Sáng kiến kinh nghiệm sinh học 6 Tăng cường phương pháp thực hành trong giảng dạy Sinh học ở trường THCS

A- ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong những năm qua học qua ngành Giáo dục & Đào tạo đã triển khai
công tác cải cách giáo dục và hoàn thành việc thay sách các bộ môn văn hoá ở
trường THCS. Trên tinh thần đó từ năm học 2005 - 2006 Phòng Giáo Dục
xxx đã triển khai thực hiện triệt để, rộng khắp. Qua tiếp thu chuyên đề đổi
mới phương pháp dạy học và thực tiễn áp dụng đối với bộ môn Sinh học trên
đối tượng học sinh lớp 6, 7 tại trường THCS Nga Thắng. Tôi nhận thấy một
trong những trọng tâm của cải cách giáo dục về phương pháp giảng dạy bộ
môn Sinh học là tăng cường sử dụng phương pháp thực hành và phát huy tính
tích cực của học sinh.
Trong những phương pháp thực hành, các hoạt động thực hành là
"Nguồn" kiến thức chủ yếu mang đến cho học sinh, thông qua các hoạt động
thực hành học sinh tự lực quan sát, phân tích, mô tả đối tượng. Tự thu thập
thông tin, tự sử lý thông tin bằng các câu hỏi định hướng và bài tập. Rút ra
các đặc tính chung và riêng, đặc điểm bản chất của đối tượng, hiện tượng. Từ
đó khắc sâu kiến thức gây hứng thú, tích cực, ham hiểu biết và say mê môn
học cho học sinh.
Qua thực tế giảng dạy tôi nhận thấy việc " Tăng cường phương pháp
giảng dạy Sinh học " theo chương trình cải cách đem lại kết quả khả quan
phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh góp phần đáp ứng
yêu cầu đào tạo học sinh trong thời đại mới. Vì vậy tôi chọn nghiên cứu đề tài
" Tăng cường phương pháp thực hành trong giảng dạy Sinh học ở trường
THCS".
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
- Khắc sâu kiến thức, gây hứng thú. Phát huy tính tích cực sáng tạo
trong học tập của Học sinh.
- Nâng cao chất lượng Học sinh khối đại trà.
- Áp dụng triệt để cách giảng dạy theo phương pháp giảng dạy đổi mới.
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
1

- Để đồng nghiệp tham khảo và góp ý xây dựng hoàn chỉnh phương
pháp dạy học các bài thực hành theo tinh thần đổi mới.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Áp dụng trên đối tượng nghiên cứu sau đây:
- Học sinh đại trà khối 6 trường THCS Nga Thắng
- Các bài thực hành được giảng dạy trong chương trình, SGK Sinh học
6
-
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Với mục đích rèn luyện cho mình một phương pháp sư phạm nghiêm
túc, hiệu quả đáp ứng xu thế đổi mới giáo dục tôi đã đề ra các biện pháp
nghiên cứu sau đây
- Phân tích nội dung, lôgic chương trình Sinh học của từng khối,
chương, bài và từ đó lập ra kế hoạch bộ môn cho từng học kì, từng chương
- Tìm hiểu tình hình thực tế của nhà trường về các đồ dùng dạy học
hiện có như: tranh vẽ, mô hình, các dụng cụ thiết bị thực hành – thí nghiệm
- Nghiên cứu tình hình thực tế của vườn trường, của địa phương về đặc
điểm thời tiết, khí hậu, đất đai… và các loài động thực vật tại địa phương có
liên quan đến chương trình môn học để tiện liên hệ khi cần thiết.
- Tiến hành làm một số đồ dùng đơn giản phục vụ các tiết dạy
- Có kế hoạch thật cụ thể, và chuẩn bị chu đáo cho các tiết học thức
hành. Chú ý đến việc cho các em tự tiến hành tự phân tích, đánh giá những
kiến thức và kĩ năng thu nhận được sau tiết thực hành. đặc biệt là kĩ năng
- Khi tổ chức cố gắng quan tâm đến từng đối tượng học sinh để khuyến
khích các em nhiệt tình tham gia và tham gia có hiệu quả
- Áp dụng - Lớp 6A, 6B .
Tài liệu tham khảo.
1) Sách phương pháp dạy học Sinh học ( NXB Quốc gia Hà Nội).
2) Tài liệu đổi mới phương pháp dạy học Sinh học
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn

