Văn bản văn học trong giảng dạy tiếng Pháp ở Việt Nam

VN BN VN HOC
TRONG GING
DAY
TIẫNG
PHP
O VIấT
NAM
Nguyờn Thi
Huyộn
Khoa NN&VH
Phõp,
DHNN,
DHQGHN
Trong qu
trợnh
ging day tiộ'ng Php Viờt Nam, cụ hai thi
dụ
dụ'i
lõp
trong viờc
su
dung vn ban vn hoc
lm
ti lieu
ging
day :
1.
PHUONG
PHP TRUYẫN
THONG:
THễI

KV
HONG
KIM
Do l khi tiờ'ng Php
dUdc ging
day theo
phiùdng
php
truyộn
thụ'ng. Tiộ'ng Php bien dai
dUdc
ging day theo
phUdng
php
ging
day tiờng Hy Lap
va
La Tinh
ma
theo dụ
ngUdi
ta hoc tiộ'ng
niiục
ngoi
bõng
cõc vn bn vn hoc. Vn bn vn hoc
dUdc
coi
nhu
khuụn mõu

va
l nguon ti lieu duy nh't
va tụt
nh't dộ ging day tiộ'ng
nuục
ngoi
mot cõch cụ hộ thụ'ng.
PhUdng
php ny
lùu tien
ging day
ngỷ
php
va
dich. Vn bn
vn hoc
diùdc
coi l cõi cụ
de diùa
ra
nhiợng
bi tõp vộ tự
vUng,
ngiợ
php
va
dich xuụi, dich
ngUdc.
Mue
dich

cựa phUdng
php ny nham
cung c'p vụ'n vn ho chu yờ'u thuục
lùnh
vue vn hoc. Trong
IcJi tUa
cựa cuụ'n Mauger, 1953, Hachette cụ nộu rụ:
"NhiJtng
eụng dan
nhitng
quụ'cgia
xa xụi
va nhợtng
ngUdi nUdc ngoi hgc tiộ'ng Php
se dUỗfc tiộ'p
xỷc vdi
mot
trong
nhitng
nờn vn minh phong phỷ nhat thờ'gidi hiờn
dgi,
trau doi tri tuộ bng viờc tiờ'p thu
mot nộn
vn hgc rUc rd de tr
thnh
nhựng
ngUdi Uu tu thUc thu."
Ky nng
dUdc
dat

lốn
hng
dõu
l viố't vụi cõc bi tõp siờu ngụn
ngiợ
nhiù
gii thich, hoc thuục cc quy tc ngỷ php,
liờt
kờ tự
vựng,
hoc thuục cõc doan vn chon
loc.
Cõc
mon
hoc chu yộ'u l dich nụi hoac
444
viố't. Cõc doan vn chon loc chu yờ'u thuục vn
miốu
ta vi
loai
vn ny
cho phộp khai thõc
txi vUng
theo
tttng chti
diờm.
2.
CAC
PHUONG
PHP NGHE NHẽN: THễI KY SUY

THOI
Dụ'i lõp vụi
pbiùdng
pbõp
truyộn
thụ'ng, cõc
phUdng
php nghe
nhin quan tõm chu yộu
dộn
ngụn ngỷ nụi. Vi võy, vn bn vn hoc mat
dan vi tri quan trong nh't l giai doan du vụi
ly
do
vộ
ngụn
ngự.
l
bao gid
ngUdi
ta cỷng nụi
trUục
khi viố't
va
c6 nhiộu ngụn ngỷ chợ
dUdc
nụi
ma
khụng cụ chỷ viột.
Va

trờn
thUc
tờ', biờ't tr
Idi
mot nhõn viộn
bi quan hay mdi mot
ngUdi
ban di xem phim cụ
Idi
hdn l thuục mot
bi thd
cựa
Baudelaire.
Cõc
phUdng
php nghe nhin
su
dung chự yờ'u nhỷng vn bn
diidc
tao ra vụi mue dich phuc vu cho cụng viờc ging day. Chi khi
ngildi
hoc
dat
toi
trinh dụ cao
moi diidc
tiộ'p xỷc vụi vn bn vn hoc. Vn bn
vn hoc
dUdc
coi l qu khụ dụ'i vụi

