
Vậy, hỏi bệnh tỉ mỉ, thăm khám kỹ lưỡng bao giờ cũng quan trọng hơn thử máu. Có nhiều khi, sau
khi hỏi bệnh và thăm khám, bác só đã có thể đoán ngay bạn đang bò bệnh gì.
Nào, bây giờ trở lại với vấn đề mệt mỏi của bạn, ta khoan hãy bàn đến chuyện thử máu, bạn nhé.
Xin bạn kể cho nghe đầu đuôi câu chuyện trước đã.
Bạn mệt đã hơn một tháng? Cái mệt của bạn xảy ra vào lúc nào trong ngày, trong trường hợp
nào, nó ra sao, có làm giảm năng suất lao động của bạn không? À, mà bạn làm việc bao nhiêu
tiếng một ngày, tuần mấy ngày? (làm hai “jobs”, mười mấy tiếng mỗi ngày, 7 ngày một tuần, chưa kể
lái xe đến sở 1 tiếng đi, 1 tiếng về?) Bạn ngủ đêm mấy tiếng, có ngon không? (hay làm ngày chưa
đủ, làm thêm luôn đêm?) Bạn ăn uống thế nào? (sáng chút cà-phê, trưa lát bánh mỏng, tối qua loa
chút cơm, còn toàn thuốc lá?)
Ngoài chuyện mệt mỏi, bạn có triệu chứng gì khác: lên hoặc xuống cân, ho hắng, tiêu tiểu bất
thường, nhức đau các khớp, nổi mẩn trên da, v.v.?
Và, tinh thần bạn thế nào, có gì lo âu, buồn bực? Chuyện gia đình, chuyện trong sở, có ấm êm,

xuôi chảy, hay xào xáo, lung tung? Từ trước, có bác só nào từng bảo rằng bạn bò xáo trộn tâm thần
(psychiatric disorders)? Bạn biết, ba bệnh tâm thần hay gây mệt nhất là sầu buồn (depression), căng
thẳng tâm thần (anxiety), và bệnh chính là tâm thần song lại cảm thấy đau, mệt thể xác (somatoform
disorder).
Nếu bạn là phụ nữ, kinh nguyệt bạn còn đều không, hay bạn sắp hoặc vừa mãn kinh, và đâm khó
ngủ, buồn rầu, âu lo, mệt mỏi vì những xáo trộn gây do mãn kinh?
Sau cùng, bạn có đang dùng bất cứ loại thuốc nào không, kể cả các thuốc mua không cần toa bác
só? Bạn có uống rượu, và xin lỗi bạn, nếu không phải, xin bạn bỏ qua, bạn có xài xì-ke ma túy?
Nắm vững tất cả những điều bạn vừa kể, bác só bắt đầu thăm khám cho bạn. Việc thăm khám sẽ tỉ
mỉ, từ đầu đến chân, chú trọng vào việc tìm dấu chứng của những bệnh có thể khiến bạn mệt mỏi.
Sau khi thăm khám tỉ mỉ như vậy, thường trong đầu, bác só đã nghó đến một vài vấn đề có thể là
nguyên nhân gây cái mệt của bạn. Bác só sẽ thử máu, hoặc chụp phim tùy theo những đònh bệnh sơ
khởi mới vẽ ra trong đầu. Chẳng hạn, bạn mệt mỏi hơn tháng nay, lại ho hắng, thỉnh thoảng khạc ra
chút máu sau khi đi Việt Nam thăm cụ ông đang đau nặng vì lao, thì bước đầu trong việc tìm hiểu
chứng mệt mỏi của bạn, bạn cũng hiểu, tất phải là một “phim ngực” (chest X-ray, ta hay quen miệng
gọi nhầm “phim phổi”) xem bạn có lao phổi, do cụ ông lây cho bạn, hơn là những thử máu lăng
nhăng, xa vời.
Trường hợp chứng mệt kéo dài (đã hơn 1 tháng) hoặc kinh niên (đã hơn 6 tháng) của bạn bí hiểm
hơn thế, sau khi chăm chú nghe bạn kể bệnh, và thăm khám kỹ lưỡng cho bạn, bác só vẫn gãi đầu gãi
tai, chưa có ngay một đònh bệnh sơ khởi rõ rệt trong đầu, để tiếp tục tìm hiểu nguyên nhân gây chứng
mệt mỏi của bạn, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Tật bệnh (Centers for Disease Control and
Prevention) đề nghò ta làm những thử máu tối thiểu sau:
- Complete blood count with differential: đếm máu toàn diện, tìm xem bạn có thiếu máu, ung thư
máu chăng.
- Glucose: thử đường máu, xem bạn có bò tiểu đường.
- Alanine aminotransferase, Alkaline phosphatase: xem bạn có bò bệnh gan (viêm gan, ung thư
gan, ).
- BUN, Creatinine, Electrolytes: xem bạn có thiếu nước trong cơ thể, bò suy thận, hoặc xáo trộn
những chất điện giải.
- Erythrocyte sedimentation rate: do tốc độ lắng đọng của hồng cầu, tìm xem bạn có bò các bệnh