2
3) Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên chu kì III.
4) Tài liệu “Lí luận dạy học “ NXB Giáo dục 2002
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
3
B- GIẢ QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Tôi nhận thấy Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, phương pháp
nghiên cứu cơ bản là quan sát và thí nghiệm. Vì vậy sử dụng phương pháp
thực hành để truyền thụ, củng cố và mở rộng kiến thức, rèn luyện kỹ năng cho
học sinh là phù hợp với đặc trưng bộ môn và mang lại hiệu quả cao hơn.
Trong phương pháp thực hành, các hoạt động thực hành đóng vai trò là
nguồn kiến thức chủ yếu mang đến cho học sinh, học sinh trực tiếp tiến hành
các hoạt đông quan sát thí nghiệm, tự lực tìm hiểu các cấu trúc trong mối
quan hệ với chức năng, tìm ra bản chất của hiện tượng sống, nên tri thức mà
các em giành được là thực sự của bản thân các em, chứ không phải là kiến
thức tiếp thu thụ động do thầy truyền đạt, các em tin tưởng và nắm kiến thức
một cách sâu sắc hơn, tư duy của các em được phát triển, sự chú ý, tính chủ
động, độc lập, tính tích cực tự lực trong học tập của các em được nâng lên ở
mức độ cao.
Thông qua phương pháp thực hành tập dượt cho học sinh bước đầu làm
quen với các phương pháp nghiên cứu khoa học bộ môn, rèn luyện kỹ năng,
kỹ xảo thực hành, đáp ứng yêu cầu giáo dục kỹ thuật tổng hợp và hướng
nghiệp. Qua giảng dạy bộ môn góp phần hình thành phẩm chất và đạo đức
của người lao động mới, đức tính của người nghiên cứu khoa học cho cácc em
học sinh.
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
4
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
Thực hiện chỉ đạo của Phòng Giáo dục là áp dụng giảng dạy theo

phương pháp dạy học đổi mới. Năm học 2007 - 2008 tôi được nhà trường
phân công giảng dạy bộ môn Sinh học ở 2 lớp là 6A, 6B. Để thuận lợi cho
việc áp dụng phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh tôi
đã tiến hành khảo sát chất lượng đầu năm.
Kết quả thu được như sau:
Lớp
Tổng số
HS
Giỏi Khá TB Yếu Kém
SL % SL % SL % SL % SL %
6A 27 1 3.7 7 25.9 12 44.4 7 25.9 0 0.
6B 20 0.0 0 4 20.0 7 35.0 6 30.0 3 15.0
Nhận thấy: Kết quả học tập của các em chưa cao. Vì vậy việc đưa ra
giải pháp để gây hứng thú học tập cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng học
tập là cần thiết. Với cơ sở lý luận và thực tiễn trên là lý do để tôi chọn nghiên
cứu đề tài này.
III. CÁC GIẢI PHÁP ÁP DỤNG
I. Một số vấn đề chung
1. Nội dung biên soạn bài thực hành.
Nội dung bài thực hành phải được ghi rõ về dụng cụ, hoá chất vật mẫu
và cách tiến hành. Mẫu vật được lựa chọn trong các bài thực hành là những
đối tượng điển hình, phổ biến ở khắp các vùng trong cả nước, tạo điều kiện
thuận lợi cho giáo viên và học sinh chuẩn bị mẫu vật cho các bài thực hành.
2. Sử dụng phương pháp thực hành.
- Phân biệt hai loại bài thực hành:
+ Bài thực hành cuối chương.
+ Bài nghiên cứu tài liệu mới giảng dạy bằng phương pháp thực hành.
- Bài thực hành cuối chương: Đây là dạng bài thực hành nhằm minh
hoạ các kiến thức đã học nên công tác thực hành chủ yếu giao cho học sinh
đóng vai trò chủ đạo, là biện pháp để củng cố, mở rộng kiến thức lý thuyết đã