ngUdi
mdi hoc dong
thụi
qu xa la
vụi ngụn ngỷ nụi, ngụn ngỷ can thiố't dụ'i vụi
ngUdi
mdi hoc.
Ti lieu hoc tõp chự yộu l cõc bi hụi thoai vụi cõc nhn
võt nhU
trong cõc doan kich. Vn bn vn hoc chợ
dUdc dỷa
vo
chiidng
trinh
khi
ngUdi
hoc
dỷ
trinh dụ
dộ
hieu
va
cõc tõc gi
dUdc
chon
thUdng
l
Camus, Prộvert, Eluard vụi
mue
dich

kiộm nghiờm
nhỷng gi d
dUdc
hoc
trUễc
dụ.
Vn bn vn hoc cụn
diùdc
sựa doi cho phỷ hdp vụi
ngUdi
hoc, ddn
giõn hoõ nham loai bụ nhỷng tự
va
nhỷng c'u truc cõu khụ. Nhiộu
tiờ'u
thuyột noi tiộ'ng
dUdc
viột trong khuụn kho cựa tiộng Phõp cd
sụ
(le
Franỗais
Fondamental)
chng
ban
nhxX Nhợtng
ngUdi
khụ'n kho
cựa.
Victor Hugo. Mot cõu
hụi dUdc

dat
ra
l nhỷng tõe pham
dUdc
viột
bng tiờ'ng Phõp cd sd cụ cụn
dỷdc
coi l cu Balzac hay Stendhal nỷa
khụng ?
Va
cụ cụn
dUdc
coi l tõc pham vn hoc nỷa khụng ?
3.
PHUONG PHP
GIAO
TIấP:
QUAN
NIấM MOI
Vấ VN BN VN HOC
Nộu trong
phUdng
phõp nghe nhin, vn bn võn hoc giự vai trụ
thỷ yộu thi
phUdng
phõp giao tiộp cụ mot quan niờm hon ton
moi
me vộ vn bn vn hoc. Sau nhỷng nghiờn cỷu cựa Jakobson
va
445

Barthes vé
moi tUdng
quan giûa chù nghîa cà'u truc
va
vàn hoc, hoàn
toàn cô
thé
khàng dinh
rang
vân bàn vàn hoc cô thé
su
dung
nhu
mot
tài lieu giàng day ngoai ngû
va
cô thé
dUa
vào giàng day ngay à giai
doan
dâu.
Mac
dû
ngôn ngû
va
vàn boa dôc lâp vôi nhau
nhUng
không thé'
tâch rdi vi vàn hôa nâm trong ngôn ngû
va ngûdc

lai. Cô thé nôi ngôn
ngû
va
vàn hôa cô lien quan mât thiè't vôi nhau. Vàn bàn vân hoc cho
phép
ngvfdi
hoc nàm
diïdc
cùng mot
lue
cà ngôn ngû
va
vân hôa.
Vàn bàn vàn hoc là mot tài lieu
thUc,
nô cung cà'p nhûng
hiëu
biét
vé vàn hoâ, xà hôi, vé con
ngUdi.
Nhd nô
ma ngiJdi
hoc cô thê khâm phâ
moi binh diên cùa mot tiéng
nUôc
ngoài
nhiï
ngû àm, chû viè't, eu phâp,
ngû nghïa. Nô an chûa moi tiém nàng mang tinh
thUc tien va

vàn hôa.
J. Peytard nhân xét: "Dgc
mot
vàn bàn vàn hgc chinh là tim càch nhân
biê't nhùng vàn dông cùa
mot
thû tiê'ng à
mite
dô cao nhat".
Theo sd do cùa R.Jakobson, viêc
su
dung tài lieu
thUc
trong
lôp
hoc ngoai ngû gây dào
lôn
vé
dieu
kiên tié'p nhân:
ngûdi
bàn ngû, dô'i
tUdng
cùa tài lieu dô tié'p nhân nô
dua
vào nàng
lue
ngôn ngû, nàng
lue
giao tiép

va
vàn hoâ
ma
minh dà cô trong khi mot
ngUdi nUôc
ngoài
doc nô nhàm dat
dUdc
nhûng nàng
lUc
dô. Cùng mot
lue,
anh ta phài
dua vào hai hé thô'ng, hé thô'ng tié'ng nUôc ngoài
va
hé thô'ng tié'ng me
de.
Vi vây, không thê
lân
lôn viêc giang day vàn bàn vàn hoc cho ngUdi
bàn ngû vôi giàng day cho ngUdi nUôc ngoài.
Vôi phUdng phâp giao tiép, ngUdi ta chuyén tù viêc
là'y
ngôn
ngù
làm trung tâm sang viêc là'y ngUdi hoc làm trung tâm. Viêc to chûc hoc
tâp
va
giàng day dUdc hinh thành theo nàng
luc ma