2
nhiễm trùng, bệnh của mô liên kết (connective tissue diseases),
- Total protein, Albumin, Globulin: xem bạn có suy dinh dưỡng,
- Calcium, Phosphorus: xem hai chất Calcium, Phosphorus có cao hoặc thấp bất thường.
- Thyroid-stimulating hormone: xem tuyến giáp trạng bạn có bò cường (hyperthyroidism) hoặc suy
(hypothyroidism).
- Urinalysis: phân tích nước tiểu, xem có máu, chất đạm (protein, albumin) trong nước tiểu,
Những thử máu lăng nhăng, xa vời khác thường không cần thiết (chỉ thêm tốn tiền, dù tiền của
MediCal), trừ phi trong lúc thăm khám, bác só tìm thấy những dấu chứng đặc biệt của một bệnh nào
đó, nghó cần làm thêm thử nghiệm để xác đònh đúng là bệnh này (chẳng hạn, thấy người bạn nổi đầy
hạch, bạn thú nhận mấy tháng trước có về Việt Nam thăm các “em gái”, chết chửa, không khéo bạn
dính AIDS, bác só sẽ làm thêm thử nghiệm tìm bệnh AIDS cho bạn), hoặc khi những thử nghiệm kể
trên cho kết quả bất thường, bác só nghó cần tiến hành làm thêm những thử nghiệm khác nữa để đi
đến một đònh bệnh chính xác.
Chữa trò
“Tôi mệt lắm, mệt lắm, cần phải vô nước biển gấp gấp, và bác só nhớ bỏ thêm thuốc bổ vào nước
biển nữa đấy, cái thứ thuốc vàng vàng họ vẫn cho vào chai nước biển lúc truyền cho tôi ngày tôi còn ở
Việt Nam.”
Thưa bạn, chữa mệt không giản dò như vậy. Chữa mệt là cố tìm và chữa nguyên nhân gây ra
chứng mệt của bạn. Thuốc bổ, không thể giúp bạn bớt mệt. À, còn chuyện truyền nước biển? Nếu thử
máu cho thấy bạn không hề thiếu nước trong cơ thể, nước biển truyền vào, bạn lại tiểu ra, phỏng ích
gì, tỉ như một cái bình đã đầy nước sẵn, nào có vơi, đổ thêm nước vào, nó tràn ra, đâu ích chi.
Ta cố tìm và chữa nguyên nhân gây chứng mệt của bạn. Bạn làm việc nhiều quá chăng, hay bạn
bớt đi chút, sức khỏe mới là vàng, tiền của là bạc, vẫn sau sức khỏe. Bạn ăn uống thất thường quá,
bữa ăn bữa không, thế thì nên tập thói quen ăn uống đúng giờ giấc, ngày đủ ba bữa. Nhớ vận động
thường xuyên để ngủ cho ngon (vận động cũng cho ta cảm giác khỏe mạnh, yêu đời). Còn trên đường
tìm hiểu những nguyên nhân gây mệt của bạn, không may ta tìm thấy những bệnh quan trọng, chắc
chắn rồi, ta phải tận lực chữa trò những bệnh này. Hoặc bạn đang dùng một thuốc nghi có thể là thủ
phạm gây mệt, ta thử bỏ nó đi, hay đổi qua một thuốc khác xem sao.
Cùng lúc với sự chữa trò những nguyên nhân gây mệt ta tìm thấy, nếu cần, ta dùng thêm một vài

thứ thuốc để chữa những triệu chứng đang khiến bạn mất vui. Nếu bạn nhức đầu, đau các bắp thòt, ta
có thể dùng các thuốc Aspirin, Tylenol, thuốc “chống viêm không có chất steroid” như Advil, Motrin,
Aleve, v.v., giúp bạn dễ chòu. Bạn khó ngủ ư, ta dùng các thuốc thuộc nhóm chống sầu buồn
(antidepressants), chẳng hạn như Elavil, Pamelor, Imipramine, v.v., với lượng thấp, để giúp giấc ngủ
của bạn được đầy hơn.
Những trường hợp mệt không rõ nguyên nhân (idiopathic fatigue) khó chữa hơn, tuy ta vẫn có thể
dùng các thuốc để chữa những triệu chứng khiến họ khó chòu nhất, như thuốc chống đau nhức, hoặc
thuốc thuộc nhóm chống sầu buồn giúp họ dễ ngủ, nếu họ khó ngủ. Một điểm quan trọng trong việc
chữa mệt là mối thâm tình giữa bác só và bệnh nhân. Bác só thông cảm triệu chứng của người bệnh,
tìm cách nâng đỡ tinh thần họ, và ngược lại, người bệnh tin tưởng bác só. Cũng may, rất nhiều trường
hợp mệt không rõ nguyên nhân, một thời gian sau, sẽ bớt dần.
Những thói quen xấu (ăn uống thất thường, thức khuya nên thiếu ngủ, rượu chè chích choác, v.v.),
lo lắng buồn phiền, hoặc tật bệnh khiến ta mệt. Cái mệt, ta cố tìm nguyên nhân để chữa, chích thuốc
bổ, truyền nước biển chẳng ăn thua, chỉ tổ tốn tiền.
Ông Bush, ông Kerry, sau ngày bầu cử Tổng Thống, kẻ thua mau hết mệt, người thắng còn mệt
dài dài, trên con đường gian lao 4 năm trước mặt.
Chúng ta rủ nhau đi bầu cho đông.
3
Thaùng 10/2004
4