Phát triển Thư viện số và Sách điện tử tại Việt Nam

Xây dựng và chia sẻ nguồn lực thông tin địa phương dạng số phục vụ bảo tồn di sản và phát triển kinh tế - xã hội

163


PHÁT TRIỂ THƯ VIỆ SỐ và SÁCH ĐIỆ TỬ TẠI
VIỆT AM

Hà Thân - TGĐ Cty Cổ Phần Tin học LẠC VIỆT.

I. THỰC TRẠG HIỆ TẠI VÀ TƯƠG LAI CỦA THƯ VIỆ SỐ.

Phần lớn Thư viện ở nước ta đã ứng dụng công nghệ Thư viện điện tử để xây
dựng các dữ liệu biên mục - là các thông tin thuộc tính của sách báo giấy, hay còn gọi
là siêu dữ liệu (metadata) - tuân thủ các chuNn về biên mục (MARC21, AACR2,
XML) và chuNn về truy cập dữ liệu Z39.50 làm nền tảng cho các dịch vụ tìm kiếm
thông tin tài liệu, lưu thông, bổ sung, Một chuNn biên mục mới hơn (RDA: Resource
Description and Access) – có người còn gọi là phiên bản kế tiếp của MARC hoặc
AACR3 - đang trên đường hoàn thiện để tăng cường quản lý và truy cập tài nguyên số.
Hiện tại muốn đọc tài liệu của Thư viện lại phải đến Thư viện mượn trả khá
mất thời gian mặc dù quá trình lưu thông đã được tự động hoá. Trong khi đó trên thế
giới, nhiều Thư viện và các Cty CNTT như Amazon, Apple, Google, ã ưa ra phc
v mt s lưng khng l sách tài liu ã ưc s hoá và t chc thành nhng Kho –
hoc gi là Thư vin s  c gi có th tìm kim và c toàn văn trc tuyn  mi
lúc, mi nơi và trên mi thit b – nht là các thit b di ng như in thoi thông
minh (smartphone); máy tính bng (pad hoc tablet) nay ã khá ph bin ca Apple,
Microsoft, Google,
Hin thc khá bi át cho các Thư vin Vit Nam là có quá ít c gi, Ngưi lui
ti nhiu nht Thư vin li là hc sinh, sinh viên phn ln nhm kim ch yên tĩnh,
thoáng mát  hc bài. Thy cô giáo hu như không s dng Thư vin.  tìm kim

sách, tài liu h “search” trên Bing, Google, YouTube, Amazon hoc t hơn na là vô
s các web sites sách lu.
Có th nói là các Cty a quc gia k trên và sách in t lu ang git ln mòn
h thng Thư vin và tương lai Thư vin s ca Vit Nam (k c NXB, tác gi, !)
nu Nhà nưc và các NXB nhn thc và hành ng thin cn, tt hu. ã n lúc
ông o bn c mun xem sách có th không cn n bt kỳ loi hình Thư vin
nào ca Vit Nam.
Trong bài vit này ch  cp n mt vn :
Làm thế nào để chuyển đổi một Thư viện trở thành Thư viện số, hay phát triển
hài hoà Thư viện điện tử thành Thư viện số thực thụ trong một thời gian ngắn (3-6
tháng)?.
Mt lot vn  cn phi gii quyt như sau:

Xây dựng và chia sẻ nguồn lực thông tin địa phương dạng số phục vụ bảo tồn di sản và phát triển kinh tế - xã hội

164

1. Công ngh s hoá và lưu tr.
2. An toàn và bo v ni dung s.
3. Truy cp trên mi thit b.

II. CÔG GHỆ SỐ HOÁ VÀ LƯU TRỮ.

2.1. Số hoá.

Dây chuyn s hoá bao gm quét tài liu, nhn dng, chnh chính t, tóm tt ni
dung, biên mc, biên tp ni dung cho mt b c, xut bn lên cng thông tin s ca
Thư vin.

2.2. Hạ tầng và nền tảng của Thư viện số:

Yêu cu cho nn tng công ngh ca Thư vin s là Xây dng h tng lưu tr
ng dng và d liu an toàn, bo mt; băng thông  rng  c gi toàn cu có th
truy cp ni dung s mi lúc, mi nơi.
Công ngh in toán ám mây áp ng y  nht yêu cu này trong ó k
thut ảo hoá áp ng các yêu cu v ng dng và d liu ca Thư vin và các thành
viên ht sc mnh m và tit kim vì tn dng ưc các phn cng sn có và m rng
theo nhu cu s dng. Công ngh này cũng giúp tiêu chun hoá và tự động hoá các qui
trình cp phát tài nguyên v h tng, nn tng, ng dng và d liu; ghi nhn thng kê
các thông s s dng  làm kt toán và tiên oán nhu cu tương lai giúp trin khai
nhanh nhưng vng chc và chính xác ng thi áp ng linh hot nhu cu m rng khi
Thư vin có thêm ngun d liu hoc khách hàng mi.