ngUdi hoc dà cô tù
trUôc dô, theo tùng dô'i tUdng: trê em, thanh nién hay ngUdi lôn. Dieu
dô côn phu thuôc vào viêc ho cô phài là ngUdi ham doc sâch
bàng tiêhg
me de hay không. Ngôn ngû cùa ho cô chû viè't hay không ?
Xuà't phât tù quan niêm
rang
moi nén vàn hoâ (dân tôc, khu vUc
hoac dia phUdng cô nhûng dac trUng riêng khâc biét vôi tà't cà câc nén
vàn hoâ khâc (Louis Porcher, Manières de classe, Hatier Didier 1967,
Le FLE, Hachette 1995, Education et communication interculturelle,
PUF,
1996, Les cahiers pédagogiques, 1998), ngUdi ta cô
thé
dUa ra
446
nhỷng loai
hợnh
bi tõp dUa vo kinh nghiờm sụ'ng,
sụ
thich
va hiộu
biờ't cựa ngUdi hoc.
Dieu
dụ chng khõc gợ viờc bac chiộ'c
eau nụi
giỷa
hai nộn vn hoõ. Nhỷng chự diờm nhu cõc con võt, tinh yộu d't nUục,
thdi gian
giỷp

ngUdi hoc
lien
hờ vụi chinh nộn vn hoõ cựa ho dUa vo
kinh nghiờm sụ'ng dong thdi vụi nhỷng
kiỗh
nghiờm
va
hiộu biột vộ
mat x hụi cựa ho. Dỷng trUục nhỷng thUc tộ dụ, bõ't ky mot ngUdi hoc
no cỷng cụ cõi gi dộ nụi, khụng mot ai cụ cm giõc l ngUdi thựa.
Va
nhu võy se cụ dụ'i thoai thUc sU xung quanh nhỷng chự diộm tUdng tu
vụi thi dụ tiộ'p nhõn vn hoõ dich thUc
bụi
le ai cựng cụ cd hụi diờn dat
nhỷng hiộu biột cựa minh. NgUdi no cựng cụ cd hụi so sõnh dụ'i chiờ'u
vụi nộn vn hoõ cựa chinh minh.
Dieu
ny dụ'i lõp hon ton vụi nhỷng
buoi hoc tõp trung
ma ụ
dụ
chi
mot minh giõo viộn truyộn dat nhỷng
kiờn thỷc
ma
minh cụ.
Trong bụ'i cnh nhU võy, nhỷng bi hoc tõp trung vụi nhỷng vn
bn chon loc, tiờu biờu cựa "nộn vn hoc Phõp" l hon ton vụ
nghợa.

Nộu cho rang day vn bn vn hoc vụi
mue
dich trao doi, dụ'i thoai giỷa
cõc nộn vn hoõ can phi tinh dộn thUc trang cựa nộn vn hoc dUdc
viột bng ngụn ngỷ th'm dUdm vn hoõ cựa ngUdi hoc. NgUdi day
khụng thộ
bụ
qua nộn vn hoõ
va
vn hoc cựa ngUdi hoc. Dụ l nộn vn
hoc viột hay nụi ? NgUdi hoc cụ
thụi
quen doc
kl^ụng?
Doc nhu thộ no?
Doc loai sõch no? O dõu
va
khi no? Hờ thụ'ng xu't bn, phUong thỷc
thUdng
mai sõch nhu thộ no? Sõch dUdc mua hay mUdn? Cụ dt
khụng? Vi tri cựa nh võn nhu thộ no?
Tr
Idi dUde
nhỷng cõu hụi ny giỷp ngUdi day to chỷc tụ't viờc
ging day cựa minh.
Dieu
ny vUdt
lờn
trờn
mue

dụ tiộ'p cõn vn bn
duụi
gục dụ ngụn ngỷ, tiộu
su
hay theo trợnh tU thdi gian.
4.
MOT Sễ
GII PHP
a. Cõc bi tõp
lien
quan den
triùng
vn hoc
Vộ lùnh vUc vn hoc nụi chung,
trUdng
vn hoc dựng dộ
chợ
cõc
hoat dong, thộ
chộ'
lien
quan dộn vn hoc
va
nhỷng ngUdi tham gia vo
lùnh
vUc ny:
447
Câc nhà vàn
Ho là ai, mûc dô noi tiéng, cô thé sô'ng bàng ngôi bût cùa minh
không?