học và rèn luyện kỹ năng thực hành.
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
5
- Bài nghiên cứu tài liệu mới giảng dạy bằng phương pháp thực hành:
Công tác thực hành giao cho học sinh thực hiện, đóng vai trò là nguồn chủ
yếu dẫn đến kiến thức mới. Thông qua đó hình thành cho các em phương
pháp tự học tự tìm tòi trong thực tế cuộc sống bước đầu giúp các em hiểu
phương pháp và cách thức nghiên cứu khoa học
2. Qúa trình giảng dạy các bài thực hành.
a) Các bước tiến hành một bài thực hành cuối chương:
Bước 1: ổn định tổ chức lớp.
Kiểm tra sự chuẩn bị mẫu vật và các dụng cụ của học sinh chuẩn bị,
chia nhóm thực hành và phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm.
Bước 2: Hướng dẫn của giáo viên (hướng dẫn ban đầu) .
Giáo viên nêu cụ thể nội dung, nhiệm vụ của bài thực hành. Kiểm tra lý
thuyết của các bài trước và xác định yêu cầu cụ thể của bài thực hành.
Bước 3: Học sinh tiến hành các công tác thực hành quan sát ghi chép
kết quả và giải thích hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm. Giáo viên thường
xuyên theo dõi, nhắc nhở, ổn định tổ chức kỷ luật của lớp. Các nhóm thực
hành giải đáp thắc mắc của học sinh, hướng dẫn học sinh những thao tác mà
các em còn lúng túng.
Bước 4: Báo cáo kết quả thí nghiệm thực hành.
Các nhóm hoặc từng cá nhân báo cáo kết quả từ các vấn đề quan sát
được, giáo viên nhận xét rút kinh nghiệm, thu mẫu vật hoặc bản báo cáo của
học sinh.
Bước 5: Ra bài tập về nhà.
Thông qua bài thực hành các em đã thực hiện và các kiến thức đã học
giáo viên ra bài tập về nhà cho các nhóm nhằm phát triển kĩ năng thực hành,
tăng cường đem kiến thức học được vận dụng vào thực tế.
b) Các bước tiến hành giảng dạy lên lớp nghiên cứu tài liệu mới

bằng phương pháp thực hành.
Bước 1: Ổn định tổ chức lớp.
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
6
Kiểm tra vật mẫu, dụng cụ thí nghiệm.của học sinh được giao chuẩn bị
sẵn ở nhà.
Bước 2: Hướng dẫn của giáo viên.
Giáo viên nêu nhiệm vụ của bài thực hành cho cả lớp nắm bắt tinh thần.
Hướng dẫn trình tự quan sát hoặc thí nghiệm, các thao tác thực hành tương
ứng ( Giao công tác thực hành cho học sinh theo trình tự của bài ).
Muốn làm tốt bước này, giáo viên cần lưu ý xác định hệ thống các
công việc thực hành độc lập của bài và phân chia thành các bài tập thực hành
tương ứng cần phải giao cho học sinh.
Bước 3: Hướng dẫn học sinh thảo luận kết quả nghiên cứu bằng hệ
thống câu hỏi để từ đó đi đến kiến thức mới.
Bước 4: Củng cố, tóm tắt kiến thức thực hành.
Như vậy, trong 2 loại bài trên, chỉ các bước đầu và cuối là giống nhau,
còn các bước giữa ( 2, 3, 4 ) là khác nhau.
Trong bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới bằng phương pháp thực hành,
giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát thảo luận kết quả nghiên cứu để tự lực
rút ra kiến thức mới, còn bài thực hành cuối chương giáo viên hướng dẫn các
công tác thực hành là chỉ để củng cố và mở rộng kiến thức.
Trong giảng dạy các kiến thức mới bằng phương pháp thực hành cần
lưu ý một số vấn đề tổ chức hướng dẫn và chỉ đạo việc quan sát thí nghiệm
của học sinh. Thông thường các nhiệm vụ nhận thức được đề xuất dưới dạng
các bài tập thực hành, việc giải quyết các bài tập này sẽ dẫn đến một khái
niệm, một kiến thức cơ bản nào đó chứa đựng trong nội dung của bài.
3. Một số ví dụ cụ thể.
Ví dụ 1: Bài 29: Các loài hoa ( SGK Sinh học 6 )
- Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát bằng ba bài tập mới để từ dó

rút ra ba kiến thức tương ứng là nội dung của bài.
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
7
Quan sát hoa huệ Quan sát hoa mướp Quan sát cây ngô
(So sánh với hoa bưởi) (So ssánh với hoa huệ) (So sánh
với cây chà là, cây móc)