2.3. Truy cập vào Thư viện số.

c ni dung s có hai cách: c trc tuyn (phi có kt ni vi Internet) hoc
c trên thit b off-line (thit b không cn kt ni vi Internet).
c trc tuyn ch cn b duyt Web nhưng các tin ích  c rt hn ch –
ch yu là sang trang, phóng to, thu nh.
c bng ng dng vi d liu nm ngay trên thit b thì có các tin ích  c
như trên sách giy và thm chí phong phú hơn như c on văn bng Ting Vit. Tuy
nhiên có thách thc là phi phát trin b c trên quá nhiu nn tng: Android, iOS,
Windows Phone.
Băng thông truyn d liu cn  mnh  ti sách xung thit b.


Xây dựng và chia sẻ nguồn lực thông tin địa phương dạng số phục vụ bảo tồn di sản và phát triển kinh tế - xã hội

165

III. A TOÀ VÀ BẢO VỆ ỘI DUG SỐ.

3.1. Tuân thủ pháp luật.

St phi chp hành các qui nh ca Nhà nưc v hot ng xut bn theo Lut
Xut bn, Lut Dân s, Lut S hu trí tu hin hành; thc hin nghiêm túc các ch
o ca ng và Nhà Nưc v hot ng xut bn nói chung và phát trin văn hoá c
nói riêng. Do ó, phi m bo:
1. Ch phát hành phiên bn sách in t i vi các u sách ã có giy phép xut
bn.
2. Có bin pháp công ngh so sánh ni dung và chng vic sa i ni dung ca
st; chng vic sao chép ni dung st bng phương tin in t, khi u t
ngay b c.
3. Thc hin nghiêm các quy nh ca Lut Xut bn, các u sách phát hành
dng sách in t không vi phm các iu cm theo Lut Xut bn hin hành.

3.2. Công nghệ bảo mật.

a. Cn có nh dng riêng ca ebook Vit  bo v ni dung. Nu dùng các nh
dng ebook quen thuc như Adobe .pdf, MS Word .doc, các Reader ph bin
thì không th gi ưc ni dung không b sa hoc sao chép.
b. Vic s hoá phi theo mt trình t nht nh và cn ưc t ng hoá  gim
vic thay i ni dung.
c. Tt c các sách s hoá phi ưc t chc thành mt thư vin in t chuNn quc
t vi y  các bin pháp an toàn, bo mt  d dàng truy cp, tìm kim, lp
danh sách, cn thit c cho qui trình s hoá cũng như quá trình truy cp ca
c gi.
d. Kt ni h thng thanh toán th ca các Ngân hàng và quyt toán vi NXB, Tác
gi, Nhà tài tr.

III. LỢI ÍCH CỦA THƯ VIỆ SỐ.

Thc hin Ch th 42-CT/TW ca Ban Bí thư khóa IX “Về nâng cao chất
lượng toàn diện của hoạt động xuất bản”, và Luật Xuất bản, góp phn phát trin
văn hoá c mt cách toàn din, gii thiu có h thng các loi sách ca Vit Nam,
sách nưc ngoài ưc phép xut bn  Vit Nam n vi bn c trong và ngoài nưc.

Xây dựng và chia sẻ nguồn lực thông tin địa phương dạng số phục vụ bảo tồn di sản và phát triển kinh tế - xã hội

166

c bit, trong lĩnh vc giáo dc và gii tr, sách in t ang phát trin ht sc mnh
m nh nn kinh t tri thc da trên Internet và li ích do st mang li:
- Tìm kiếm ra loại sách ưa thích chỉ trong vài giây, và sở hữu nó để đọc cũng
chỉ mất vài giây!. Có thể tìm lại ngay trang sách và dòng chữ đang đọc dở dang mà
không phải đánh dấu như sách chữ. Có thể chép đoạn văn trong sách ra nếu chủ sở
hữu cho phép. Phóng to, thu nhỏ chữ, hình trong sách. Sách có cả âm thanh, hình ảnh,
phim,
- Giảm giá thành sách rất nhiều nhờ bớt tiền giấy mực, chuyên chở, tiền lưu
kho. Tiết kiệm về diện tích. Một máy tính cá nhân hoặc thiết bị di động, hiện nay có thể
chứa hàng ngàn sách điện tử. Do đó, góp phần tích cực bảo vệ môi trường.
- Có thể tiếp cận sđt 7x24, bất kỳ nơi nào trên thế giới có Internet hoặc có thiết
bị di động; không còn giới hạn về địa lý và thời gian.
- Giúp cho XB mở rộng thị trường ra cả nước và toàn cầu, sách được phát
hành ngay đến bạn đọc. hờ kỹ thuật bảo mật tiên tiến của Lạc Việt, việc giữ nội dung
sách điện tử sẽ hiệu quả hơn sách giấy – hạn chế việc “luộc sách” và ăn cắp nội dung.
- Giúp cho các hà cung cấp dịch vụ mobile (đã đầu tư 2,5 tỷ USD vào 3G) có
được một dịch vụ nội dung số vô cùng hữu ích về thương mại cũng như văn hoá.