Lien
hê cùa ho vôi công chùng: cô thé dUa vào nhûng bài
phông
và'n, nhûng cuôc tranh
luân
trên dài hoac vô tuyén.
Hê thô'ng thUdng mai: câc nhà xuà't bàn, hieu sâch, già bàn sâch,
hê thô'ng cho mUdn sâch.
Nguon tài lieu vé lïnh vUc này khâ lôn, chàng ban cô thê tham
khào
mue
sâch bàn chay cùa câc tap chi nhU L'Express hoac Le Nouvel
observateur. Ngoài ra côn cô the dUa vào thê loai (tiêu thuyê't, thd,
kich ),
tâc già (phàn biét nhà vàn vôi chinh tri gia, diên vién ) hoàc
nguyên nhân thành công cùa ho.
Câc
chxidng
trinh phât thanh
Un livre, des voix hay Le Panorama trên France-Culture, Le mas-
que et la plume trên France
Inter
vào
toi
chù
nhât).
Câc
chttcfng
trînh bût chien, phê binh vàn hoc vôi
si^

cô mat
cùa tâc già: Apostrophes
Phông
s\i:
Qu'est-ce qu'elle
dit Zazie?
Chân dung nhà vàn
diïdng
thdi: Un siècle
d'écrivains
Viêc
lUa
chon câc tài lieu tuy thuôc vào thUc té cùa tiê'ng me de.
Cô thé xuà't phât tù nhùng dac diém tUdng dong dé nhà'n manh nhûng
dac diém vàn hoâ mot câch chi tiét hoac trâi lai cô thé chon nhûng tài
lieu hoàn toàn xa la vôi ngUdi hoc buôc ho phài phàn ûng lai. Mûc dô
phàn ûng tuy thuôc vào tùng nén vàn hoâ.
b.
Câc bài tâp quanh vàn bàn
G. Genette goi loai bài tâp này là mot tâp hdp nhûng dac diém
quanh vàn bàn vàn hoc: tén, tén phu,
bia,
Idi
tUa,
Idi
bat. Nhûng dac
diém này
râ't
giàu y nghîa nhUng dà bi
bô

qua trong phUdng phâp
giàng day truyén thô'ng.
448
Trong cuô'n Entrée en littérature, J.P. Goldenstein giôi thiêu
nhiéu dang bài tâp xung quanh vàn bàn: Doc trang bia, Doc tên sâch,
Doc nhûng tù
ma
dàu
Tên sâch
Cô thê tim y nghîa cùa tên sâch trUôc khi doc
va
quay trô lai sau
khi doc xong nhàmxâc minh nhûng phông doân ban
dâu.
Xâc dinh
quan niêm vé tén sâch
cf théky
XIX khi sâch mang tên nhân vât chinh.
Bia sâch
Cô thé yêu
câu
ngUdi hoc tuông tUdng hoac trinh bày trang bia.
Ngoài ra côn cô thê so sânh y nghîa cùa nhiéu trang bia.
Ldi de
tàng
Qua ldi dé tàng cô thê biét thêm vé ddi tu cùa tâc già
va
nhiéu và'n
dé
lien

quan dén xà hôi, phong tue tâp quân.
c. Câc bài tâp ve viet
Doc
va
viét là hai hoat dông
gân lien
vôi nhau. DUa vào mot tài
lieu
eu
thê, ngUdi hoc cô thé viét theo câch viét cùa tài lieu dô
va
phài
tuân theo nhùng yêu câu dat ra. Nhûng bài tâp dàu
tien
thUdng cô
nhùng yêu câu nghiêm ngat (dào chû, tù dong àm, nôi lai theo câch
khâc ).
Viét là hinh thûc tié'p cân vàn bàn dUôi gôc dô khâc. Viét là
mot bài tâp bô trd cho doc
va
hiéu vân bàn. NgUdi hoc cân hoc viét
trUôc
khi viét mot
dieu
gî dô
eu
thé. ThUc hiên hoat dong này chinh là
dà thUc hiên mot công viêc
sang
tao chû không ddn thuàn là tié'p nhân