Hoa đơn tính Hoa lưỡng tính Cây đơn tính cùng
Gốc và khác gốc
Ví dụ 2: Bài 20: Thực hành: Quan sát một só thân mềm
( SGK Sinh học 6 )
- Giáo viên hướng dẫn thực hành, học sinh thực hiện các hoạt động
thực hành theo hướng dẫn để rút ra kiến thức tổng quát.
* Giáo viên hướng dẫn nội dung quan sát:
- Quan sát cấu tạo vỏ:
+ Trai: Phân biệt đầu, đuôi, đỉnh vỏ, vòng tăng trưởng.
+ Ốc: Quan sát vỏ ốc, chú thích hình câm H. 20.2.
+ Mực: Quan sát mai mực, chú thích hình H. 20.3.
- Quan sát cấu tạo ngoài.
+ Trai: Quan sát vật mẫu phân biệt: áo trai, khoang áo, mang thân,
chân, cơ khép vỏ, chú thích h.20.4.
+ Ốc: Quan sát vật mẫu nhận biết các bộ phận: Tua, mắt, lỗ miệng,
chân, thân, lỗ thở; chú thích H.20.1.
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
8
B i tà ập quan sát
các lo i hoaà
B i tà ập 1 B i tà ập 3B i tà ập 2
Kiến thức 2
Kiến thức 1

Kiến thức 3
Phân loại hoa
+ Mực: Quan sát mẫu vật, chú thích H.20.5.
- Quan sát cấu tạo trong.
+ Cho học sinh quan sát mẫu mổ sẵn cấu tạo trong của mực.
+ Đối chiếu mẫu mổ với tranh vẽ suy ra phân biệt cácc cơ quan.
+ Thảo luận nhóm, chú thích H.20.6.
* Học sinh tiến hành quan sát.
- Học sinh tiến hành quan sát theo các nội dung đã hướng dẫn.
- Giáo viên đi tới các nhóm kiểm tra việc thực hiện của học sinh.
- Học sinh quan sát đến đâu ghi chép đến đó.
* Viết thu hoạch:
- Hoàn thành chú thích H.20 ( 1 đến 6 ).
- Hoàn thành bản thu hoạch.
Thảo luận rút ra kiến thức tổng quát.
IV. KẾT QUẢ THU ĐƯỢC
Việc tăng cường vận dụng phương pháp thực hành trong giảng dạy áp
dụng đối với học sinh lớp 6A thu được kết quả khả quan hơn so với lớp 6B
không áp dụng cụ thể.
Lớp Tổng số HS
Giỏi Khá TB Yếu Kém
SL % SL % SL % SL % SL %
6A 27 3 11.1 8 29.6 16 59.3 0 0 0 0
6B 20 1 5.0 6 30.0 11 55.0 2 10 0 0
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
9
C. KẾT LUẬN
Căn cứ kết quả thực tiễn cho thấy tăng cường phương pháp thực hành
là trọng tâm của cải cách giáo dục và phương pháp giảng dạy Sinh học ở
trường THCS Nga Thắng nhằm khắc phục mặt yếu hiện nay trong giảng dạy

bộ môn, đảm bảo tính đặc thù của Sinh học là khoa học thực nghiệm làm cho
bộ môn này gắn với thực tiễn thiên nhiên, sản xuất và đời sống đồng thời khắc
sâu kiến thức phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh, đồng thời
nâng cao chất lượng đại trà.
Đề xuất, kiến nghị
Bản thân tôi là một giáo viên mới ra trường, kinh nghiệm giảng dạy còn
hạn chế, lại là lần đầu tiên tham gia viết sáng kiến kinh nghiệm như thế này.
chắc chắn không thể tránh khỏi những sai sót, khiếm khuyết. Rất mong nhận
được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
10
Mục lục
Nội dung Trang
A. Đặt vấn đề
I. Lí do chọn đề tài
II. Mục đích nghien cứu
III. Đối tượng nghiên cứu
IV. Phương pháp nghiên cứu
B. Giải quyết vấn đề
I. Cơ sở lí luận
II. Cơ sở thực tiễn
III. Các giải pháp áp dụng
IV. Kết quả thu được
C. Kết luận
Gi¸o viªn thøc hiÖn: Vò §øc TiÒn
11