Một số vấn đề về tác động của đập tới môi trường sinh thái ở Đông Nam Á

MOT SO VAN
OE
VE
TAC
DONG CUA DAP
TOI MOI TRUONG SINH
THAI
6
DONG NAM A
HO
THI
THANH
Khoa Dong
Phuang
hoc -
Tru&ng
DHKHXH&NV
Khi ban tdi sinh thai
bgc
nhan van d Ddng Nam A, gidng nhu d hau
bet
cac
khu vue khac tren the gidi, day
ludn
la mot van de rdng
Idn,
phiic
tap va lien quan tdi mgi mat
cude
sdng con ngudi. Nd cd the la
nhirng tac ddng

ciia
da't dai, nude, kbdng khi, khi hau ddi vdi cude sdng
con ngudi, va cung cd the la do boat ddng
ciia
con ngudi tao nen nhirng
bien ddi trong tu nhien. Ddi vdi cac
nude
Ddng Nam A hien nay, van de
cdng nghiep boa va phat trien kinh te dang la mdi quan tam bang
dau
ciia
mdi
qude
gia, nen cac nude deu ddn mgi nd
lijfc
cho nhiem vu nay.
Tuy nhien, trong qua trinh do, hau bet cac qude gia Ddng Nam A chua
dii
dieu kien de hudng tdi phat trien mot nen cdng nghiep ben vting, an
loan ddi vdi mdi trudng sinh thai ndi chung va cho
eugc
sdng con ngudi
ndi rieng.
Nhi6u
cdng trinh cdng nghiep, nha may,
phuong
tien eo gidi
dang la tac nhan true tiep gay d
nhi6m
kbdng khi, dat, nude, lam chay

va pha rirng, lam pha vd mdi trudng tu nhien va
tir
dd tac ddng nghiem
trgng tdi
siic
khoe, cdng vice, va eugc sdng con ngudi. Trong vd so cac
van de dd, tdi xin de cap den mot
ehii
de dang
duge
nhieu ngudi quan
tam d Ddng Nam A: dd la van de "dap va phat trien" nhu ten ggi
ciia
mot chuong trinh qude te nghien
ciiu
ve viec xay dung cac con dap va
tac ddng
ciia
nd ddi vdi cude sdng con ngudi. Trong khudn khd
budc
dau tim hieu ve van de nay d Ddng Nam A, vdi su khd khan ve tai lieu,
ngudi viet chi cd the de cap nhirng net eo ban nha't trong mdi lien quan
giiia viec xay dung dap vdi sinh thai bgc nhan van, hay eu the
hofn
la
716
nhiing tac ddng tieu cue
ciia
nd ddi vdi mdi trudng sinh thai xa hdi. Day
chi cd the coi nhu mot su khdi dau cho mdi quan tam

lau
dai hon
ciia
ngudi viet ddi vdi van de xay dung dap ndi rieng cung nhu van
de
sinh
thai bgc nhan van ndi chung d Ddng Nam A.
Dap va tac dong hai mat
dol
vdi cuoc song
cu
dan va mdi trudng
sinh thai
Ddng Nam A la mot khu vue cd kha nhieu ddng sdng
Idn.
Tit xa
xua, ngudi Ddng Nam A da biet sir dung cac ddng sdng lam thuy
Igi.
Hg xay cac con dap lam hd
chu:a nude
dung cho tudi tieu ndng nghiep,
chdng
lu
va cho sinh boat. Ngay nay, sd
lugng
cac con dap d khu vue
nay dugc xay dung them rat nhieu. Ben canh nhiing muc dich thuy
Igi
tren, nhieu con dap mdi dugc xay dung tren cac ddng sdng
Idn

con de
lam thuy dien, phat trien cdng nghiep va kinh te - xa hdi
ciia
cac
qude
gia trong khu vue.
Viec xay dung cac con dap rd rang da tao ra nhiing
Igi
ich to
Idn,
gdp phan quan trgng vao su phat trien
eugc
sdng con ngudi. Tuy nhien,
trong nhieu trudng hgp, cac con dap da lam bien ddi va chuyen hudng
chay
ctia
cac ddng sdng, lam hu hai
rirng
dau ngudn, pha huy he sinh
thai dudi nude va tren bd xung quanh, tac ddng den quyen
Igi
va viec sit
dung nude ciia cac cdng ddng eu dan cung nhu buy hoai kbdng gian eu
trii
cu ciia hg. Nhirng tac ddng ay da dem tdi nhieu thiet hai cho cude
sdng con ngudi ma ddi khi cdn
Idn
hon nhiing
Igi
ich ma

ehiing
mang
lai.
Do dd, viec xay dung cac con dap
Idn
cd khi da tao nen nhiing
mau
thuan cho chinh su phat trien
ciia
ngudi dan Ddng Nam A.
NhCimg
tac dong tieu
ci/c
cua viec xay
dung
dap doi vdi mdi tnrdng
song cua con
ngirdi
Khdng phai con dap nao cung
gay
nen cac tac ddng tieu cue dang
ke ddi vdi mdi trudng sdng cua eon ngudi. Thong thudng, nhung dap
gay nen su xao iron
Idn
trong mdi trudng sinh thai la nhiing dap
Ion
hoac nhiing dap ma xung quanh dd vd'n cd mot he sinh thai dac
thii.
Khi xay dung dap ngudi ta da xet den tac ddng cua nd tdi mdi trudng
717