va
sao chép. Nhùng bài tâp này tao cd hôi cho ngUdi hoc suy nghî
va
hiéu biét thêm vé eu phâp, tù vUng, chinh
ta.
d. Câc bài tâp
vé
doc
Mue dich cùa viêc doc dô'i vôi mot ngUdi hoc tiê'ng nUôc ngoài là
nàm dUdc y nghïa tông quât. Doc là mot
chien lUdc va
ngUdi doc, bàng
nhûng biêu biê't cùa chinh minh
va
nhûng già thuyê't trong quâ trînh
449
doc cô thé hinh thành dân y nghïa cùa vàn bàn, di tù
chua
hiéu dén
hiéu rô vàn bàn. Nhûng thôi quen trong viêc doc sâch
va
nhûng kién
thûc
ma
ngUdi doc cô sàn trong tiê'ng me de dông vai trô quan trong
trong quâ trinh này.
Vi vây ngUdi doc mot vàn bàn vàn hoc không ddn thuân là ngUdi
tiê'p nhân mot câch thu dông. Trâi lai, anh ta dem lai sU sô'ng cho vàn
bàn, nhd anh ta, tâp giâ'y in chù vô tri vô giâc cô mot cuôc sô'ng mành
hêt

va
cho phép hiéu nô theo nhiéu câch khâc nhau. Theo thuât ngû
cùa R. Barthes, vàn bàn vàn hoc là mot vàn bàn da nghïa cho phép
nhiéu câch hiéu khâc nhau. NgUÔi
moi
hoc chUa thê cô ngay nhûng
phUdng thûc dé xây dUng y nghîa cùa vàn bàn.
DÔi
vôi ho cân phài
hinh thành dân ba tiêu chi sau:
- Hiéu biê't vé ngôn ngû (tù vUng,
eu
phâp);
- Hiéu biê't vé vàn minh, vàn hoâ dé không biêu
lêch
nghîa;
- Hiéu biê't vé giao tiép bàng ngôn ngù viét.
e.
Câc loai hinh vàn bàn
De hiéu dUdc cà'u truc
va
vân hành mot vàn bàn,
ngUÔi
doc cân
biê't xâc dinh loai
hînh
cùa vàn bàn dô. Viêc xâc dinh câc loai hînh vàn
bàn giûp ngUdi doc tim câc thông tin trong vàn bàn mot câch
de
dàng.

Theo J.M. Adam, cô nàm loai hînh vàn bàn chinh: Vàn bàn kê chuyén,
miêu
ta,
lâp luân, giài thich
va
hôi thoai.
Moi
loai hînh vàn bàn cô dac
diém riêng
va
két cà'u riêng.
Mot
ngUdi doc nhanh không chî do phât
bien nhanh câc chù diêm
ma
côn biê't phàn biêt sd do (schéma) cùa
tùng loai hînh vàn bàn. Vi du nhU vàn bàn ké chuyén nhà't thiét phài
cô sU ké' tiê'p cùa câc sU kiên theo nàm giai doan : tinh huô'ng
mô
dâu,
sU kiên phûc tap phâ vd thàng bàng ban dâu, chuôi hành dông cùa câc
nhân vât, giài quyé't và'n dé
va
tinh huô'ng két thûc. Vàn bàn miêu
ta
gom bô'n bien phâp: néu tên sU vât dUdc miêu ta, néu dac diém tinh
chà't cùa su vât dUdc miêu
ta,
néu mô'i tUdng quan vôi câc sU vât khâc
(bàng phép an du, so sânh), md rông pham vi miêu

ta
(mot bô phàn
dUdc chon dé miêu
ta
tiê'p).
450
TÀI
LIEU
THAM KHÀO
J.M Adam, Les textes : types et prototypes, Nathan Université,
Paris,
1992.
J.P Goldenstein, Entrée en littérature, Hachette FLE, Paris, 1990.
D.
Maigueneau, Pragmatique pour le discours
littéraire.
Bordas,
Paris,
1990.
M. Naturel, Pour la littérature De
l'extrait
à Voeuvre, Clé
International, Collection DLE, Paris, 1995.
J. Peytard et
al
Littérature et classe de langue, Collection LAL,
CREDIF/Hatier,
1982.
L. Porcher, Manières de classe, Hatier Didier
1967,

Le FLE,
Hachette 1995, Education et communication interculturelle,
PUF,
1996, Les cahiers pédagogiques, 1998).
451