Nu có NXB nào lo ngi “st s nh hưng n th trưng sách giy truyn
thng” thì NXB ó s chm chân trong th trưng st ang phát trin vũ bão vì st là
nhu cu khách quan ca nhng ngưi rt bn rn, mun có thông tin nhanh li có tin
tr tin dch v kt ni và mua máy tính, thit b di ng; nht là gii tr - sinh viên
cn nhn tài liu nhanh, thun li, giá r. Hơn na st còn có th tích hp audio, video,
3D, Internet, mobine phone, vi giá rt r (vì không tn tin giy mc!); c ngàn
cun sách nm trong chic máy nng vài trăm gram – nhng phương din mà sách
giy không th sánh ưc. Hin Trung quc cũng ã có hàng ngàn NXB in t.

IV. SẢ PHẨM THƯ VIỆ SỐ của LẠC VIỆT.

4.1. Web site sách điện tử 10,000 đầu sách.
Lc Vit ã thương lưng bn quyn s dng vi mt s NXB và Tác gi  s
hoá và ưa lên web site
.
Giá bán sách theo qui nh ca Tác gi và NXB. c gi có th thanh toán tin
mua sách qua các th quc t như Visa, Master, JCB, hoc các th ni a ca
VCB, VietinBank, TechComBank,

4.2. Hạ tầng sản xuất và phát hành Sách điện tử hoàn chỉnh trên điện toán đám
mây.

Xây dựng và chia sẻ nguồn lực thông tin địa phương dạng số phục vụ bảo tồn di sản và phát triển kinh tế - xã hội

167

Lc Vit ã xây dng hoàn chnh h thng lưu tr và phát hành e-books trên
nn in toán ám mây, sn sàng phc v và liên kt vi các tác gi và Nhà xut
bn  phc v bn c toàn cu. H thng ưc bo mt ni dung cht ch và
luôn có bn d phòng, m bo hot ng 7x24.

4.3. Cung cấp công cụ và qui trình làm sách.

LV-Vebook Studio là công c làm sách in t trc quan giúp to e-book trc
tip t các file thông dng t nh dng MS-Office hoc pdf.
LV cũng cung cp các máy quét chuyên dng, phn mm nhn dng ch in
(OCR) k c ch ting Vit và phn mm kim chính t ting Vit
Qui trình s hoá, duyt ni dung cht ch cho năng sut cao và chính xác.

4.3. Sách điện tử ở mọi lúc, mọi nơi, trên mọi thiết bị.
Lc Vit ã ra mt các b c trên iOS (iPhone, iPad), Android, Windows
Phone, Java, Bada (Samsung) cùng vi hàng triu máy di ng thông minh (có h
iu hành) song hành cùng các mng di ng 3G; m bo bn c Vit Nam có
kh năng c sách  mi lúc, mi nơi, trên hu ht mi thit b.

4.4. Vebrary: Phần mềm quản trị Thư viện số tích hợp trên nền công nghệ điện
toán đám mây.
Vebrary áp ng y  các tiêu chuNn quc t v Qun tr Thư vin: Z39.50,
MARC XML, AACR2, là phn mm duy nht ti Vit Nam ưc các t chc quc
t chng nhn hp chuNn, ng thi là phn mm có truy nhp OPAC nhiu nht ti
Vit Nam ti các Thư vin i hc, Trung hc, Thư vin công cng. Vebrary hin ã
sn sàng cho truy cp khi lưng khng l ni dung s trên nn in toán ám mây.

V. CÁC VẤ ĐỀ CẤP THIẾT ĐỂ PHÁT TRIỂ SÁCH ĐIỆ TỬ Ở V.

5.1. Thực trạng.

Hin nay sách lu ang tràn lan trên mng vi ni dung b sao chép cNu th, y li
chính t; thm chí ni dung còn b sa i, ct xén tuỳ tin gây bc xúc cho cho các
tác gi. Do ó hình thành thói quen xu là mt s ngưi dùng không mun tr tin cho

ni dung s có bn quyn, ch mun xem bn min phí dù là bn lu.  thu hút ngưi
c, nhng web site sách lu còn kèm theo sách ngoài lung, sách ph bin li sng
suy i dâm ô, tru lc – nh hưng xu an ninh chính tr quc gia. Quyn li ca tác

Xây dựng và chia sẻ nguồn lực thông tin địa phương dạng số phục vụ bảo tồn di sản và phát triển kinh tế - xã hội

168

gi b xâm phm nghiêm trng khin hn ch tính sáng to và không khuyn khích văn
hoá c lành mnh.

5.2. Biện pháp.

a. Cn có nh dng riêng ca ebook Vit  bo v ni dung.
b. Thu hi giy phép các ơn v trong nưc ph bin e-book lu. Tn công các
ơn v ph bin sách lu  nưc ngoài bng lut pháp và các bin pháp hu
hiu.
c. Phát trin Thư vin s  phc v bn c theo giá c bit ưc tho thun vi
NXB hoc tác gi.

gày 11-11-2011.