xung quanh nhung khdng phai
liic
nao cung
ludng
bet dugc nhiing rui
ro.
Tham chi cd khi hau qua cua nd da dugc bao
trude
nhung vi xet
den
Igi
ich can thiet hon ngudi ta van tien hanh xay dung dap. Coi con
ngudi la mot
loai
sinh vat va dac biet la
loai
sinh vat trung tam trong
mdi trudng sinh thai, chung ta se thay bat cir tac ddng tieu cue nao cua
dap den mdi trudng cung chinh la tac ddng tdi cude sdng ciia con
ngudi. Vi the, mot trong nhirng van de ma
cbiing
ta ndi den d day
chinh la viec xay dung dap lam suy giam ngudn thuy san trong cac
ddng sdng, ma cac ngudn thuy san nay
tir
lau vd'n da phuc vu cho cude
sdng cua con ngudi.
Con dap dau tien phai ke den trong sd cac dap d Ddng Nam A da
gay rac rd'i cho nhirng ngudi ngu dan dia phuong la dap Pak Mun
thudc

luu vue
sdng Mun-Mekong, Thai Lan. Dap nay bat dau dugc
xay dung vao nam 1991 vdi muc dich lam thuy dien va da dat yeu
cau di ra ve cdng suat dien nang cho da't nude. Nhung mot van de
ndi com khac dugc dat ra la nd da lam thay ddi ludng di eu cua cac
loai ca tren sdng. Do bi dap chan lai, cac loai ca
tir
khu vue thugng
luu sdng Me kdng khdng the di vao cac nhanh luu vue sdng Mun nhu
trude. Dieu nay lam bien ddi ddi sdng van boa va sinh sdng cua cdng
ddng ngu dan tren luu vue sdng. Nhan dan phai hudng sang cac
nganh nghe khac vdi dieu kien sdng khd khan hon nhieu. Tham chi,
trong
nhi6u
nam trdi, eu dan d khu vue phai da'u tranh vdi chinh
phii
de ddi dugc hd trg,
bii
dap cho nhiing thiet hai ma hg phai ganh chiu
tii khi con dap dugc xay dung. Tuong tu, viec xay dung dap
Singkarak d Tay Sumatra (Inddnexia) hay dap Theun Hipboaun
6
Lao cung gay nen nhirng tac ddng bat
Igi
nghiem trgng ddi vdi nghe
danh bat ca d ha ngudn. Mdi trudng sinh thai tu nhien bien ddi khien
cu dan phai thay ddi phuong ke sinh sdng, nhieu khi day hg tdi tinh
trang ddi ngheo.
Ben canh viec bi mat phuong tien sinh sdng, nhieu cdng ddng
cir

dan sdng trong khu vue xay dung dap cdn phai thay ddi mdi trudng cu
tru cua minh. De lay dien tich lam dap, hang tram, cd khi hang nghin
gia dinh da bi di ddi. Su di ddi nay
gay
nen su xao trgn
Idn
ddi
vdi
cude sdng cua con ngudi vi hg se phai thay ddi mdi trudng sdng, thay
718
ddi cdng viec, nghe nghiep, xay dung mdi ehd d va keo theo nhieu va'n
de khac.
6
Thai Lan, trong thdi ky 1960-1970, 15000 gia dinh ndng
dan d
viing
Sirindhorn (mien Ddng
Bdc)
da bi roi vao tinh trang khdng
cd da't do hau qua cua viec xay dap Tucurui va ke hoach tai dinh cu
that bai. Hai muoi nam sau, khi dap Pak Mun bat
d^u
dugc xay dung
(nam 1991), chinh phu udc tinh cd 241 gia dinh bi di ddi. Nhung khi
con dap hoan thanh, sd gia dinh bi di ddi da
len
tdi 1459 hd (Theo Bao
cao cua Uy ban The gidi ve dap, 2002, 108). Cdn vdi su xay dung ciia
dap Kao Laem, nhiing ngudi thieu sd Karen cung phai rdi nha eira di
tim noi cu

trii
khac. Dieu dd
chu:ng
td mat ban che ciia viec xay dung
dap vdi mdi trudng sinh thai nhan van, ma nd da tac
ddrig
true tiep
nha't den khdng gian sinh sdng
ciia
con ngudi.
Khi con ngudi phai di ddi, thong thudng hg khdng
de
dang tim
dugc nhiing vung dat mau mo de lam an sinh sdng nhu khu vue cu
trii
cii.
Nha't la d Ddng Nam A, noi cu dan sinh sdng
chii
yeu bang ndng
nghiep thi cac viing da't ben luu
vue
sdng
tir
lau da la dia ban canh tac
ly
tudng cho hg. O Hoa Binh (Viet Nam), Batang Ai (Malaysia), hay
hau bet cac khu vue cd dap
xay
dung d Philippin, khi nha nude quyet
dinh xay dung dap d day, nhieu hd ndng dan ngheo da phai ddi mat

vdi viec chuyen cu sang sinh sdng d nhirng vung da't bac mau, ngheo
nan khac. Nhiing thiet hai nay, ddi vdi nhieu cdng ddng cu dan, ddi
khi la qua
Idn
so vdi bat ky
Igi
ich nao ma con dap nay mang lai.
Ngoai nhiing tac ddng tren, viec
xay
dung mot so con dap d cac
qude gia Ddng Nam A cdn lam anh hudng den chat lugng ngudn nude,
cac canh rirng dau ngudn, hay he sinh thai dudi nude hoac xung quanh
khu
vue
xay dung. Nhirng tac ddng nay cd the khdng gay anh hudng
lap
tiic
den
cude
sdng eon ngudi nhu nhirng tac ddng ve viec chuyen
cu, ma't phuong tien sinh sdng chinh de khien du
luan
quan tam den nd
mot each rdng rai, nhung nd se lam thay ddi dan he sinh thai ma den
khi
chiing
ta nhan ra thi nhirng mat mat a'y da khdng gi
la'y
lai dugc.
Ddi vdi nhieu nude Ddng Nam A, trong dieu kien cude sdng

ciia
ngudi dan cdn chat vat, va't va, phai
lo trude
het den viec muu sinh thi
va'n de
giii
gin su can bang, on dinh lau dai cho mdi trudng sinh thai
719
cang khdng dugc quan tam day
dii.
Cd khi sau mot thdi gian dai sau
khi cac con dap dugc xay dung, ngudi ta mdi nhan ra va
tie'e
nudi
nhiing canh rirng bi buy hoai do anh hudng cua muc nude hd, hoac
thay nhirng loai sinh vat quen thudc bi mat di, dat dai quanh khu vue
dap bi bac mau, thoai boa.
Tir
dd, nd mdi gdp phan lam gia tang cac
con lu quel, suy giam
miia
mang, xuat bien cac loai
sau
benh va tac
ddng lau dai khdng chi tdi nhirng cdng ddng cu tru quanh khu vue ma
cdn tdi ca mot viing rdng
Idn.
Hon nua, khi canh quan sinh thai da
dang
ciia

khu vue da bi thay ddi, su mat mat khdng chi dirng lai d the
he chiing ta, ma quan trgng hon la d the he eon chau chiing ta, nhirng
Idp
ngudi sinh ra chi biet den hau qua ma khdng biet den
sir
phong
phii,
doe dao cua nhiing mdi trudng sinh thai quy gia vd'n da hang
trieu nam tdn tai.
Tir
nhiing van de tren, viec
xay
dung dap trong khu vue da dat ra cho
chung ta bai loan ve su phat trien ben vtrng cho mdi trudng ndi chung va
cung la cho cude sdng
ciia
chinh cac cdng ddng eu dan Ddng Nam A.
Van de phat trien ben
vCrng
xay
dung dap chi la mot trong vd sd cac cdng trinh cdng nghiep
ciia
chiing ta ngay nay. Nd la tac pham do con ngudi tao ra va phuc vu
cho eugc sdng
ciia
con ngudi. Van de dat ra cho chiing ta bien nay la
phai xay dung cac con dap d dau va nhu the nao de ban che' nhirng anh
hudng tieu cue de'n mdi trudng sinh thai. Dd cung la dieu ma Uy ban
the gidi ve dap da khang dinh: bat
cii

du an nao ve dap deu phai dat
den muc tieu mang lai
Igi
ich ben vtrng cho con ngudi.
Trong xu the cac nude Ddng Nam A ngay cang quan tam sau
sac
hon den van de phat trien kinh te va cdng nghiep boa, nhung tie'ng noi
canh tinh tren ve mdi trudng va su phat trien ben vtrng
ciia
con ngudi
cang trd nen cd y
nghia
quan trgng. Nhirng tieng ndi dd la nhirng nd
lite
ciia
cac nha boat ddng sinh thai hgc nham bao ve cho hanh tinh va
cu6c
sdng
ciia
con ngudi. Dieu dd cho chiing ta tha'y tam quan trgng cua bg
mdn sinh thai hgc nhan van va
yeu
cau chiing ta
nen
quan tam hon de'n
nganh hgc nay va eting la quan tam de'n cude sdng cua chinh minh.
720
Tai lieu tham khao
1.
G. Olivier, 1992. Sinh thdi hgc nhdn van. Nxb. The gidi, Ha Ndi.

2.
Pham Thi
Ngge
Tram, 1997. Mdi trudng sinh thdi: vd'n de vd
gidi phdp. Nxb. Chinh tri Qude
gia.
Ha Ndi.
3.
Vien Khoa hgc Xa hdi Thanh phd Hd Chi Minh - Trung tam
nghien
citu
Ddng Nam A, 1996: Mdi trudng nhdn vdn vd dd thi
hod tqi Viet Nam, Ddng Nam A vd Nhdt Bdn.
4.
Uy ban The gidi ve dap, 2002: Dap vd phdt trien. Nxb. Xay
dung.
Ha Ndi.
721